Voltaire

Voltaire

Voltaire (1694–1778) – francuski pisarz epoki oświecenia, filozof, dramaturg i historyk.

Kandyd, czyli optymizm

(fr. Candide ou l’optimisme, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński)

• Co to takiego optymizm? spytał Kakambo. – Ach, odparł Kandyd, to obłęd dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam się dzieje źle.
  • Postać: Kandyd
  • Zobacz też: optymizm
  • Źródło: rozdz. XIX, wyd. Biblioteka Boya, Warszawa 1931, s. 62.

• Człowiek zrodzony jest, aby żyć w konwulsjach niepokoju, lub też w letargu nudy.
  • Opis: słowa Marcina, manichejczyka
  • Źródło: rozdz. XXX, wyd. Biblioteka Boya, Warszawa 1931, s. 100.

• Praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo.
  • Źródło: rozdz. XXX, wyd. Biblioteka Boya, Warszawa 1931, s. 102.

• Trzeba uprawiać nasz ogródek.
  • Il faut cultiver notre jardin. (fr.)
  • Opis: ostatnie słowa powieści.
  • Źródło: rozdz. XXX, wyd. Biblioteka Boya, Warszawa 1931, s. 102.

Inne

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

B

• Bardzo roztropnie jest wątpić.

C

• Święte Cesarstwo Rzymskie nie było ani Święte, ani Rzymskie, ani Cesarstwem.

• Cierpliwość wydaje się nam niczym. A jednak, cóż to za wydatek energii!

• Chcąc zmusić ludzi, aby dobrze o nas mówili, jedyny to sposób – czynić dobrze.

• Człowiek musiał popsuć trochę swoją naturę, bo nie rodzi się wilkiem, a jest wilkiem.

• Człowiek wolny idzie do nieba taką drogą, jaka mu się podoba.

D

• Delikatność – nierozłączna podobno z miłością, stanowi czasem jej urok, ale częściej nudę.

• Dla większości mężczyzn poprawić się, znaczy zmienić wady.

G

• Gdyby Bóg nie istniał, koniecznością stałoby się wynalezienie go.
  • Si Dieu n’existait pas, il faudrait l’inventer. (fr.)
  • Inne tłumaczenie: Gdyby Boga nie było, należałoby Go wymyślić.
  • Opis: podobna myśl występuje w pismach arcybiskupa Canterbury Johna Tillotsona (1630–1694).
  • Źródło: Epitre à l’auteur du nouveau livre des trois imposteurs, w. 22 (1769)
  • Zobacz też: Bóg

J

• Jeden Polak to istny czar, dwóch Polaków – to awantura, trzech Polaków – och, to już jest polski problem.
  • Un polonais – c’est un charmeur; deux polonais – une bagarre; trois polonais, eh bien, c’est la question polonaise. (fr.)
  • Opis: komentarz do I rozbioru Polski.
  • Zobacz też: Polacy

• Jeśli nie byłoby Boga, trzeba by go wymyśleć.
  • Źródło: Myślę, więc jestem. Aforyzmy, maksymy, sentencje, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, Antyk, Kęty 1993, ISBN 8386482001, s. 346.

• Jeżeli Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje, człowiek oddał mu wet za wet.

K

• Kobieta umie dochować tajemnicy. Tajemnicy swojego wieku.

• Kto kocha, ten pragnie, aby na jego pocałunki odpowiadano pocałunkami, aby jego pragnieniu odpowiadało pragnienie, a szczęśliwy jest tylko wówczas, kiedy szczęście daje.

L

• Lekarze zapisują lekarstwa, o których niewiele wiedzą, na choroby, o których wiedzą jeszcze mniej, ludziom, o których nie wiedzą nic.
  • Zobacz też: lekarz

• „Lepsze” jest wrogiem „dobrego”.
  • Le mieux est l’ennemi du bien. (fr.)
  • Źródło: Dictionnaire philosophique. Art dramatique, 1764
  • Opis: znane już wcześniej, występuje w komentarzu M. Giovanniego do Dekameronu Boccaccia (1574). Podobne zdanie występuje w Królu Learze, akt I, scena 4 Szekspira (1607)

• Ludzie nieskończenie mali są zwykle nieskończenie dumni.
  • Źródło: Przykazania etyki prawniczej: księga myśli, norm i rycin, oprac. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 30.

• Ludzie używają słów tylko po to, by ukryć swe myśli.
  • Opis: myśl pochodzi ze starożytności, cytowana później nie tylko przez Voltaire’a.
  • Źródło: Kapłon i pularda (fr. Le Chapon et la poularde)

M

• Małżeństwo czyni człowieka lepszym. Ojciec rodziny, który ma jakie poczucie honoru, nie chce czynić nic haniebnego, żeby się nie musiał wstydzić przed własnymi dziećmi. Przywiąż włóczęgę do rodziny, a przywiążesz go do ojczyzny.

• Mąż, gdy kocha, pragnie, aby na jego pocałunki odpowiadano pocałunkami.

• Miłosna zazdrość tkwi na dnie każdego serca.
  Mężczyzna jest zazdrosny z chwilą, gdy zaczyna płonąc. Kobieta – jeszcze zanim pokocha.

Uwaga: W dalszej części znajdują się słowa powszechnie uznawane za wulgarne!

• Moje dziecko, aby dać sobie radę z ludźmi, trzeba mieć za sobą kobiety; aby mieć za sobą kobiety, trzeba je znać. Wiedz zatem, że wszystkie kobiety są fałszywe i kurwy.
  • Opis: słowa wypowiedziane do księcia Mignon, dziecka spotkanego u Émilie du Châtelet
  • Źródło: Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort, Charaktery i anegdoty, [w:] idem, Maksymy i myśli. Charaktery i anegdoty, przełożyli Konrad Drzewiecki i Tadeusz Boy-Żeleński, Warszawa 1995, s. 130–131.

• Myśli służą usprawiedliwianiu ludzkich występków, a słowa ukryciu myśli.

N

• Należy pisać tak, jak się mówi.
  • Źródło: Dictionnaire philosophique. Style (1764)

• Nie dość zapewnić komuś zbawienie, trzeba mu jeszcze dać środki do życia.
  • Zobacz też: religia

• Nie ma zupełnie znaczenia, z kim się żenisz – nazajutrz i tak stwierdzisz, że to ktoś zupełnie inny.

• Nie rozumiem, doprawdy, jak mogło przyjść Chrystusowi do głowy, dać się przez takie jak wy kanalie ukrzyżować.

• Nieszczęsny rodzaj ludzki tak został stworzony, że ci, którzy poruszają się po gościńcu, zawsze będą obrzucać kamieniami tych, którzy wytyczają nowe szlaki.
  • Zobacz też: postęp

• Niewolnicy złymi są wojownikami, chyba że walczą o własną wolność.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.

O

• Ogromnie lubię kobiety, zwłaszcza kiedy są ładne i chętne.
  • Zobacz też: kobieta

• Odpowiadacie, że to wielka różnica, że wszystkie religie są dziełami ludzi, a tylko Kościół katolicki, apostolski i rzymski jest dziełem Boga.

P

• Pełno na ziemi ludzi, co nie zasługują, by do nich mówić.

• Pierwszej miłości postrzał najgłębiej kaleczy.

• Pierwszy miesiąc małżeństwa jest (…) miesiącem miodu, drugi zaś miesiącem piołunu.
  • Źródło: Zadig, czyli Los 3 (1747), tłum. Tadeusz Żeleński-Boy

• Pierwszym prorokiem był pierwszy nikczemnik, który spotkał grupę frajerów.

• Pożądanie sprawia, że człowiek jest nader śmiały, ale miłości zawsze towarzyszy onieśmielenie.

• Prawdziwe dzieje Jezusa to prawdopodobnie dzieje sprawiedliwego człowieka, który potępił grzechy faryzeuszów i którego faryzeusze skazali na śmierć. Potem zrobiono zeń proroka, a po trzech stuleciach – boga: oto jak działa ludzki rozum.

• Przekonanie, że dziewictwo jest cnotą powstało w wyniku myślenia przesądnego, właściwego ludzkiemu umysłowi.

• Przesądy są rozumem głupców.

• Przychodząc na świat płaczemy. Inni się śmieją. Umierając śmiejmy się, niech płaczą inni.

• Przypadek to słowo pozbawione sensu; nie ma niczego, co nie miałoby swoich przyczyn.
  • Zobacz też: przypadek

R

• Rozważ, jak trudno jest zmienić siebie, a zrozumiesz, jak znikome masz szanse zmienić innych.

S

• Sekret znudzenia czytelnika polega na tym, aby powiedzieć mu wszystko.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op. cit., s. 346.

• Spokojnie, dobry człowieku, to nie czas na robienie sobie wrogów.
  • Opis: ostatnie słowa, 30 maja 1778, zapytany przez księdza, czy wyrzeka się szatana.
  • Źródło: Ostatnie słowa przed śmiercią, itvl.pl, 16 kwietnia 2013

• Szczęście jest stanem ducha, a więc nie może być trwałe.
  • Zobacz też: szczęście

• Szczęście jest tylko marzeniem, a rzeczywistością jest ból. Sprawdzam to już przez osiemdziesiąt lat. Nie widzę innej rady, jak poddać się temu i powiedzieć sobie, że muchy są po to, by je zjadały pająki, a ludzie po to, by ich żarły zmartwienia.
  • Źródło: List do markiza de Florian (16 marca 1774)

• Szukający szczęścia jest jak pijak, który nie może trafić do domu, ale wie, że ma dom.

T

• Tak oto właśnie pisze się historię.
  • Et voilà justement comme on écrit l’histoire. (fr.)
  • Opis: występuje wcześniej w liście Voltaire’a do markizy du Deffand z 24 września 1766 roku. Prawdopodobnie jest aluzją do traktatu Lukiana Jak należy pisać historię.
  • Źródło: Charlot ou la Comtesse de Givry, I, 7 (1767)

• Tak toczy się światek.
  • Le Monde connu comme il va. (fr.)
  • Źródło: tytuł powiastki filozoficznej z 1746, przekład Tadeusz Żeleński-Boy

• Taka jest słabość rodzaju ludzkiego i taka jego przewrotność, że niewątpliwie na lepsze mu wychodzi znosić jarzmo wszelkich możliwych zabobonów, byleby nie były zabójcze, niż żyć bez religii. Człowiek zawsze potrzebował wędzidła, a chociaż okrywał się śmiesznością składając ofiary faunom, satyrom i najadom, rozsądniej i korzystniej było czcić te fantastyczne wyobrażenia bóstwa niż oddać się ateizmowi.

• To, co jest prawdą w jednej epoce, staje się błędem w innej.

• Tyle jest rodzajów miłości, że nie wiadomo, do kogo zwrócić się o jej definicję. Miłością nazywa się kilkudniowy kaprys i związek dwojga ludzi wzajem obojętnych, i uczucie, w którym nie ma nic z szacunku, i flirt towarzyski, i wystygłe przyzwyczajenie, i romantyczną fantazję, i nagłe pożądanie, po którym następuje niechęć: miłością nazywa się sto różnych złudzeń i chimer.

• Tylko raz modliłem się do Boga, krótko: „O, Panie, spraw, by moi wrogowie się ośmieszyli”. Bóg mnie wysłuchał.
  • Zobacz też: Bóg

• Tylko szarlatani są pewni swej sprawy.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op. cit., s. 346.

U

• Uczony zna dobrze wartość pieniądza, ale bogaty nie zna wartości wiedzy.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op. cit., s. 346.
  • Zobacz też: pieniądz, wiedza

W

• W swoich wierszach, drogi przyjacielu,
  Nie mów o mnie jak o Zbawicielu,
  Co między prostaki się liczę.
  Tylkom z nędzy podobny do niego,
  A daleko mi, klnę się, do tego,
  By matkę mieć czystą dziewicę.
  • Źródło: epigramat, cyt. za: Jerzy Adamski, Historia literatury francuskiej. Zarys, Wrocław 1989, s. 89, tłum.J. Adamski.

• Wolność moja kończy się tam, gdzie zaczyna twoja.

• Wspaniale być skromnym, gdy się jest wielkim.

• Wszyscy ludzie byliby sobie równi, gdyby nie mieli potrzeb.

• Wszystkie wielkości świata nie są warte dobrej przyjaźni.
  • Zobacz też: przyjaźń

Z

• Z jakiej mąki są już zrobieni młodzieńcy na całym świecie, że choćby pokochali piękność pochodzącą prosto z nieba, w pewnych momentach będą ją zdradzać ze służącą karczmarza.

• Zabierzcie stąd tę szubienicę!
  • Otez – moi cette potence! (fr.)
  • Opis: do rzemieślników – cieśli o olbrzymim drewnianym krzyżu, stojącym na cmentarzu w jego dobrach.
  • Zobacz też: krzyż

• Zdrowy rozsądek jest czymś pośrednim między inteligencją a głupotą.
  • Zobacz też: głupota

• Zmiażdżcie nikczemność.
  • Ecrasez l’infâme. (fr.)
  • Opis: o Kościele katolickim. Zdanie to stało się mottem antyklerykałów.

• Zwycięzcy, panujący i urzędnicy są zawsze znienawidzeni.
  • Źródło: Marek Szczepański, Manowce władzy. Rzecz o elitach afrykańskich, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1989, ISBN 83-214-0666-1 (rozdz. IV: Władcy i krezusi Afryki Czarnej.)

Ż

• Życie jest dzieckiem, które trzeba kołysać, dopóki nie uśnie.

Cytaty błędnie przypisywane

• Aby dowiedzieć się kto naprawdę tobą rządzi, sprawdź po prostu, kogo nie wolno ci krytykować.
  • To determine the true rulers of any society, all you must do is ask yourself this question: Who is it that I am not permitted to criticize? (ang.)
  • Autor: Kevin Alfred Strom
  • Źródło: All America Must Know the Terror That is Upon Us (1993)
  • Zobacz też: antysemityzm

• Nie zgadzam się z twoimi poglądami, ale po kres moich dni będę bronił twego prawa do ich głoszenia.
  • I disapprove of what you say, but I will defend to the death your right to say it. (ang.)
  • Autor: Evelyn Beatrice Hall
  • Opis: cytat pochodzi z fabularyzowanej biografii Woltera pt. Przyjaciele Woltera z 1906. Sama autorka skomentowała przypisywanie tego cytatu Wolterowi słowami: Nie miałam zamiaru sugerować, że Wolter użył dokładnie tych słów i byłabym zaskoczona, gdyby znaleziono je w jakimkolwiek jego dziele. (I did not mean to imply that Voltaire used these words verbatim and should be surprised if they are found in any of his works.)
  • Źródło: „Saturday Review”, 11 maja 1935, s. 13.
  • Zobacz też: wolność słowa