Joseon
| ||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Dinastija Joseon čita se Čoson često zvana Dinastija Yi, ali i Kraljevstvo Velikog Joseona (korejski: 대조선국）, bila je korejska dinastija i istoimena kraljevina.[1]
Dinastija Joseon bila je posljednja i najdugovječnija korejska dinastija koja je vladala Korejskim poluotokom od 1392. do 1910. Osnivač dinastije bio je general Yi Seong-gye (Taejo), on je i osnivao prijetolnicu - Hanyang (današnji Seul).[1]
Nakon što je osnovana dinastija, teritorij pod njenom kontrolom dobio je ime Joseon, uz odobrenje kineskog cara, iz njenih redova izredalo se 26 monarha.[2] To kraljevstvo dobilo je ime - Joseon po istoimenoj državi koja je u davnim vremenima dominirala Korejskim poluotokom.[1]
General Yi uspostavio je bliske odnose sa susjednom kineskom Dinastijom Ming (1368.-1644.), koja je Koreju smatrala svojom vazalnom državom, pa je kineski kulturni utjecaj bio vrlo snažan u tom vremenu.[1]
Konfucijanizam je postao državna religija i zamijenio je korumpirani budizam, pa su osnovane i brojne Institucije za proučavanje neokonfucionizma.[2]
Administracija Kraljevine Joseon kreirana je po modelu na kinesku birokraciju, a neokonfucijanizam je prihvaćen kao ideologija države i društva.[1]
Za vladavine prethodnih dinastija, vlasništvo nad zemljom bilo je koncentrirano u rukama nekolicine visokih birokrata, ali su general Yi (koji je vladao kao kralj Taejo) i njegovi nasljednici podjelili zemljišta širem krugu svojih funkcionera na različitim nivoima vlasti, i tako stvorili novu aristokraciju od svojih učenih fukcionera zvanih - jangban.[1] To doslovno znači - dva reda, odnosno da se odnosi na civilne i vojne funkcionere.[2]
I oni su bili nasljedna aristokratska klasa, koja se pored vršenja svoje službe (što im je bio jedini posao) puno bavila proučavanjem neokonfucijanske otodoksije.[2]
Budući da su kontrolirali sve aspekte joseonskog društva i bili najveći veleposjednici Dinastija Joseon može se opisati i kao društvo jangbana.[2]
Društvo ranog jangbana prosperiralo je na intelektualnom i kulturnom planu, naročito za vladavine vladavine četvrtog monarha Sejonga Velikog. Tehnikom pokretnog drvoreza modificiranoj u Koreji 1234. odštampano je mnogo publikacija iz područja medicine, astronomije, [[geografija|geografije, historije i agronomije. Za njegovog mandata je 1420. osnovana institucija nalik na kraljevsku akademiju pod nazivom Dvorana uglednih (Chiphyŏnjŏn), u njoj su se mladi učenjaci bavili istraživanjem, a 1443. dovršena je i korejsko fonetsko pismo - Hangul.[2]
Za vladavine sedmog monarha Seja oformila se snažno centralizirana, jangbanski orijentirana državna struktura. Zemlja je podijeljena u osam administrativnih jrdinica - provincija a sve funkcionere postavljala je centralna vlast. Zakonodavstvo je kodificirano, a najviši organ uprave bilo je Državno vijeće.[2]
Japanski šoguni su 1592. izvršili invaziju na Korejski poluotok, koja je uz pomoć kineskih snaga odbijena, ali je zemlja devastirana. Nakon tog je 1627. uslijedila invazija mandžurijskih plemena na sjeverozapad Koreje, ona su tako željela zaštititi svoju pozadinu u sklopu priprema invazije na Kinu. Uništena su mnoga kulturna dobra, a moć centralne vlade ozbiljno uzdrmana. Za vladavine kraljeva Yeongja (1724.-76) i Jeongja (1776.-1800), zemlja se u velikoj mjeri oporavila od razaranja.[1]
To je bio period kad je uz povećanu primjenu navodnjavanja prosperirala poljoprivreda a uz nju i trgovina. U to vrijeme proširilo se neokonfucionistički reformatorski pokret i učenje - Silhak, koji je inzistirao na praktičnosti (sil znači = aktaulan praktičan, a hak=učenje) njime su se nastojali rješti problemi u upravljanju zemljom.[1]
Kraljevina Joseon (Koreja) vodila izolacionističku politiku sve do 1880-ih mirovnim ugovorom sklopljenim sa Japanskim Carstvom 1876. potpisanim na japansko inzistiranje - Kraljevina Joseon je formalno postala suverena država pa je uspostavila i diplomatske odnosa ne samo Japanom, nego i Kinom. Kina je lobirala da se Koreja po prvi put otvori za trgovinu sa Zapadom, naročito sa Sjedinjenim Američkim Državama, pa je ubrzo postala arena borbe velesila za prevlast. Japanski utjecaj u toj regiji postao je prevladavajući, naročito nakon japanskih pobjeda u ratovima vođenih sa Kinom (Kinesko-japanski rat 1894.-95.) i Carskom Rusijom (Rusko-japanski rat, 1904.-05.).[1]
U međuvremenu je u rasla netrpeljivost u narodu prema japanskoj dominaciji. To je kulminiralo 1895. kad su japanski su agenti ubili kraljicu Min, za koju se sumnjalo da raspiruje antijapansko raspoloženje. Njezin suprug - kralj Gojong, održao se na tronu sve do 1907., kada je prisiljen na ostavku i predaju trona svom sinu Sunjongu.[1]
Na kraju tog procesa je Japansko Carstvo 1910. i formalno Anektiralo Koreju, tim činom prestala je postojati i Dinastija Joseon.[1]
Desetak kraljevskih grobnica Dinastije Joseon oko Seula je 2009. pod imenom Kraljevske grobnice dinastije Joseon uvršteno na UNESCO-vu Listu mjesta svjetske baštine u Aziji.[1]
- Chosŏn dynasty (en)