Kommunevåpenet til Årdal har en gull trillingstreng med ormebandskurd mot en rød bakgrunn.
Industristaden Øvre Årdal ved nordenden av Årdalsvatnet.
Årdal er ein kommune i Vestland fylke. Kommunen omfattar Årdalsfjorden og Årdalen innanfor med omliggjande fjelltrakter. I aust når kommunen til Tyin si vestbreidd og i nord til Hurrungane i Jotunheimen.
Kommunen vart oppretta i 1863 ved utskiljing frå Lærdal. Noverande grenser er frå 1964, då eit par gardar ved munninga til Årdalsfjorden vart overført til Lærdal.
Kommunen har eit svært variert landskap. På begge sider av Årdalsfjorden og Årdalsvatnet stig det bratte fjellsider, og i nord og aust er det fjell på over 2000 meter.
Dei høgaste fjella i Årdal tilhøyrer Jotundekket. Høgast ragar fjella vest for Utla med Store Skagastølstind, som er Noregs tredje høgaste fjell på 2405 meter over havet. Også i nordaust finst toppar over 2000 meter over havet, mellom anna Uranostind, 2157 meter over havet, som ligg i Utladalen landskapsvernområde og Jotunheimen nasjonalpark.
Vest for Tyin finst blautare kaledonske bergartar som valdressparagmitt og glimmerskifer, og her er landskapet flatare og ligg lågare enn fjella omkring. Ein 450 millionar år gammal lys granodiorittisk eller trondhjemittisk bergart har vore broten som bygningsstein.
Landskapet er sterkt oppskore av dalar og er vilt og vakkert. Frå dei høge fjellområda på begge sider av Utladalen kjem fleire dalar som munnar som hengande dalar. I Kvitingsmorki på sørsida av Årdalsfjorden er eit 17 kvadratkilometer stort område freda som naturreservat. I alt er meir enn 30 prosent av kommunearealet landskapsvernområde.
Dei store høgdeforskjellane fører til eit høgt vasskraftpotensial. Dei fleste elvane drenerer mot Årdalsvatnet på tre meter over havet, som er oppdemt av ein morene. Frå morenen renn Årdalselva kort veg til Årdalsfjorden.
Tettstadene Øvre Årdal og administrasjonssenteret Årdalstangen ligg ved kvar si ende av Årdalsvatnet. Topografien er årsak til konsentrert busetjing omkring Årdalstangen og Øvre Årdal. Ein del av befolkninga bur òg i Seimsdalen. Størst er Øvre Årdal, men administrativt senter er Årdalstangen.
I samband med utbygginga av kraftverk og aluminiumsverk i 1940- og 1950-åra vart folkemengda firedobla til 7500 innbyggjarar i 1970. Sidan har folkemengda gått ned, i tiårsperioden frå 2005 til 2015 med 3,6 prosent, mot 0,3 prosent i Sogn samla sett. Folketalet er forventa å minke fram til 2050.
Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det tre tettstader i Årdal. Tettstadene er til saman 3,4 km², og omfattar 0 % av arealet i kommunen.
| Tettstad | Innbyggjarar | Andel* | Areal |
|---|---|---|---|
| Øvre Årdal | 3 082 | 59 % | 1,9 km² |
| Årdalstangen | 1 369 | 26 % | 1,2 km² |
| Seimsdalen | 413 | 8 % | 0,3 km² |
| Sum | 4 864 | 93 % | 3,4 km² |
* Andelen av innbyggjarane i Årdal kommune som bur i tettstaden.
Industrien, med Norsk Hydro, er den dominerande næringa i Årdal. Resten av næringslivet er i stor grad, direkte eller indirekte, knytt til denne bedrifta. Elles finst kjemisk industri og verkstadsindustri.
Årdal er kommunen med sjette størst vasskraftproduksjon i Vestland, og er ein viktig kraftkommune på landsbasis. Dei åtte vasskraftverka i kommunen produserer til saman 2017 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Tyin (i drift fra 2004), som står for om lag tre fjerdedeler av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Naddvik (1987) og Holsbru (2012). Hydro Energi er hovudeigar av om lag tre fjerdedeler av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Østfold Energi med om lag ein fjerdedel.
Nedre del av Årdalsvatnet sitt tilløp frå nord, Utla, er ikkje bygd ut. Øvre del av Utla med sideelvar er overførte til Tyin og blir nytta i Tyin kraftverk. Vettisfossen, som blir danna av Morka-Koldedøla, har tilløp til Utla frå aust (275 meter loddrett fall). Fossen er verna mot kraftutbygging. I tillegg til Tya er Nysetelva, som munnar ut ved Naddvik på sørsida av Årdalsfjorden, utbygd med i alt fire kraftverk.
Årdal har samband med Austlandet ved riksveg 53 gjennom Moadalen/Tyedalen til Tyin og E16 til Tyinkrysset. Riksveg 53 går vidare til Fodnes i Lærdal, og herfrå går ferje over Sognefjorden til Mannheller i Sogndal på riksveg 5. Over Fodnes er det òg samband til Lærdalsøyri gjennom Fodnestunnelen. Bilveg frå Øvre Årdal til Turtagrø i Luster (Tindevegen) med passhøgd på 1315 meter over havet. «Folkevegen» er ein veg for syklande og gåande til Vetti i Utladalen.
Øvre Årdal har vidaregåande skule.
Årdal høyrer til Vest politidistrikt, Sogn og Fjordane tingrett og Gulating lagmannsrett.
Kommunen er med i regionrådet Sogn regionråd saman med Aurland, Høyanger, Luster, Lærdal, Sogndal og Vik.
Årdal kommune svarer til dei to sokna Nedre Årdal og Øvre Årdal i Sogn prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.
Mot slutten av 1800-talet høyrde Årdal til Sogn fogderi i Nordre Bergenhus amt.
For statistiske formål er Årdal kommune (per 2016) delt inn i to delområde med til saman 15 grunnkrinsar:
Øvre Årdal er ein viktig innfallsport til Jotunheimen. I Årdalstangen ligg det gamle gruvekontoret til kopargruvene i Fardalen som var i drift i perioden 1701–1750. Frå Vetti går det sti til botnen av Vettisfossen, som vart freda i 1924.
På Indre Offerdal på nordsida av Årdalsfjorden er restaurert eit eldre gardsanlegg som forutan gardsbusetnaden mellom anna har sagbruk og mølle frå 1800-talet.
Kommunevåpenet (godkjent i 1957) har ein trillingstreng i gull med ormebandskurd mot ein raud bakgrunn, og skal symbolisere kraftutbygging.
Namnet kjem av norrønt Árdalr, ‘elvedalen’, førsteleddet er genitiv eintal av á, ‘elv’.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.