(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Istorija Bliskog istoka — Википедија Пређи на садржај

Istorija Bliskog istoka

Преслушајте овај чланак
С Википедије, слободне енциклопедије
(преусмерено са Istorija Bliskog Istoka)
Karta koja prikazuje teritorije koje se obično smatraju delom Bliskog Istoka

Dom kolevke civilizacije, Bliski istok je video mnoge od najstarijih svetskih kultura i civilizacija. Ova istorija je započela od najranijih ljudskih naselja, nastavljajući se kroz nekoliko glavnih pre- i postislamskih carstava, do nacionalnih država današnjeg Bliskog Istoka.

Sumeri su bili prvi narod koji je razvio složene sisteme koji su nazivaju „civilizacija”, počevši od 5. milenijuma pne. Egipatska civilizacija je nastala oko 3150. godine p. n. e. političkim ujedinjenjem Gornjeg i Donjeg Egipta pod prvim faraonom.[1] Mesopotamija je bila dom nekoliko moćnih carstava koja su vladala skoro čitavim Bliskim Istokom - posebno Asirskih carstava 1365–1076. p. n. e. i Neoasirijskog carstva 911–609. p. n. e.. Od ranog 7. veka p. n. e. i nadalje, iranski Međani praćeni Ahemenidskim carstvom i drugim kasnijim iranskim državama i carstvima dominirali su regionom. U prvom veku pne, ekspandirajuća Rimska republika je obuhvatala je čitav Istočni Mediteran, čime je obuhvaćen veći deo Bliskog istoka. Istočno rimsko carstvo, danas poznato kao Vizantijsko carstvo, koje je vladalo teritorijom od Balkana do Eufrata, postajalo je sve više definisano i sve dogmatičnije u pogledu hrišćanstva, postepeno stvarajući verske razdore između doktrina diktiranih ustanovama u Konstantinopolju i vernicima u mnogim delovima Bliskog istoka. Od 3. veka sve do 7. veka, čitavim Bliskim istokom su dominirali Vizantijci i Sasanidsko carstvo. Od 7. veka, na Bliskom istoku je narastala nova sila, islam. Sredinom 11. veka dominacijom Arapa iznenada je okončana vladavina Seldžučke dinastije. Početkom 13. veka, novi talas osvajača, armije Mongolskog carstva, uglavnom turkijskog porekla, poharale su region. Početkom 15. veka u zapadnoj Anatoliji pojavila se nova sila, Otomanski emiri, jezički turska i religiozno islamska. Oni su 1453. godine zauzeli hrišćansku prestonicu Konstantinopolj i učnili sebe sultanima.

Veliki delovi Bliskog istoka vekovima su bili ratna zona sukoba između Osmanlija i iranske dinastije Safavida, počevši od ranog 16. veka. Do 1700. godine, Osmanlije su proterane iz Ugarskog kraljevstva, a ravnoteža snaga duž granice odlučno se pomerala u korist Zapadnog sveta. Britanska imperija je takođe uspostavila efikasnu kontrolu nad Persijskim zalivom, a Francuska kolonijalna imperija je proširila uticaj i na Liban i Siriju. Kraljevina Italija je 1912. godine zauzela Libiju i ostrva Dodekanez, neposredno uz obalu osmanske unutrašnjosti Anatolije. Krajem 19. i početkom 20. veka vladari Bliskog istoka pokušali su da modernizuju svoje države da bi se efikasnije nadmetale sa evropskim silama. Do preokreta u istoriji Bliskog istoka došlo je kada je otkrivena nafta, prvo u Persiji 1908, a kasnije u Saudijskoj Arabiji (1938) i drugim državama Persijskog zaliva, a takođe i u Libiji i Alžiru. Zapadna zavisnost od nafte na Bliskom istoku i pad britanskog uticaja doveli su do porasta američkog interesovanja za region.

Tokom 1920-ih, 1930-ih i 40-ih, Sirija i Egipat su krenuli ka nezavisnosti. Britanci, Francuzi i Sovjetski Savez povukli su se iz mnogih delova Bliskog istoka tokom i nakon Drugog svetskog rata (1939–1945). Arapsko-izraelski sukob u Palestini kulminirao je planom Ujedinjenih nacija iz 1947. o podeli Palestine. Kasnije, usred napetosti tokom Hladnog rata, zemlje zapadne Azije i severne Afrike u kojima se govori arapskim jezikom osvedočile su uspon panarabizma. Prestanak neposredne kontrole regiona od strane evropskih sila, uspostavljanje Izraela i sve veći značaj naftne industrije obeležili su stvaranje modernog Bliskog istoka. U većini zemalja Bliskog istoka rast tržišne ekonomije su inhibirala politička ograničenja, korupcija i kronizam, prekomerna potrošnja na oružje i prestižne projekte, i prevelika zavisnost od prihoda od nafte. Najbogatije ekonomije u regionu po glavi stanovnika su male, naftom bogate zemalje Persijskog zaliva: Katar, Kuvajt, Bahrein i Ujedinjeni Arapski Emirati.

Kombinacija faktora - među kojima su Šestodnevni rat iz 1967. godine,[2] energetska kriza 1970-ih, počevši od naftnog embarga OPEK-a iz 1973. godine, kao odgovor na američku podršku Izraelu u Jomkipurskom ratu,[2][3] istovremena saudijski predvođena popularizacija salafizma/vehabizma,[4] i Iranska revolucija 1978-79[5] - podstakli su sve veći uspon islamizma i tekući islamski preporod (Tajdid). Raspad Sovjetskog Saveza 1991. godine doneo je globalne bezbednosne promene fokusa sa Hladnog rata na rat protiv terorizma. Počev od početka 2010-ih, revolucionarni talas popularno poznat kao Arapsko proleće doneo je velike proteste, ustanke i revolucije u nekoliko zemalja Bliskog istoka i Magreba. Sukobi u zapadnom Iraku 30. decembra 2013. godine bili su preliminarni za sunitski panislamistički ustanak organizacije ISIL.

Bliski istok se u engleskom i drugim jezicima obično naziva Srednjim istokom, mada u drugačijem kontekstu, posebno kada se govori o drevnoj istoriji, on može imati ograničeno značenje, naime severno, istorijski područje semitskog naroda koji govori aramejski jezik i susedne anatolske teritorije, označene u dve mape ispod.

  Ograničeni moderni arheološki i istorijski kontekst Bliskog istoka
  Srednji i Bliski istok
Istorijski semitski region, definisan preislamskom raspodelom semitskih jezika, koji se grubo podudara sa Arabijskom pločom. Ne toliko jezički, već pre kulturno, politički i istorijski, najznačajnija podela ovde je bila između severa i juga, u određenoj meri izolovanog jednog od drugog izuzev retko naseljene Arabijske pustinje. Sever obuhvata Mesopotamiju i Levant, koji zajedno sa donjim Nilom (tj. Egiptom) čine Plodni polumesec.
  1. ^ Dodson, Aidan (1991). Egyptian Rock Cut Tombs. Buckinghamshire, UK: Shire Publications Ltd. стр. 46. ISBN 978-0-7478-0128-3. 
  2. ^ а б Robin Wright. Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam. стр. 65—66. 
  3. ^ interview by Robin Wright of UK Foreign Secretary (at the time) Lord Carrington in November 1981, Sacred Rage: The Wrath of Militant Islam by Robin Wright, Simon and Schuster, (1985), p. 67
  4. ^ Kepel, Gilles (2003). Jihad: The Trail of Political Islam. I.B. Tauris. стр. 61—62. ISBN 978-1-84511-257-8. 
  5. ^ Kramer, Martin. „Fundamentalist Islam: The Drive for Power”. Middle East Quarterly. Архивирано из оригинала 13. 2. 2005. г. 

Spoljašnje veze

[уреди | уреди извор]