Kuzey Vey

	Çin tarihi;
	Üç Hükümdar ve Beş İmparator
	Xia Hanedanı
	Shang Hanedanı
Zhou Hanedanı	Batı Çov
Doğu Çov	İlkbahar ve Sonbahar Dönemi
	Savaşan Devletler Çağı
	Çin
Han	Batı Han
	Sin
	Doğu Han
Çen Hanedanı	Batı Çen
Doğu Çen	Beş Hu On Altı Krallık
	Ki
	Sui Hanedanı
	Tang Hanedanı
	Beş Hanedan On Krallık
G.Sung	Kin
	Yuan Hanedanı
Ming Hanedanı	Kuzey Yuan
	Çing
Çin Cumhuriyeti (1912-1949)	Mançukuo
	Çin Halk Cumhuriyeti
	Çin Cumhuriyeti (Tayvan)

Kuzey Vey
魏たかし
Kuzey Vey 魏たかし
386-535
	Kuzey Wei Haritası
	Kuzey Wei haritası
Başkent	Huhhot; (386-398); Datong; (398-493); Luoyang; (493-534); Çang'an; (534-535)
Yaygın dil(ler)	Tabgaçça; Orta Çince
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 386-409
• 386-409	Daowu
• 409-423	Mingyuan
• 424-452	Taiwu
• 452-465	Wencheng
• 471-499	Xiaowen
• 499-515	Xuanwu
• 528-530	Xiaozhuang
• 532-535	Xiaowu
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	20 Şubat 386
• Dağılışı	8 Kasım 535
Yüzölçümü
450	2.000.000 km2
Öncüller	Ardıllar
	Önceki Qin
	Xia (16 Krallık)
	Kuzey Yan
	Kuzey Liang (16 Krallık)
Doğu Vey
Batı Vey
Günümüzdeki durumu	Çin; Moğolistan

Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey (Çince: 北きた魏たかし; pinyin: Běi Wèi)
Toba Vey (Çince: 拓つぶせ跋ばつ魏たかし; pinyin: Tuòbá Wèi)
Yuan Vey (Çince: 元げん魏たかし; pinyin: Yuán Wèi) olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar^[1] Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan ^[2] Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" (索さく虜とりこ suolu) olarak anılıyordu.^[3]^[4]

439’da üçüncü imparatoru Tai Vu Di'nin Hiung-nu Helian boyu'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.

Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.

Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi’ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524’te Altı Garnizon’un İsyanı (六ろく镇之亂らん liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.

İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (534 - 550) ile Batı Vey (535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.

Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (452 - 465) ve Hyan Ven Di (465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.

Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.

495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.

Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu'na mensup olan Yang Jian, Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋ずい suí; 581 - 619) kurmuştur.

Bei Wei'de Budizm kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Buda heykeli
Yungang taş mağarası (Dünya mirası)
Budist nakışları
Yungang teş mağarası
(Dünya mirası)
Budist heykelleri
Longmen taş mağarası (Dünya mirası)

Bei Wei Hanedanı hükümdarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonradan verilen ad	Çince soyadı ve adı	Taht süresi	Dönemin adı ve süresi
Bei Wei 386-535
Dao Wu Di (道みち武たけ帝みかど daò wǔ dì)	Tuoba Gui (拓つぶせ跋ばつ珪 tuò bá guī)	386-409	Dengguo (登とう國こく dēng guó) 386-396 Huangshi (皇すめらぎ始はじめ huáng shǐ) 396-398 Tianxing (天てん興きょう tiān xīng) 398-404 Tianci (天てん賜たまもの tiān cì) 404-409
Ming Yuan Di (明元あけもと帝みかど míng yuán dì)	Tuoba Si (拓つぶせ跋ばつ嗣 tuò bá sì)	409-423	Yongxing (永興りょうご yǒng xīng) 409-413 Shenrui (神かみ瑞みずほ shén ruì) 414-416 Taichang (泰やすし常つね tài cháng) 416-423
Tai Wu Di (太ふとし武たけ帝みかど tài wǔ dì)	Tuoba Tao (拓つぶせ跋ばつ燾 tuò bá táo)	424-452	Shiguang (始はじめ光こう shǐ guāng) 424-428 Shenjia (神かみ䴥 shén jiā) 428-431 Yanhe (延のべ和わ yán hé) 432-434 Taiyan (太ふとし延のべ tài yán) 435-440 Taipingzhenjun (太平たいへい真しん君くん tài píng zhēn jūn) 440-451 Zhengping (正平しょうへい zhèng píng) 451-452
Nan An Wang (南みなみ安王やすおう nán ān wáng)	Tuoba Yu (拓つぶせ跋ばつ余あまり tuò bá yú)	452	Chengping (承うけたまわ平ひら chéng píng) 452
Wen Cheng Di (文成ふみなり帝みかど wén chéng dì)	Tuoba Jun (拓つぶせ跋ばつ濬 tuò bá jùn)	452-465	Xingan (興きょう安やす xīng ān) 452-454 Xingguang (興きょう光こう xīng guāng) 454-455 Tai'an (太ふとし安やす tài ān) 455-459 Heping (和平わへい hé píng) 460-465
Xian Wen Di (獻けんじ文ぶん帝みかど xiàn wén dì)	Tuoba Hong (拓つぶせ跋ばつ弘ひろ tuò bá hóng)	466-471	Tian'an (天てん安やす tiān ān) 466-467 Huangxing (皇すめらぎ興きょう huáng xīng) 467-471
Xiao Wen Di (孝文たかふみ帝みかど xiào wén dì)	Yuan Hong (元宏もとひろ yuán hóng)	471-499	Yanxing (延のべ興きょう yán xīng) 471-476 Chengming (承うけたまわ明あきら chéng míng) 476 Taihe (太ふとし和わ tìi hé) 477-499
Xuan Wu Di (宣せん武ぶ帝みかど xuān wǔ dì)	Yuan Ke (元げん恪つとむ yuán kè)	499-515	Jingming (景明かげあき jǐng míng) 500-503 Zhengshi (正せい始はじめ zhèng shǐ) 504-508 Yongping (永えい平ひら yǒng píng) 508-512 Yanchang (延のべ昌あきら yán chāng) 512-515
Xiao Ming Di (孝明たかあき帝みかど xiào míng dì)	Yuan Xu (元もと詡 yuán xǔ)	516-528	Xiping (熙平 xī píng) 516-518 Shengui (神かみ龜ひさし shén guī) 518-520 Zhengguang (正せい光ひかり zhèng guāng) 520-525 Xiaochang (孝昌たかまさ xiào chāng) 525-527 Wutai (武たけ泰やすし wǔ tài) 528
Youzhu (幼主ようしゅ yòu zhǔ)	Yuan Zhao (元もと釗 yuán xhāo)	528	Yoktu
Xiao Zhuang Di (孝こう莊そう帝みかど xiào zhuāng dì)	Yuan Ziyou (元子もとこ攸 yuán zǐ yōu)	528-530	Jianyi (建たて義よし jiàn yì) 528 Yongan (永安えいあん yǒng ān) 528-530
Chang Guang Wang (長廣ながひろ王おう cháng guǎng wáng)	Yuan Ye (元もと曄 yuán yè)	530-531	Jianming (建たて明あきら jiàn míng) 530-531
Jie Min Di (節ふし閔帝 jié mǐn dì)	Yuan Gong (元げん恭きょう yuán gōng)	531-532	Putai (普ひろし泰たい pǔ tài) 531-532
An Ding Wang (安定あんてい王おう ān dìng wáng)	Yuan Lang (元もと朗ろう yuán lǎng)	531-532	Zhongxing (中興ちゅうこう zhōng xīng) 531-532
Xiao Wu Di (孝こう武たけ帝みかど xiào wǔ dì) veya Chu Di (出で帝みかど chū dì)	Yuan Xiu (元げん脩おさむ yuán xiū)	532-535	Taichang (太ふとし昌あきら tài chāng) 532 Yongxing (永興りょうご yǒng xīng) 532 Yongxi (永えい熙 yǒng3 xī) 532-535

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0.
^ Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079.
^ Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3.
^ Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wei Shou, "Wei" Kitabı, 魏ぎ收おさむ, "魏ぎ書しょ" 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0.

[2] Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079.

[3] Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3.

[4] Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112.

[1]

[2]

[3]

[4]