Tuaany ë koronabairäth 2019

Wɛ̈tnhom

Koronabairäth 2019 (Kovid19) ee tuaany ë yɔ̈kyɔ̈ɔ̈k dïtnyin yee kɔ̈m ë Kovid2 (SARS - COV2) bɛ̈ɛ̈i.

Thiɛ̈ipinyëtuaany

Yök ë tuaany tueeŋ ajɔɔkrot në gɛndït yee cɔɔl Wuhan tɔ̈ në pamac de China ciɛlic, ëtɛ̈ɛ̈n, go tuaany rotjal tɛk ë pinynhom ëbɛ̈n abë rotlooi keye tuɛnykurup de 2019 -2020.

Nyoothërot ë tuaany

Kɔc cï wɔɔk në Kovid19 anɔŋ kïtëtuaany kɔ̈k. Keek anɔŋiic yɔtguöp ɣɔɔl, cuɔ̈k wëëi apuɔth, ku akölkɔ̈k, kɔc cï wɔɔk aayee ciɛnkïtetuaany. Arɛɛm ë guɔ̈p, cuëc ë luɛɛth, ku wac ë röl acie rot lac looi.

Nääktuaany [pathophysiology]

Tëwën yee aabaŋdït ë atutuul [cases] tuɔ̈l kekë ye tuɛny nyɔt, ka atutuul kɔ̈k ayee ɣet bïk yaa tuaany ril agök, arɛɛm ë yɔ̈kyɔ̈ɔ̈k ku jɔl yaa cuɔ̈k luɔi ë riŋëguɔploi juɛ̈c [multiple organ failure]. Ee minthiinë, kälik aŋic në tuaany ë Kovid19 guɔ̈p ku të yee näk kɔc cï dɔm aya. Këyen tiɛ̈c ku yen ŋic ee an tuaany Kovid19 ee kɔc cë dhiɔp nɔ̈k, ye nɔŋ tuɛnytuɛny kɔ̈k cït thukar [diabetes], piɛlic [hypertension], aruɔɔmpuɔ̈ɔ̈u [asthma], ku adarwal [AIDS], acän ba kälik lueel.

Anɔŋ tak bë tɛ̈tkäk juɛ̈c ë të yee tuaany Kovid19 näk kɔc cï dɔm aacïï laariic. Akïïmë pan Italy acë lööny thïn ku ciɛrkï kɔc cë thou në tuaany ë Kovid gup. Këcïk yök ee lɔn naadɛ̈k tuaany ë Kovid19 ee kɔc nɔ̈k në duɔ̈t ë riɛm në yɔ̈kyɔ̈ɔ̈kiic, ku jɔl aliirëpïïr kuec ë cë lɔ ë guɔ̈pic, ku yeen ee yen cë yen cuɔ̈k wëëi apuɔth bɛ̈ɛ̈i. Takbëtɛ̈tkäk juɛ̈c kɔ̈k aya acï laar ku cueckï, lakin keek ëbɛ̈n acïn töŋ yeyic. Agut cï Penëdiäk 20, 2020, cinëbuɔɔt ë thuɔɔu ee yee 4.1% kɔccïcariic, ku abaŋ dɔ̈, cinëbuɔɔt atɛ̈ɛ̈kic, ee rotjɔɔk käcït 0.2% ɣeet 15% tëtɔ̈ɔ̈u tuɛnytuɛny kɔ̈k thïn.

Të yee tuaanyrot thiäipinythïn

Mayiel Kovid19 thɛɛric eeyee tuaany ë lɛ̈ɛ̈i cït diɛt, aliɛ̈k, ku jɔl yaa ländhiethëmïth kɔ̈k. Të leei yen rotwel bë menthraan yaa ɣook acïn rɛn ŋicë. Mayiel ee rotthiäipiny në raan tök ɣetraan dɔ̈ në luɛɛdhiic të ɣɔɔl rɛn cï wɔɔk. Yeen alëu bë rotthiäipiny aya të gɔɔt wënh cï nyuel ë mayiel ku beer raan yenyin jak.

Cärëtuaany

Thëëm piathbëtɛɛm bë Kovid19 caar acɔɔl PCR (Rt-PCR). Mayiel aayee ŋeei yekë cak në duɔ̈trïŋcälic [DNA]. PCR ayee yiɛ̈kic riɛm ku luɛɛth ë rɛn cï wɔɔk. PCR ee duɔtrïŋcäl-RNA löönythïn ku cuëëc abëk juɛ̈c apɛi. Rɛ̈l ë tuaany ayeke lööm në rɛntuaany röl. Athëëm ë riɛm [serological tests] aayee athëëm kɔ̈k thiekiic aya. Cär ayee looi aya tënë kïtëtuaany kutiic, kɛ̈k ë kɔc cɔl akɔ̈c, ku thura CT tëdɛ̈t agɔ̈ɔ̈u [X ray] de pɛɛm awën yaa kïtëtuaany ë arɛɛmëyɔ̈kyɔ̈ɔ̈k nyooth.

Buɔ̈m ku gëlëtuaany

Lööŋ ë thëm cïï wɛ̈ɛ̈t bë kɔc gël tënë tuaany anɔŋiic: lɔ̈k ë cin arak juɛ̈c, kaamkɔcakutic [social distancing], muk ë wëi cin në nyinkɔ̈u, ku lony ë akumthokkuwun. Lony ë akumthokkuwun ayee wɛ̈ɛ̈t tënë kɔc ye tak lɔn cï tɛkdë wɔɔk në mayiel ku tënë kɔc ye ke beec; acie wɛ̈ɛ̈t tënë raanëbɛ̈n.

Amithiinë, acïn wɛ̈l ye Kovid19 nyaai ku acïn agëltuaany aya.

Buɔ̈m ë tuaany anɔŋic: kuɔnyëmuɔ̈k ë rɛntuaany ku wɛ̈kde. Lööŋ ë bɛc juɛ̈c aacï cuëëc. Keek anɔŋ gɛ̈m ë rɛntuaany wal anɛ̈kmayiel, wal anɛkkäm, wal anɛ̈kayiɛl, ku jɔl yaa wal ë riɛm ci duɔ̈t dɔ̈k [aspirin]. Pamaac kɔ̈k acïk them bïk walnɛ̈kmayoŋ gäm kɔc cï wɔɔk cïmen kulorokuin.

Acï Akut Pialguöp de Pinynhom (WHO) cɔɔl an Koronabairath 2019-20 acë yaa tuɛnykurup ku kɛ̈denyintiit pialguöp tënë raanëbɛ̈n (PHEIC). Cök ë tuaany ku thiɛ̈idepinyde acï yök në bɛ̈i juɛciic ku lak ë Akut Pialguöp de Pinynhom kaadhetemiic ëbɛ̈n.