Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές.Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Γιατη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{χωρίς παραπομπές|30|04|2024}}
«Μα πρέπει ή με τιμή να ζή ένας άντρας
ή να πεθαίνει με τιμή. Αυτό είναι». (στιχ. 479)
ΗτραγωδίαΑίαςτουΣοφοκλή γράφτηκε μεταξύ 450 και 440 π.Χ. Περιγράφει την τρέλα καιτον θάνατο τουΑίαντα, αρχηγού τωνΣαλαμινίωνπου συμμετείχαν στονΤρωικό Πόλεμο, όταν δεντου αποδόθηκαν τα όπλα τουΑχιλλέα. Είναι η παλαιότερη από τις επτά σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή και μέρος της τριλογίαςΑίας – Τεύκρος – Ευρυσάκης. Θεωρείται ότι παρουσιάστηκε προς το τέλος της δεκαετίας του 440 π.Χκαι ότι ήταν από ταπιο δημοφιλή έργα του συγγραφέα, παρόλο που κατακρίθηκε ότι δεν σέβεται την ενότητα της δράσης καιτου χώρου.
Πρώτος οΑισχύλος πραγματεύτηκε τον βίο τουΑίανταμετα έργα τουΌπλων κρίσις, Θρήσσαι, Σαλαμίνιοι από τα οποία δεν διασώζονται παρά μόνο αποσπάσματα. Ολοκληρωμένη τραγωδία είναι μόνο αυτή τουΣοφοκλή, παρόλο που πολλοί άλλοι επίγονοι των τραγικών ασχολήθηκαν μετην ιστορία του Σαλαμινίου ήρωα.
ΟΑίαντας έχει θυμώσει γιατί θεωρεί ότι άδικα δεντου αποδόθηκαν ταόπλα του Αχιλλέακαι μανιασμένος κυρίως με τους ΑτρείδεςκαιτονΟδυσσέα αποφασίζει να τους σκοτώσει. ΗΑθηνά όμως του σκοτίζει το μυαλό έτσι ώστε αυτός να επιτεθεί στα κοπάδια του στρατοπέδου, νομίζοντας πως εφορμά εναντίον των εχθρών του. Όταν συνέρχεται και καταλαβαίνει τι έκανε, θεωρεί ότι ντροπιάστηκε και αποφασίζει να δώσει τέρμα στη ζωή του. Ούτε η σύζυγός του, Τέκμησσα, ούτε ο αδερφός του, Τεύκρος, καταφέρνουν νατον μεταπείσουν. Μετά τηναυτοχειρίατου ήρωα, οΜενέλαοςκαιοΑγαμέμνονας διατάζουν να μείνει άταφη η σορός του, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες και απειλές του Τεύκρου. Ο Οδυσσέας όμως δίνει τη λύση παρεμβαίνοντας και συμβουλεύοντας τονΑγαμέμνονανα επιτρέψει τηνταφή, όπως ήταν το δίκιο.
Η Αθηνά εξηγεί στον Οδυσσέα, που έχει έρθει να διερευνήσει την υπόθεση της σφαγής των κοπαδιών, ότι εκείνη σκότισε το μυαλό του Αίαντα. Καλεί μάλιστα τον Αίαντα έξω και έτσι αποδεικνύει στον Οδυσσέα την τρέλα του.
Πάροδος
Οχορός εκδηλώνει την ταραχή τουκαιτο φόβο γιατα συμβάντα και καλεί τον Αίαντα ναβγει έξω.
Ο Άγγελος ενημερώνει τον χορό κι έπειτα την Τέκμησσα γιατην άφιξη του Τεύκρου καιτην οργή του στρατεύματος εναντίον του Αίαντα και προειδοποιεί ναμηντον αφήσουν ναβγει από την σκηνή του γιατί συντρέχει κίνδυνος να χάσει τη ζωή του. Η Τέκμησσα φεύγει στο ακρογιάλι να αναζητήσει τον Αίαντα ακολουθούμενη από το χορό. Ο απελπισμένος Αίαντας προετοιμάζει τηναυτοκτονίατου, απαρατήρητος από τους δικούς του. Τον νεκρό πια ήρωα ανακαλύπτει η Τέκμησσα. Φτάνει ο Τεύκρος και ετοιμάζεται να θάψει τον αδελφό του, όταν εμφανίζεται ο Μενέλαος και απαγορεύει τηνταφήτου ήρωα.
Τρίτο στάσιμο
Οχορός κλαίει με αντιπολεμικό θρήνο γιατον Αίαντα καιτη διχόνοια τωνΕλλήνων.
Ο Αγαμέμνονας είναι αποφασισμένος να εμποδίσει την ταφή και λογομαχεί μετον Τεύκρο. Εμφανίζεται όμως ο Οδυσσέας που συνεφέρει το στρατάρχη και υποδεικνύει το δίκιο. Ο Τεύκρος είναι ελεύθερος να θάψει τον ήρωα.
Το έργο δικαιολογεί την πτώση τουΑίαντα λόγω της ύβρηςπου είχε διαπράξει έναντι των θεών. Ο ίδιος ο Αίας απευθυνόμενος στηνΤέκμησσα διακηρύττει:
«Πολύ με παρασκότισες· δεν ξέρεις
πως στους θεούς δεν είμαι πια χρεώστης;» (589)
Αλλά καιο άγγελος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι φεύγοντας γιατον πόλεμο ο Αίας είχε πειστον πατέρα του:
«Μαζί με τους θεούς, πατέρα, κι ένας που τίποτα δεν είναι, θα μπορούσε
νά´βγαινε νικητής· μα εγώ και δίχως
εκείνων τη βοήθεια, βέβαιος είμαι
πως θένα την κερδίσω αυτή τη δόξα» (767-770)
Κι αργότερα πάλι όταν προσπάθησε ηΑθηνάνατον εμψυχώσει σεμια μάχη, εκείνος της φώναξε:
«Βασίλισσα, στους άλλους πλάι του Αργείους να στέκεσαι, γιατί εκεί που εγώ θάμαι,
ποτέ η γραμμή της μάχης δεθα σπάσει»
ΟΑίας αναφέρεται ως ο δεύτερος πιο ανδρείος μεταξύ τωνΑχαιών μετά τονΑχιλλέα. Η αρετή στον κόσμο του είναι συνώνυμη μετην τόλμη καιτην ανδραγαθία. Στον αντίποδα του ήρωα όμως βρίσκεται οΟδυσσέας, εκείνος που έκανε τον τρελό γιανα αποφύγει τον πόλεμο αλλά και εκείνος που αργότερα τελικά θατον κερδίσει μετην πονηριά τουκαιτην ευστροφία του. Κατά τη διεκδίκηση των όπλων του Αχιλλέα, νικητής κρίνεται ο Οδυσσέας ως φορέας της νέας αρετής, της ευστροφίας καιο Αίας, ο γενναιότερος των Αχαιών ντροπιάζεται. Με αυτόν τον τρόπο βάλλεται η αριστοκρατική, ηρωική ηθικήπου ενσαρκώνει ο Αίας και ανατέλλει η νέα «σχετική» ηθική του Οδυσσέα. ΟΑγαμέμνοναςτο λέει ξεκάθαρα:
« ...γιατί δεν είναι οι μεγαλόκορμοι, μηδ’όσοι
τις πλάτες έχουν τις φαρδιές, που στέκουν καιπιο άσφαλτα, μα παντού πρώτοι βγαίνουν
όσοι έχουν γερό νου...» (1250)
Πρόβλημα στην ερμηνεία της τραγωδίας θέτει ο τρίτος μονόλογοςτουΑίαντα (του δευτέρου επεισοδίου, στιχ 646-692), ο αποκαλούμενος και «πλαστός» γιατί δεν υπάρχει ομοφωνία εάν ο ήρωας υποκρίνεται ή όχι όταν ισχυρίζεται ότι πρέπει να υποταχθεί στη θέληση των θεών καιτων βασιλιάδων καινα θάψει τοσπαθίτου.
ΟΑίαντας είναι ο πρώτος -από τα σωζόμενα έργα τουΣοφοκλή - ήρωας από μία σειρά αυτοχείρων πρωταγωνιστών. Όταν ηηθικήτου συγκρούεται με αυτήν του κατεστημένου, επιλέγει τον θάνατο γιανα σώσει την τιμή του. Απομονωμένος και ξεκομμένος από το περιβάλλον του, αναζητά τη λύτρωση στον άλλο κόσμο.
Αθηνά: Ανθρώπινη, χαιρέκακη και εκδικητική, η Αθηνά διασκεδάζει μετην τρέλα του Αίαντα.
Οδυσσέας: «γιατί βλέπω, πως τίποτα εμείς άλλο δεν είμαστε, όσο ζούμε, παρά μόνο φαντάσματα κι ένας ανάερος ίσκιος». Ο ομηρικός ήρωας στην αρχή εμφανίζεται θρασύδειλος μπροστά στην τραγωδία τουΑίαντακαιτον φοβάται ακόμα και ενόσω ο ίδιος χαίρει της προστασίας της Αθηνάς. Ο Οδυσσέας διαισθάνεται όμως τόσο το δράμα του ήρωα όσο καιτην ατιμία πουτου έγινε. Παρόλο που γλιτώνει τον θάνατό τουκαι ταυτόχρονα παρακολουθεί τον εχθρό τουνα εξοντώνεται, κατανοεί ότι το δράμα του Αίαντα μπορεί να αγγίξει οποιονδήποτε θνητό, συμπεριλαμβανομένου καιτου εαυτού του. Ο Οδυσσέας αισθάνεται φόβο και δέος μπροστά στην ανθρώπινη ασημαντότητα. Για αυτόν τον λόγο στο τέλος, χωρίς να φοβηθεί τον Αγαμέμνονα θα δώσει τη λύση, προτάσσοντας τη συμφιλίωση μετον νεκρό καιτο σεβασμό τωνθεώνκαι επιτρέποντας τηνταφήτου Αίαντα.
Τέκμησσα: «...γιατί τί θέλω πιατη ζωή μου όταν εσύ πεθάνεις;» Υπόδειγμα αφοσιωμένης συζύγου, η Τέκμησσα συντροφεύει τον Αίαντα στην τρέλα του πονώντας γιατο κατάντημά του, ωστόσο προσπαθεί με όλο της το είναι νατον μεταπείσει γιαναμη δώσει τέρμα στη ζωή του. Δείχνει ωστόσο να κατανοεί τον άντρα της λέγοντας «Για μένα ο θάνατος είναι πικρός, γι’αυτόν ήταν ευφροσύνη». (στιχ 966)
Αγγελιαφόρος
Τεύκρος: Ο αδερφός του Αίαντα μάχεται σαν λιοντάρι γιανα θάψει τουλάχιστον τον ήρωα αφού δεν έχει καταφέρει νατον σώσει. Δεν διστάζει να προσβάλει βάναυσα τους Ατρείδες όταν εκείνοι του επιτίθενται γιανα εμποδίσουν την ταφή.
Μενέλαος: «...γιατί θάτανε ντροπή μουνα μάθουν πως με λόγια σωφρονίζω, ενώ μπορώ τη βία να επιβάλω». Υπερφίαλος και θρασύς ο Μενέλαος προφασιζόμενος το δίκαιο πουτου δίνει η θέση τουκαιη δύναμή του προσπαθεί ανίερα να απαγορεύσει την ταφή του Αίαντα.
Αγαμέμνονας: Μέγας υβριστήςκαι αλαζόνας σαντον αδερφό του, προσβάλλει τον Τεύκρο και επιθυμεί να επιβάλει το δίκαιο των όπλων.
Χορός: «Αλήθεια, οι άνθρωποι μπορούνε αφού τα ιδούν πολλά να μάθουν·μαπριντα δούνε, κανείς μάντης για όσα του μέλλονται ναρθούν».Ο χορός είναι ο πιστός φίλος του Αίαντα που συμπάσχει μαζί τουκαιτον υποστηρίζει. Αγωνιά για αυτόν, προσπαθεί νατον προφυλάξει, νατον ηρεμήσει καινατον υπερασπιστεί ενώ ταυτόχρονα καταριέται τονπόλεμοκαι λαχταράει την επάνοδό τουστην πατρίδα. Όπως όλοι οι χοροί της αρχαίας τραγωδίας χαρακτηρίζεται από θυμόσοφη διάθεση.
Σχετικά πολυμέσα
