Το λήμμα πιθανόν να περιλαμβάνει πληροφορίες που αποτελούν πρωτότυπη έρευνα, πουδεν έχουν προηγουμένως δημοσιευτεί ή δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς.Εάν δεν συμβαίνει αυτό παραθέστε τις πηγέςπου επιβεβαιώνουν τηνεπαληθευσιμότητατου λήμματος, διαφορετικά αφαιρέστε ό,τι αποτελεί προσωπική γνώση ή έρευνα του συντάκτη. Παρακαλούμε δείτε τις σχετικές παρατηρήσεις στησελίδα συζήτησης.
Αλήθεια είναι, γενικά, η υπαρκτότητα μιας κατάστασης ή ηπραγματικότητα ενός γεγονότος. Γενικά η έννοια καιη αξία της αλήθειας αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα της φιλοσοφίας, με πολλές διαφορετικές θεωρίες να έχουν ειπωθεί.
Η λέξη προέρχεται από το στερητικό α- καιτη λέξη λήθη (λησμονιά).[1]
Σύμφωνα όμως μετο λεξικό των Λίντελ - Σκοτ η λέξη προέρχεται από το λήθω = λανθάνω (= μου διαφεύγει) καιτο στερητικό "α".[2]
Το ψέμα δεν είναι το ακριβώς αντίθετο της αλήθειας. Η αλήθεια αντανακλά και παράγει πραγματικότητα, ημη αλήθειαδεν παράγει πραγματικότητα, ενώ το ψέμα, επειδή δεν αντανακλά την πραγματικότητα, παράγει νέα πραγματικότητα, νέα δηλαδή αλήθεια, όταν το πιστεύει κάποιος. [εκκρεμεί παραπομπή]
Πολλές φορές κάποιος μπορεί να κάνει φαινομενικά αληθείς δηλώσεις, ναμη λέει δηλαδή ψέματα για όσα τον ρωτούν και παρόλα αυτά να κρύβει μέρος της αλήθειας, ηθελημένα. Αυτού του είδους η πρακτική για πολλούς είναι ομότιμη με ψέμα, ως υποσύνολο του αντίθετου της αλήθειας.
Η αλήθεια γιατον καθένα είναι η πραγματικότητα που βιώνει. Η πραγματικότητα αυτή καθορίζεται από όσα αισθάνεταικαιπιστεύει. Συνήθως, όταν χρησιμοποιούμε τον όρο αλήθεια, αναφερόμαστε σε πράγματα που αισθανόμαστε και πιστεύουμε από κοινού.
Η αλήθεια δεν είναι ίδια γιατον καθένα. Γιατην αλήθεια διαφωνούν ακόμη και ειδικοί επί των θεμάτων. Για παράδειγμα οιεπιστήμονες διαφωνούν σε πολλά θέματα γιατοτι ισχύει πραγματικά καιοιθρησκείες αποδέχονται διαφορετική εκδοχή της αλήθειας η μία από την άλλη. Ακόμη και όταν αλήθεια θεωρείται η πραγματικότητα που βιώνουμε, όσοι υποστηρίζουν πως υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα, θεωρούν πως ένα σύμπαν σαντο δικό μας είναι επίσης μια εκδοχή της αλήθειας[3].
Γιανα αποφευχθεί το λάθος, η επιστήμη αναζητά την αλήθεια μέσα από αυστηρές διαδικασίες ελέγχου. Η επιστημονική αλήθεια φαίνεται να είναι αρκετά αντικειμενική καθώς ζητά τα όσα ισχυρίζεται κάποιος να επαληθεύονται πειραματικά, όσες φορές κιαν κάποιο πείραμα επαναλαμβάνεται. Για όσο διάστημα μια θεωρία καλύπτει όσα παρατηρούμε, η θεωρία αυτή θεωρείται αληθής. Καθώς η επιστήμη κάνει συνεχώς νέες ανακαλύψεις, η επιστημονική αλήθεια αναπροσαρμόζεται ή επεκτείνεται.[4]Η αλήθεια γιανα εκφραστεί σε απόλυτο αιτιακό βάθος απαιτεί την ταύτιση της οντοαξιωματικότητας (αξιωματικότητα της υποστατότητας) μετην επιστημονική αξιωματικότητα (αν υπάρχει, διότι τα περισσότερα επιστημονικά πεδία δεν έχουν καθαρή αξιωματικότητα). Δηλαδή ακόμα καιαν δεχτούμε ότι υπάρχει απόλυτη ή σχετικιστική (βλ. relativism) αλήθεια, δεν είναι πάντα εφικτό να εκφραστεί με αιτιακή πληρότητα.
Η αλήθεια των θρησκειών είναι περισσότερο αξιωματική και αδιαπραγμάτευτη από αυτή της επιστήμης. Η θρησκευτική αλήθεια παραμένει σταθερή, ενδεχομένως όμως να αλλάζει η ερμηνεία των πιστεύω της ώστε να ακολουθεί τις σύγχρονες παρατηρήσεις. Στονχριστιανισμό, η θρησκευτική αλήθεια φανερώνει τον ίδιο τονΘεό ως την απαρχή και συνέχεια της αλήθειας: «Εγώ ειμί η οδός καιη αλήθεια καιη ζωή» (Ιω. γ΄ 21). Μεγάλο μέρος της θρησκευτικής αλήθειας δεν φαίνεται να είναι δυνατό να τεκμηριωθεί με επιστημονική διαδικασία και ως εκ τούτου γίνεται αποδεκτή μέσω της βιωματικής πίστηςΣτη θρησκευτική αλήθεια γίνεται φανερό πως, οι θρησκευτικές αλήθειες διαφέρουν μεταξύ τους από θρησκεία σε θρησκεία[εκκρεμεί παραπομπή]
ΟΠλάτωνας, θέλοντας να δείξει τη δυσκολία τουνα συλλάβει κανείς την αλήθεια, χρησιμοποίησε μια αλληγορία. Είπε πως οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους γιανα συλλάβουν την αλήθεια, όμως εξαπατώνται από αυτές. Μοιάζουν σαννα είναι δεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο από το οποίο δεν μπορούν ναβγουν ή να κοιτάξουν πίσω, όπου (πίσω τους) βρίσκεται αναμμένη μία φωτιά, καθώς και διάφορα αντικείμενα που περνούν από μπροστά της. Το μόνο που βλέπουν είναι οι σκιές που σχηματίζονται από τα αντικείμενα στον τοίχο του σπηλαίου καθώς αυτά φωτίζονται από τη φωτιά.
Η σκιά ενός κύβου θα μπορούσε να εμφανίζεται είτε σαν ακανόνιστο εξάγωνο, σαν παραλληλόγραμμο ή σαν τετράγωνο, αλλάζοντας συνεχώς μορφή καθώς αυτός περιστρέφεται. Οι σκιώδεις αυτές μορφές εμφανίζονται μάλιστα παραμορφωμένες από τη φωτιά που κυματίζει και από το ανάγλυφο του τοίχου του σπηλαίου. Οι άνθρωποι τελικά, εμπιστευόμενοι την εικόνα που τους δίνει η περιορισμένη όρασή τους, την οποία και συνηθίζουν, πιστεύουν πως η αλήθεια είναι οι σκιές. Ακόμη καιαν κάποιος δραπετεύσει καιβγει από το σπήλαιο στο φως του ήλιου, ανδεν έχει ανοικτό φιλοσοφικό πνεύμα τυφλώνεται από το φως και ξαναμπαίνει στη σιγουριά του σπηλαίου, ανίκανος να ξεφύγει από αυτό που έχει συνηθίσει ως αληθινό. Ο φιλόσοφος, αυτός δηλαδή που συνεχώς θέτει ερωτήματα γιατο «τι», «πώς» και «γιατί», είναι ο μόνος που μπορεί ναδειτην αλήθεια και παρόλο που γνωρίζει πως θα χλευαστεί στην προσπάθειά τουνατη μεταφέρει και στους υπόλοιπους μέσα στο σπήλαιο, ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως είναι χρέος τουνα τους μεταδώσει τη γνώση αυτή.[5]
Η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη δίνει στον όρο αλήθεια διάφορες ερμηνείες:
Οντολογική αλήθεια: Είναι η αλήθεια γιατα πράγματα όπως υπάρχουν καθ' εαυτά και όπως είναι η πραγματική τους φύση και όχι όπως ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα νατα γνωρίσει.
Τυπική αλήθεια:Στην τυπική αλήθεια προϋπόθεση είναι η έλλειψη αντιφατικότητας καιη ταυτόχρονη παρουσία λογικής ακολουθίας. Ωστόσο μία τυπική αλήθεια μπορεί ναμην είναι ουσιαστική. Στην φράση «η ψυχή είναι αθάνατη», περιέχεται μία τυπική αλήθεια, δεδομένου ότι δεν είναι ουσιαστικά επιβεβαιωμένη.
Καθ' ύλην αλήθεια: Είναι η αλήθεια κατά την οποία υπάρχει πλήρης ταύτιση της γνώσης προς το περιεχόμενο καιτα πραγματικά δεδομένα. Η φράση «Ηγη κινείται γύρω από τον ήλιο» είναι πραγματική αλήθεια και διαθέτει απόλυτο κύρος.
Μεταφυσική αλήθεια: Πρόκειται γιατην αλήθεια πουδεν μπορεί κανείς να γνωρίζει με βεβαιότητα. Έρχεται σε αντίθεση μετην θετική σχολή, που υποστηρίζει ότι γνωρίζουμε την αλήθεια μόνο μετα εμπειρικά δεδομένα.
Δογματική αλήθεια: Είναι η άποψη ότι μπορούμε με βεβαιότητα να γνωρίσουμε την αλήθεια των πραγμάτων, τα οποία είναι όπως ακριβώς μας φαίνονται.