Η ευγενής οκταπλή ατραπός (ή ευγενές οκταπλό μονοπάτι) αποτελεί την τέταρτη από τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του Βούδα. Αν ανατρέξουμε στην Πρώτη Ομιλία του Βούδα, - την Ομιλία για το Γύρισμα του Τροχού του Ντάρμα, που πραγματοποιήθηκε στο Άλσος των Ελαφιών του Σαρνάθ λίγο μετά την επίτευξη της Ανώτερης Φώτισης- θα βρούμε ότι το πιο σημαντικό μέρος του, διαμέσου του οποίου ο Βούδας αποκάλυψε τη μεγάλη πνευματική του ανακάλυψη στην ανθρωπότητα, ήταν αυτό που αναφερόταν στις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες: την οδύνη, την αιτία της οδύνης, την εξάλειψη της οδύνης, και την οδό που οδηγεί στην εξάλειψη της οδύνης. Η τελευταία εξ αυτών δεν είναι τίποτα άλλο παρά το Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι.
Ο όρος ευγενές οκταπλό μονοπάτι είναι η μετάφραση του σανσκριτικού άρυα-αστανγκίκα-μάργκα (παλί: άριυα-αττχανγκίκα-μάγκα), η λέξη που μεταφράζουμε ως «ευγενές» είναι η άρυα. Στην αρχαία Ινδία η λέξη αυτή χρησιμοποιούταν με έννοια φυλετική, και αναφερόταν στους κατακτητές που κατέβηκαν από την κεντρική Ασία στις ινδικές πεδιάδες, διαμέσου των βορειοδυτικών περασμάτων, κατακτώντας τον ιθαγενή πληθυσμό. Με το πέρασμα των αιώνων, ο όρος «άρυα» και το παράγωγο «άρειος» απέκτησε ηθικές και πνευματικές αποχρώσεις. Στο βουδδισμό η λέξη αυτή φέρνει στο νου οτιδήποτε έχει να κάνει άμεσα ή έμμεσα με τη συνειδητοποίηση της Απόλυτης Πραγματικότητας. Οτιδήποτε σχετίζεται με την πνευματικότητα, είτε είναι το πνευματικό μονοπάτι καθαυτό, η πνευματική φιλοδοξία, ή οποιαδήποτε άλλη άποψη της πνευματικής ζωής, μπορεί να ονομαστεί «άρυα». Επομένως «άρυα» εκτός από «ευγενές» σημαίνει και «ιερό».
Η σανσκριτική λέξη «άστα» σημαίνει απλά «οκτώ», ενώ «άνγκα» σημαίνει «μέλος», «μέρος» ή ακόμα «φύτρο».
Έτσι, ενώ συνήθως αντιλαμβανόμαστε το ευγενές οκταπλό μονοπάτι ως κάτι που αποτελείται από οκτώ διαδοχικά βήματα ή στάδια, η χρήση της λέξης άνγκα υποδηλώνει ότι αυτά τα βήματα είναι μάλλον ταυτόχρονα παρά διαδοχικά. Το μονοπάτι λέγεται οκταπλό γιατί αποτελείται από οκτώ μέλη και όχι επειδή αποτελείται από οκτώ βήματα. Τέλος μάργκα σημαίνει «μονοπάτι» ή «οδός».
Σύμφωνα με τη βουδδιστική παράδοση της Ινδίας, το ευγενές οκταπλό μονοπάτι διαιρείται οργανικά σε δύο γενικές κατηγορίες. Η πρώτη, είναι το «μονοπάτι της θέασης» (ντάρσανα-μάργκα), και η δεύτερη το «μονοπάτι της μεταμόρφωσης» (μπάβανα-μάργκα). Έτσι το Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι διαιρείται σε δύο μικρότερα «Μονοπάτια», με την έννοια των δύο διαδοχικών σταδίων. Το μονοπάτι της θέασης αντιστοιχεί στο πρώτο βήμα, το πρώτο άνγκα, την Τέλεια Θέαση. Το μονοπάτι της μεταμόρφωσης αντιστοιχεί στα επτά εναπομείναντα «βήματα»: Τέλειο Συναίσθημα, Τέλειος Λόγος, Τέλεια Συμπεριφορά, Τέλεια Εργασία, Τέλεια Προσπάθεια, Τέλεια Επίγνωση και Τέλειος Διαλογισμός.[1]
- Sangharakshita, Όραμα και Μεταμόρφωση, Μια Εισαγωγή στο Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι του Βούδδα, εκδόσεις Άφατον, 1999, μετάφραση Σπύρος Δόικας, σ. 208. ISBN 960-8045-00-2. (δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση)
- Bhikkhu Bodhi, Η Ευγενής Οκταπλή Ατραπός, Ο Δρόμος προς το Τέλος των Βασάνων, Κυβέλη, (μτφ. Τριαντάφυλλος Κοτζαμάνης), 1998, σ. 173. ISBN 960-7486-52-8
