Ηπεντηκόντορος ήταν τύπος αρχαίας ελληνικήςγαλέρας, που χρησιμοποιήθηκε (τουλάχιστον) από τηναρχαϊκή εποχή, αλλά μάλλον παρόμοια πλοία υπήρξαν και προγενέστερα, αν ληφθούν υπόψη οι σχετικές αναφορές στα ομηρικά έπη.
Πριν από την Αρχαϊκή εποχή, οΌμηροςστηνΙλιάδατου αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια τουΤρωικού Πολέμου υπήρχαν πλοία με διάφορους αριθμούς κουπιών. Ο μικρότερος αριθμός που αναφέρεται στα ομηρικά έπη είναι είκοσι (20, δηλαδή ήταν εικοσικόντορες), όπως το πλοίο που μετέφερε τηΧρυσηίδα πίσω στον πατέρα της,[1]Το πλοίο τουΟδυσσέα αναφέρεται ότι είχε πενήντα (50) κουπιά,[2] οπότε ήταν πεντηκόντορος. Αναφέρονται, όμως, και μεγαλύτερα πλοία, τα μεγαλύτερα από τα οποία ήταν ταΒοιωτικά πλοία με 120 κωπηλάτες. Αυτός ο αριθμός κωπηλατών αντιστοιχεί περίπου σεδιήρεις, αλλά ο Όμηρος δεν αναφέρει πουθενά πόσες σειρές κουπιών ή και κωπηλατών είχαν. Επίσης, ίσως δεν είναι τυχαίο ότι καιη μυθική Αργώ είχε περίπου πενήντα (50) Αργοναύτες. Σύμφωνα δεμεμια εναλλακτική ερμηνεία ο όρος χρησιμοποιήθηκε, επίσης, γιατον επικεφαλής αξιωματικό στρατιωτικού τμήματος πενήντα (50) ανδρών, στην αρχαία Ελλάδα.[3]
Οι πεντηκόντορες εμφανίστηκαν σεμια εποχή πουδεν γινόταν ακόμη διάκριση ανάμεσα στα εμπορικά καιστα πολεμικά πλοία. Ήταν σκάφη ευέλικτα, μακράς ακτίνας δράσης, που χρησιμοποιήθηκαν γιαεμπόριο, πειρατείακαιπολεμικές επιχειρήσεις. Μετέφεραν αγαθά ή και στρατιώτες. Η πεντηκόντορος προωθούνταν από πενήντα (50) κωπηλάτες που τοποθετούνταν ανά 25 σε κάθε της πλευρά. Στο μεσαίο κατάρτι της, το τετράγωνο ιστίο χρησιμοποιούνταν επίσης γιατην προώθηση του πλοίου, όταν υπήρχε ευνοϊκός άνεμος. Ήταν μακρυά σκάφη με μικρό βύθισμα και συχνά χαρακτηρίζονταν ως «νῆες μακραί». Τυπικά δεν είχαν κατάστρωμακαιγι' αυτό αποκαλούνταν και «ἄφρακτοι νῆες». Οι πεντηκόντορες ήταν ανάμεσα στα πρώτα πλοία που ήταν εξοπλισμένα με έμβολο στην πλώρη. Αυτό δείχνει ότι ο σκοπός κατασκευής τους ήταν κατά κύριο λόγο πολεμικός.
Πεντηκόντορος
Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ακόμη τις τριακοντόρες, μια βραχύτερη έκδοση της πεντηκοντόρου με 30 κουπιά. Δεν είναι γνωστό ποιος τύπος προηγήθηκε.
Σύμφωνα με συγκριτικούς υπολογισμούς πιστεύεται ότι οι πεντηκόντοροι είχαν μήκος 28 - 40 μέτρακαι πλάτος 4 - 5 μέτρα. Θεωρείται ακόμη ότι ήταν ικανές να αναπτύξουν ταχύτητα ως και εννέα (9) κόμβους. Οι πεντηκόντοροι ήταν μια πρώιμη μορφή γαλέρας, που ήταν μακρόστενη και επίπεδη. Η σχεδίασή τους είχε στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα για απότομους ελιγμούς. Τα πλοία αυτά ήταν εξοπλισμένα με ορθογώνιο ιστίο και επιπρόσθετα πηδάλια.[4]
Αργότερα εξελίχθηκε στη διήρη και τελικά στηντριήρη, η οποία σε μεγάλο βαθμό την αντικατέστησε, ανκαι ποτέ τελείως, σε χρήση στα πολεμικά ναυτικά των ελληνικών και άλλων μεσογειακών ναυτικών κρατών. Τόσο οι διήρεις όσο καιοι τριήρεις είχαν παρόμοιο μήκος, αλλά διέφεραν στην κατανομή των κουπιών (ή καιτων κωπηλατών) σε δύο (2) ή και τρεις (3) σειρές, αντί μίας, αντίστοιχα. Αυτό έκανε τα πλοία πιο ευκίνητα. Οι τριήρεις αναπτύχθηκαν γύρω στο680 π.Χ.. Η πρώτη από αυτές κατασκευάστηκε, σύμφωνα μετην παράδοση, από τονΚορίνθιο ναυπηγό Αμεινοκλή. Ήταν από τα πρώτα πλοία που είχαν ισχυρά πηδάλια, αρκετά ισχυρά ώστε να τους επιτρέπουν να πλέουν ακόμη και ενάντια σε αντίθετο ρεύμα ή ενάντιο άνεμο, όντας έτσι ικανοί να διαπλέουν ακόμη καιτονΒόσπορο, εισερχόμενοι στονΕύξεινο Πόντο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτες αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Μαύρη Θάλασσα χρονολογούνται από το 680 π.Χ. και μετά.[4]
Η πεντηκόντορος παρέμεινε σε χρήση τουλάχιστον μέχρι καιτηνΕλληνιστική Περίοδο, όταν άρχισε να αντικαθίσταται από άλλα ναυτικά σχέδια όπως τηλέμβο, την ελληνιστική ημιολίακαι τις λιβύρνεις.
Χρησιμοποιήθηκε ευρέως, τουλάχιστον από τους Φωκείς της Ιωνίαςγιανα ταξιδέψουν καινα αποικήσουν εμπορικούς δρόμους. ΟΗρόδοτος μας πληροφορεί ότι στην πραγματικότητα, απλά χρησιμοποιώντας περισσότερο πεντηκοντόρους παρά καθαρώς εμπορικά πλοία, οι Φωκείς ήταν οι πρώτοι που κάνουν μακρινά ταξίδια. Το άνοιγμα των εμπορικών δρόμων τους πήγε αρκετά μακριά, μέχρι τουλάχιστον τονΑτλαντικό Ωκεανό κοντά στηνΤαρτησσό. Στη συνέχεια, ήταν οι πρωταγωνιστές της εποχής που είδε τη δημιουργία καιτην άνθιση πολλών αποικιών, όπως ηΜασσαλία, ηΑλαλίακαιηΕλέα.
Παρόμοια χρήση έκαναν στην πεντηκόντορο οιΦοίνικεςκαιοιΚαρχηδόνιοι. ΟΆννων ο θαλασσοπόρος, για παράδειγμα, μας πληροφορεί ότι η προσπάθειά τουγιατον περίπλου της Αφρικής, πουτου ανατέθηκε από την Καρχηδόνα για αποικιοκρατικούς λόγους, διεξήχθη με στόλο από εξήντα (60) πεντηκοντόρους, φορτωμένες με προμήθειες, καθώς καιμε ένα πλήθος ανδρών και γυναικών.[5]
Η ανάγκη γιατη χρήση των πεντηκοντόρων και ως πολεμικά πλοία μπορεί να εξηγηθεί και από τις τριβές που προκάλεσε ο ανταγωνισμός για εμπορικές συναλλαγές και αποικίες μεταξύ των Ελλήνων (δυστυχώς πολύ συχνά και μεταξύ τους), Φοινίκων, Καρχηδονίων καιΕτρούσκων, στη Μεσόγειο καιστονΑτλαντικό.
Σε κάθε περίπτωση, η πεντηκόντορος πιστώνεται μετην υποστήριξη του αρχαίου ελληνικού και φοινικικού αποικισμού της Μεσογείου, αλλά καιτην πραγματοποίηση των πρώτων εξερευνητικών αποστολών πέρα από την κλειστή θάλασσα.
Η πεντηκόντορος για πολλά χρόνια ήταν η ραχοκοκαλιά του ελληνικού (και όχι μόνο) πολεμικού ναυτικού πολέμου. Η κορύφωσή της πολεμικής χρήσης της έγινε στηναυμαχία της Αλαλίας[6] μεταξύ Ελλήνων (Φωκέων πιο συγκεκριμένα) αποίκων, που εγκαταστάθηκαν στηνΑλαλία της Κορσικής, και ενός συνασπισμού Καρχηδονίων και Ετρούσκων. Η ναυμαχία αυτή είχε ως θέατρο επιχειρήσεων τοΤυρρηνικό Πέλαγος, κυρίως τονπορθμό μεταξύ της Κορσικήςκαι της Σαρδηνίας.
Η ναυμαχία έληξε με τακτική νίκη των Φωκέων, αλλά πρακτικά ήταν ένα αβέβαιο αποτέλεσμα (ο Ηρόδοτος την ονομάζει μια «Καδμεία νίκη», δηλαδή μια προσωρινή νίκη με αμφίβολο θετικό αποτέλεσμα, που μάλλον είναι προάγγελος μιας επερχόμενης καιπιο μόνιμου αρνητικού αποτελέσματος ήττας, όπως ήταν καιη αντίστοιχη στονΠόλεμο των Επτά επί Θήβας). Ήταν η πρώτη γνωστή φορά που παρεμποδίστηκε σοβαρά ο ελληνικός αποικισμός καιτο ελληνικό θαλάσσιο εμπόριο στη Δυτική Μεσόγειο, και αφού εντέλει προκάλεσε τον περιορισμό αυτών των δραστηριοτήτων, μετην ελληνική αποχώρηση από την Κορσική, αποτέλεσε αναμφισβήτητη στρατηγική ήττα.
Η μεγάλη χρήση της καισε μεγάλες διαδρομές μας πληροφορεί ότι επρόκειτο για πλοίο εξοπλισμένο με σχετικά μεγάλη χωρητικότητα γιατην εποχή. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο Ηρόδοτος προσθέτει ότι οι πεντηκόντοροι χρησιμοποιήθηκαν γιατην εκκένωση της Φώκαιας, καιτη μετοίκηση όλων των κατοίκων της και όλης της περιουσίας τους, με εξαίρεση έργα ζωγραφικήςκαιχάλκινααγάλματα. Μετά δετη ναυμαχία της Αλαλίας, οι πεντηκόντοροι πρωταγωνίστησαν στη νέα προσφυγική μετοίκηση των κατοίκων της Αλαλίας στην Ελέα, με είκοσι (20) πεντηκοντόρους που κρίθηκαν αξιόπλοες μετά τη ναυμαχία.[7]
↑ 4,04,1Griechische Pentekontere, In: . 10. November 2015.
↑Annone, Periplo, 1. Il testo tramandato riferisce di 30.000 persone, un numero sicuramente dovuto ad un errore nella traduzione in greco del testo fenicio. Neppure è accettabile la facile correzione a tremila, che tiene conto dei soli rematori ma non del resto degli imbarcati, comprese le donne, com'era peraltro nella tradizione coloniale fenicio-cartaginese.
↑Denominazioni ricorrenti in letteratura sono anche quelle di battaglia del Mare Sardoοdel Mare Corso.
↑Non è dato sapere, né è facile valutare, il numero di persone imbarcate sulle navi residue, ma non doveva essere troppo sparuto per poter fondare una colonia e portarla, nel giro di pochi anni, ad un notevole splendore. Comunque, anche la stima più prudente, porta a non meno di tremila persone.
.jpg)
