Ηχτένα, γνωστή και ως τσατσάρα, είναι ένα οδοντωτό εργαλείο γιατην κόμμωση καιτον καθαρισμό των μαλλιών ή της γενειάδας. Οι χτένες χρησιμοποιούνται από την ύστερη προϊστορική εποχή, κάτι που αποδεικνύεται από σχετικά ευρήματα σε τοποθεσίες στοΙράνκαι από παλαιότερα ευρήματα της Νατούφιας περιόδου (προτου 9500 π.Χ.).[1]
Τοπικός τεχνίτης κόβει και κατεργάζεται κέρατο ζώου γιανα φτιάξει χτένες στηνΑλαπουρά της Κεράλα (νότια Ινδία).
Μια χτένα αποτελείται από ένα στέλεχος και δόντια κάθετα σε αυτό και παράλληλα μεταξύ τους. Οι χτένες κατασκευάζονται από αρκετά διαφορετικά υλικά, συνήθως από πλαστικό, μέταλλο ή ξύλο. Κάποτε ήταν συνηθισμένες οι χτένες από ελεφαντόδοντο[2]και κέλυφος χελώνας[3], αλλά η έγνοια γιατα ζώα που παράγουν αυτά τα υλικά έχουν μειώσει τη χρήση τους. Οι ξύλινες χτένες φτιάχνονται κυρίως από ξύλο κερασιάς ή πυξάρι. Οι καλής ποιότητας ξύλινες χτένες είναι συνήθως χειροποίητες και λειασμένες.[4]
Οι χτένες ποικίλλουν σε σχήμα ανάλογα μετην ειδικότερη χρήση τους. Μία χτένα κομμωτικής έχει συνήθως μια λεπτή χειρολαβή ξεχωριστή από το στέλεχος και πυκνά δόντια. Οι κοινές χτένες έχουν συνήθως αραιότερα δόντια στο μισό στέλεχος και πυκνότερα στο άλλο μισό.[5] Θερμαινόμενες χτένες χρησιμοποιούνται γιανα ισιώνουν κατσαρά μαλλιά.
Οι χτένες μπορούν να έχουν διαφορετικές χρήσεις. Ιστορικά ο κύριος σκοπός τους ήταν να τακτοποιούν τα μαλλιά, ιδίως τα μακριά, αλλά καινα διακοσμούν το κεφάλι. Στην Ισπανία ηpeineta είναι μεγάλη διακοσμητική χτένα που φοριέται στα μαλλιά γιανα συγκρατεί στη θέση τουμιαμαντίγια (πέπλο).[6][4]
Στη βιομηχανία καιτη βιοτεχνία, χτένες διαχωρίζουν τις ίνες του βαμβακιού από τους σπόρους και άλλα ανεπιθύμητα σώματα (ηεκκοκιστική μηχανή, που περιέχει μηχανικές χτένες και καθαρίζει το βαμβάκι από τους σπόρους ταχύτατα, έφερε πραγματική επανάσταση στην εποχή της). Οι ειδικοί της αστυνομίας χρησιμοποιούν χτένες γιανα συλλέγουν τρίχεςκαι δείγματα πυτιρίδαςπου μπορούν να χρησιμεύσουν στην ταυτοποίηση νεκρών ή ζώντων προσώπων και της καταστάσεως της υγείας τους, ή σε τοξικολογικές έρευνες.[7]
Η χτένα τύπου Afro έχει αραιά, μακρύτερα και χονδρά δόντια, και χρησιμοποιείται σε κατσαρά μαλλιά. Είναι επίσης λεπτότερη από τη συνηθισμένη χτένα, ενώ κάποιες φορές φοριέται επίσης ως διακοσμητικό της κεφαλής.[8][9]
Ειδικές χτένες χρησιμεύουν γιατην αφαίρεση μακροσκοπικών παρασίτων, όπως οιψείρεςτου τριχωτού της κεφαλής καιοιψύλλοι, μετο επανειλημμένο χτένισμα.[10] Αυτές οι χτένες έχουν πολύ πυκνά και λεπτά δόντια.[11]
Η χρήση της ίδιας χτένας από περισσότερους του ενός ανθρώπους αποτελεί συχνή αιτία μολύνσεων από παράσιτα, όπως καιη κοινή χρήση ενός καπέλου, καθώς ένας χρήστης μπορεί να αφήσει στη χτένα είτε ζωντανά παράσιτα, είτε αβγά ή σπόριά τους, διευκολύνοντας έτσι τη μετάδοση ψειρών, ψύλλων, ακάρεων, μυκήτωνκαι άλλων ανεπιθύμητων οργανισμών. Τα αδελφάκια είναι πιθανότερο να μεταδώσουν ψείρες το ένα στο άλλο αν μοιράζονται μία χτένα, έτσι είναι καλύτερο το καθένα να έχει τη δική του χτένα.[12]
Η χτένα υπήρξε η έμπνευση γιατην εφεύρεση τουμεμβρανόφωνου μουσικού οργάνου καζού. Επιπλέον, η ίδια η χτένα αποτελεί ένα ελασματόφωνο μουσικό όργανο. Τα δόντια της έχουν αρμονικές ιδιότητες, που εξαρτώνται από το σχήμα τους, το μήκος τους καιτο υλικό κατασκευής τους. Μια χτένα με δόντια διαφορετικών μηκών μπορεί να παράγει διαφορετικές νότες, παρόμοια με ένα μουσικό κουτί ή λατέρνα, τα οποία αποτελούν ουσιαστικά μετεξέλιξή της.[13]
Χειροποίητες χτένες που κατασκευάζονται σήμερα από μεγάλη ποικιλία νέων και ανακυκλωμένων υλικών έχουν γίνει δημοφιλείς τα τελευταία χρόνια. Μεταχειρισμένα σκέιτμπορντ, παλαιοί δίσκοι βινυλίου[14], κράματα τιτανίου, ακρυλικό και τροπικό ξύλο είναι μερικά μόνο από τα υλικά που χρησιμοποιούνται.
Ινδική διακοσμητική μεταλλική χτένα, με ομοιώματα πτηνών. Αφαιρώντας το πώμα στο κέντρο, μπορούμε να ρίξουμε άρωμα στο άνοιγμα γιανα υγράνουμε με αυτό τα δόντια της χτένας καιτα μαλλιά όπου είναι τοποθετημένη.
Αρχαία ρωμαϊκή χτένα
Ινδική διακοσμητική μεταλλική χτένα,
Χτένα ξεψειρίσματος
Σύγχρονη μεταλλική χτένα
Σύγχρονες χτένες από μπρούτζο, χάλυβα
