შანგის დინასტია

ჩინეთის ისტორია ჩინეთის ისტორია
ძველი
3 მონარქი და 5 იმპერატორი
სიას დინასტია ძვ. წ. 2100–1600
შანგის დინასტია ძვ. წ.1600–1046
ჭოუს დინასტია ძვ. წ.1045–256
დასავლეთი ჭოუ
აღმოსავლეთი ჭოუ
გაზაფხულისა და შემოდგომის პერიოდი
მებრძოლი სამეფოების პერიოდი (ცი, ცინი, ჩუ, ვეი, ხანი, ჯაო, იანი, იუე, სუნი, შუ, ბა)
იმპერიები
ცინი ძვ. წ. 221 –206
ხანის დინასტია ძვ. წ. 206 – ახ. წ. 220
დასავლეთი ხანი
სინის დინასტია
აღმოსავლეთი ხანი
სამმეფობა 220–280
ვეი, შუ და უ
ძინის დინასტია 265–420
დასავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
აღმოსავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
სამხრეთისა და ჩრდილოეთის დინასტიები 420–589
სუის დინასტია 581–618
ტანის დინასტია 618–907
(მეორე ჭოუ 690–705)
5 დინასტია და 10 სამეფო 907–960	ლიაო 907–1125
სუნის დინასტია 960–1279
ჩრდილოეთი სუნი		დ. სია
სამხრეთი სუნი	ძინი
იუანის დინასტია 1271–1368
მინის დინასტია 1368–1644
ცინის დინასტია 1644–1911
თანამედროვე ერა
ჩინეთის რესპუბლიკა 1912–1949
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა 1949–დღემდე	ჩინეთის რესპ. (ტაივანი) 1949–დღემდე
იხილეთ აგრეთვე ჩინეთის ისტორიოგრაფია ჩინეთის ისტორიის ქრონლოგია ჩინეთის დინასტიები ჩინური ენა ჩინური ხელოვნება ეკონომიკური ისტორია
ეს დაფა: ხილვა განხილვა რედაქტირება

შანგის იმპერია (ჩინ. 商しょう, ფინინი: Shāng), ინის იმპერია (ჩინ. 殷いん, ფინინი: Yīn), ან შანგ-ინის იმპერია — სახელმწიფო ფორმირება ძვ. წ. 1600-დან ძვ. წ. 1027-მდე წლებში, მდინარე ხუანხეს ჩრდილოეთის ველებზე. შანგის დინასტია წინ უძღოდა ჯოუს დინასტიას.

შანგის იმპერია არის პირველი ჩინური სახელმწიფო წარმონაქმნი, რომლის არსებობაც დასტურდება არა მხოლოდ არქეოლოგიური მასალებით, არამედ ზეპირი და წერილობით წყაროებითაც. შანგის იმპერიის ისტორიის ყველაზე სრულყოფილ აღწერას სიმა ციანის „ისტორიული ჩანაწერები” შეიცავს. გათხრების შედეგად იპოვნეს ძიაგუვენი — იეროგლიფური წარწერები კუს ბაკანსა და ცხოველის ძვლებზე, აგრეთვე ბრინჯაოს, ნეფრიტს, კერამიკასა და ქვის ნაწარმზე. დიდი აღმოჩენები გაკეთდა შანგის დინასტიის დედაქალაქის — ინსიუს (ჩინ.:商しょう殷いん墟))ტერიტორიაზე, რომელიც თანამედროვე ქალაქის ანიანის, ხენანის პროვინციაში მდებარეობს. უძველესი ქალაქი შედის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში.

პოლიტიკური სტრუქტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოსახლეობის სხვადასხვა ფენებში პოლიტიკური სტატუსი იყო განსხვავებული. ვანი წარმოადგენდა საკრალურ ფიგურას და ჰქონდა დიდი ძალაუფლება. ის გარდაცვლილი წინაპრების პატივსაცემად ასრულებდა საზეიმო რიტუალ დის. მიიჩნეოდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო ყოფილიყო შუამავალი გარდაცვლილებსა და ცოცხლებს შორის. ტიტული ან ძმიდან ძმას ან ბიძადან უფროს ძმისშვილს გადაეცემოდა, ხოლო ვან ი-დან მოყოლებული ძალაუფლება მამიდან უფროს შვილზე გადადიოდა. ვანის ახალგაზრდა ნათესავები, რომლებიც ვერ აცხადებდნენ ძალაუფლებაზე პრეტენზიას, შეადგენდნენ არისტოკრატულ კლანს.

გლეხებთან შედარებით, ვანის გარემოცვას (ადმინისტრაციული აპარატი, მებრძოლები) პრივილეგირებული სტატუსი ჰქონდა. თანამდებობის პირები იყოფოდა ადმინსტრატორებად, მცირე რანგის მენეჯერებად და სამხედრო წვრთნებსა და ნადირობაზე პასუხისმგებელ პირებად.

ადმინისტრაციული დაყოფა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შანგის სახელმწიფო დაიყო სტრუქტურულად უთანასწორო ნაწილებად:

ზონა (რამდენიმე ათეული კილომეტრის რადიუსში), დედაქალაქით, რომელსაც უშუალოდ განაგებდა ვანი.
რეგიონალური მმართველობის ტერიტორიები, რომელთაც ვანი, მისი ოჯახის წევრებისა და ახლობლები მართავდნენ. ასეთი ტერიტორია იყო — ჯოუ.
მეორე ზონა - დასახლებული უცხოური ტომებით.

შანგის დინასტიის მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვან მეფეთა სამეფო სახელების გარდა, ჩინეთის ისტორიამ მათი ადრინდელი სახელებიც შემოინახა (მაგ, სიან ტუ zh:相あい土ど, აგრეთვე, მოიხსენიება როგორც „ში ძინე”).

შანის დინასტია (ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1046)

მშობლიური სახელი	ქრონოლოგია²	სატაძრო სახელი³	მმართველობის წლები¹	სახელი, რომლითაც მეტადაა ცნობილი
	ჩენ ტანი 成なり湯ゆ Chéng Tāng		ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1300	ტანი
	ვაი ბინი 外そと丙へい Wài Bǐng			ვაი ბინი
	ჯუნ ჟენი 仲なか壬みずのえ Zhòng Rén			ჯუნ ჟენი
	ტაი ძია 太ふとし甲かぶと Tài Jiǎ			ტაი ძია
	ვო დინი 沃丁 Wò Dīng			ვო დინი
	ტაი გენი 太ふとし庚かのえ Tài Gēng			ტაი გენი
	სიაო ძია 小甲こかぶと Xiǎo Jiǎ			სიაო ძია
	იუნ ძი 雍己 Yōng Jǐ			იუნ ძი
	ტაი უ 太ふとし戊つちのえ Tài Wù			ტაი უ
	ჯუნ დინი 仲なか丁ひのと Zhòng Dīng			ჯუნ დინი
	ვაი ჟენი 外そと壬みずのえ Wài Rén			ვაი ჟენი
	ჰე დან ძია 河かわ亶甲 Hé Dǎn Jiǎ			ჰე დან ძია
	ძუ ი 祖そ乙おつ Zǔ Yǐ			ძუ ი
	ძუ სინი 祖そ辛からし Zǔ Xīn			ძუ სინი
	ვო ძია 沃甲 Wò Jiǎ			ვო ძია
	ძუ დინი 祖そ丁ひのと Zǔ Dīng			ძუ დინი
	ნანი გენი 南みなみ庚かのえ Nán Gēng			ნან გენი
	იან ძია 陽ひ甲かぶと Yáng Jiǎ			იან ძია
	პან გენი 盤ばん庚かのえ Pán Gēng		ძვ. წ. 1300 — ძვ. წ. 1251	პან გენი⁴
	სიაო სინი 小しょう辛からし Xiǎo Xīn			სიაო სინი
	სიაო ი 小しょう乙おつ Xiǎo Yǐ			სიაო ი
	უ დინი 武たけ丁ちょう Wǔ Dīng		ძვ. წ. 1250 — ძვ. წ. 1192	უ დინი
	ძუ გენი 祖そ庚かのえ Zǔ Gēng		ძვ. წ. 1191 — ძვ. წ. 1148	ძუ გენი
	ძუ ძია 祖そ甲かぶと Zǔ Jiǎ			ძუ ძია
	ლინ სინი 廩辛 Lǐn Xīn			ლინ სინი
	გენ დინი 庚かのえ丁ひのと Gēng Dīng	კან დინი 康かん丁ちょう Kāng Dīng		კან დინი
	უ ი 武たけ乙おつ Wǔ Yǐ		ძვ. წ. 1147 — ძვ. წ. 1113	უ ი
	ვენ დინი⁵ 文ぶん丁ひのと Wén Dīng		ძვ. წ. 1112 — ძვ. წ. 1102	ვენ დინი
	დი ი 帝みかど乙おつ Dì Yǐ		ძვ. წ. 1101 — ძვ. წ. 1076	დი ი
ძი ძოუ 子こ紂 Zǐ Zhòu	დი სინი 帝みかど辛からし Dì Xīn		ძვ. წ. 1075 — ძვ. წ. 1046	დი სინი
1 ჩინური ისტორიის პირველი აღიარებული თარიღად ითვლება ძვ. წ. 841 წელი. ყველა დანარჩენი თარიღები დისკუსიის თემა წარმოადგენს. აქ ჩამოთვლილი თარიღები მოცემულია ქრონოლოგიურ პროექტ სია-შან-ჟოუ-ს მიხედვით, ჩინეთის მთავრობის დაკვეთით, რომელიც გამოქვეყნდა 2000 წელს. .
2 სამეფო სახელის წინ ასახელებენ დინასტიის სახელს, შანი (商しょう), მაგალითად შან ტანი (商しょう湯ゆ).
3 სახელი, რომელიც გვხდება სამსხვერპლო ორაკულის ძვალზე
4 შანის დინასტიის პერიოდს პანე გენიდან მოყოლებული, დედაქალაქის სახელწოდებიდან გამომდინარე, ასევე უწოდებენ ინის (殷いん) დინასტიას.
5 ცნობილია აგრეთვე, როგორც ტაი დინი (太ふとし丁ちょう Tài Dīng).

გვიანი შანგის კულტურის ნიმუშები
ჯადის დრაკონის ფორმის ბეჭედი
ჯადის გამოკვეთილი ირემი
ჯადის გამოკვეთილი თევზი
ჯადის გამოკვეთილი ვეფხვი
ბრინჯაოს ჭურჭელი
ბრინჯაოს ჭურჭელი
ბრინჯაოს ჭურჭელი — pou
ბრინჯაოს სარიტუალო ჭურჭელი — ზუნი
ბრინჯაოს ფართოყელიანი სარიტუალო ჭურჭელი წყლისთვის — გუანგი
ბრინჯაოს ქვაბი, სახელურითა და სახურავით
გვიანი შანგი, ბრინჯაოს სარიტუალო ღვინის ჭურჭელი (ზუნი) უჩვეულო ფორმის ბუ, ხუფი გუმბათოვანი თავით
ბრინჯაოს ცული — yuè
ქანდაკება, ძვ. წ. XIV–X საუკუნეები
თეთრი თიხა, ნაკვეთი გეომეტრიული ნიმუშით