Hanzi

Hànzì 'kinesisk(e) teikn' skrivne med tradisjonelle teikn (til venstre) og forenkla teikn (til høgre).

Kinesisk kalligrafi.

Hanzi (汉字 / 漢字かんじ, pinyin hànzì) er det kinesiske namnet på det kinesiske teiknsettet. Med tonar vert det hànzì. Det finst i to former, ei forenkla form (jamfør 汉字 hànzì) som vert brukt i mesteparten av Kina og i Singapore, og ei tradisjonell form (jamfør 漢字かんじ hànzì) som vert nytta på Taiwan og i Hong Kong.

I Sør-Korea, der dei vert kalla 한자 / 漢字かんじ hanja, vert mange av dei same teikna som i den tradisjonelle kinesiske forma nytta som eit supplement til det koreanske alfabetet hangul, koreansk 한굴 hangeul. I Nord-Korea vart 한자 / 漢字かんじ hanja avskaffa i 1949, og ein nyttar berre det koreanske alfabetet, som her vert kalla 조선글 joseongeul. I Japan nyttar ein eit eige sett av teikn som vert kalla 漢字かんじ kanji, der mange av dei tradisjonelle teikna er forenkla, men ikkje alltid dei same som i Kina. Teikna vart før òg nytta for å skrive vietnamesisk, og på dette språket heiter dei Hán tự ( 漢字かんじ), chữ Hán (𡨸漢かん), chữ Nho (𡨸儒) og chữ Trung Quốc (𡨸中國ちゅうごく).

Struktur

Kinesiske skriftteikn kan delast i seks grupper; uttalen som er oppgjeven, er den vi finn i standard mandarin:

1. 象形しょうけい Xiàngxíng eller piktografiske teikn, som opphavleg var teikningar av naturlege objekt, til dømes 山さん shān ‘fjell', 人ひと rén ‘menneske’, 女おんな nǚ ‘kvinne’, 子こ zǐ ‘barn’, 日ひ rì ‘sol, dag’ og 口こう kǒu ‘munn, opning’. Jamfør tabellen nedanfor.
2. 指事しじ Zhǐshì eller Enkle ideografiske teikn, som gjev att abstrakte omgrep, til dømes talorda 一いち yī 'éin', 二に èr 'to' og 三さん sān 'tre'.
3. 會意かいい Huìyì eller komplekse ideografiske teikn, der tydinga heng saman med relasjonen mellom delane, til dømes 好このみ hǎo ‘vere god’, som er samansett av 女おんな nǚ ‘kvinne’ og 子こ zǐ ‘barn’. Eit anna døme er 昌あきら chāng ‘klår, skinande’, som er sett saman av to soler, jf. 日ひ rì ‘sol, dag’.
4. 假借かしゃく Jiǎjiè eller fonetiske lån eller rebusteikn, der eit teikn blir nytta for å skrive eit morfem med liknande eller identisk uttale. Teiknet 來らい lái er eigentleg eit piktografisk teikn med tydinga ‘kveite (korn)’, men det vert òg nytta for å skrive verbet lái ‘kome’.
5. 形聲けいせい Xíngshēng eller semantisk‐fonetiske kompositum, som er teikn med to komponentar, ein radikal og eit fonetikum. Radikalen (også kalla klassifikator) gjev ein indikasjon om tydinga, medan fonetikumet gjev ein indikasjon om uttalen. Eit døme er verbet 唱 chàng ‘syngje’. Radikalen er 口くち kǒu ‘munn, opning’, som fortel noko om tydinga: ein syng med munnen. Fonetikumet er 昌あきら chāng ‘klår, skinande’, som har ein uttale som ligg nær chàng ‘syngje’. 昌あきら chāng ‘klår, skinande’ finst som fonetikum i ei lang rekkje teikn, til dømes også i 倡 chàng ‘leiar, førar’, med radikalen 人じん rén ‘menneske’, og 娼 chàng ‘prostituert’, med radikalen 女おんな nǚ ‘kvinne’.
6. 轉注てんちゅう Zhuǎnzhù eller gjensidig forklårande teikn, eller teikn som blir nytta for fleire morfem med forskjellig uttale men skyld tyding. Det komplekse ideografiske teiknet 樂たのし yuè ‘musikk’ blei òg teke i bruk for å skrive morfemet lè ‘glede’.

Teikntypane 1, 2, 3 og 6 er reint tydingsbaserte, medan teikntypane 4 og 5 også er lydbaserte. Noko over 90% av alle kinesiske skriftteikn høyrer til type 5, semantisk‐fonetiske kompositum. Semantisk-fonetiske kompositum – eller nærskylde prinsipp – er òg kjende frå andre skriftsystem, som sumerisk kileskrift, egyptiske hieroglyfar og mayahieroglyfar.

Tabellen viser døme på piktografiske teikn, i eldre og moderne form. Når det ikkje er nokon skilnad på moderne tradisjonelle og moderne forenkla, er teikna berre tekne med i kolonnen for tradisjonelle.

Arkaiske	Seglskrift	Moderne tradisjonelle	Moderne forenkla	Uttale	Tyding
		人ひと	—	rén	menneske
		女おんな	—	nǚ	kvinne
		子こ	—	zǐ	barn
		日ひ	—	rì	sol; dag
		月つき	—	yuè	måne; månad
		山やま	—	shān	fjell
		川かわ	—	chuān	elv
		水みず	—	shuǐ	vatn
		雨あめ	—	yǔ	regn
		竹たけ	—	zhú	bambus
		木き	—	mù	tre
		馬うま	马	mǎ	hest
		鳥とり	鸟	niǎo	fugl
		龜かめ	龟	guī	skjelpadde
		龍りゅう	龙	lóng	drake

Radikalar

1. 一いち 丨 丶 丿 乙おつ 亅
2. 二に 亠 人じん 儿 入いれ 八はち 冂 冖 冫 几 凵 刀がたな 力りょく 勹 匕 匚 匸 十じゅう 卜ぼく 卩 厂 厶 又また
3. 口くち 囗 土ど 士し 夂 夊 夕ゆう 大だい 女おんな 子こ 宀 寸すん 小しょう 尢 尸しかばね 屮 山やま 巛 工こう 己おのれ 巾はば 干ひ 幺 广 廴 廾 弋 弓ゆみ 彐 彡 彳
4. 心こころ 戈ほこ 戶と 手しゅ 支ささえ 攴 文ぶん 斗と 斤きん 方かた 无 日び 曰 月がつ 木き 欠かけ 止とめ 歹 殳 毋 比ひ 毛もう 氏し 气 水すい 火ひ 爪つま 父ちち 爻 爿 片へん 牙きば 牛うし 犬けん
5. 玄げん 玉だま 瓜ふり 瓦かわら 甘あま 生なま 用よう 田た 疋 疒 癶 白しろ 皮がわ 皿さら 目め 矛ほこ 矢や 石せき 示しめせ 禸 禾 穴あな 立りつ
6. 竹たけ 米まい 糸いと 缶かん 网 羊ひつじ 羽わ 老ろう 而 耒 耳みみ 聿 肉にく 臣しん 自じ 至いたり 臼うす 舌した 舛ます 舟ふね 艮うしとら 色しょく 艸そうこう 虍 虫ちゅう 血ち 行ぎょう 衣ころも 襾
7. 見み 角かく 言げん 谷たに 豆まめ 豕いのこ 豸 貝かい 赤あか 走はし 足あし 身み 車しゃ 辛からし 辰たつ 辵 邑 酉とり 釆 里さと
8. 金かね 長ちょう 門もん 阜 隶 隹ふるとり 雨う 青あお 非ひ
9. 面めん 革かわ 韋 韭にら 音おん 頁ぺーじ 風ふう 飛ひ 食しょく 首くび 香が
10. 馬うま 骨こつ 高だか 髟 鬥 鬯 鬲 鬼おに
11. 魚さかな 鳥とり 鹵 鹿しか 麥むぎ 麻あさ
12. 黄き 黍きび 黑くろ 黹
13. 黽 鼎かなえ 鼓こ 鼠ねずみ
14. 鼻はな 齊ひとし
15. 齒は
16. 龍りゅう 龜ひさし
17. 龠

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Hanzi