Yukio Mishima

Yukio Mishima

三島みしま 由紀夫ゆきお

Yukio Mishima (1956)
Imię i nazwisko	Kimitake Hiraoka
Data i miejsce urodzenia	14 stycznia 1925 Shinjuku
Data i miejsce śmierci	25 listopada 1970 Tokio
Narodowość	japońska
Język	japoński
Dziedzina sztuki	powieść, esej, sztuka teatralna
Ważne dzieła
Płodne morze

Yukio Mishima (jap. 三島みしま 由紀夫ゆきお Mishima Yukio), właściwie Kimitake Hiraoka (jap. 平岡ひらおか 公こう威たけし Hiraoka Kimitake; ur. 14 stycznia 1925 w Tokio, zm. 25 listopada 1970 tamże) – japoński prozaik, poeta, dramaturg i eseista, uważany za jednego z najważniejszych japońskich pisarzy XX wieku.

Jego dorobek obejmuje ponad 40 powieści, tomów poezji, esejów oraz dramatów nō i kabuki. Wieloletni kandydat do literackiej Nagrody Nobla.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się w 1925 r. w Tokio w rodzinie dygnitarza rządowego. Jego ojciec, Azusa, pracował w Ministerstwie Rolnictwa i Leśnictwa, a dziadek o imieniu Jōtarō był m.in. gubernatorem Karafuto (Sachalinu).

Jako dziecko został na kilka lat odseparowany od rodziny przez swoją apodyktyczną babkę Natsuko. Spokrewniona z samurajską rodziną Natsuko była niezwykle wykształcona, czytała w oryginale francuską i niemiecką literaturę, uwielbiała teatr kabuki. Była też osobą niezwykle trudną w pożyciu, skrajnie wybuchową i zapalczywą, do tego schorowaną i nieustannie cierpiącą. Odcięła chłopca od kontaktów z rówieśnikami, wychowywał się samotnie, spotykając się jedynie z kuzynkami. Według wielu biografów Mishimy, Natsuko wywarła duży wpływ na jego twórczość i obsesje.

Młodość

Mishima w 1931

W wieku 12 lat młody Kimitake Hiraoka powrócił na łono rodziny. Czytywał książki Oscara Wilde’a, Rainera Marii Rilkego, a także japońskich klasyków. Podejmował też pierwsze własne próby pisania. Nie mógł znaleźć wspólnego języka z ojcem Azusą, który zwalczał jego „niemęskie” zainteresowanie literaturą i próbował go wychowywać w duchu wojskowej dyscypliny. Zbliżył się za to bardzo do matki Shizue, która pomagała mu ukrywać się z pasją pisarską przed ojcem i recenzowała jego pierwsze opowiadania.

Dzięki wpływom babki Natsuko, która wkrótce potem zmarła, posłano go w 1931 roku do prestiżowej szkoły Gakushūin, gdzie spędził sześć lat i nawiązał współpracę ze szkolnym stowarzyszeniem literackim. Zaowocowała ona w 1941 r. zaproszeniem do opublikowania debiutanckiego opowiadania Las w rozkwicie (Hanazakari no mori) w znanym magazynie literackim Bungei Bunka. Wtedy to Hiraoka przybrał swój literacki pseudonim Yukio Mishima, by nie narazić się ojcu. Opowiadanie ukazało się w formie książkowej w 1944 r. Ojciec zgodził się w końcu na kontynuowanie kariery pisarskiej, ale wymusił na Mishimie podjęcie studiów prawniczych na uniwersytecie w Tokio.

Dorosłe życie

Na początku 1945 Mishima został powołany do służby wojskowej w japońskiej armii. Wobec perspektywy wysłania na front okłamał wojskowego lekarza, symulując gruźlicę i został odesłany do domu. Do końca życia wstydził się tej decyzji i uważał ją za życiowy błąd.

W 1946 r. poznał swojego późniejszego przyjaciela i mentora, Yasunariego Kawabatę, który po zapoznaniu się z kilkoma opowiadaniami rekomendował je do publikacji w czasopismach literackich. Kariera literacka Mishimy zaczęła nabierać rozpędu.

W 1947 r. Mishima ukończył z wyróżnieniem prawo i podjął pracę w Ministerstwie Finansów. Rok później zrezygnował z błyskotliwie zapowiadającej się kariery urzędniczej i postanowił utrzymywać się z pisania.

W 1949 r. ukazała się pierwsza wielka powieść Mishimy – Wyznanie maski, będąca autobiograficzną opowieścią o młodym homoseksualiście, ukrywającym swoją orientację seksualną z obawy przed społecznym odrzuceniem. Książka odniosła ogromny sukces w Japonii, czyniąc 24-letniego pisarza literacką gwiazdą pierwszej wielkości. Kolejne powieści Mishimy spotykały się nieodmiennie z wielkim zainteresowaniem, były też od razu tłumaczone na języki obce. Oprócz powieści Mishima pisał też opowiadania, wiersze, eseje oraz dramaty dla teatrów nō i kabuki (Madame de Sade, Mój przyjaciel Hitler).

Wielokrotnie podróżował za granicę, gdzie jego nazwisko także stało się głośne. Po opublikowaniu kolejnych powieści (m.in. Odgłos fal w 1954 r., Złota Pagoda w 1956 r.) stał się jednym z najmocniejszych kandydatów do literackiej Nagrody Nobla, ale uhonorowanie nią w 1968 r. Yasunariego Kawabaty pogrzebało jego szanse.

Z biegiem lat pogłębiały się wyniesione z dzieciństwa obsesje Mishimy, zwłaszcza kult śmierci, fascynacja militaryzmem i pięknem ludzkiego ciała. W 1955 r. pisarz zaczął uprawiać kulturystykę (nie opuścił żadnego treningu przez ostatnie 15 lat swojego życia), ćwiczył także wyczynowo sztuki walki – kendo i karate.

Wiązał się również z kobietami (m.in. z Michiko Shōda, późniejszą żoną cesarza Akihito), w 1958 r. ożenił się z Yoko Sugiyama i miał z nią córkę i syna. Zaczął aktywnie udzielać się w polityce. W 1967 r. odbył kompletny trening wojskowy w Japońskich Siłach Samoobrony. Rok później – wraz z patriotycznie nastawionymi studentami – założył paramilitarne stowarzyszenie Tatenokai (Stowarzyszenie Tarczy) i został jego przywódcą.

Śmierć

Yukio Mishima w 1970 r., na chwilę przed śmiercią

25 listopada 1970 r. Mishima, wraz z czterema członkami Tatenokai, dostał się do bazy dowództwa piechoty Japońskich Sił Samoobrony w tokijskiej dzielnicy Ichigaya i zabarykadował się wraz z komendantem bazy, generałem Kanetoshim Mashitą, w jego gabinecie. Po gorączkowych negocjacjach wyszedł na balkon i wygłosił do zgromadzonych pod nim żołnierzy płomienne przemówienie, będące protestem przeciw powojennemu statusowi Japonii i wezwaniem do zamachu stanu połączonego z przywróceniem cesarzowi jego dawnej pozycji. Ta przywołująca ducha samurajskiego kodeksu bushidō mowa została jednak zagłuszona przez wojskowe helikoptery. Zrezygnowany Mishima popełnił przy pomocy swoich uczniów Masakatsu Mority i Hiroyasu Kogi rytualne samobójstwo – seppuku. Był to jeden z najbardziej wstrząsających gestów w historii nowożytnej Japonii.

Przed śmiercią zdążył ukończyć swoje największe dzieło – pisaną przez siedem lat tetralogię Hōjō no umi (Płodne morze).

Nawiązaniem do śmierci Mishimy jest utwór Death and Night and Blood zespołu The Stranglers. Poświęcone są mu także m.in. album The Confession of the Rose francuskiej grupy Lonsai Maikov, album Sole e Acciaio włoskiego barda Skolla, album „Yukio Mishima. Tribute” łotewskiego projektu harsh-noise'owego Zahnrad i utwór Hagakure industrialnej grupy Turbund Sturmwerk z płyty Turbund Sturmwerk oraz Kwartet smyczkowy nr 3 „Mishima” P. Glassa.

Dzieła (wybór)

• Las w rozkwicie (jap. 花はなざかりの森もり Hanazakari no mori) (1941)
• Tabako (Papierosy) (1946)
• Wyznania maski (jap. 仮面かめんの告白こくはく Kamen no kokuhaku) (1949)
• Nichiyōbi (Niedziela) (1950)
• Ai no Kawaki (Thirst for Love) (1950)
• Zakazane kolory (jap. 禁色きんじき Kinjiki) (1951)
• Ballada o miłości (jap. 潮騒しおさい Shiosai) (1954)
• Świątynia Złotego Pawilonu (jap. 金閣寺きんかくじ Kinkaku-ji) (1956); wydana w Polsce jako Złota Pagoda
• Kyōko no ie (Dom Kyōko) (1958)
• Kujaku (Pawie) (1960)
• Umiłowanie ojczyzny (jap. 憂国ゆうこく Yūkoku) (1960)
• Na uwięzi (jap. 午後ごごの曳航えいこう Gogo no eikō) (1963)
• Utage no Ato (After the Banquet) (1963)
• Eirei no koe (Głosy umarłych bohaterów) (1966)
• Płodne morze (jap. 豊饒ほうじょうの海うみ Hōjō no umi); cykl czterech powieści:
  • Wiosenny śnieg (jap. 春はるの雪ゆき Haru no yuki) (1968)
  • Galopujące konie (jap. 奔馬ほんば Honba) (1969)
  • Świątynia Świtu (jap. 暁あかつきの寺てら Akatsuki no Tera) (1970)
  • Upadek anioła (dosł. 'pięć znaków upadku anioła') (jap. 天人てんにん五衰ごすい Tennin gosui) (1970)

Teatr

• Magiczna poduszka z prowincji Kantan (Wioska Kantan) (jap. 邯鄲かんたん Kantan) (1950)
• Jigokuhen (Piekieł wizerunek niezwykły) (1953)
• Yuya (Ukochana Yuya) (1959)
• Adamaszkowy bębenek (jap. 綾あやの鼓こ Aya no tsuzumi) (1951)
• Shiroai no su (Gniazdo termitów) (1955)
• Wachlarz (jap. 班はん女おんな Hanjo) (1955)
• Dama Aoi (jap. 葵あおいの上じょう Aoi no Ue) (1954)
• Pawilon Ryczącego Jelenia (jap. 鹿しか鳴な館かん Rokumeikan) (1956)
• Onna wa senryō sarenai (Kobiet nie da się okupować) (1959)
• Nettaiju (Drzewo tropików) (1960)
• Genji kuyō (Requiem dla księcia Genji) (1961)
• Kurotokage (Czarna Jaszczurka) (1961)
• Yorokobi no koto (Harfa radości) (1964)
• Madame de Sade (jap. ｻﾄﾞ公爵こうしゃく夫人ふじん Sado kōshaku fujin) (1965)
• Mój przyjaciel Hitler (jap. わが友ともヒットラー Wagatomo Hittorā) (1969)
• Zadziwiająca historia, czyli sierp księżyca (jap. 椿つばき説せつ弓張月ゆみはりづき Chinsetsu yumiharizuki) (1969)
• Taras trędowatego króla (jap. 癩かったい王おうのテラス Raiō no terasu) (1969)

Filmografia

• Yūkoku (1966)

Tłumaczenia na polski

• Las w pełni kwiecia (Hanazakari-no mori) tłum. Beata Kubiak Ho-Chi, w: Japonica 4/1995
• Złota Pagoda (Kinkaku-ji) tłum. Anna Zielińska-Elliott, Warszawa, „Wilga” 1997; II wydanie: wyd. PIW 2017
• Wyznania maski (Kamen no kokuhaku) tłum. Beata Kubiak Ho-Chi, w: Literatura na Świecie 5-6/2003 (fragment); całość (pod tytułem Wyznanie maski): Warszawa, wyd. PIW 2019
• Na uwięzi. Ballada o miłości tłum. Ariadna Demkowska-Bohdziewicz, wyd. PIW 1972
• Wprowadzenie do Hagakure tłum. Beata Kubiak Ho-Chi, w: Estetyka japońska. Estetyka życia i piękno umierania. Antologia, t. 3, red. Krystyna Wilkoszewska, Kraków, Universitas 2005
• Zimny płomień (8 opowiadań) tłum. Henryk Lipszyc, posłowie Beata Kubiak Ho-Chi, wyd. Świat Książki, Warszawa 2008
• Słońce i stal tłum. Maciej Komorowski, wyd. PIW, Warszawa 2022

Bibliografia

• Beata Kubiak Ho-Chi, Mishima Yukio. Estetyka klasyczna w prozie i dramacie 1941-1960, Universitas, Kraków 2004
• Beata Kubiak Ho-Chi, Zagadka Mishimy – niepublikowane listy Mishimy Yukio do Kawabaty Yasunariego w: Japonica Toruniensia, tom 2 – Język i kultura Japonii, Toruń 2001
• Beata Kubiak Ho-Chi, Klasyczny świat Mishimy Yukio w: Estetyka transkulturowa, red. K. Wilkoszewska, Universitas, Kraków 2005
• Mikołaj Melanowicz, Historia literatury japońskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2012, ISBN 978-83-01-17214-5.

Zobacz też

• Literatura japońska
• Yasunari Kawabata
• Seppuku
• Beata Kubiak Ho-Chi

Linki zewnętrzne

• The Yukio Mishima Cyber Museum. vill.yamanakako.yamanashi.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-07)]. (jap.).
• Yukio Mishima Archive (ang.)
• GLBTQ: Mishima, Yukio (1925-1970) (ang.)