ผลต่างระหว่างรุ่นของ "ภาษาสันสกฤต"

แก้ไขลิงก์
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เรียกดูประวัติแบบโต้ตอบ
← การแก้ไขก่อนหน้า
เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม
เห็นภาพข้อความวิกิ
Potapt (คุย | ส่วนร่วม)
ผู้ตรวจตรา
การแก้ไข 195,382 ครั้ง
ย้อนการแก้ไขที่ 11208763 สร้างโดย 2001:FB1:105:310E:A8B6:4290:E1E3:3157 (พูดคุย)
ป้ายระบุ: ทำกลับ
 
(ไม่แสดง 38 รุ่นระหว่างกลางโดยผู้ใช้ 18 คน)
บรรทัด 1: บรรทัด 1:
{{Infobox language
{{กล่องข้อมูล ภาษา
| ชื่อภาษา = สันสกฤต
| name = ภาษาสันสกฤต
| nativename = {{lang|sa|संस्कृतम्}} ''สํสฺกฺฤตมฺ''
| nativename = {{lang|sa|संस्कृतम्}}<br />''สํสฺกฺฤตมฺ''
| pronunciation = {{IPA-xx|sɐ̃skr̩tɐm|}}
| ภูมิภาค = [[ประเทศอินเดีย|อินเดีย]] และบางประเทศใน [[เอเชียใต้]] และ [[เอเชียตะวันออกเฉียงใต้]]
| region = [[เอเชียใต้]] (สมัยโบราณถึงสมัยกลาง), บางส่วนของ[[เอเชียตะวันออกเฉียงใต้]] (สมัยกลาง)
| speakers = 6,106 ภาษาหลัก<br />194,433 ภาษาที่สอง
| revived = ยังไม่พบว่ามีผู้พูดภาษาสันสกฤตเป็นภาษาแม่<ref name=patrick-mccartney-5-10-20/><ref name=patrick-mccartney-5-11-20/><ref name=sreevastan-thehindu-sanskrit/><ref name="Lowe2017"/><ref name="Ruppel2017"><ref name="KachruKachru2008">{{cite book|last=Annamalai|first=E. |editor=Braj B. Kachru |editor2=Yamuna Kachru |editor3=S. N. Sridhar |title=Language in South Asia|chapter-url=https://books.google.com/books?id=O2n4sFGDEMYC&pg=PA223|year=2008|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-46550-2|pages=223–|chapter=Contexts of multilingualism|quote=Some of the migrated languages ... such as Sanskrit and English, remained primarily as a second language, even though their native speakers were lost. Some native languages like the language of the Indus valley were lost with their speakers, while some linguistic communities shifted their language to one or other of the migrants' languages.}}</ref>
| familycolor = อินโด-ยูโรเปียน
| era = ประมาณ 1,500–600 ปีก่อนคริสต์ศักราช ('''ภาษาพระเวท''');<ref>{{cite book|author=Uta Reinöhl |title=Grammaticalization and the Rise of Configurationality in Indo-Aryan |url=https://books.google.com/books?id=nR_4CwAAQBAJ |year=2016 |publisher=Oxford University Press| isbn=978-0-19-873666-0|pages=xiv, 1–16}}</ref> <br />700 ปีก่อนคริสต์ศักราช – ค.ศ. 1350 ('''สันสกฤตแบบแผน''')<ref>{{harvnb|Colin P. Masica|1993|p=55}}: "Thus Classical Sanskrit, fixed by Panini’s grammar in probably the fourth century BC on the basis of a class dialect (and preceding grammatical tradition) of probably the seventh century BC, had its greatest literary flowering in the first millennium A D and even later, much of it therefore a full thousand years after the stage of the language it ostensibly represents."</ref>
| fam2 = [[อินโด-อิหร่าน]]
| familycolor = Indo-European
| fam3 = [[อินโด-อารยัน]]
| fam2 = [[กลุ่มภาษาอินโด-อิเรเนียน|อินโด-อิเรเนียน]]
| script = [[อักษรเทวนาครี]]
| fam3 = [[กลุ่มภาษาอินโด-อารยัน|อินโด-อารยัน]]
| nation = [[ประเทศอินเดีย|อินเดีย]]
| ancestor = [[ภาษาพระเวท]]
| iso1 = sa|iso2=san|iso3=san
| script = แต่เดิมเป็นภาษาที่สืบมาโดยมุขปาฐะ ไม่พบหลักฐานตัวเขียนจนกระทั่งศตวรรษที่ 1 ก่อนคริสต์ศักราช เมื่อมีการเขียนเป็น[[อักษรพราหมี]] และต่อมาเขียนเป็นอักษรต่าง ๆ ใน[[ตระกูลอักษรพราหมี|ตระกูลพราหมี]]{{efn|name=Salomon1998-epigraphy-book|"In conclusion, there are strong systemic and paleographic indications that the Brahmi script derived from a Semitic prototype, which, mainly on historical grounds, is most likely to have been Aramaic. However, the details of this problem remain to be worked out, and in any case, it is unlikely that a complete letter-by-letter derivation will ever be possible; for Brahmi may have been more of an adaptation and remodeling, rather than a direct derivation, of the presumptive Semitic prototype, perhaps under the influence of a preexisting Indian tradition of phonetic analysis. However, the Semitic hypothesis 1s not so strong as to rule out the remote possibility that further discoveries could drastically change the picture. In particular, a relationship of some kind, probably partial or indirect, with the protohistoric Indus Valley script should not be considered entirely out of the question." {{harvnb|Salomon|1998|p=30}} }}<ref name="JainCardona2007-script1">{{cite book|last=Jain|first=Dhanesh |editor=George Cardona |editor2=Dhanesh Jain |title=The Indo-Aryan Languages|chapter-url=https://books.google.com/books?id=OtCPAgAAQBAJ&pg=PA51|year=2007|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-79711-9|pages=47–66, 51|chapter=Sociolinguistics of the Indo-Aryan languages |quote=In the history of Indo-Aryan, writing was a later development and its adoption has been slow even in modern times. The first written word comes to us through Asokan inscriptions dating back to the third century BC. Originally, Brahmi was used to write Prakrit (MIA); for Sanskrit (OIA) it was used only four centuries later (Masica 1991: 135). The MIA traditions of Buddhist and Jain texts show greater regard for the written word than the OIA Brahminical tradition, though writing was available to Old Indo-Aryans.}}</ref><ref name="JainCardona2007-script2">{{cite book |last=Salomon |first=Richard |author-link=Richard G. Salomon (academic) |editor=George Cardona |editor2=Dhanesh Jain|title=The Indo-Aryan Languages |chapter-url=https://books.google.com/books?id=OtCPAgAAQBAJ&pg=PA67 |year=2007 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-79711-9 |pages=67–102 |chapter=The Writing Systems of the Indo-Aryan Languages |quote=Although in modern usage Sanskrit is most commonly written or printed in Nagari, in theory, it can be represented by virtually any of the main Brahmi-based scripts, and in practice it often is. Thus scripts such as Gujarati, Bangla, and Oriya, as well as the major south Indian scripts, traditionally have been and often still are used in their proper territories for writing Sanskrit. Sanskrit, in other words, is not inherently linked to any particular script, although it does have a special historical connection with Nagari.}}</ref>
| notice = Indic
| nation = {{flag|India}} (หนึ่งใน[[Eighth Schedule to the Constitution of India|ภาษา 22 ภาษาในกำหนดรายการที่แปด]]ของรัฐธรรมนูญ)
| iso1 = sa
| iso2 = san
| iso3 = san
| image = {{Photomontage
| photo1a = BhagavadGita-19th-century-Illustrated-Sanskrit-Chapter 1.20.21.jpg
| photo2a = Sanskrit College 1999 stamp of India.jpg
| spacing = 1
| color_border = white
| color = white
| size = 280
| image_alt =
| foot_montage = (บน) เอกสารตัวเขียนภาษาสันสกฤตสมัยคริสต์ศตวรรษที่ 19 จาก ''[[ภควัทคีตา]]''<ref name="Mascaró2003">{{cite book |last=Mascaró|first=Juan|title=The Bhagavad Gita |url=https://books.google.com/books?id=UZEKghCNbVIC&pg=PT13|year=2003 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-044918-1 |pages=13&nbsp;ff |quote=The Bhagawad Gita, an intensely spiritual work, that forms one of the cornerstones of the Hindu faith, and is also one of the masterpieces of Sanskrit poetry. (from the backcover)}}</ref> ซึ่งแต่งขึ้นในช่วงประมาณ 400–200 ปีก่อนคริสต์ศักราช<ref>{{cite book |last=Besant |first=Annie (trans) |author-link=Annie Besant |title=The Bhagavad-gita; or, ''The Lord's Song'', with text in Devanagari, and English translation |url=https://en.wikisource.org/wiki/Bhagavad-Gita_(Besant_4th)/Discourse_1 |year=1922 |publisher=G. E. Natesan & Co. |location=Madras |quote=प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ २० ॥ <br /> Then, beholding the sons of Dhritarâshtra standing arrayed, and flight of missiles about to begin, ... the son of Pându, took up his bow,(20)<br /> हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते । अर्जुन उवाच । ...॥ २१ ॥ <br />And spake this word to Hrishîkesha, O Lord of Earth: Arjuna said:&nbsp;...}}</ref><ref>{{cite book |last=Radhakrishnan |first=S. |author-link=Sarvepalli Radhakrishnan |title=The Bhagavadgītā: With an introductory essay, Sanskrit text, English translation, and notes |year=1948 |publisher=George Allen and Unwin Ltd. |location=London, UK |page=86 |quote= ...'' pravyite Sastrasampate''<br /> ''dhanur udyamya pandavah'' (20) <br /> Then Arjuna, ... looked at the sons of Dhrtarastra drawn up in battle order; and as the flight of missiles (almost) started, he took up his bow.<br /> ''hystkesam tada vakyam''<br /> ''idam aha mahipate'' ... (21)<br /> And, O Lord of earth, he spoke this word to Hrsikesha (Krsna):&nbsp;... }}</ref> (ล่าง) แสตมป์ครบรอบ 175 ปีของ[[The Sanskrit College and University|วิทยาลัยสันสกฤตโกลกาตา]] วิทยาลัยภาษาสันสกฤตที่เก่าแก่เป็นอันดับที่ 3 (ส่วนอันดับที่ 1 คือ[[สัมปูรณานันทสันสกฤตวิศววิทยาลัย|วิทยาลัยสันสกฤตพาราณาสี]]ซึ่งก่อตั้งใน ค.ศ. 1791)
}}
| imagesize =
| imagecaption =
| glotto = sans1269
| glottorefname = Sanskrit
| notice = IPA
| notice2 = IPA
| minority = {{flag|South Africa}} (ได้รับการคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญ)<ref name="auto1">{{cite web|title=Constitution of the Republic of South Africa, 1996 - Chapter 1: Founding Provisions|url=http://www.gov.za/documents/constitution/chapter-1-founding-provisions|website=www.gov.za|access-date=6 December 2014}}</ref>
}}
}}


'''ภาษาสันสกฤต''' (มาจากคำว่า {{lang|sa|संस्कृत-}}, ''สํสฺกฺฤต-'',<ref name="Comrie2018-cardona-luraghi-1">{{cite book |last1=Cardona |first1=George |last2=Luraghi |first2=Silvia |editor=Bernard Comrie |title=The World's Major Languages |chapter-url=https://books.google.com/books?id=lR9WDwAAQBAJ&pg=PT497 |year=2018 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-1-317-29049-0 |pages=497– |chapter=Sanskrit |quote=''Sanskrit'' (samskrita- 'adorned, purified') ... It is in the ''[[Ramayana]]'' that the term ''saṃskṛta-'' is encountered probably for the first time with reference to the language.}}</ref><ref name="wright-sanskrit-first">{{cite journal |last=Wright |first=J.C. |title=Reviewed Works: ''Pāṇini: His Work and Its Traditions. Vol.&nbsp;I. Background and Introduction'' by George Cardona; ''Grammaire sanskrite pâninéenne'' by Pierre-Sylvain Filliozat |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London |volume=53 |issue=1 |year=1990 |pages=152–154 |publisher=Cambridge University Press |doi=10.1017/S0041977X0002156X |jstor=618999 |url=https://www.jstor.org/stable/618999 |quote=The first reference to "Sanskrit" in the context of language is in the ''[[Ramayana]]'', Book&nbsp;5 (Sundarkanda), Canto&nbsp;28, Verse&nbsp;17: अहं ह्यतितनुश्चैव वनरश्च विशेषतः // '''वाचं'''चोदाहरिष्यामि मानुषीमिह '''संस्कृताम् ''' // १७ // [[Hanuman]] says, "First, my body is very subtle, second I am a monkey. Especially as a monkey, I will use here the human-appropriate Sanskrit speech / language.}}</ref> [[การแปลงเป็นนาม|แปลงเป็นคำนาม]]: {{lang|sa|संस्कृतम्}}, ''สํสฺกฺฤตมฺ'')<ref name="Apte1957-59">{{cite book |last=Apte |first=Vaman Shivaram |title=Revised and enlarged edition of Prin. V.S. Apte's ''The practical Sanskrit-English Dictionary'' |year=1957 |publisher=Prasad Prakashan |location=Poona |page=1596 |quote=from संस्कृत saṃskṛitə [[Participle#Types of participle|past passive participle]]: Made perfect, refined, polished, cultivated. -तः -tah A word formed regularly according to the rules of grammar, a regular derivative. -तम् -tam Refined or highly polished speech, the Sanskṛit language; संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः ("named sanskritam the divine language elaborated by the sages") from [[Kavyadarsha|Kāvyadarśa]].1. 33. of [[Daṇḍin]] |url=https://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/app/apte_query.py?qs=%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%A4&searchhws=yes}}</ref>{{efn|"dhārayan·brāhmaṇam rupam·ilvalaḥ saṃskṛtam vadan..." - รามายณะ 3.10.54 - กล่าวกันว่าเป็นจุดแรกที่มีการใช้คำว่า ''สันสกฤต'' ในการอ้างถึงภาษานี้|sfn|Cardona|1997|p=557}} เป็น[[ภาษาคลาสสิก]]ใน[[เอเชียใต้]]ที่อยู่ในสาขา[[กลุ่มภาษาอินโด-อารยัน|อินโด-อารยัน]]ของ[[ตระกูลภาษาอินโด-ยูโรเปียน]]<ref name="Woodard12">{{cite book |author=Roger D. Woodard |title=The Ancient Languages of Asia and the Americas |year=2008|publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-68494-1 |pages=1–2 |quote=The earliest form of this 'oldest' language, Sanskrit, is the one found in the ancient Brahmanic text called the Rigveda, composed c. 1500 BC. The date makes Sanskrit one of the three earliest of the well-documented languages of the Indo-European family – the other two being Old Hittite and Myceanaean Greek – and, in keeping with its early appearance, Sanskrit has been a cornerstone in the reconstruction of the parent language of the Indo-European family – Proto-Indo-European. |url=https://books.google.com/books?id=UQpAuNIP4oIC}}</ref><ref name=Bauer2017p90>{{cite book |first=Brigitte L. M. |last=Bauer |year=2017 |title=Nominal Apposition in Indo-European: Its forms and functions, and its evolution in Latin-romance |publisher=De Gruyter |isbn=978-3-11-046175-6 |pages=90–92 |url=https://books.google.com/books?id=BWzNDgAAQBAJ}} For detailed comparison of the languages, see pp. 90–126.</ref><ref name="Ramat2015p26">{{cite book |first1=Anna Giacalone |last1=Ramat |first2=Paolo |last2=Ramat |year=2015 |title=The Indo-European Languages |pages=26–31 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-92187-4 |url=https://books.google.com/books?id=PLa5CAAAQBAJ}}</ref> ภาษานี้เกิดขึ้นในเอเชียใต้หลังจากที่ภาษารุ่นก่อนหน้าได้[[Trans-cultural diffusion|แพร่กระจาย]]ไปที่นั่นจากทางตะวันตกเฉียงเหนือใน[[ยุคสัมฤทธิ์#เอเชียใต้|ยุคสัมฤทธิ์]]ตอนปลาย<ref name="Dyson2018-14-15">{{cite book |last=Dyson |first=Tim|title=A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day |year=2018 |publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-882905-8|pages=14–15 |quote=Although the collapse of the Indus valley civilization is no longer believed to have been due to an ‘Aryan invasion’ it is widely thought that, at roughly the same time, or perhaps a few centuries later, new Indo-Aryan-speaking people and influences began to enter the subcontinent from the north-west. Detailed evidence is lacking. Nevertheless, a predecessor of the language that would eventually be called Sanskrit was probably introduced into the north-west sometime between 3,900 and 3,000 years ago. This language was related to one then spoken in eastern Iran; and both of these languages belonged to the Indo-European language family. |url=https://books.google.com/books?id=3TRtDwAAQBAJ&pg=PA14}}</ref><ref name="TurnerSalemink2014">{{cite book |last=Pinkney |first=Andrea Marion |editor=Bryan S. Turner |editor2=Oscar Salemink |title=Routledge Handbook of Religions in Asia |year=2014 |publisher=Routledge|isbn=978-1-317-63646-5 |pages=38– |chapter=Revealing the Vedas in 'Hinduism': Foundations and issues of interpretation of religions in South Asian Hindu traditions |quote=According to [[Asko Parpola]], the Proto-Indo-Aryan civilization was influenced by two external waves of migrations. The first group originated from the southern Urals (c. 2100 BCE) and mixed with the peoples of the Bactria-Margiana Archaeological Complex (BMAC); this group then proceeded to South Asia, arriving around 1900 BCE. The second wave arrived in northern South Asia around 1750 BCE and mixed with the formerly arrived group, producing the Mitanni Aryans (c. 1500 BCE), a precursor to the peoples of the ''Ṛgveda''. [[Michael Witzel]] has assigned an approximate chronology to the strata of Vedic languages, arguing that the language of the ''Ṛgveda'' changed through the beginning of the Iron Age in South Asia, which started in the Northwest (Punjab) around 1000 BCE. On the basis of comparative philological evidence, Witzel has suggested a five-stage periodization of Vedic civilization, beginning with the ''Ṛgveda''. On the basis of internal evidence, the ''Ṛgveda'' is dated as a late Bronze Age text composed by pastoral migrants with limited settlements, probably between 1350 and 1150 BCE in the Punjab region. |chapter-url=https://books.google.com/books?id=e7qbBAAAQBAJ&pg=PA38}}</ref> ภาษาสันสกฤตเป็น[[ภาษาศักดิ์สิทธิ์]]ใน[[ศาสนาฮินดู]] ภาษาของ[[ปรัชญาฮินดู]]คลาสสิก และภาษาของวรรณกรรม[[ศาสนาพุทธ]]และ[[ศาสนาเชน]]ในอดีต นอกจากนี้ยังเป็น[[ภาษากลาง]]ภาษาหนึ่งในเอเชียใต้สมัยโบราณถึงสมัยกลาง และในช่วงการเผยแผ่วัฒนธรรมฮินดูกับพุทธไปยัง[[เอเชียตะวันออกเฉียงใต้]] [[เอเชียตะวันออก]] และ[[เอเชียกลาง]]ในสมัยกลางตอนต้น ได้กลายเป็นภาษาทางศาสนาและ[[วัฒนธรรมชั้นสูง]] และภาษาของผู้ทรงอำนาจทางการเมืองในบางภูมิภาค<ref>{{harvnb|Michael C. Howard|2012|p=21 |quote=Sanskrit was another important lingua franca in the ancient world that was widely used in South Asia and in the context of Hindu and Buddhist religions in neighboring areas as well. ... The spread of South Asian cultural influence to Southeast Asia, Central Asia and East Asia meant that Sanskrit was also used in these areas, especially in a religious context and political elites.}}</ref><ref name="Pollock2006">{{cite book |last=Pollock |first=Sheldon |title=The Language of the Gods in the World of Men: Sanskrit, Culture, and Power in Premodern India |year=2006 |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-24500-6 |page=14 |quote=Once Sanskrit emerged from the sacerdotal environment ... it became the sole medium by which ruling elites expressed their power ... Sanskrit probably never functioned as an everyday medium of communication anywhere in the cosmopolis—not in South Asia itself, let alone Southeast Asia ... The work Sanskrit did do ... was directed above all toward articulating a form of ... politics ... as celebration of aesthetic power. |url=https://books.google.com/books?id=CMskDQAAQBAJ&pg=PA14}}</ref> ด้วยเหตุนี้ ภาษาสันสกฤตจึงมีอิทธิพลอย่างยาวนานต่อภาษาในเอเชียใต้ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเอเชียตะวันออก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวงศัพท์ทางการและวงศัพท์วิชาการของภาษาเหล่านั้น{{sfn|Burrow|1973|pp=62–64}}
'''ภาษาสันสกฤต''' เป็นภาษาที่รับอิทธิพลมาจากอินเดียและส่งผลมาถึงอาณาจักรในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ({{lang-sa|संस्कृता वाक्}}, สํสฺกฺฤตา วากฺ; {{lang-en|Sanskrit}}) เป็น[[ภาษา]]ที่เก่าแก่ที่สุดภาษาหนึ่งใน[[ภาษากลุ่มอินโด-ยูโรเปียน]] (หรืออินเดีย-ยุโรป) [[ภาษากลุ่มอินโด-อิเรเนียน|สาขาย่อยอินโด-อิเรเนียน]] (อินเดีย-อิหร่าน) และอยู่ใน[[ภาษากลุ่มอินโด-อารยัน|กลุ่มย่อยอินโด-อารยัน]] (อินเดีย-อารยะ) โดยมีระดับวิวัฒนาการในระดับใกล้เคียงกับ[[ภาษาละติน]]และ[[ภาษากรีก]] เป็นต้น โดยทั่วไปถือว่าเป็นภาษาที่ตายแล้ว ทว่ายังมีผู้ใช้ภาษาสันสกฤตอยู่บ้างในแวดวงที่จำกัดใน[[ประเทศอินเดีย]] เช่น หมู่บ้านมัททูร์ ใน[[รัฐกรณาฏกะ]]<ref>หน้า 5 ต่อจากหน้า 1, ''สมเด็จพระเทพฯกับรางวัลสันสกฤตโลก''. "สกู๊ปหน้า 1". '''ไทยรัฐ'''ปีที่ 67 ฉบับที่ 21514: วันศุกร์ที่ 16 ธันวาคม พ.ศ. 2559 แรม 2 ค่ำ เดือน 1 ปีวอก</ref> โดยมีการคิดคำศัพท์ใหม่ๆ ขึ้นมาด้วย ใน[[ศาสนาฮินดู]]เชื่อว่า ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาสื่อที่เทพเจ้าใช้สื่อสารกับมวลมนุษย์ เพื่อถ่ายทอดความรู้แจ้งและปัญญาญาณแก่เหล่า[[ฤๅษี]]ทั้งหลายแต่ครั้งดึกดำบรรพ์

โดยทั่วไป ''สันสกฤต'' สื่อความหมายถึง[[Indo-Aryan languages#Old Indo-Aryan|วิธภาษาอินโด-อารยันเก่า]]หลายวิธภาษา<ref name="Comrie2018-cardona-luraghi-2">{{cite book |last1=Cardona |first1=George |last2=Luraghi |first2=Silvia |editor=Bernard Comrie |title=The World's Major Languages |year=2018 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-1-317-29049-0 |pages=497– |chapter=Sanskrit |quote=''Sanskrit'' (samskrita- 'adorned, purified') refers to several varieties of Old Indo-Aryan whose most archaic forms are found in Vedic texts: the ''Rigveda (Ṛgveda), Yajurveda, Sāmveda, Atharvaveda'', with various branches. |chapter-url=https://books.google.com/books?id=lR9WDwAAQBAJ&pg=PT497}}</ref><ref name="Woolner1986p3">{{cite book |author=Alfred C. Woolner|year=1986|title=Introduction to Prakrit |url=https://books.google.com/books?id=IwE16UFBfdEC |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-0189-9 |pages=3–4 |quote=If in 'Sanskrit' we include the Vedic language and all dialects of the Old Indian period, then it is true to say that all the Prakrits are derived from Sanskrit. If on the other hand 'Sanskrit' is used more strictly of the Panini-Patanjali language or 'Classical Sanskrit,' then it is untrue to say that any Prakrit is derived from Sanskrit, except that Sauraseni, the Midland Prakrit, is derived from the Old Indian dialect of the Madhyadesa on which Classical Sanskrit was mainly based.}}</ref> วิธภาษาที่เก่าแก่ที่สุดในกลุ่มนี้คือ[[ภาษาพระเวท]]ในคัมภีร์ ''[[ฤคเวท]]'' ซึ่งประกอบด้วยบทสวด 1,028 บทที่แต่งขึ้นในช่วงระหว่าง 1,500 ถึง 1,200 ปีก่อนคริสต์ศักราชโดยชนเผ่าอินโด-อารยันที่ย้ายถิ่นจากบริเวณที่เป็น[[อัฟกานิสถาน]]ในปัจจุบันไปทางตะวันออก ผ่านตอนเหนือของ[[ปากีสถาน]] แล้วเข้าสู่ตอนเหนือของ[[อินเดีย]]<ref name="Lowe2015">{{cite book |last=Lowe |first=John J. |title=Participles in Rigvedic Sanskrit: The syntax and semantics of adjectival verb forms |year=2015|publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-100505-3 |pages=1–2 |quote=It consists of 1,028 hymns (suktas), highly crafted poetic compositions originally intended for recital during rituals and for the invocation of and communication with the Indo-Aryan gods. Modern scholarly opinion largely agrees that these hymns were composed between around 1500&nbsp;BCE and 1200&nbsp;BCE, during the eastward migration of the Indo-Aryan tribes from the mountains of what is today northern Afghanistan across the Punjab into north India. |url=https://books.google.com/books?id=L07CBwAAQBAJ&pg=PA2}}</ref><ref name="Mair2006-RVmigration">{{cite book |last=Witzel |first=Michael |editor=Victor H. Mair |title=Contact And Exchange in the Ancient World |year=2006 |publisher=University of Hawaii Press |isbn=978-0-8248-2884-4 |pages=158–190, 160 |chapter=Early Loan Words in Western Central Asia: Indicators of Substrate Populations, Migrations, and Trade Relations |quote=The Vedas were composed (roughly between 1500-1200 and 500 BCE) in parts of present-day Afghanistan, northern Pakistan, and northern India. The oldest text at our disposal is the ''Rgveda (RV)''; it is composed in archaic Indo-Aryan (Vedic Sanskrit). |chapter-url=https://books.google.com/books?id=8-OilJCX1moC&pg=PA160}}</ref> ภาษาพระเวทมีปฏิสัมพันธ์กับภาษาโบราณที่ปรากฏอยู่ก่อนแล้วในอนุทวีป โดยรับชื่อเรียกพืชและสัตว์ที่ค้นพบใหม่เข้ามาใช้ในภาษา นอกจากนี้ [[ภาษาดราวิเดียนดั้งเดิม|ภาษากลุ่มดราวิเดียนโบราณ]]ยังมีอิทธิพลต่อระบบสัทวิทยาและวากยสัมพันธ์ภาษาสันสกฤตด้วย<ref name="Shulman2016">{{cite book |last=Shulman |first=David |title=Tamil |year=2016 |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-97465-4 |pages=17–19 |quote=(p. 17) Similarly, we find a large number of other items relating to flora and fauna, grains, pulses, and spices—that is, words that we might expect to have made their way into Sanskrit from the linguistic environment of prehistoric or early-historic India. ... (p. 18) Dravidian certainly influenced Sanskrit phonology and syntax from early on ... (p 19) Vedic Sanskrit was in contact, from very ancient times, with speakers of Dravidian languages, and that the two language families profoundly influenced one another. |url=https://books.google.com/books?id=fG8NDQAAQBAJ&pg=PA19}}</ref> ''สันสกฤต'' ในนิยามอย่างแคบอาจหมายถึงภาษาสันสกฤตแบบแผน ซึ่งเป็นรูปแบบไวยากรณ์ที่ผ่านการขัดเกลาและปรับเป็นมาตรฐานในช่วงกลางสหัสวรรษที่ 1 ก่อนคริสต์ศักราช และได้รับ[[การจัดประมวล]]ใน ''[[อัษฏาธยายี]]'' ตำราไวยากรณ์โบราณที่มีความครอบคลุมมากที่สุด<ref name=Evans-2009>{{cite book |last=Evans |first=Nicholas |author-link=Nicholas Evans (linguist) |title=Dying Words: Endangered languages and what they have to tell us |year=2009 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-631-23305-3 |pages=27– |url=https://books.google.com/books?id=kjXnDwAAQBAJ&pg=PA27}}</ref> [[กาลิทาส]] นักเขียนบทละครผู้ยิ่งใหญ่ แต่งผลงานเป็นภาษาสันสกฤตแบบแผน และรากฐานของเลขคณิตสมัยใหม่ได้รับการอธิบายครั้งแรกเป็นภาษาสันสกฤตแบบแผน{{efn|ขนบไวยากรณ์ภาษาสันสกฤตเป็นที่มาขั้นท้ายสุดของแนวคิดเรื่องเลขศูนย์ ซึ่งเมื่อนำไปใช้ในระบบเลขอาหรับแล้ว ทำให้เราก้าวข้ามสัญกรณ์เลขโรมันที่ยุ่งยากไปได้<ref name=Evans-2009/>}}<ref name="GlickLivesey2014">{{cite book |author=Glenn Van Brummelen |editor=Thomas F. Glick |editor2=Steven Livesey |editor3=Faith Wallis |title=Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia|chapter-url=https://books.google.com/books?id=77y2AgAAQBAJ&pg=PA46 |year=2014 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-45932-1 |pages=46–48 |chapter=Arithmetic |quote=The story of the growth of arithmetic from the ancient inheritance to the wealth passed on to the Renaissance is dramatic and passes through several cultures. The most groundbreaking achievement was the evolution of a positional number system, in which the position of a digit within a number determines its value according to powers (usually) of ten (e.g., in 3,285, the "2" refers to hundreds). Its extension to include decimal fractions and the procedures that were made possible by its adoption transformed the abilities of all who calculated, with an effect comparable to the modern invention of the electronic computer. Roughly speaking, this began in India, was transmitted to Islam, and then to the Latin West.}}</ref> อย่างไรก็ตาม มหากาพย์ภาษาสันสกฤตที่สำคัญอย่าง ''[[มหาภารตะ]]'' และ ''[[รามายณะ]]'' นั้นได้รับการแต่งขึ้นโดยใช้ทำเนียบภาษามุขปาฐะที่เรียกว่าภาษาสันสกฤตมหากาพย์ ซึ่งใช้กันในตอนเหนือของอินเดียระหว่าง 400 ปีก่อนคริสต์ศักราชถึง ค.ศ. 300 และร่วมสมัยกับภาษาสันสกฤตแบบแผน<ref name="Lowe2017-epic">{{cite book|last=Lowe|first=John J.|title=Transitive Nouns and Adjectives: Evidence from Early Indo-Aryan|url=https://books.google.com/books?id=nSgmDwAAQBAJ&pg=PA58|year=2017|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-879357-1|page=58 |quote=The term ‘Epic Sanskrit’ refers to the language of the two great Sanskrit epics, the Mahābhārata and the Rāmāyaṇa. ... It is likely, therefore, that the epic-like elements found in Vedic sources and the two epics that we have are not directly related, but that both drew on the same source, an oral tradition of storytelling that existed before, throughout, and after the Vedic period.}}</ref> ในหลายศตวรรษถัดมา ภาษาสันสกฤตได้กลายเป็นภาษาที่ผูกติดกับประเพณี ไม่ได้รับการเรียนรู้เป็นภาษาแม่ และหยุดพัฒนาในฐานะภาษาที่ยังมีชีวิตไปในที่สุด<ref name="Lowe2017">{{cite book |last=Lowe |first=John J. |title=Transitive Nouns and Adjectives: Evidence from Early Indo-Aryan |url=https://books.google.com/books?id=nSgmDwAAQBAJ&pg=PA53 |year=2017 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-879357-1 |page=53 |quote=The desire to preserve understanding and knowledge of Sanskrit in the face of ongoing linguistic change drove the development of an indigenous grammatical tradition, which culminated in the composition of the Aṣṭādhyāyī, attributed to the grammarian Pāṇini, no later than the early fourth century BCE. In subsequent centuries, Sanskrit ceased to be learnt as a native language, and eventually ceased to develop as living languages do, becoming increasingly fixed according to the prescriptions of the grammatical tradition.}}</ref> ทั้งนี้ ไม่พบหลักฐานว่าภาษาสันสกฤตมีตัวอักษรเป็นของตนเอง โดยตั้งแต่ช่วงเปลี่ยนคริสต์สหัสวรรษที่ 1 มีการเขียนภาษานี้โดยใช้อักษรต่าง ๆ ใน[[ตระกูลอักษรพราหมี|ตระกูลพราหมี]] และในสมัยใหม่ ส่วนใหญ่เขียนโดยใช้[[อักษรเทวนาครี]]{{efn|name=Salomon1998-epigraphy-book}}<ref name="JainCardona2007-script1"/><ref name="JainCardona2007-script2"/>

สถานะ หน้าที่ และตำแหน่งของภาษาสันสกฤตในมรดกวัฒนธรรมของอินเดียได้รับการรับรองผ่านการระบุรวมอยู่ใน[[Languages with official status in India#Eighth Schedule to the Constitution|กำหนดรายการที่แปด]]ของ[[รัฐธรรมนูญอินเดีย]]<ref name="GazzolaWickström2016">{{cite book|last1=Gazzola|first1=Michele|last2=Wickström|first2=Bengt-Arne|title=The Economics of Language Policy|url=https://books.google.com/books?id=C4snDQAAQBAJ&pg=PA469|year=2016|publisher=MIT Press|isbn=978-0-262-03470-8|pages=469– |quote=The Eighth Schedule recognizes India's national languages as including the major regional languages as well as others, such as Sanskrit and Urdu, which contribute to India's cultural heritage. ... The original list of fourteen languages in the Eighth Schedule at the time of the adoption of the Constitution in 1949 has now grown to twenty-two.}}</ref><ref name="Groff2017-lead">{{cite book |last=Groff |first=Cynthia |title=The Ecology of Language in Multilingual India: Voices of Women and Educators in the Himalayan Foothills |url=https://books.google.com/books?id=qLc7DwAAQBAJ&pg=PA58 |year=2017 |publisher=Palgrave Macmillan UK |isbn=978-1-137-51961-0 |pages=58– |quote=As Mahapatra says: “It is generally believed that the significance for the Eighth Schedule lies in providing a list of languages from which Hindi is directed to draw the appropriate forms, style and expressions for its enrichment” ... Being recognized in the Constitution, however, has had significant relevance for a language's status and functions.}}</ref> อย่างไรก็ตาม ถึงแม้จะมีความพยายามฟื้นฟูภาษานี้<ref>{{Cite news |date=22 December 2014 |title=Indian village where people speak in Sanskrit|language=en-GB |work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-30446917|access-date=30 September 2020}}</ref><ref name=sreevastan-thehindu-sanskrit/> ก็ยังไม่มีผู้พูดภาษาสันสกฤตเป็นภาษาแม่ในอินเดียเลย<ref name="Ruppel2017">{{cite book|last=Ruppel|first=A. M.|title=The Cambridge Introduction to Sanskrit|url=https://books.google.com/books?id=eXQ3DgAAQBAJ&pg=PA2|year=2017|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-08828-3|page=2|quote=The study of any ancient (or dead) language is faced with one main challenge: ancient languages have no native speakers who could provide us with examples of simple everyday speech}}</ref><ref name=sreevastan-thehindu-sanskrit>{{cite news |title=Where are the Sanskrit speakers? |last=Sreevastan |first=Ajai |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/where-are-the-sanskrit-speakers/article6299433.ece |date=10 August 2014 |location =Chennai |access-date=11 October 2020 |quote=Sanskrit is also the only scheduled language that shows wide fluctuations — rising from 6,106&nbsp;speakers in 1981 to 49,736 in 1991 and then falling dramatically to 14,135&nbsp;speakers in 2001. “This fluctuation is not necessarily an error of the Census method. People often switch language loyalties depending on the immediate political climate,” says Prof. Ganesh Devy of the People's Linguistic Survey of India. ... Because some people “fictitiously” indicate Sanskrit as their mother tongue owing to its high prestige and Constitutional mandate, the Census captures the persisting memory of an ancient language that is no longer anyone's real mother tongue, says B. Mallikarjun of the Center for Classical Language. Hence, the numbers fluctuate in each Census. ... “Sanskrit has influence without presence,” says Devy. “We all feel in some corner of the country, Sanskrit is spoken.” But even in Karnataka's Mattur, which is often referred to as India's Sanskrit village, hardly a handful indicated Sanskrit as their mother tongue.}}</ref><ref name=censusofindia2011>{{citation |url=https://censusindia.gov.in/2011Census/C-16_25062018_NEW.pdf |publisher=Census of India, 2011 |title=Distribution of the 22 Scheduled Languages – India / States / Union Territories – Sanskrit |page=30 |access-date=4 October 2020}}</ref><ref name="KachruKachru2008-1">{{cite book|last=Annamalai|first=E. |editor=Braj B. Kachru |editor2=Yamuna Kachru |editor3=S. N. Sridhar |title=Language in South Asia |chapter-url=https://books.google.com/books?id=O2n4sFGDEMYC&pg=PA223 |year=2008 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-139-46550-2 |pages=223– |chapter=Contexts of multilingualism |quote=Some of the migrated languages ... such as Sanskrit and English, remained primarily as a second language, even though their native speakers were lost. Some native languages like the language of the Indus valley were lost with their speakers, while some linguistic communities shifted their language to one or other of the migrants’ languages.}}</ref>


== ประวัติ ==
== ประวัติ ==
{{multiple image
[[ไฟล์:Devimahatmya Sanskrit MS Nepal 11c.jpg|thumb|300px|จารึก[[เทวีมหาตฺมฺยา]] ({{lang|sa|देवीमहत्म्या}}) บนใบลาน จารึกด้วยตัวอักษร [[Bhujimol]] ของ[[อาณาจักรพิหาร]] (Bihar) หรือ[[ประเทศเนปาล]]ในปัจจุบัน จารึกในช่วง[[พุทธศตวรรษที่ 16]]]]
| align = right
| direction = vertical
| width = 200
| image1 = Sanskrit Manuscript Wellcome L0070805.jpg
| image2 = Text of colophon from Sanskrit Manuscript on medicine Wellcome L0015319.jpg
| footer = ต้นฉบับตัวเขียนประวัติศาสตร์ภาษาสันสกฤต: ข้อความทางศาสนา (บนสุด) และข้อความทางการแพทย์
}}
[[ไฟล์:Devimahatmya Sanskrit MS Nepal 11c.jpg|thumb|300px|จารึก[[เทวีมหาตฺมฺยา]] ({{lang|sa|देवीमहत्म्या}}) บนใบลาน จารึกด้วยตัว[[อักษรภูชิโมล]] (Bhujimol) ของ[[อาณาจักรพิหาร]] (Bihar) หรือ[[ประเทศเนปาล]]ในปัจจุบัน จารึกในช่วง[[พุทธศตวรรษที่ 16]]]]


คำว่า '''สํสฺกฤต''' ({{lang|sa|संस्कृत}}) แปลว่า "กลั่นกรองแล้ว" ส่วนคำว่า '''สํสฺกฤตา วากฺ''' ({{lang|sa|संस्कृता वाक्}}) จะใช้เพื่อเรียก "ภาษาที่กลั่นกรองแล้ว" ซึ่งเป็นภาษาของชนชั้น[[พราหมณ์]] ตรงข้ามกับภาษาพูดของชาวบ้านทั่วไปที่เรียกว่า[[ปรากฤต]] ภาษาสันสกฤตมีพัฒนาการในหลายยุคสมัย โดยมีหลักฐานเก่าแก่ที่สุด คือภาษาที่ปรากฏในคัมภีร์[[ฤคเวท]] (เมื่อราว 1,200 ปีก่อนคริสตกาล) อันเป็นบทสวดสรรเสริญพระเจ้าใน[[ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู|ลัทธิพราหมณ์]]ในยุคต้น ๆ อย่างไรก็ตาม ในการจำแนกภาษาสันสกฤตโดยละเอียด นักวิชาการอาจถือว่าภาษาในคัมภีร์ฤคเวทเป็นภาษาหนึ่งที่ต่างจากภาษาสันสกฤตแบบแผน (Classical language) และเรียกว่า '''[[ภาษาพระเวท]]''' (Vedic language) ภาษาพระเวทดั้งเดิมยังมิได้มีการวางกฎเกณฑ์ให้เป็นระเบียบรัดกุมและสละสลวย และมีหลักทางไวยากรณ์อย่างกว้าง ๆ ปรากฏอยู่ในบทสวดในคัมภีร์พระเวทของ[[ศาสนาฮินดู]] เนื้อหาคือบทสวดสรรเสริญเทพเจ้า เอกลักษณ์ที่ปรากฏอยู่เฉพาะในภาษาพระเวทคือระดับเสียง (Accent) ซึ่งกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด และถือเป็นสิ่งสำคัญของการสวดพระเวทเพื่อให้สัมฤทธิผล
ในภาษาสันสกฤต คำคุณศัพท์ ''สํสฺกฺฤต-'' ({{lang|sa|संस्कृत-}}) เป็นคำประสมที่ประกอบด้วย ''สํ'' ('พร้อม, ดี, สมบูรณ์แล้ว') และ ''สฺกฺฤต-'' ('ทำแล้ว, สร้างแล้ว, งาน')<ref name="StevensonWaite2011">{{harvnb|Angus Stevenson|Maurice Waite|2011|p=1275}}</ref>{{sfn|Shlomo Biderman|2008|p=90}} หมายถึงงานที่ "เตรียมไว้อย่างดี, บริสุทธิ์และสมบูรณ์, ขัดเกลา, ศักดิ์สิทธิ์"{{sfn|Will Durant|1963|p=406}}<ref>{{cite book|author=Sir Monier Monier-Williams|title=A Sanskrit-English Dictionary: Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages|url=https://books.google.com/books?id=zUezTfym7CAC |year=2005|publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-3105-6|page=1120}}</ref>{{sfn|Louis Renou|Jagbans Kishore Balbir|2004|pp=1–2}} ตามไบเดอร์แมน (Biderman) ซึ่งเป็นภาษาของชนชั้น[[พราหมณ์]] ตรงข้ามกับภาษาพูดของชาวบ้านทั่วไปที่เรียกว่า[[ปรากฤต]] ภาษาสันสกฤตมีพัฒนาการในหลายยุคสมัย โดยมีหลักฐานเก่าแก่ที่สุด คือภาษาที่ปรากฏในคัมภีร์[[ฤคเวท]] (เมื่อราว 1,200 ปีก่อนคริสตกาล) อันเป็นบทสวดสรรเสริญพระเจ้าใน[[ศาสนาพราหมณ์-ฮินดู|ลัทธิพราหมณ์]]ในยุคต้น ๆ อย่างไรก็ตาม ในการจำแนกภาษาสันสกฤตโดยละเอียด นักวิชาการอาจถือว่าภาษาในคัมภีร์ฤคเวทเป็นภาษาหนึ่งที่ต่างจากภาษาสันสกฤตแบบแผน (Classical language) และเรียกว่า '''[[ภาษาพระเวท]]''' (Vedic language) ภาษาพระเวทดั้งเดิมยังมิได้มีการวางกฎเกณฑ์ให้เป็นระเบียบรัดกุมและสละสลวย และมีหลักทางไวยากรณ์อย่างกว้าง ๆ ปรากฏอยู่ในบทสวดในคัมภีร์พระเวทของ[[ศาสนาฮินดู]] เนื้อหาคือบทสวดสรรเสริญเทพเจ้า เอกลักษณ์ที่ปรากฏอยู่เฉพาะในภาษาพระเวทคือระดับเสียง (accent) ซึ่งกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด และถือเป็นสิ่งสำคัญของการสวดพระเวทเพื่อให้สัมฤทธิผล


ภาษาสันสกฤตมีวิวัฒนาการมาจากภาษาชนเผ่าอารยัน หรืออินโดยูโรเปียน (Indo-European) บรรพบุรุษของพวกอินโด-อารยัน ตั้งรกรากอยู่เหนือเอเซียตะวันออก (ตอนกลางของทวีปเอเชีย - Central Asia) โดยไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง กลุ่มอารยันต้องเร่ร่อนทำมาหากินเหมือนกันชนเผ่าอื่น ๆ ในจุดนี้เองที่ทำให้เกิดการแยกย้ายถิ่นฐาน การเกิดประเพณี และภาษาที่แตกต่างกันออกไป ชนเผ่าอารยันได้แยกตัวกันออกไปเป็น 3 กลุ่มใหญ่ กลุ่มที่ 1 แยกไปทางตะวันตกเข้าสู่[[ทวีปยุโรป]] กลุ่มที่ 2 ลงมาทางตะวันออกเฉียงใต้ อนุมานได้ว่าน่าจะเป็นชนชาติ[[อิหร่าน]]ใน[[เปอร์เซีย]] และกลุ่มที่ 3 เป็นกลุ่มที่สำคัญที่สุด กลุ่มนี้แยกลงมาทางใต้ตามลุ่ม[[แม่น้ำสินธุ]] (Indus) ชาวอารยันกลุ่มนี้เมื่อรุกเข้าในแถบลุ่มแม่น้ำสินธุแล้ว ก็ได้ไปพบกับชนพื้นเมืองที่เรียกว่า [[ดราวิเดียน]] (Dravidian) และเกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมและภาษา โดยชนเผ่าอารยันได้นำภาษาพระเวทยุคโบราณเข้าสู่อินเดียพร้อม ๆ กับความเชื่อทางศาสนา ซึ่งในยุคต่อมาได้เกิดตำราไวยากรณ์ภาษาสันสกฤตคือ [[อัษฏาธยายี|อษฺฏาธฺยายี]] (अष्टाध्यायी "ไวยากรณ์ 8 บท") ของ[[ปาณินิ]] เชื่อกันว่ารจนาขึ้นในช่วง[[พุทธกาล]] ปาณินิเห็นว่าภาษาสันสกฤตแบบพระเวทนั้นมีภาษาถิ่นปนเข้ามามากพอสมควรแล้ว หากไม่เขียนไวยากรณ์ที่เป็นระเบียบแบบแผนไว้ ภาษาสันสกฤตแบบพระเวทที่เคยใช้มาตั้งแต่ยุคพระเวทจะคละกับภาษาท้องถิ่นต่าง ๆ ทำให้การประกอบพิธีกรรมไม่มีความศักดิ์สิทธิ์ ดังนั้น จึงแต่งอัษฏาธยายีขึ้น ความจริงตำราแบบแผนไวยากรณ์ก่อนหน้าปาณินิได้มีอยู่ก่อนแล้ว แต่เมื่อเกิดอัษฏาธยายีตำราเหล่านั้นก็ได้หมดความนิยมลงและสูญไปในที่สุด ผลของไวยากรณ์ปาณินิก็คือภาษาเกิดการจำกัดกรอบมากเกินไป ทำให้ภาษาไม่พัฒนา ในที่สุด ภาษาสันสกฤตแบบปาณินิ หรือภาษาสันสกฤตแบบฉบับ จึงกลายเป็นภาษาเขียนในวรรณกรรม ซึ่งผู้ที่สามารถจะอ่าน เขียนและแปลได้จะต้องใช้เวลามากพอสมควร
ภาษาสันสกฤตมีวิวัฒนาการมาจากภาษาชนเผ่าอารยัน หรืออินโดยูโรเปียน (Indo-European) บรรพบุรุษของพวกอินโด-อารยัน ตั้งรกรากอยู่เหนือเอเซียตะวันออก (ตอนกลางของทวีปเอเชีย - Central Asia) โดยไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง กลุ่มอารยันต้องเร่ร่อนทำมาหากินเหมือนกันชนเผ่าอื่น ๆ ในจุดนี้เองที่ทำให้เกิดการแยกย้ายถิ่นฐาน การเกิดประเพณี และภาษาที่แตกต่างกันออกไป ชนเผ่าอารยันได้แยกตัวกันออกไปเป็น 3 กลุ่มใหญ่ กลุ่มที่ 1 แยกไปทางตะวันตกเข้าสู่[[ทวีปยุโรป]] กลุ่มที่ 2 ลงมาทางตะวันออกเฉียงใต้ อนุมานได้ว่าน่าจะเป็นชนชาติ[[อิหร่าน]]ใน[[เปอร์เซีย]] และกลุ่มที่ 3 เป็นกลุ่มที่สำคัญที่สุด กลุ่มนี้แยกลงมาทางใต้ตามลุ่ม[[แม่น้ำสินธุ]] (Indus) ชาวอารยันกลุ่มนี้เมื่อรุกเข้าในแถบลุ่มแม่น้ำสินธุแล้ว ก็ได้ไปพบกับชนพื้นเมืองที่เรียกว่า [[ดราวิเดียน]] (Dravidian) และเกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมและภาษา โดยชนเผ่าอารยันได้นำภาษาพระเวทยุคโบราณเข้าสู่อินเดียพร้อม ๆ กับความเชื่อทางศาสนา ซึ่งในยุคต่อมาได้เกิดตำราไวยากรณ์ภาษาสันสกฤตคือ [[อัษฏาธยายี|อษฺฏาธฺยายี]] (अष्टाध्यायी "ไวยากรณ์ 8 บท") ของ[[ปาณินิ]] เชื่อกันว่ารจนาขึ้นในช่วง[[พุทธกาล]] ปาณินิเห็นว่าภาษาสันสกฤตแบบพระเวทนั้นมีภาษาถิ่นปนเข้ามามากพอสมควรแล้ว หากไม่เขียนไวยากรณ์ที่เป็นระเบียบแบบแผนไว้ ภาษาสันสกฤตแบบพระเวทที่เคยใช้มาตั้งแต่ยุคพระเวทจะคละกับภาษาท้องถิ่นต่าง ๆ ทำให้การประกอบพิธีกรรมไม่มีความศักดิ์สิทธิ์ ดังนั้น จึงแต่งอัษฏาธยายีขึ้น ความจริงตำราแบบแผนไวยากรณ์ก่อนหน้าปาณินิได้มีอยู่ก่อนแล้ว แต่เมื่อเกิดอัษฏาธยายีตำราเหล่านั้นก็ได้หมดความนิยมลงและสูญไปในที่สุด ผลของไวยากรณ์ปาณินิก็คือภาษาเกิดการจำกัดกรอบมากเกินไป ทำให้ภาษาไม่พัฒนา ในที่สุด ภาษาสันสกฤตแบบปาณินิ หรือภาษาสันสกฤตแบบฉบับ จึงกลายเป็นภาษาเขียนในวรรณกรรม ซึ่งผู้ที่สามารถจะอ่าน เขียนและแปลได้จะต้องใช้เวลามากพอสมควร
บรรทัด 25: บรรทัด 58:


=== ภาษาสันสกฤตแบบแผน ===
=== ภาษาสันสกฤตแบบแผน ===
[[ไฟล์:Phrase sanskrit.png|thumb|right]]
เกิดขึ้นจากการวางกฎเกณฑ์ของภาษาสันสกฤตให้มีแบบแผนที่แน่นอนในสมัยต่อมา โดยนักปราชญ์ชื่อ '''[[ปาณินิ]]'''ตามประวัติเล่าว่าเป็นผู้เกิดในตระกูล[[พราหมณ์]] [[แคว้นคันธาระ]]ราว 57 ปีก่อน[[พุทธปรินิพพาน]] บางกระแสว่าเกิดราว [[พ.ศ. 143]] ปาณินิได้ศึกษาภาษาในคัมภีร์พระเวทจนสามารถหาหลักเกณฑ์ของภาษานั้นได้ จึงจัดรวบรวมขึ้นเป็นหมวดหมู่ เรียบเรียงเป็นตำราไวยากรณ์ขึ้น 8 บทให้ชื่อว่า '''[[อัษฏาธยายี]]''' มีสูตรเป็นกฎเกณฑ์อธิบายโครงสร้างของคำอย่างชัดเจน นักวิชาการสมัยใหม่มีความเห็นว่า วิธีการศึกษาและอธิบายภาษาของปาณินิเป็นวิธีวรรณนา คือศึกษาและอธิบายตามที่ได้สังเกตเห็นจริง มิได้เรียบเรียงขึ้นตามความเชื่อส่วนตัว มิได้เรียบเรียงขึ้นตามหลักปรัชญา คัมภีร์อัษฏาธยายีจึงได้รับการยกย่องว่าเป็นตำรา[[ไวยากรณ์]]เล่มแรกที่ศึกษาภาษาในแนว[[วิทยาศาสตร์]]และวิเคราะห์ภาษาได้สมบูรณ์ที่สุด{{ต้องการอ้างอิงตรงนี้}} ความสมบูรณ์ของตำราเล่มนี้ทำให้เกิดความเชื่อในหมู่พราหมณ์ว่า ตำราไวยากรณ์สันสกฤตหรือปาณินิรจนานี้ สำเร็จได้ด้วยอำนาจ[[พระศิวะ]] อย่างไรก็ตาม นักภาษาศาสตร์เชื่อว่าการวางแบบแผนอย่างเคร่งครัดของปาณินิ ถือเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ภาษาสันสกฤตต้องกลายเป็นภาษาตายอย่างรวดเร็วก่อนเวลาอันควร{{ต้องการอ้างอิงตรงนี้}} เพราะทำให้สันสกฤตกลายเป็นภาษาที่ถูกจำกัดขอบเขต (a fettered language) ด้วยกฎเกณฑ์ทางไวยากรณ์ที่เคร่งครัดและสลับซับซ้อน ภาษาสันสกฤตที่ได้ร้บการปรับปรุงแก้ไขหลักเกณฑ์ให้ดีขึ้นโดยปาณินินี้เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า '''"เลากิกภาษา"''' หมายถึงภาษาที่ใช้กับสิ่งที่เป็นไปในทางโลก
เกิดขึ้นจากการวางกฎเกณฑ์ของภาษาสันสกฤตให้มีแบบแผนที่แน่นอนในสมัยต่อมา โดยนักปราชญ์ชื่อ '''[[ปาณินิ]]'''ตามประวัติเล่าว่าเป็นผู้เกิดในตระกูล[[พราหมณ์]] [[แคว้นคันธาระ]]ราว 57 ปีก่อน[[พุทธปรินิพพาน]] บางกระแสว่าเกิดราว [[พ.ศ. 143]] ปาณินิได้ศึกษาภาษาในคัมภีร์พระเวทจนสามารถหาหลักเกณฑ์ของภาษานั้นได้ จึงจัดรวบรวมขึ้นเป็นหมวดหมู่ เรียบเรียงเป็นตำราไวยากรณ์ขึ้น 8 บทให้ชื่อว่า '''[[อัษฏาธยายี]]''' มีสูตรเป็นกฎเกณฑ์อธิบายโครงสร้างของคำอย่างชัดเจน นักวิชาการสมัยใหม่มีความเห็นว่า วิธีการศึกษาและอธิบายภาษาของปาณินิเป็นวิธีวรรณนา คือศึกษาและอธิบายตามที่ได้สังเกตเห็นจริง มิได้เรียบเรียงขึ้นตามความเชื่อส่วนตัว มิได้เรียบเรียงขึ้นตามหลักปรัชญา คัมภีร์อัษฏาธยายีจึงได้รับการยกย่องว่าเป็นตำรา[[ไวยากรณ์]]เล่มแรกที่ศึกษาภาษาในแนว[[วิทยาศาสตร์]]และวิเคราะห์ภาษาได้สมบูรณ์ที่สุด{{ต้องการอ้างอิงตรงนี้}} ความสมบูรณ์ของตำราเล่มนี้ทำให้เกิดความเชื่อในหมู่พราหมณ์ว่า ตำราไวยากรณ์สันสกฤตหรือปาณินิรจนานี้ สำเร็จได้ด้วยอำนาจ[[พระศิวะ]] อย่างไรก็ตาม นักภาษาศาสตร์เชื่อว่าการวางแบบแผนอย่างเคร่งครัดของปาณินิ ถือเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ภาษาสันสกฤตต้องกลายเป็นภาษาตายอย่างรวดเร็วก่อนเวลาอันควร{{ต้องการอ้างอิงตรงนี้}} เพราะทำให้สันสกฤตกลายเป็นภาษาที่ถูกจำกัดขอบเขต (a fettered language) ด้วยกฎเกณฑ์ทางไวยากรณ์ที่เคร่งครัดและสลับซับซ้อน ภาษาสันสกฤตที่ได้ร้บการปรับปรุงแก้ไขหลักเกณฑ์ให้ดีขึ้นโดยปาณินินี้เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า '''"เลากิกภาษา"''' หมายถึงภาษาที่ใช้กับสิ่งที่เป็นไปในทางโลก


=== ภาษาสันสกฤตผสม ===
=== ภาษาสันสกฤตผสม ===
[[ภาษาสันสกฤตผสม]] (Buddhist Hybrid Sanskrit or Mixed Sanskrit) เป็นภาษาสันสกฤตที่นักวิชาการบางกลุ่มได้จัดไว้เป็นพิเศษ เนื่องจากมีความแตกต่างจากภาษาพระเวทและภาษาสันสกฤตแบบแผน (ตันติสันสกฤต) ภาษาสันสกฤตแบบผสมนี้คือภาษาที่ใช้บันทึก[[วรรณคดีสันสกฤต]]ทางพระ[[พุทธศาสนา]] ทั้งในนิกาย [[สรรวาสติวาท]] และ [[มหายาน]] ภาษาสันสกฤตชนิดนี้คาดว่าเกิดขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 3-4 นักปราชญ์บางท่านถือว่าเกิดขึ้นร่วมสมัยกับตันติสันสกฤต คือในปลายสมัยพระเวทและต้นของยุคตันติสันสกฤต โดยปรากฏอยู่โดยส่วนมากในวรรณกรรมของพระพุทธศาสนามหายาน อาทิ [[พระสูตร]] เช่น [[ลลิตวิสฺตร]] [[ลงฺกาวตารสูตฺร]] [[ปฺรชฺญาปารมิตา]] [[สัทธรรมปุณฑรีกสูตร|สทฺธรฺมปุณฺฑรีกสูตฺร]] และศาสตร์อันเป็นคำอธิบายหลัก[[พุทธปรัชญา]]และ[[ตรรกวิทยา]] เช่น มธฺยมิกการิกา อภิธรฺมโกศ มหาปฺรชฺญาปารมิตาศาสฺตฺร มธฺยานฺตานุคมศาสฺตฺร เป็นต้น
[[ภาษาสันสกฤตผสม]] (Buddhist Hybrid Sanskrit or Mixed Sanskrit) เป็นภาษาสันสกฤตที่นักวิชาการบางกลุ่มได้จัดไว้เป็นพิเศษ เนื่องจากมีความแตกต่างจากภาษาพระเวทและภาษาสันสกฤตแบบแผน (ตันติสันสกฤต) ภาษาสันสกฤตแบบผสมนี้คือภาษาที่ใช้บันทึก[[วรรณคดีสันสกฤต]]ทางพระ[[พุทธศาสนา]] ทั้งในนิกาย [[สรรวาสติวาท]] และ [[มหายาน]] ภาษาสันสกฤตชนิดนี้คาดว่าเกิดขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 3–4 นักปราชญ์บางท่านถือว่าเกิดขึ้นร่วมสมัยกับตันติสันสกฤต คือในปลายสมัยพระเวทและต้นของยุคตันติสันสกฤต โดยปรากฏอยู่โดยส่วนมากในวรรณกรรมของพระพุทธศาสนามหายาน เช่น [[ลลิตวิสตรสูตร|ลลิตวิสฺตร]] [[ลังกาวตารสูตร|ลงฺกาวตารสูตฺร]] [[ปรัชญาปารมิตา|ปฺรชฺญาปารมิตา]] [[สัทธรรมปุณฑรีกสูตร|สทฺธรฺมปุณฺฑรีกสูตฺร]] และศาสตร์อันเป็นคำอธิบายหลัก[[พุทธปรัชญา]]และ[[ตรรกวิทยา]] เช่น มธฺยมิกการิกา อภิธรฺมโกศ มหาปฺรชฺญาปารมิตาศาสฺตฺร มธฺยานฺตานุคมศาสฺตฺร เป็นต้น


== ไวยากรณ์<ref>จำลอง สารพัดนึก. ไวยากรณ์สันสกฤต 1. กรุงเทพฯ:มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.2544</ref> ==
== ไวยากรณ์<ref>จำลอง สารพัดนึก. ไวยากรณ์สันสกฤต 1. กรุงเทพฯ:มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.2544</ref> ==
[[ไวยากรณ์]]ของภาษาสันสกฤตมีความซับซ้อนมากกว่าหลาย ๆ ภาษา โดยเฉพาะกฎเกณฑ์การสนธิ แต่ก็นับว่ามีความสอดคล้องกับหลายภาษาในกลุ่มภาษาอินโด-ยูโรเปียน เช่น [[กรีก]]หรือ[[ละติน]] อย่างที่กล่าวมาข้างต้น อย่างไรก็ตาม ไวยากรณ์สันสกฤตอาจเทียบเคียงได้กับของ[[ภาษาบาลี]] แต่ยังมีความยุ่งยากและซับซ้อนกว่าพอสมควร
[[ไวยากรณ์]]ของภาษาสันสกฤตมีความซับซ้อนมากกว่าหลาย ๆ ภาษา โดยเฉพาะกฎเกณฑ์การสนธิ แต่ก็นับว่ามีความสอดคล้องกับหลายภาษาในกลุ่มภาษาอินโด-ยูโรเปียน เช่น [[กรีก]]หรือ[[ละติน]] อย่างที่กล่าวมาข้างต้น อย่างไรก็ตาม ไวยากรณ์สันสกฤตอาจเทียบเคียงได้กับของ[[ภาษาบาลี]] แต่ยังมีความยุ่งยากและซับซ้อนกว่าพอสมควร


=== พยัญชนะและสระ ===
ภาษาสันสกฤตมีรูปอักษร 48 ตัว แบ่งเป็นพยัญชนะ 34 ตัว สระ 14 ตัว
ภาษาสันสกฤตมีรูปอักษร 48 ตัว แบ่งเป็นพยัญชนะ 34 ตัว สระ 14 ตัว การศึกษาภาษาสันสกฤตในประเทศไทย นิยมใช้อักษร 3 ชนิด คือ [[อักษรไทย]] [[อักษรเทวนาครี]] และ[[อักษรโรมัน]] ในที่นี้จะแสดงสระและพยัญชนะด้วยอักษรไทย

สระ 14 ตัวได้แก่ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ไอ เอา แบ่งได้เป็น 3 ขั้นคือ ขั้นปกติ ขั้นคุณ ขั้นพฤทธิ์

พยัญชนะ 34 ตัวแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ
* พยัญชนะวรรค แบ่งเป็น 5 วรรค รวม 25 ตัว คือ
** วรรค กะ เสียงเกิดที่คอ ได้แก่ ก ข ค ฆ ง
** วรรค จะ เสียงเกิดที่เพดาน ได้แก่ จ ฉ ช ฌ ญ
** วรรค ฏะ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ได้แก่ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ
** วรรค ตะ เสียงเกิดที่ฟัน ได้แก่ ต ถ ท ธ น
** วรรค ปะ เสียงเกิดที่ริมฝีปาก ได้แก่ ป ผ พ ภ ม
* พยัญชนะอวรรค 9 ตัว แบ่งเป็น
** เสียงกึ่งสระ ได้แก่ ย เสียงเกิดที่เพดาน ร เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ล เสียงเกิดที่ฟัน ว เสียงเกิดที่ริมฝีปาก
** เสียงเสียดแทรก ได้แก่ ศ เสียงเกิดที่เพดาน ษ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ส เสียงเกิดที่ฟัน
** เสียงหนักมีลม ได้ แก่ ห
** ฬ และ อัง(อํ)
พยัญชนะไทยที่เขียนลำพังโดยไม่มีสระอื่นถือว่ามีเสียงอะ ถ้ามีจุดข้างล่างถือว่าไม่มีเสียงสระ

=== คำนาม ===
ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาที่มีการลง[[วิภัตติปัจจัย]] แจกนามได้ถึง 8 [[การก]] {แบ่งเป็น 3 พจน์ (เอกพจน์, ทวิพจน์, พหูพจน์) และสามเพศ ([[สตรีลิงค์]], [[ปุลลิงก์]] และ[[นปุงสกลิงก์]]) }

=== คำกริยา ===
สำหรับกริยา (ธาตุ) ในภาษาสันสกฤตนั้นมีความซับซ้อนยิ่งกว่าคำนาม กล่าวคือ จำแนกกริยาไว้ถึง 10 คณะ แต่ละคณะมีการเปลี่ยนรูป (เสียง) แตกต่างกันไป กริยาเหล่านี้จะแจกรูปตามประธาน 3 แบบ (ปฐมบุรุษ, มัธยมบุรุษ และอุตมบุรุษ) นอกจากนี้กริยายังต้องแจกรูปตามกาล (Tense) 6 ชนิด และตาม[[มาลา]] (Mood) 4 ชนิด

== อักษร ==
ภาษาสันสกฤตไม่มีอักษรสำหรับเขียนชนิดใดชนิดหนึ่งโดยเฉพาะ และก็คล้ายกับภาษาอื่นหลายภาษา นั่นคือสามารถเขียนได้ด้วยอักษรหลายชนิด อักษรเก่าแก่ที่ใช้เขียนภาษาสันสกฤตมีหลายชนิดด้วยกัน เช่น [[อักษรขโรษฐี]] (Kharosthī) หรือ[[อักษรคานธารี]] (Gāndhārī) นอกจากนี้ยังมี[[อักษรพราหมี]] (อักษรทั้งสองแบบพบได้ที่จารึกบน[[เสาอโศก]]) [[อักษรรัญชนา]] ซึ่งนิยมใช้จารึกคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาในอินเดียเหนือและ[[เนปาล]] รวมถึง [[อักษรสิทธัม]] ซึ่งใช้บันทึกคัมภีร์พุทธศาสนารวมถึงบทสวดภาษาสันสกฤตใน[[ประเทศจีน]]และญี่ปุ่นโดยเฉพาะในนิกาย[[มนตรยาน]] อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปนิยมเขียนภาษาสันสกฤตด้วย[[อักษรเทวนาครี]] (Devanāgarī) ส่วนอักษรอื่น ๆ เป็นความนิยมในแต่ละท้องถิ่น ทั้งนี้เนื่องจากอักษรที่ใช้ในอินเดีย มักจะเป็นตระกูลเดียวกัน จึงสามารถดัดแปลงและถ่ายทอด (transliteration) ระหว่างชุดอักษรได้ง่าย

แม้กระทั่งในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยังมีจารึกภาษาสันสกฤตที่ใช้ [[อักษรปัลลวะ]] [[อักษรขอม]] นอกจากนี้ชาวยุโรปยังใช้[[อักษรโรมัน]]เขียนภาษาสันสกฤต โดยเพิ่มเติมจุดและเครื่องหมายเล็กน้อยเท่านั้น

==สระ==

The cardinal vowels (''svaras'') ''i'' (อิ), ''u'' (อุ), ''a'' (อะ) distinguish length in Sanskrit, states Jamison.{{sfn|Jamison|2008|p=9}}{{sfn|Robert P. Goldman|Sally J Sutherland Goldman|2002|pp=1-9}} The short ''a'' (अ) in Sanskrit is a closer vowel than ā, equivalent to schwa. The mid vowels ē (ए) and ō (ओ) in Sanskrit are monophthongizations of the Indo-Iranian diphthongs ∗ai and ∗au. The Old Iranian language preserved *ai and ∗au.{{sfn|Jamison|2008|p=9}} In contrast, in Sanskrit, they are inherently long. The vocalic liquid *r̥ in Sanskrit is a merger of PIE ∗r̥ and ∗l̥. The long r̥ is an innovation and it is used in a few analogically generated morphological categories.{{sfn|Jamison|2008|p=9}}{{sfn|Michael Coulson|Richard Gombrich|James Benson|2011|pp=21-36}}{{sfn|Colin P. Masica|1993|pp=163-165}}


===สระ===
{|class="wikitable" style="text-align:center; width:60%"
{|class="wikitable" style="text-align:center; width:60%"
|+สระสันสกฤตในอักษรเทวนาครี{{sfn|Robert P. Goldman|Sally J Sutherland Goldman|2002|pp=13–19}}{{efn|ภาษาสันสกฤตเขียนด้วยอักษรหลายชุด เสียงในช่องสีเทาไม่จัดเป็นหน่วยเสียง}}
|+Sanskrit vowels in the Devanagari script{{cn|date=September 2018}}<br>(note: Sanskrit is written in many scripts)<br>Sounds in grey are not phonemic.
|-
|-
!
!
|rowspan="10" |
|rowspan="10" |
!รูปเดี่ยว
!Independent form
![[ชุดตัวอักษรสากลสำหรับการถอดอักษรภาษาสันสกฤต|ไอเอเอสที]]/<br/>[[ISO 15919|ไอเอสโอ]]
![[IAST]]/<br>[[ISO 15919|ISO]]
![[สัทอักษรสากล|สัทอักษร<br/>สากล]]
|rowspan="10" |
|rowspan="10" |
!รูปเดี่ยว
!Independent form
!ไอเอเอสที/<br/>ไอเอสโอ
!IAST/<br>ISO
!สัทอักษร<br/>สากล
|-
|-
!''กัณฐยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะเพดานอ่อน|เพดานอ่อน]]/ช่องคอ)
!''{{IAST|kaṇṭhya}}''<br>([[Guttural]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อะ}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|अ}}
|{{IAST|a}}
|{{IAST|a}}
|{{IPA|/ɐ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อา}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|आ}}
|{{IAST|ā}}
|{{IAST|ā}}
|{{IPA|/ɑː/}}
|-
|-
!''ตาลวยะ''<br/>([[เสียงพยัญชนะเพดานแข็ง|เพดานแข็ง]])
!''{{IAST|tālavya}}''<br>([[Palatal]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อิ}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|इ}}
|{{IAST|i}}
|{{IAST|i}}
|{{IPA|/i/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อี}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ई}}
|{{IAST|ī}}
|{{IAST|ī}}
|{{IPA|/iː/}}
|-
|-
!''โอษฐยะ''<br/>([[เสียงพยัญชนะริมฝีปาก|ริมฝีปาก]])
!''{{IAST|oṣṭhya}}''<br>([[Labial consonant|Labial]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อุ}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|उ}}
|{{IAST|u}}
|{{IAST|u}}
|{{IPA|/u/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อู}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ऊ}}
|{{IAST|ū}}
|{{IAST|ū}}
|{{IPA|/uː/}}
|-
|-
!''มูรธันยะ''<br/>([[เสียงพยัญชนะปลายลิ้นม้วน|ปลายลิ้นม้วน]])
!''{{IAST|mūrdhanya}}''<br>([[Retroflex consonant|Retroflex]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฤ}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ऋ}}
|{{IAST|ṛ}}/r̥
|{{IAST|ṛ}}/{{transl|sa|ISO|r̥}}
|{{IPA|/r̩/}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฤๅ}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ॠ}}
|{{IAST|ṝ}}/r̥̄
|{{IAST|ṝ}}/{{transl|sa|ISO|r̥̄}}
|{{IPA|/r̩ː/}}
|-
|-
!''ทันตยะ''<br/>([[เสียงพยัญชนะฟัน|ฟัน]])
!''{{IAST|dantya}}''<br>([[Dental consonant|Dental]])
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฦ}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ऌ}}
|{{IAST|ḷ}}/l̥
|{{IAST|ḷ}}/{{transl|sa|ISO|l̥}}
|{{IPA|/l̩/}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|({{lang|und-Deva|ฦๅ}})
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|({{lang|und-Deva|ॡ}})
|({{IAST|ḹ}}/l̥̄)<ref>''{{IAST|ḹ}}'' is not an actual sound of Sanskrit, but rather a graphic convention included among the written vowels to maintain the symmetry of short–long pairs of letters. (Salomon 2003 p.75)</ref>
|({{IAST|ḹ}}/{{transl|sa|ISO|l̥̄}}){{efn|''{{IAST|ḹ}}'' ไม่ใช่เสียงจริงในภาษาสันสกฤต แต่เป็นธรรมเนียมการแสดงรูปเขียนที่รวมอยู่ในรูปเขียนสระเพื่อรักษาสมมาตรของคู่อักษรสั้น-ยาวมากกว่า{{sfn|Salomon|2007|p=75}} }}
|{{IPA|/l̩ː/}}
|-
|-
!''กัณฐตาลวยะ''<br />(เพดานแข็ง-คอหอย)
!''{{IAST|kaṇṭhatālavya}}''<br>(Palatoguttural)
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|เอ}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ए}}
|{{IAST|e}}/ē
|{{IAST|e}}/{{transl|sa|ISO|ē}}
|{{IPA|/eː/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ไอ}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ऐ}}
|{{IAST|ai}}
|{{IAST|ai}}
|{{IPA|/ɑj/}}
|-
|-
!''กัณโฐษฐยะ''<br />(ริมฝีปาก-คอหอย)
!''{{IAST|kaṇṭhoṣṭhya}}''<br>(Labioguttural)
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|โอ}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ओ}}
|{{IAST|o}}/ō
|{{IAST|o}}/{{transl|sa|ISO|ō}}
|{{IPA|/oː/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|เอา}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|औ}}
|{{IAST|au}}
|{{IAST|au}}
|{{IPA|/ɑw/}}
|-
|-
!''(หน่วยเสียงพยัญชนะย่อย)''
!''(consonantal allophones)''
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|อํ}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|अं}}
|{{IAST|aṃ}}/{{transl|sa|ISO|aṁ}}
|{{IAST|aṃ}}/aṁ<ref>{{Harvcoltxt|Masica|1991|p=146}} notes of this diacritic that "there is some controversy as to whether it represents a homorganic [[nasal stop]] [...], a [[nasalized vowel|nasalised vowel]], a nasalised [[semivowel]], or all these according to context".</ref>
|{{IPA|/ɐ̃/}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|◌}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|अः}}
|{{IAST|aḥ}}<ref>This ''visarga'' is a consonant, not a vowel. It's a post-vocalic [[voiceless glottal fricative]] {{IPA|[h]}}, and an [[allophone]] of ''{{IAST|s}}'' (or less commonly ''{{IAST|r}}'') usually in word-final position. Some traditions of recitation append an echo of the preceding vowel after the [h] ({{Harvcoltxt|Wikner|1996|p=6}}): <span style="font-size:14pt;">{{lang|und-Deva|इः}}</span> {{IPA|[ihi]}}. {{Harvcoltxt|Masica|1991|p=146}} considers the ''visarga'', along with letters <span style="font-size:14pt;">{{lang|und-Deva|ङ}}</span> ''{{IAST|ṅa}}'' and <span style="font-size:14pt;">{{lang|und-Deva|ञ}}</span> ''{{IAST|ña}}'', for the "largely predictable" [[velar nasal|velar]] and [[palatal nasal]]s, to be examples of "phonetic overkill in the [writing] system".</ref>
|{{IAST|aḥ}}
|{{IPA|/ɐh/}}
|}
|}


สระ 14 ตัวได้แก่ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ไอ เอา แบ่งได้เป็น 3 ขั้นคือ ขั้นปกติ ขั้นคุณ ขั้นพฤทธิ์
According to Masica, Sanskrit has four traditional semivowels, with which were classed, "for morphophonemic reasons, the liquids: y, r, l, and v; that is, as y and v were the non-syllabics corresponding to i, u, so were r, l in relation to r̥ and l̥".{{sfn|Colin P. Masica|1993|pp=160-161}} The northwestern, the central and the eastern Sanskrit dialects have had a historic confusion between "r" and "l". The Paninian system that followed the central dialect preserved the distinction, likely out of reverence for the Vedic Sanskrit that distinguished the "r" and "l". However, the northwestern dialect only had "r", while the eastern dialect probably only had "l", states Masica. Thus literary works from different parts of ancient India appear inconsistent in their use of "r" and "l", resulting in doublets that is occasionally semantically differentiated.{{sfn|Colin P. Masica|1993|pp=160-161}}

==พยัญชนะ==
Sanskrit possesses a symmetric consonantal phoneme structure based on how the sound is articulated, though the actual usage of these sounds conceals the lack of parallelism in the apparent symmetry possibly from historical changes within the language.{{sfn|Jamison|2008|pp=9-10}} The glides and liquids regularly alternate with vowels in Sanskrit, for example, i ≈ y; u ≈ v ([w]); r̥ ≈ r ; l̥ ≈ l, states Jamison.{{sfn|Jamison|2008|pp=9-10}}{{sfn|Michael Coulson|Richard Gombrich|James Benson|2011|pp=1-20}}


===พยัญชนะ===
{|class="wikitable" style="text-align:center; width:95%"
{|class="wikitable" style="text-align:center; width:95%"
|+พยัญชนะสันสกฤตในอักษรเทวนาครี{{sfn|Robert P. Goldman|Sally J Sutherland Goldman|2002|pp=13–19}}{{efn|ภาษาสันสกฤตเขียนด้วยอักษรหลายชุด เสียงในช่องสีเทาไม่จัดเป็นหน่วยเสียง}}
|+Sanskrit consonants in the Devanagari script{{cn|date=September 2018}}<br>(note: Sanskrit is written in many scripts)<br>Consonants in grey are not phonemic.
|-
|-
!
!
! colspan=8 | ''{{IAST|sparśa}}''<br>([[Plosive consonant|Plosive]])
! colspan="12" | ''สปรรศะ''<br />([[เสียงพยัญชนะหยุด|หยุด]])
! colspan=2 | ''{{IAST|anunāsika}}''<br>([[Nasal stop|Nasal]])
! colspan="3" | ''อนุนาสิกะ''<br />([[เสียงพยัญชนะนาสิก|นาสิก]])
! colspan=2 | ''{{IAST|antastha}}''<br>([[Approximant]])
! colspan="3" | ''อันตัสถะ''<br />([[เสียงเปิด|เปิด]])
! colspan="3" | ''อูษมัน/saṃgharṣhī''<br />([[เสียงพยัญชนะเสียดแทรก|เสียดแทรก]])
! colspan=2 | ''{{IAST|ūṣman/saṃghaṣhrī}}''<br>([[Fricative consonant|Fricative]])
|-
|-
! [[ความก้อง (สัทศาสตร์)|ความก้อง]] →
! [[Voice (phonetics)|Voicing]] →
| colspan="4"| ''{{IAST|aghoṣa}}''
| colspan="6" | ''อโฆษะ''
| colspan="8" style="background:beige;"| ''{{IAST|ghoṣa}}''
| colspan="12" style="background:beige;" | ''โฆษะ''
| colspan="2"| ''{{IAST|aghoṣa}}''
| colspan="3" | ''อโฆษะ''
|-
|-
! [[การออกเสียงพ่นลม]] →
! [[Aspiration (phonetics)|Aspiration]] →
| colspan=2 | ''{{IAST|alpaprāṇa}}''
| colspan="3" | ''อัลปปราณะ''
| colspan=2 style="background:beige;"| ''{{IAST|mahāprāṇa}}''
| colspan="3" style="background:beige;" | ''มหาปราณะ''
| colspan=2 | ''{{IAST|alpaprāṇa}}''
| colspan="3" | ''อัลปปราณะ''
| colspan=2 style="background:beige;"| ''{{IAST|mahāprāṇa}}''
| colspan="3" style="background:beige;" | ''มหาปราณะ''
| colspan=4 | ''{{IAST|alpaprāṇa}}''
| colspan="6" | ''อัลปปราณะ''
| colspan=2 style="background:beige;"| ''{{IAST|mahāprāṇa}}''
| colspan="3" style="background:beige;"| ''มหาปราณะ''
|-
|-
!''กัณฐยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะเพดานอ่อน|เพดานอ่อน]]/ช่องคอ)
!''{{IAST|kaṇṭhya}}''<br>([[Guttural]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ก}}||{{IAST|ka}}<br>{{IPA|/k/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|क}}||{{IAST|ka}}
|{{IPA|/k/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ข}}||{{IAST|kha}}<br>{{IPA|/kʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ख}}||{{IAST|kha}}
|{{IPA|/kʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ค}}||{{IAST|ga}}<br>{{IPA|/ɡ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ग}}||{{IAST|ga}}
|{{IPA|/g/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฆ}}||{{IAST|gha}}<br>{{IPA|/ɡʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|घ}}||{{IAST|gha}}
|{{IPA|/gʱ/}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ง}}||{{IAST|ṅa}}<br>{{IPA|[ŋ]}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ङ}}||{{IAST|ṅa}}
|{{IPA|/ŋ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ห}}||{{IAST|ha}}<br>{{IPA|/ɦ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ह}}||{{IAST|ha}}
|{{IPA|/ɦ/}}
|
|
|
|-
|-
!''ตาลวยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะเพดานแข็ง|เพดานแข็ง]])
!''tālavya''<br>([[Palatal]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|จ}}||{{IAST|ca}}<br>{{IPA|/t͡ɕ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|च}}||{{IAST|ca}}
|{{IPA|/t͡ɕ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฉ}}||{{IAST|cha}}<br>{{IPA|/t͡ɕʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|छ}}||{{IAST|cha}}
|{{IPA|/t͡ɕʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ช}}||{{IAST|ja}}<br>{{IPA|/d͡ʑ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ज}}||{{IAST|ja}}
|{{IPA|/d͡ʑ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฌ}}||{{IAST|jha}}<br>{{IPA|/d͡ʑʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|झ}}||{{IAST|jha}}
|{{IPA|/d͡ʑʱ/}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ญ}}||{{IAST|ña}}<br>{{IPA|[ɲ]}}
| style="background:#ccc; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ञ}}||{{IAST|ña}}
|{{IPA|/ɲ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ย}}||{{IAST|ya}}<br>{{IPA|/j/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|य}}||{{IAST|ya}}
|{{IPA|/j/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ศ}}||{{IAST|śa}}<br>{{IPA|/ɕ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|श}}||{{IAST|śa}}
|{{IPA|/ɕ/}}
|-
|-
!''มูรธันยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะปลายลิ้นม้วน|ปลายลิ้นม้วน]])
!''mūrdhanya''<br>([[Retroflex consonant|Retroflex]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฏ}}||{{IAST|ṭa}}<br>{{IPA|/t̠/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ट}}||{{IAST|ṭa}}
|{{IPA|/ʈ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฐ}}||{{IAST|ṭha}}<br>{{IPA|/t̠ʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ठ}}||{{IAST|ṭha}}
|{{IPA|/ʈʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฑ}}||{{IAST|ḍa}}<br>{{IPA|/d̠/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ड}}||{{IAST|ḍa}}
|{{IPA|/ɖ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ฒ}}||{{IAST|ḍha}}<br />{{IPA|/d̠ʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ढ}}||{{IAST|ḍha}}
|{{IPA|/ɖʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ณ}}||{{IAST|ṇa}}<br />{{IPA|/n̠/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ण}}||{{IAST|ṇa}}
|{{IPA|/ɳ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ร}}||{{IAST|ra}}<br />{{IPA|/r/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|र}}||{{IAST|ra}}
|{{IPA|/ɾ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ษ}}||{{IAST|ṣa}}<br />{{IPA|/s̠/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ष}}||{{IAST|ṣa}}
|{{IPA|/ʂ/}}
|-
|-
!''ทันตยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะฟัน|ฟัน]])
!''dantya''<br>([[Dental consonant|Dental]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ต}}||{{IAST|ta}}<br>{{IPA|/t̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|त}}||{{IAST|ta}}
|{{IPA|/t̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ถ}}||{{IAST|tha}}<br>{{IPA|/t̪ʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|थ}}||{{IAST|tha}}
|{{IPA|/tʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ท}}||{{IAST|da}}<br>{{IPA|/d̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|द}}||{{IAST|da}}
|{{IPA|/d̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ธ}}||{{IAST|dha}}<br>{{IPA|/d̪ʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ध}}||{{IAST|dha}}
|{{IPA|/d̪ʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|น}}||{{IAST|na}}<br>{{IPA|/n̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|न}}||{{IAST|na}}
|{{IPA|/n̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ล}}||{{IAST|la}}<br>{{IPA|/l/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ल}}||{{IAST|la}}
|{{IPA|/l̪/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ส}}||{{IAST|sa}}<br>{{IPA|/s/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|स}}||{{IAST|sa}}
|{{IPA|/s̪/}}
|-
|-
!''โอษฐยะ''<br />([[เสียงพยัญชนะริมฝีปาก|ริมฝีปาก]])
!''{{IAST|oṣṭhya}}''<br>([[Labial consonant|Labial]])
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ป}}||{{IAST|pa}}<br>{{IPA|/p/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|प}}||{{IAST|pa}}
|{{IPA|/p/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ผ}}||{{IAST|pha}}<br>{{IPA|/pʰ, ɸ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|फ}}||{{IAST|pha}}
|{{IPA|/pʰ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|พ}}||{{IAST|ba}}<br>{{IPA|/b/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ब}}||{{IAST|ba}}
|{{IPA|/b/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ภ}}||{{IAST|bha}}<br>{{IPA|/bʱ, βべーた/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|भ}}||{{IAST|bha}}
|{{IPA|/bʱ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ม}}||{{IAST|ma}}<br>{{IPA|/m/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|म}}||{{IAST|ma}}
|{{IPA|/m/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|ว}}||{{IAST|va}}<br>{{IPA|/w, ʋ/}}
| style="background:#ffdec1; font-size:24px;"|{{lang|und-Deva|व}}||{{IAST|va}}
|{{IPA|/ʋ/}}
|
| colspan="2"|
|
|
|}
|}


พยัญชนะ 34 ตัวแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ
Sanskrit had a series of retroflex stops. All the retroflexes in Sanskrit are in "origin conditioned alternants of dentals, though from the beginning of the language they have a qualified independence", states Jamison.{{sfn|Jamison|2008|pp=9-10}}
* พยัญชนะวรรค แบ่งเป็น 5 วรรค รวม 25 ตัว คือ
** วรรค กะ เสียงเกิดที่คอ ได้แก่ ก ข ค ฆ ง
** วรรค จะ เสียงเกิดที่เพดาน ได้แก่ จ ฉ ช ฌ ญ
** วรรค ฏะ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ได้แก่ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ
** วรรค ตะ เสียงเกิดที่ฟัน ได้แก่ ต ถ ท ธ น
** วรรค ปะ เสียงเกิดที่ริมฝีปาก ได้แก่ ป ผ พ ภ ม
* พยัญชนะอวรรค 9 ตัว แบ่งเป็น
** เสียงกึ่งสระ ได้แก่ ย เสียงเกิดที่เพดาน ร เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ล เสียงเกิดที่ฟัน ว เสียงเกิดที่ริมฝีปาก
** เสียงเสียดแทรก ได้แก่ ศ เสียงเกิดที่เพดาน ษ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ส เสียงเกิดที่ฟัน
** เสียงหนักมีลม ได้ แก่ ห
** ฬ และ อัง (อํ)
พยัญชนะไทยที่เขียนลำพังโดยไม่มีสระอื่นถือว่ามีเสียงอะ ถ้ามีจุดข้างล่างถือว่าไม่มีเสียงสระ


=== คำนาม ===
The palatals are affricates in Sanskrit, not stops.{{cn|date=September 2018}}{{fix|text=then why are they stops in the table above?}} The palatal nasal is a conditioned variant of n occurring next to palatal obstruents.{{sfn|Jamison|2008|pp=9-10}} The ''anusvara'' that Sanskrit deploys is a conditioned alternant of postvocalic nasals, under certain sandhi conditions.{{sfn|Jamison|2008|p=10}} Its ''visarga'' is a word-final or morpheme-final conditioned alternant of s and r under certain sandhi conditions.{{sfn|Jamison|2008|p=10}}
ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาที่มีการลง[[วิภัตติปัจจัย]] แจกนามได้ถึง 8 [[การก]] [แบ่งเป็นสามพจน์ (เอกพจน์, ทวิพจน์, พหูพจน์) และสามเพศ ([[สตรีลิงค์]], [[ปุลลิงก์]] และ[[นปุงสกลิงก์]])]


=== คำกริยา ===
{{Quote box
สำหรับกริยา (ธาตุ) ในภาษาสันสกฤตนั้นมีความซับซ้อนยิ่งกว่าคำนาม กล่าวคือ จำแนกกริยาไว้ถึง 10 คณะ แต่ละคณะมีการเปลี่ยนรูป (เสียง) แตกต่างกันไป กริยาเหล่านี้จะแจกรูปตามประธาน 3 แบบ (ปฐมบุรุษ, มัธยมบุรุษ และอุตมบุรุษ) นอกจากนี้กริยายังต้องแจกรูปตามกาล (tense) 6 ชนิด และตาม[[มาลา]] (mood) 4 ชนิด
|quote = '''The system of Sanskrit Sounds'''<br>[The] order of Sanskrit sounds works along three principles: it goes from simple to complex; it goes from the back to the front of the mouth; and it groups similar sounds together. (...) Among themselves, both the vowels and consonants are ordered according to where in the mouth they are pronounced, going from back to front.
|source = — A. M. Ruppel, ''The Cambridge Introduction to Sanskrit''{{sfn|A. M. Ruppel|2017|pp=18-19}}
|width = 28%
|bgcolor=#FFE0BB
|align = right
}}
The voiceless aspirated series is also an innovation in Sanskrit{{cn|date=September 2018}} but is significantly rarer than the other three series.{{sfn|Jamison|2008|pp=9-10}}


== อักษร ==
While Panini{{cn|date=September 2018}} invented and organized sounds for expression beyond those found in the PIE language, Sanskrit retained many features found in the Iranian and Balto-Slavic languages. An example of a similar process in all three, states Jamison, is the retroflex sibilant .s being the automatic product of dental s following i, u, r, and k (mnemonically “ruki”).{{sfn|Jamison|2008|p=10}}
[[ไฟล์:Phrase sanskrit.svg|thumb|right|270px|ตัวอย่างข้อความภาษาสันสกฤตที่เขียนเป็นอักษรต่าง ๆ]]
ภาษาสันสกฤตไม่มีอักษรสำหรับเขียนชนิดใดชนิดหนึ่งโดยเฉพาะ และก็คล้ายกับภาษาอื่นหลายภาษา นั่นคือสามารถเขียนได้ด้วยอักษรหลายชนิด อักษรเก่าแก่ที่ใช้เขียนภาษาสันสกฤตมีหลายชนิดด้วยกัน เช่น [[อักษรขโรษฐี]] (Kharosthī) หรือ[[อักษรคานธารี]] (Gāndhārī) นอกจากนี้ยังมี[[อักษรพราหมี]] (อักษรทั้งสองแบบพบได้ที่จารึกบน[[เสาอโศก]]) [[อักษรรัญชนา]] ซึ่งนิยมใช้จารึกคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาในอินเดียเหนือและ[[เนปาล]] รวมถึง [[อักษรสิทธัม]] ซึ่งใช้บันทึกคัมภีร์พุทธศาสนารวมถึงบทสวดภาษาสันสกฤตใน[[ประเทศจีน]]และญี่ปุ่นโดยเฉพาะในนิกาย[[มนตรยาน]] อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปนิยมเขียนภาษาสันสกฤตด้วย[[อักษรเทวนาครี]] (Devanāgarī) ส่วนอักษรอื่น ๆ เป็นความนิยมในแต่ละท้องถิ่น ทั้งนี้เนื่องจากอักษรที่ใช้ในอินเดีย มักจะเป็นตระกูลเดียวกัน จึงสามารถดัดแปลงและถ่ายทอด (transliteration) ระหว่างชุดอักษรได้ง่าย


แม้กระทั่งในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยังมีจารึกภาษาสันสกฤตที่ใช้ [[อักษรปัลลวะ]] [[อักษรขอม]] นอกจากนี้ชาวยุโรปยังใช้[[อักษรโรมัน]]เขียนภาษาสันสกฤต โดยเพิ่มเติมจุดและเครื่องหมายเล็กน้อยเท่านั้น
== นักภาษาสันสกฤตในประเทศไทย ==
ภาษาสันสกฤตและบาลีมีเผยแพร่ในประเทศไทยมาช้านานแล้ว แต่ส่วนใหญ่จำกัดผู้เล่าเรียนอยู่แต่ในวัดและในวังเท่านั้น เมื่อมีการตั้งมหาวิทยาลัยก็มีคณาจารย์หลายคนสอนสันสกฤต ทั้งเป็นส่วนตัวและระดับมหาวิทยาลัยซึ่งเป็นรากฐานให้เกิดการศึกษาภาษาสันสกฤตอย่างแพร่หลายยิ่งขึ้น มีนักภาษาสันสกฤต หรือนักสันสกฤตที่มีชื่อเสียงชาวไทยและชาวอินเดียที่นำสันสกฤตมาปักหลักสอนในประเทศไทย มีการสอนหลักสูตรภาษาสันสกฤตในระดับปริญญาตรี และหลักสูตร(บาลี-สันสกฤต, พุทธศาสตร์) ในระดับปริญญาโทและเอกที่[[จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]] และระดับปริญญาตรีถึงปริญญาเอกที่[[มหาวิทยาลัยศิลปากร]] รวมถึงได้มีการก่อตั้ง [[ศูนย์สันสกฤตศึกษา มหาวิทยาลัยศิลปากร|ศูนย์สันสกฤตศึกษา]]ขึ้นที่มหาวิทยาลัยศิลปากร


== หมายเหตุ ==
นักวิชาการที่สอนภาษาสันสกฤตและ[[วรรณคดีสันสกฤต]]ระดับมหาวิทยาลัยในอดีตและปัจจุบันถือว่ายังน้อยมากในประเทศไทย
{{notelist|25em}}


== อ้างอิง ==
== อ้างอิง ==
{{reflist|25em}}
{{รายการอ้างอิง}}

* Macdonell, A.A. ''A History of Sanskrit Literature''. Delhi : Motilal Banarasidas,1971.
===บรรณานุกรม===
* Winternitz, M. ''A History of Indian Literature''. Calcutta : Loyal Art Press,1962.
{{Refbegin|30em}}
* {{cite journal
| author= H. W. Bailey
| year = 1955
| title = Buddhist Sanskrit
| journal = The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland
| volume = 87 | pages= 13–24 | number= 1/2
| publisher = Cambridge University Press
| jstor = 25581326 | doi= 10.1017/S0035869X00106975
}}
*{{cite book
|last=Banerji |first=Sures
|year=1989
|title=A Companion to Sanskrit Literature: Spanning a period of over three thousand years, containing brief accounts of authors, works, characters, technical terms, geographical names, myths, legends, and several appendices
|publisher=Motilal Banarsidass |location=Delhi
|isbn=978-81-208-0063-2
}}
*{{cite book
|author=Guy L. Beck
|year=1995
|title=Sonic Theology: Hinduism and Sacred Sound
|publisher=Motilal Banarsidass
|isbn=978-81-208-1261-1
|url=https://books.google.com/books?id=ZgybmMnWpaUC
}}
*{{cite book
|author=Guy L. Beck
|title=Sacred Sound: Experiencing Music in World Religions
|url=https://books.google.com/books?id=t-IeHbqAfSsC
|year=2006
|publisher=Wilfrid Laurier Univ. Press
|isbn=978-0-88920-421-8
}}
*{{cite book
|author=Robert S.P. Beekes
|title=Comparative Indo-European Linguistics: An introduction
|edition=2nd
|url= https://books.google.com/books?id=W-HXnIG75PYC
|year=2011
|publisher=John Benjamins Publishing
|isbn=978-90-272-8500-3
}}
*{{cite book
|last=Benware |first=Wilbur
|title=The Study of Indo-European Vocalism in the 19th&nbsp;Century: From the Beginnings to Whitney and Scherer: A Critical-Historical Account
|publisher=Benjamins
| year=1974
|isbn=978-90-272-0894-1
}}
*{{cite book
|author=Shlomo Biderman
|title=Crossing Horizons: World, Self, and Language in Indian and Western Thought
|url=https://books.google.com/books?id=xfTzz8EsEbAC
|year=2008
|publisher=Columbia University Press
|isbn=978-0-231-51159-9
}}
*{{cite book
|author1=Claire Bowern
|author2=Bethwyn Evans
|title=The Routledge Handbook of Historical Linguistics
|url= https://books.google.com/books?id=wu4ABAAAQBAJ
|year=2015
|publisher=Routledge
|isbn=978-1-317-74324-8
}}
* {{cite book
|author=John L. Brockington
|title=The Sanskrit Epics
|url= https://books.google.com/books?id=HR-_LK5kl18C
|year=1998
|publisher=BRILL Academic
|isbn=978-90-04-10260-6
}}
* {{cite conference
|title=Buddhist Hybrid Sanskrit: The Original Language
|author=Johannes Bronkhorst |author-link=Johannes Bronkhorst
|year=1993
|book-title=Aspects of Buddhist Sanskrit: Proceedings of the International Symposium on the Language of Sanskrit Buddhist Texts, 1–5 Oct. 1991
|publisher=Sarnath
|pages=396–423
|isbn=978-81-900149-1-5
}}
* {{Cite book
|last=Bryant |first=Edwin |author-link=Edwin Bryant (author)
|title=The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate
|publisher=Oxford University Press
|place=Oxford, UK
|year=2001
|isbn=978-0-19-513777-4
}}
*{{cite book
|author1=Edwin Francis Bryant
|author2=Laurie L. Patton
|title=The Indo-Aryan Controversy: Evidence and Inference in Indian History
|url=https://books.google.com/books?id=fHYnGde4BS4C
|year=2005
|publisher=Psychology Press
|isbn=978-0-7007-1463-6
}}
*{{cite book
|last=Burrow |first=Thomas |author-link=Thomas Burrow
|title=The Sanskrit Language
|year=1973
|edition=3rd, revised
|location=London |publisher=Faber & Faber
}}
*{{cite book
|last=Burrow |first=Thomas |author-link=Thomas Burrow
|title=The Sanskrit Language
|year=2001
|isbn=81-208-1767-2
|publisher=Motilal Banarsidass
}}
*{{cite book
|author1=Robert E. Buswell Jr.
|author2=Donald S. Lopez Jr.
|title=The Princeton Dictionary of Buddhism
|url=https://books.google.com/books?id=DXN2AAAAQBAJ&pg=PA504
|date= 2013
|publisher=Princeton University Press
|isbn=978-1-4008-4805-8
}}
*{{cite book
|last= Cardona |first = George
|title=Pāṇini - His work and its traditions
|year= 1997
|publisher=Motilal Banarsidass
|isbn=81-208-0419-8
}}
*{{cite book
|title=Sanskrit Language
| author=George Cardona
| year=2012
|publisher= Encyclopaedia Britannica
|url = https://www.britannica.com/topic/Sanskrit-language
}}
*{{cite book
|author=James Clackson
|title=Indo-European Linguistics: An Introduction
|url=https://books.google.com/books?id=DJDjNp6wODoC
|date=18 October 2007
|publisher=Cambridge University Press
|isbn=978-1-139-46734-6
}}
*{{cite book
| last=Coulson | first=Michael
| title=Sanskrit : an introduction to the classical language
| editor1=Richard Gombrich
| editor2=James Benson
| edition=2nd, revised by Gombrich and Benson
| publisher=Random House
| year=1992
| isbn=978-0-340-56867-5 | oclc=26550827
}}
*{{cite book
|author1=Michael Coulson
|author2=Richard Gombrich
|author3=James Benson
|title=Complete Sanskrit: A Teach Yourself Guide
|url=https://books.google.com/books?id=vLkRAUhzlkIC
|year=2011
|publisher=Mcgraw-Hill
|isbn=978-0-07-175266-4
}}
*{{cite book
| author=Harold G. Coward
| title=The Philosophy of the Grammarians, in Encyclopedia of Indian Philosophies
| volume=5
| editor=Karl Potter
| url=https://books.google.com/books?id=2CEj6wRqeRAC
| year=1990
| publisher=Princeton University Press
| isbn=978-81-208-0426-5
}}
*{{cite journal
| author = Suniti Kumar Chatterji
| year = 1957
| title = Indianism and Sanskrit
| journal = Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute
| volume = 38 | number= 1/2 |pages= 1–33
| publisher = Bhandarkar Oriental Research Institute
| jstor=44082791
}}
*{{cite book
|author=Peter T. Daniels
|title=The World's Writing Systems
|url=https://books.google.com/books?id=ospMAgAAQBAJ
|year=1996
|publisher=Oxford University Press
|isbn=978-0-19-507993-7
}}
*{{cite book
|first=Madhav |last=Deshpande
|year=2011
|contribution=Efforts to vernacularize Sanskrit: Degree of success and failure
|editor1=Joshua Fishman
|editor2=Ofelia Garcia
|title=Handbook of Language and Ethnic Identity: The success-failure continuum in language and ethnic identity efforts
|volume=2
|publisher=Oxford University Press
|isbn=978-0-19-983799-1
}}
*{{cite book
|author=Will Durant
|title=Our oriental heritage
|url=https://books.google.com/books?id=lSJxAAAAMAAJ
|year=1963
|publisher=Simon & Schuster
|isbn=978-1567310122
}}
*{{cite journal|last1=Eltschinger|first1=Vincent|title=Why Did the Buddhists Adopt Sanskrit?|journal=Open Linguistics|volume=3|issue=1|year=2017|issn=2300-9969|doi=10.1515/opli-2017-0015|doi-access=free}}
*{{cite journal|title=Sanskrit as Language of Communication | author=J. Filliozat| journal = Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute| volume = 36| number= 3/4| year= 1955|pages= 179–189|publisher = Bhandarkar Oriental Research Institute | jstor= 44082954}}
*{{Citation|last1=Filliozat|first1=Pierre-Sylvain|year=2004|chapter=Ancient Sanskrit Mathematics: An Oral Tradition and a Written Literature|pages=360–375|editor1-last=Chemla|editor1-first=Karine |editor1-link=Karine Chemla|editor2-last=Cohen |editor2-first=Robert S.|editor3-last=Renn|editor3-first=Jürgen|display-editors=3 |editor4-last=Gavroglu|editor4-first=Kostas|title=History of Science, History of Text (Boston Series in the Philosophy of Science)|publisher=Dordrecht: Springer Netherlands|doi=10.1007/1-4020-2321-9_7|isbn=978-1-4020-2320-0}}
*{{cite book |author=Pierre-Sylvain Filliozat|title=The Sanskrit Language: An Overview : History and Structure, Linguistic and Philosophical Representations, Uses and Users|url=https://books.google.com/books?id=ij1jAAAAMAAJ |year=2000|publisher=Indica |isbn=978-81-86569-17-7}}
*{{cite book |author=Benjamin W. Fortson, IV|title=Indo-European Language and Culture: An Introduction|url=https://books.google.com/books?id=bSxHgej4tKMC |year=2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1-4443-5968-8}}
*{{cite book |author1=Robert P. Goldman|author2=Sally J Sutherland Goldman|title=Devavāṇīpraveśikā: An Introduction to the Sanskrit Language|url=https://books.google.com/books?id=65fqnQEACAAJ|year=2002|publisher=Center for South Asia Studies, University of California Press}}
*{{cite book |author1=Thomas V. Gamkrelidze|author2=Vjaceslav V. Ivanov|title=Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and Proto-Culture. Part I: The Text. Part II: Bibliography, Indexes|url=https://books.google.com/books?id=M2aqp2n2mKkC |year=2010|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-081503-0}}
*{{cite journal| title= The Early History of Indo-European Languages| author1= Thomas V. Gamkrelidze |author2= V. V. Ivanov| journal = Scientific American| volume= 262| pages= 110–117 | number= 3| year=1990| publisher= Nature America| jstor= 24996796| doi= 10.1038/scientificamerican0390-110 | bibcode= 1990SciAm.262c.110G }}
*{{cite book|author=Jack Goody |title=The Interface Between the Written and the Oral |url=https://archive.org/details/interfacebetween00good |url-access=registration |year=1987|publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-33794-6}}
*{{cite book|author=Reinhold Grünendahl|title=South Indian Scripts in Sanskrit Manuscripts and Prints: Grantha Tamil, Malayalam, Telugu, Kannada, Nandinagari |url=https://books.google.com/books?id=ApAn2YZIz6wC |year=2001|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|isbn=978-3-447-04504-9}}
*{{cite book|last=Houben|first=Jan|title=Ideology and status of Sanskrit: contributions to the history of the Sanskrit language|publisher= Brill| year=1996|isbn =978-90-04-10613-0}}
*{{cite journal|last=Hanneder|first=J.|title=On 'The Death of Sanskrit'|journal=Indo-Iranian Journal|publisher=Brill Academic Publishers |volume=45|issue=4|year=2002|pages=293–310|doi=10.1023/a:1021366131934|s2cid=189797805}}
*{{cite journal|last1=Hock|first1=Hans Henrich|editor1-last=Kachru|editor1-first=Braj B|title=Language-death phenomena in Sanskrit: grammatical evidence for attrition in contemporary spoken Sanskrit|journal=Studies in the Linguistic Sciences|year=1983|volume=13:2}}
*{{cite book|author=Barbara A. Holdrege|title=Veda and Torah: Transcending the Textuality of Scripture|url=https://books.google.com/books?id=YlvikndgEmIC |year=2012|publisher=State University of New York Press|isbn=978-1-4384-0695-4}}
*{{cite book|author=Michael C. Howard|title=Transnationalism in Ancient and Medieval Societies: The Role of Cross-Border Trade and Travel|url=https://books.google.com/books?id=6QPWXrCCzBIC&pg=PA21|year=2012 |publisher=McFarland|isbn=978-0-7864-9033-2}}
*{{cite book|author1=Dhanesh Jain|author2=George Cardona|title=The Indo-Aryan Languages |url=https://books.google.com/books?id=OtCPAgAAQBAJ |year=2007|publisher=Routledge|isbn=978-1-135-79711-9}}
*{{cite book
|last= Jamison |first = Stephanie
| editor=Roger D. Woodard
|title=The Ancient Languages of Asia and the Americas
|url= https://books.google.com/books?id=UQpAuNIP4oIC
|year= 2008
|publisher=Cambridge University Press
|isbn=978-0-521-68494-1
}}
*{{cite book |author1=Stephanie W. Jamison|author2=Joel P. Brereton|title=The Rigveda: 3-Volume Set, Volume I|url=https://books.google.com/books?id=fgzVAwAAQBAJ|year=2014|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-972078-1}}
*{{cite book|author=A. Berriedale Keith| title=A history of Sanskrit literature|url=https://books.google.com/books?id=GNALtBMVbd0C|year=1993 |publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-1100-3}}
*{{cite book|author1=Damien Keown|author2=Charles S. Prebish|title=Encyclopedia of Buddhism|url=https://books.google.com/books?id=D1pcAgAAQBAJ |year=2013|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-98595-9}}
* {{cite book |author=Anne Kessler-Persaud|editor=Knut A. Jacobsen |display-editors=etal |title=Brill's Encyclopedia of Hinduism: Sacred texts, ritual traditions, arts, concepts|url= https://books.google.com/books?id=QnVQSAAACAAJ|year=2009|publisher=Brill Academic|isbn=978-90-04-17893-9}}
*{{cite book|author1=Jared Klein|author2=Brian Joseph|author3=Matthias Fritz|title=Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics: An International Handbook|url=https://books.google.com/books?id=cQA2DwAAQBAJ |year=2017|publisher=Walter De Gruyter|isbn=978-3-11-026128-8}}
*{{cite journal| title= Sanskrit in Tibetan Literature| author= Dalai Lama| journal= The Tibet Journal| volume=4| pages= 3–5| number= 2| year=1979| jstor= 43299940}}
*{{cite book |author=Winfred Philipp Lehmann|title=Theoretical Bases of Indo-European Linguistics|url=https://books.google.com/books?id=i9Ls1Gwmx5cC |year=1996|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-13850-5}}
*{{cite journal|author=Donald S. Lopez Jr. |year=1995|title=Authority and Orality in the Mahāyāna|journal=Numen|volume=42 |number=1|pages=21–47 |publisher=Brill Academic|jstor=3270278|doi=10.1163/1568527952598800|url=https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/43799/1/11076_1995_Article_1568527952598800.pdf|hdl=2027.42/43799}}
*{{cite book|last=Mahadevan|first=Iravatham|title=Early Tamil Epigraphy from the Earliest Times to the Sixth&nbsp;Century A.D. |publisher= Harvard University Press |year=2003|isbn=978-0-674-01227-1}}
*{{cite book|last=Malhotra|first=Rajiv|title=The Battle for Sanskrit: Is Sanskrit Political or Sacred, Oppressive or Liberating, Dead or Alive?|publisher=Harper Collins|year=2016|isbn=978-9351775386|title-link=The Battle for Sanskrit}}
*{{cite book |author1=J. P. Mallory|author2=Douglas Q. Adams|title=Encyclopedia of Indo-European Culture|url=https://books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC |year=1997|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-884964-98-5}}
*{{cite journal | last=Mallory | first=J. P. | s2cid=197841755 | title=In Search of the Indo-Europeans / Language, Archaeology and Myth | journal=Praehistorische Zeitschrift | publisher=Walter de Gruyter GmbH | volume=67 | issue=1 | year=1992 | issn=1613-0804 | doi=10.1515/pz-1992-0118}}
*{{cite book |author=Colin P. Masica|title=The Indo-Aryan Languages |url=https://books.google.com/books?id=J3RSHWePhXwC |year=1993|publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-29944-2}}
*{{cite book |author=Michael Meier-Brügger|title=Indo-European Linguistics |url=https://books.google.com/books?id=49xq3UlKWckC|year=2003|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-017433-5}}
*{{cite book |author=Michael Meier-Brügger|title=Indo-European Linguistics |url=https://books.google.com/books?id=Nt4fAAAAQBAJ |year=2013 |publisher=Walter de Gruyter |isbn=978-3-11-089514-8}}
*{{cite book | last=Matilal | first=Bimal | title=The word and the world : India's contribution to the study of language | publisher=Oxford University Press | location=New Delhi, India Oxford | year=2015 | isbn=978-0-19-565512-4 | oclc=59319758}}
*{{cite book|last=Maurer|first=Walter|title=The Sanskrit language: an introductory grammar and reader|publisher=Curzon|location=Surrey, England|year=2001|isbn=978-0-7007-1382-0}}
*{{cite book |author1=J. P. Mallory |author2=D. Q. Adams |title=The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World |url=https://books.google.com/books?id=iNUSDAAAQBAJ |year=2006 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-928791-8}}
*{{cite journal| title= Sanskrit| author= V. RAGHAVAN| journal= Indian Literature| volume = 8| number=2| year= 1965| pages=110–115| publisher= Sahitya Akademi| jstor= 23329146}}
*{{cite book|last=MacDonell |first=Arthur|title=A History Of Sanskrit Literature|publisher=Kessinger Publishing|year=2004|isbn=978-1-4179-0619-2}}
*{{cite book|author=Sir Monier Monier-Williams|title=A Sanskrit-English Dictionary: Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages|url=https://books.google.com/books?id=zUezTfym7CAC |year=2005|publisher=Motilal Banarsidass |isbn=978-81-208-3105-6}}
*{{cite book|author=Tim Murray|title=Milestones in Archaeology: A Chronological Encyclopedia |url=https://books.google.com/books?id=EZ7Gj2ocIEsC&pg=PA115 |year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-186-1}}
*{{cite book|author=Ramesh Chandra Majumdar|title=Study of Sanskrit in South-East Asia|url=https://books.google.com/books?id=oUE3AAAAIAAJ|year=1974|publisher=Sanskrit College}}
*{{cite book|last=Nedi︠a︡lkov|first=V. P.|title=Reciprocal constructions|publisher=J. Benjamins Pub. Co|location=Amsterdam Philadelphia|year=2007|isbn=978-90-272-2983-0}}
*{{cite book|last=Oberlies|first=Thomas|title=A Grammar of Epic Sanskrit |publisher=Walter de Gruyter|location=Berlin New York|year=2003|isbn=978-3-11-014448-2}}
* {{cite journal | last=Petersen | first=Walter | title=Vedic, Sanskrit, and Prakrit | journal=Journal of the American Oriental Society | publisher=American Oriental Society | volume=32 | issue=4 | pages=414–428 | year=1912 | issn=0003-0279 | doi=10.2307/3087594 | jstor=3087594 }}
*{{cite book |author=Sheldon Pollock |title=The Language of the Gods in the World of Men: Sanskrit, Culture, and Power in Premodern India |url=https://books.google.com/books?id=U7owDwAAQBAJ |year=2009|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-26003-0}}
*{{cite journal|last=Pollock|first=Sheldon|s2cid=35550166|title=The Death of Sanskrit|journal=Comparative Studies in Society and History|publisher=Cambridge University Press |volume=43|issue=2|year=2001|pages=392–426| doi=10.1017/s001041750100353x| jstor=2696659}}
*{{cite journal| title= Sanskrit: Flow of Studies| author= V. RAGHAVAN| journal= Indian Literature| volume = 11 | number= 4| year= 1968| pages=82–87| publisher= Sahitya Akademi| jstor= 24157111}}
*{{cite book |author=Colin Renfrew|title=Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European Origins|url=https://books.google.com/books?id=R645AAAAIAAJ |year=1990|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-38675-3}}
*{{cite book |author1=Louis Renou|author2=Jagbans Kishore Balbir|title=A history of Sanskrit language|url=https://books.google.com/books?id=QmtjAAAAMAAJ |year=2004|publisher=Ajanta |isbn=978-8-1202-05291}}
*{{cite book|author=A. M. Ruppel|title=The Cambridge Introduction to Sanskrit|url= https://books.google.com/books?id=eXQ3DgAAQBAJ |year=2017| publisher=Cambridge University Press| isbn=978-1-107-08828-3}}
* {{cite book |last=Salomon|first=Richard|title=Indian Epigraphy: A Guide to the Study of Inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the other Indo-Aryan Languages|url=https://books.google.com/books?id=XYrG07qQDxkC|year=1998|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-535666-3}}
* {{cite journal|last1=Salomon|first1=Richard|title=On the Origin of the Early Indian Scripts|journal=Journal of the American Oriental Society|year=1995|volume=115|issue=2|pages=271–279|doi=10.2307/604670|jstor=604670}}
* {{cite journal|last1=Salomon|first1=Richard|title=On the Origin of the Early Indian Scripts|journal=Journal of the American Oriental Society|year=1995|volume=115|issue=2|pages=271–279|doi=10.2307/604670|jstor=604670}}
*{{cite book |author=Malati J. Shendge|title=The Language of the Harappans: From Akkadian to Sanskrit|url=https://books.google.com/books?id=ynEWVCLMQY4C|year=1997|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-325-0}}
*{{cite book |last=Seth |first=Sanjay |year=2007 |title=Subject lessons: the Western education of colonial India |url=https://books.google.com/books?id=QU9glkC4ceMC&pg=PA172 |location=Durham, NC |publisher=Duke University Press | isbn= 978-0-8223-4105-5}}
*{{Citation|last1=Staal|first1=Frits|author-link=Frits Staal|year=1986|title=The Fidelity of Oral Tradition and the Origins of Science|publisher=Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie von Wetenschappen, Amsterdam: North Holland Publishing Company}}
*{{cite journal|last=Staal|first=J. F.|title=Sanskrit and Sanskritization|journal=The Journal of Asian Studies|publisher=Cambridge University Press |volume=22|issue=3|pages=261–275|year=1963|doi=10.2307/2050186| jstor= 2050186}}
*{{cite book
|author1=Angus Stevenson
|author2=Maurice Waite
|title=Concise Oxford English Dictionary
|url=https://books.google.com/books?id=4XycAQAAQBAJ
|year=2011
|publisher= Oxford University Press
|isbn=978-0-19-960110-3
}}
*{{cite book
|last=Southworth |first=Franklin
|year=2004
|title=Linguistic Archaeology of South Asia
|publisher=Routledge
|isbn=978-1-134-31777-6
|url=https://books.google.com/books?id=hTwuFUW5aEgC
}}
*{{cite book |author=Philipp Strazny| title=Encyclopedia of Linguistics|url=https://books.google.com/books?id=27JOMobauYAC |year= 2013|publisher= Routledge|isbn=978-1-135-45522-4}}
*{{cite journal
| author= Paul Thieme
| year= 1958
| title= The Indo-European Language
| journal= Scientific American
| volume= 199 | pages= 63–78 | number= 4
| jstor= 24944793 | doi= 10.1038/scientificamerican1058-63 | bibcode= 1958SciAm.199d..63T
}}
*{{cite journal| title= Does Sanskrit Knowledge Exist? | author= Peter van der Veer | s2cid= 170594265 | journal= Journal of Indian Philosophy| volume= 36| number= 5/6| year= 2008| pages=633–641| publisher= Springer| jstor= 23497502 | doi= 10.1007/s10781-008-9038-8 }}
* {{cite book
|last=Umāsvāti |first=Umaswami
|title=That Which Is
|translator=Nathmal Tatia
|year=1994
|publisher=Rowman & Littlefield
|isbn=978-0-06-068985-8
|url=https://books.google.com/books?id=0Rw4RwN9Q1kC
}}
* {{cite journal
|last1=Wayman |first1=Alex
|year=1965
|title=The Buddhism and the Sanskrit of Buddhist Hybrid Sanskrit
|journal=Journal of the American Oriental Society
|volume=85 |issue=1 |pages=111–115
| doi=10.2307/597713 |jstor=597713}}
* {{cite book
|author1=Annette Wilke
|author2=Oliver Moebus
|year=2011
|title=Sound and Communication: An Aesthetic Cultural History of Sanskrit Hinduism
|url=https://books.google.com/books?id=9wmYz_OtZ_gC
|publisher=Walter de Gruyter
|isbn=978-3-11-024003-0
}}
* {{cite journal
| last=Whitney | first=W.D. | year=1885
| title=The Roots of the Sanskrit Language
| journal=Transactions of the American Philological Association
| volume=16 | pages=5–29
| publisher=JSTOR
| issn=0271-4442 | doi=10.2307/2935779 | jstor=2935779
}}
*{{cite book
|last1=Witzel |first1=M.
|title=Inside the texts, beyond the texts: New approaches to the study of the Vedas
|date=1997
|publisher=Harvard University Press
|location=Cambridge, Massachusetts
|url=http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/intro.pdf
}}
* {{cite book
|last1=Iyengar
|first1=V. Gopala
|title=A Concise History of Classical Sanskrit Literature. Rs. 4
|date=1965
}}
* {{cite book
|last1=Parpola
|first1=Asko
|title=Deciphering the Indus Script
|date=1994
|publisher=Cambridge University Press
|location=Great Britain
|isbn=0-521-43079-8
}}
{{Refend}}


== แหล่งข้อมูลอื่น ==
== แหล่งข้อมูลอื่น ==
{{InterWiki|code=sa}}
{{วิกิภาษาอื่น|sa}}
{{wikibooks}}
{{Sister project links |n=no |q=Sanskrit |wikt=no |commonscat=y |s=no |b=Sanskrit |voy=Sanskrit phrasebook |v=no}}
* {{cite web
|url=http://dia.eu5.org/
|title=INDICORPUS-31
}} 31&nbsp;Sanskrit and Dravidian dictionaries for Lingvo.
* {{cite web
|title=Ancient Sanskrit Online
|author1=Karen Thomson
|author2=Jonathan Slocum
|url=https://lrc.la.utexas.edu/eieol/vedol
}} free online lessons from the {{cite web
|url=https://liberalarts.utexas.edu/lrc
|title=Linguistics Research Center
|publisher=[[University of Texas at Austin]]
}}
* {{cite web
|title=Samskrita Bharati
|url=http://www.samskritabharati.org/
}} an organisation promoting the usage of Sanskrit
* {{cite web
|url=http://sanskritdocuments.org/home.html
|title=Sanskrit Documents
}} — Documents in ITX format of Upanishads, Stotras etc.
* {{cite web
|title=Sanskrit texts
|website=Sacred Text Archive
|url=http://www.sacred-texts.com/hin/index.htm
}}
* {{cite web
|title=Sanskrit Manuscripts
|publisher=[[Cambridge Digital Library]]
|url=http://cudl.lib.cam.ac.uk/collections/sanskrit
}}
* {{cite web
|title=Lexilogos Devanagari Sanskrit Keyboard
|url=https://www.lexilogos.com/keyboard/sanskrit_devanagari.htm
}} for typing Sanskrit in the Devanagari script.
* {{cite web |title=Keyswap – IAST Diacritics Windows Software |url=https://www.yesvedanta.com/keyswap/ |website=YesVedanta|date=9 August 2018 }} — Keyboard Software for typing in the International Alphabet for Sanskrit
* {{cite web |title=Online Sanskrit Dictionary |url=https://www.sanskritdictionary.com/}} — sources results from Monier Williams etc.
* {{cite web |title=The Sanskrit Grammarian |url=https://sanskrit.inria.fr/DICO/grammar.html}} — dynamic online declension and conjugation tool
* {{cite web |title=Online Sanskrit Dictionary |url=https://learnsanskrit.cc/}} — Sanskrit hypertext dictionary


* [http://www.ssc.su.ac.th/ ศูนย์สันสกฤตศึกษา มหาวิทยาลัยศิลปากร]
* [http://ia341009.us.archive.org/1/items/sanskritprimerba00perruoft/sanskritprimerba00perruoft_bw.pdf ''A Sanskrit Primer'' โดย Edward Delavan Perry, 1921.]
{{ภาษาราชการอินเดีย}}
{{ภาษาราชการอินเดีย}}


[[หมวดหมู่:ภาษาสันสกฤต| ]]
[[หมวดหมู่:ภาษาสันสกฤต| ]]
[[หมวดหมู่:กลุ่มภาษาอินโด-อารยัน|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาที่เขียนด้วยอักษรเทวนาครี|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาประธาน–กรรม–กริยา|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาคลาสสิกในประเทศอินเดีย|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาราชการในประเทศอินเดีย|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาในประเทศเนปาล|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:ภาษาในประเทศอินเดีย|สันสกฤต]]
[[หมวดหมู่:อดีตภาษาในหนังสืออินเดีย|สันสกฤต]]

รุ่นแก้ไขปัจจุบันเมื่อ 22:47, 13 ธันวาคม 2566

ภาษาสันสกฤต
संस्कृतम्
สํสฺกฺฤตมฺ
[[File:
(บน) เอกสารตัวเขียนภาษาสันสกฤตสมัยคริสต์ศตวรรษที่ 19 จาก ภควัทคีตา[1] ซึ่งแต่งขึ้นในช่วงประมาณ 400–200 ปีก่อนคริสต์ศักราช[2][3] (ล่าง) แสตมป์ครบรอบ 175 ปีของวิทยาลัยสันสกฤตโกลกาตา วิทยาลัยภาษาสันสกฤตที่เก่าแก่เป็นอันดับที่ 3 (ส่วนอันดับที่ 1 คือวิทยาลัยสันสกฤตพาราณาสีซึ่งก่อตั้งใน ค.ศ. 1791)
|200px]]
ออกเสียง[sɐ̃skr̩tɐm]
ภูมิภาคเอเชียใต้ (สมัยโบราณถึงสมัยกลาง), บางส่วนของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (สมัยกลาง)
ยุคประมาณ 1,500–600 ปีก่อนคริสต์ศักราช (ภาษาพระเวท);[4]
700 ปีก่อนคริสต์ศักราช – ค.ศ. 1350 (สันสกฤตแบบแผน)[5]
ตระกูลภาษา
รูปแบบก่อนหน้า
ภาษาพระเวท
  • ภาษาสันสกฤต
ระบบการเขียนแต่เดิมเป็นภาษาที่สืบมาโดยมุขปาฐะ ไม่พบหลักฐานตัวเขียนจนกระทั่งศตวรรษที่ 1 ก่อนคริสต์ศักราช เมื่อมีการเขียนเป็นอักษรพราหมี และต่อมาเขียนเป็นอักษรต่าง ๆ ในตระกูลพราหมี[a][6][7]
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ อินเดีย (หนึ่งในภาษา 22 ภาษาในกำหนดรายการที่แปดของรัฐธรรมนูญ)
ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน แอฟริกาใต้ (ได้รับการคุ้มครองตามรัฐธรรมนูญ)[8]
รหัสภาษา
ISO 639-1sa
ISO 639-2san
ISO 639-3san
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

ภาษาสันสกฤต (มาจากคำว่า संस्कृत-, สํสฺกฺฤต-,[9][10] แปลงเป็นคำนาม: संस्कृतम्, สํสฺกฺฤตมฺ)[11][b] เป็นภาษาคลาสสิกในเอเชียใต้ที่อยู่ในสาขาอินโด-อารยันของตระกูลภาษาอินโด-ยูโรเปียน[12][13][14] ภาษานี้เกิดขึ้นในเอเชียใต้หลังจากที่ภาษารุ่นก่อนหน้าได้แพร่กระจายไปที่นั่นจากทางตะวันตกเฉียงเหนือในยุคสัมฤทธิ์ตอนปลาย[15][16] ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาฮินดู ภาษาของปรัชญาฮินดูคลาสสิก และภาษาของวรรณกรรมศาสนาพุทธและศาสนาเชนในอดีต นอกจากนี้ยังเป็นภาษากลางภาษาหนึ่งในเอเชียใต้สมัยโบราณถึงสมัยกลาง และในช่วงการเผยแผ่วัฒนธรรมฮินดูกับพุทธไปยังเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียตะวันออก และเอเชียกลางในสมัยกลางตอนต้น ได้กลายเป็นภาษาทางศาสนาและวัฒนธรรมชั้นสูง และภาษาของผู้ทรงอำนาจทางการเมืองในบางภูมิภาค[17][18] ด้วยเหตุนี้ ภาษาสันสกฤตจึงมีอิทธิพลอย่างยาวนานต่อภาษาในเอเชียใต้ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และเอเชียตะวันออก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวงศัพท์ทางการและวงศัพท์วิชาการของภาษาเหล่านั้น[19]

โดยทั่วไป สันสกฤต สื่อความหมายถึงวิธภาษาอินโด-อารยันเก่าหลายวิธภาษา[20][21] วิธภาษาที่เก่าแก่ที่สุดในกลุ่มนี้คือภาษาพระเวทในคัมภีร์ ฤคเวท ซึ่งประกอบด้วยบทสวด 1,028 บทที่แต่งขึ้นในช่วงระหว่าง 1,500 ถึง 1,200 ปีก่อนคริสต์ศักราชโดยชนเผ่าอินโด-อารยันที่ย้ายถิ่นจากบริเวณที่เป็นอัฟกานิสถานในปัจจุบันไปทางตะวันออก ผ่านตอนเหนือของปากีสถาน แล้วเข้าสู่ตอนเหนือของอินเดีย[22][23] ภาษาพระเวทมีปฏิสัมพันธ์กับภาษาโบราณที่ปรากฏอยู่ก่อนแล้วในอนุทวีป โดยรับชื่อเรียกพืชและสัตว์ที่ค้นพบใหม่เข้ามาใช้ในภาษา นอกจากนี้ ภาษากลุ่มดราวิเดียนโบราณยังมีอิทธิพลต่อระบบสัทวิทยาและวากยสัมพันธ์ภาษาสันสกฤตด้วย[24] สันสกฤต ในนิยามอย่างแคบอาจหมายถึงภาษาสันสกฤตแบบแผน ซึ่งเป็นรูปแบบไวยากรณ์ที่ผ่านการขัดเกลาและปรับเป็นมาตรฐานในช่วงกลางสหัสวรรษที่ 1 ก่อนคริสต์ศักราช และได้รับการจัดประมวลใน อัษฏาธยายี ตำราไวยากรณ์โบราณที่มีความครอบคลุมมากที่สุด[25] กาลิทาส นักเขียนบทละครผู้ยิ่งใหญ่ แต่งผลงานเป็นภาษาสันสกฤตแบบแผน และรากฐานของเลขคณิตสมัยใหม่ได้รับการอธิบายครั้งแรกเป็นภาษาสันสกฤตแบบแผน[c][26] อย่างไรก็ตาม มหากาพย์ภาษาสันสกฤตที่สำคัญอย่าง มหาภารตะ และ รามายณะ นั้นได้รับการแต่งขึ้นโดยใช้ทำเนียบภาษามุขปาฐะที่เรียกว่าภาษาสันสกฤตมหากาพย์ ซึ่งใช้กันในตอนเหนือของอินเดียระหว่าง 400 ปีก่อนคริสต์ศักราชถึง ค.ศ. 300 และร่วมสมัยกับภาษาสันสกฤตแบบแผน[27] ในหลายศตวรรษถัดมา ภาษาสันสกฤตได้กลายเป็นภาษาที่ผูกติดกับประเพณี ไม่ได้รับการเรียนรู้เป็นภาษาแม่ และหยุดพัฒนาในฐานะภาษาที่ยังมีชีวิตไปในที่สุด[28] ทั้งนี้ ไม่พบหลักฐานว่าภาษาสันสกฤตมีตัวอักษรเป็นของตนเอง โดยตั้งแต่ช่วงเปลี่ยนคริสต์สหัสวรรษที่ 1 มีการเขียนภาษานี้โดยใช้อักษรต่าง ๆ ในตระกูลพราหมี และในสมัยใหม่ ส่วนใหญ่เขียนโดยใช้อักษรเทวนาครี[a][6][7]

สถานะ หน้าที่ และตำแหน่งของภาษาสันสกฤตในมรดกวัฒนธรรมของอินเดียได้รับการรับรองผ่านการระบุรวมอยู่ในกำหนดรายการที่แปดของรัฐธรรมนูญอินเดีย[29][30] อย่างไรก็ตาม ถึงแม้จะมีความพยายามฟื้นฟูภาษานี้[31][32] ก็ยังไม่มีผู้พูดภาษาสันสกฤตเป็นภาษาแม่ในอินเดียเลย[33][32][34][35]

ประวัติ[แก้]

ต้นฉบับตัวเขียนประวัติศาสตร์ภาษาสันสกฤต: ข้อความทางศาสนา (บนสุด) และข้อความทางการแพทย์
จารึกเทวีมหาตฺมฺยา (देवीमहत्म्या) บนใบลาน จารึกด้วยตัวอักษรภูชิโมล (Bhujimol) ของอาณาจักรพิหาร (Bihar) หรือประเทศเนปาลในปัจจุบัน จารึกในช่วงพุทธศตวรรษที่ 16

ในภาษาสันสกฤต คำคุณศัพท์ สํสฺกฺฤต- (संस्कृत-) เป็นคำประสมที่ประกอบด้วย สํ ('พร้อม, ดี, สมบูรณ์แล้ว') และ สฺกฺฤต- ('ทำแล้ว, สร้างแล้ว, งาน')[36][37] หมายถึงงานที่ "เตรียมไว้อย่างดี, บริสุทธิ์และสมบูรณ์, ขัดเกลา, ศักดิ์สิทธิ์"[38][39][40] ตามไบเดอร์แมน (Biderman) ซึ่งเป็นภาษาของชนชั้นพราหมณ์ ตรงข้ามกับภาษาพูดของชาวบ้านทั่วไปที่เรียกว่าปรากฤต ภาษาสันสกฤตมีพัฒนาการในหลายยุคสมัย โดยมีหลักฐานเก่าแก่ที่สุด คือภาษาที่ปรากฏในคัมภีร์ฤคเวท (เมื่อราว 1,200 ปีก่อนคริสตกาล) อันเป็นบทสวดสรรเสริญพระเจ้าในลัทธิพราหมณ์ในยุคต้น ๆ อย่างไรก็ตาม ในการจำแนกภาษาสันสกฤตโดยละเอียด นักวิชาการอาจถือว่าภาษาในคัมภีร์ฤคเวทเป็นภาษาหนึ่งที่ต่างจากภาษาสันสกฤตแบบแผน (Classical language) และเรียกว่า ภาษาพระเวท (Vedic language) ภาษาพระเวทดั้งเดิมยังมิได้มีการวางกฎเกณฑ์ให้เป็นระเบียบรัดกุมและสละสลวย และมีหลักทางไวยากรณ์อย่างกว้าง ๆ ปรากฏอยู่ในบทสวดในคัมภีร์พระเวทของศาสนาฮินดู เนื้อหาคือบทสวดสรรเสริญเทพเจ้า เอกลักษณ์ที่ปรากฏอยู่เฉพาะในภาษาพระเวทคือระดับเสียง (accent) ซึ่งกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด และถือเป็นสิ่งสำคัญของการสวดพระเวทเพื่อให้สัมฤทธิผล

ภาษาสันสกฤตมีวิวัฒนาการมาจากภาษาชนเผ่าอารยัน หรืออินโดยูโรเปียน (Indo-European) บรรพบุรุษของพวกอินโด-อารยัน ตั้งรกรากอยู่เหนือเอเซียตะวันออก (ตอนกลางของทวีปเอเชีย - Central Asia) โดยไม่มีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง กลุ่มอารยันต้องเร่ร่อนทำมาหากินเหมือนกันชนเผ่าอื่น ๆ ในจุดนี้เองที่ทำให้เกิดการแยกย้ายถิ่นฐาน การเกิดประเพณี และภาษาที่แตกต่างกันออกไป ชนเผ่าอารยันได้แยกตัวกันออกไปเป็น 3 กลุ่มใหญ่ กลุ่มที่ 1 แยกไปทางตะวันตกเข้าสู่ทวีปยุโรป กลุ่มที่ 2 ลงมาทางตะวันออกเฉียงใต้ อนุมานได้ว่าน่าจะเป็นชนชาติอิหร่านในเปอร์เซีย และกลุ่มที่ 3 เป็นกลุ่มที่สำคัญที่สุด กลุ่มนี้แยกลงมาทางใต้ตามลุ่มแม่น้ำสินธุ (Indus) ชาวอารยันกลุ่มนี้เมื่อรุกเข้าในแถบลุ่มแม่น้ำสินธุแล้ว ก็ได้ไปพบกับชนพื้นเมืองที่เรียกว่า ดราวิเดียน (Dravidian) และเกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมและภาษา โดยชนเผ่าอารยันได้นำภาษาพระเวทยุคโบราณเข้าสู่อินเดียพร้อม ๆ กับความเชื่อทางศาสนา ซึ่งในยุคต่อมาได้เกิดตำราไวยากรณ์ภาษาสันสกฤตคือ อษฺฏาธฺยายี (अष्टाध्यायी "ไวยากรณ์ 8 บท") ของปาณินิ เชื่อกันว่ารจนาขึ้นในช่วงพุทธกาล ปาณินิเห็นว่าภาษาสันสกฤตแบบพระเวทนั้นมีภาษาถิ่นปนเข้ามามากพอสมควรแล้ว หากไม่เขียนไวยากรณ์ที่เป็นระเบียบแบบแผนไว้ ภาษาสันสกฤตแบบพระเวทที่เคยใช้มาตั้งแต่ยุคพระเวทจะคละกับภาษาท้องถิ่นต่าง ๆ ทำให้การประกอบพิธีกรรมไม่มีความศักดิ์สิทธิ์ ดังนั้น จึงแต่งอัษฏาธยายีขึ้น ความจริงตำราแบบแผนไวยากรณ์ก่อนหน้าปาณินิได้มีอยู่ก่อนแล้ว แต่เมื่อเกิดอัษฏาธยายีตำราเหล่านั้นก็ได้หมดความนิยมลงและสูญไปในที่สุด ผลของไวยากรณ์ปาณินิก็คือภาษาเกิดการจำกัดกรอบมากเกินไป ทำให้ภาษาไม่พัฒนา ในที่สุด ภาษาสันสกฤตแบบปาณินิ หรือภาษาสันสกฤตแบบฉบับ จึงกลายเป็นภาษาเขียนในวรรณกรรม ซึ่งผู้ที่สามารถจะอ่าน เขียนและแปลได้จะต้องใช้เวลามากพอสมควร

ภาษาสันสกฤตแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มกว้าง ๆ ได้แก่ ภาษาสันสกฤตแบบแผน และภาษาสันสกฤตผสม

ภาษาสันสกฤตแบบแผน[แก้]

เกิดขึ้นจากการวางกฎเกณฑ์ของภาษาสันสกฤตให้มีแบบแผนที่แน่นอนในสมัยต่อมา โดยนักปราชญ์ชื่อ ปาณินิตามประวัติเล่าว่าเป็นผู้เกิดในตระกูลพราหมณ์ แคว้นคันธาระราว 57 ปีก่อนพุทธปรินิพพาน บางกระแสว่าเกิดราว พ.ศ. 143 ปาณินิได้ศึกษาภาษาในคัมภีร์พระเวทจนสามารถหาหลักเกณฑ์ของภาษานั้นได้ จึงจัดรวบรวมขึ้นเป็นหมวดหมู่ เรียบเรียงเป็นตำราไวยากรณ์ขึ้น 8 บทให้ชื่อว่า อัษฏาธยายี มีสูตรเป็นกฎเกณฑ์อธิบายโครงสร้างของคำอย่างชัดเจน นักวิชาการสมัยใหม่มีความเห็นว่า วิธีการศึกษาและอธิบายภาษาของปาณินิเป็นวิธีวรรณนา คือศึกษาและอธิบายตามที่ได้สังเกตเห็นจริง มิได้เรียบเรียงขึ้นตามความเชื่อส่วนตัว มิได้เรียบเรียงขึ้นตามหลักปรัชญา คัมภีร์อัษฏาธยายีจึงได้รับการยกย่องว่าเป็นตำราไวยากรณ์เล่มแรกที่ศึกษาภาษาในแนววิทยาศาสตร์และวิเคราะห์ภาษาได้สมบูรณ์ที่สุด[ต้องการอ้างอิง] ความสมบูรณ์ของตำราเล่มนี้ทำให้เกิดความเชื่อในหมู่พราหมณ์ว่า ตำราไวยากรณ์สันสกฤตหรือปาณินิรจนานี้ สำเร็จได้ด้วยอำนาจพระศิวะ อย่างไรก็ตาม นักภาษาศาสตร์เชื่อว่าการวางแบบแผนอย่างเคร่งครัดของปาณินิ ถือเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้ภาษาสันสกฤตต้องกลายเป็นภาษาตายอย่างรวดเร็วก่อนเวลาอันควร[ต้องการอ้างอิง] เพราะทำให้สันสกฤตกลายเป็นภาษาที่ถูกจำกัดขอบเขต (a fettered language) ด้วยกฎเกณฑ์ทางไวยากรณ์ที่เคร่งครัดและสลับซับซ้อน ภาษาสันสกฤตที่ได้ร้บการปรับปรุงแก้ไขหลักเกณฑ์ให้ดีขึ้นโดยปาณินินี้เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "เลากิกภาษา" หมายถึงภาษาที่ใช้กับสิ่งที่เป็นไปในทางโลก

ภาษาสันสกฤตผสม[แก้]

ภาษาสันสกฤตผสม (Buddhist Hybrid Sanskrit or Mixed Sanskrit) เป็นภาษาสันสกฤตที่นักวิชาการบางกลุ่มได้จัดไว้เป็นพิเศษ เนื่องจากมีความแตกต่างจากภาษาพระเวทและภาษาสันสกฤตแบบแผน (ตันติสันสกฤต) ภาษาสันสกฤตแบบผสมนี้คือภาษาที่ใช้บันทึกวรรณคดีสันสกฤตทางพระพุทธศาสนา ทั้งในนิกาย สรรวาสติวาท และ มหายาน ภาษาสันสกฤตชนิดนี้คาดว่าเกิดขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 3–4 นักปราชญ์บางท่านถือว่าเกิดขึ้นร่วมสมัยกับตันติสันสกฤต คือในปลายสมัยพระเวทและต้นของยุคตันติสันสกฤต โดยปรากฏอยู่โดยส่วนมากในวรรณกรรมของพระพุทธศาสนามหายาน เช่น ลลิตวิสฺตร ลงฺกาวตารสูตฺร ปฺรชฺญาปารมิตา สทฺธรฺมปุณฺฑรีกสูตฺร และศาสตร์อันเป็นคำอธิบายหลักพุทธปรัชญาและตรรกวิทยา เช่น มธฺยมิกการิกา อภิธรฺมโกศ มหาปฺรชฺญาปารมิตาศาสฺตฺร มธฺยานฺตานุคมศาสฺตฺร เป็นต้น

ไวยากรณ์[41][แก้]

ไวยากรณ์ของภาษาสันสกฤตมีความซับซ้อนมากกว่าหลาย ๆ ภาษา โดยเฉพาะกฎเกณฑ์การสนธิ แต่ก็นับว่ามีความสอดคล้องกับหลายภาษาในกลุ่มภาษาอินโด-ยูโรเปียน เช่น กรีกหรือละติน อย่างที่กล่าวมาข้างต้น อย่างไรก็ตาม ไวยากรณ์สันสกฤตอาจเทียบเคียงได้กับของภาษาบาลี แต่ยังมีความยุ่งยากและซับซ้อนกว่าพอสมควร

ภาษาสันสกฤตมีรูปอักษร 48 ตัว แบ่งเป็นพยัญชนะ 34 ตัว สระ 14 ตัว

สระ[แก้]

สระสันสกฤตในอักษรเทวนาครี[42][d]
รูปเดี่ยว ไอเอเอสที/
ไอเอสโอ 		สัทอักษร
สากล 		รูปเดี่ยว ไอเอเอสที/
ไอเอสโอ 		สัทอักษร
สากล
กัณฐยะ
(เพดานอ่อน/ช่องคอ) 		अ a /ɐ/ आ ā /ɑː/
ตาลวยะ
(เพดานแข็ง) 		इ i /i/ ई ī /iː/
โอษฐยะ
(ริมฝีปาก) 		उ u /u/ ऊ ū /uː/
มูรธันยะ
(ปลายลิ้นม้วน) 		ऋ ṛ/r̥ /r̩/ ॠ ṝ/r̥̄ /r̩ː/
ทันตยะ
(ฟัน) 		ऌ ḷ/l̥ /l̩/ (ॡ) (ḹ/l̥̄)[e] /l̩ː/
กัณฐตาลวยะ
(เพดานแข็ง-คอหอย) 		ए e/ē /eː/ ऐ ai /ɑj/
กัณโฐษฐยะ
(ริมฝีปาก-คอหอย) 		ओ o/ō /oː/ औ au /ɑw/
(หน่วยเสียงพยัญชนะย่อย) अं aṃ/aṁ /ɐ̃/ अः aḥ /ɐh/

สระ 14 ตัวได้แก่ อะ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ฤ ฤๅ ฦ ฦๅ ไอ เอา แบ่งได้เป็น 3 ขั้นคือ ขั้นปกติ ขั้นคุณ ขั้นพฤทธิ์

พยัญชนะ[แก้]

พยัญชนะสันสกฤตในอักษรเทวนาครี[42][f]
สปรรศะ
(หยุด) 		อนุนาสิกะ
(นาสิก) 		อันตัสถะ
(เปิด) 		อูษมัน/saṃgharṣhī
(เสียดแทรก)
ความก้อง → อโฆษะ โฆษะ อโฆษะ
การออกเสียงพ่นลม → อัลปปราณะ มหาปราณะ อัลปปราณะ มหาปราณะ อัลปปราณะ มหาปราณะ
กัณฐยะ
(เพดานอ่อน/ช่องคอ) 		क ka /k/ ख kha /kʰ/ ग ga /g/ घ gha /gʱ/ ङ ṅa /ŋ/ ह ha /ɦ/
ตาลวยะ
(เพดานแข็ง) 		च ca /t͡ɕ/ छ cha /t͡ɕʰ/ ज ja /d͡ʑ/ झ jha /d͡ʑʱ/ ञ ña /ɲ/ य ya /j/ श śa /ɕ/
มูรธันยะ
(ปลายลิ้นม้วน) 		ट ṭa /ʈ/ ठ ṭha /ʈʰ/ ड ḍa /ɖ/ ढ ḍha /ɖʱ/ ण ṇa /ɳ/ र ra /ɾ/ ष ṣa /ʂ/
ทันตยะ
(ฟัน) 		त ta /t̪/ थ tha /tʰ/ द da /d̪/ ध dha /d̪ʱ/ न na /n̪/ ल la /l̪/ स sa /s̪/
โอษฐยะ
(ริมฝีปาก) 		प pa /p/ फ pha /pʰ/ ब ba /b/ भ bha /bʱ/ म ma /m/ व va /ʋ/

พยัญชนะ 34 ตัวแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ

  • พยัญชนะวรรค แบ่งเป็น 5 วรรค รวม 25 ตัว คือ
    • วรรค กะ เสียงเกิดที่คอ ได้แก่ ก ข ค ฆ ง
    • วรรค จะ เสียงเกิดที่เพดาน ได้แก่ จ ฉ ช ฌ ญ
    • วรรค ฏะ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ได้แก่ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ
    • วรรค ตะ เสียงเกิดที่ฟัน ได้แก่ ต ถ ท ธ น
    • วรรค ปะ เสียงเกิดที่ริมฝีปาก ได้แก่ ป ผ พ ภ ม
  • พยัญชนะอวรรค 9 ตัว แบ่งเป็น
    • เสียงกึ่งสระ ได้แก่ ย เสียงเกิดที่เพดาน ร เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ล เสียงเกิดที่ฟัน ว เสียงเกิดที่ริมฝีปาก
    • เสียงเสียดแทรก ได้แก่ ศ เสียงเกิดที่เพดาน ษ เสียงเกิดที่ปุ่มเหงือก ส เสียงเกิดที่ฟัน
    • เสียงหนักมีลม ได้ แก่ ห
    • ฬ และ อัง (อํ)

พยัญชนะไทยที่เขียนลำพังโดยไม่มีสระอื่นถือว่ามีเสียงอะ ถ้ามีจุดข้างล่างถือว่าไม่มีเสียงสระ

คำนาม[แก้]

ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาที่มีการลงวิภัตติปัจจัย แจกนามได้ถึง 8 การก [แบ่งเป็นสามพจน์ (เอกพจน์, ทวิพจน์, พหูพจน์) และสามเพศ (สตรีลิงค์, ปุลลิงก์ และนปุงสกลิงก์)]

คำกริยา[แก้]

สำหรับกริยา (ธาตุ) ในภาษาสันสกฤตนั้นมีความซับซ้อนยิ่งกว่าคำนาม กล่าวคือ จำแนกกริยาไว้ถึง 10 คณะ แต่ละคณะมีการเปลี่ยนรูป (เสียง) แตกต่างกันไป กริยาเหล่านี้จะแจกรูปตามประธาน 3 แบบ (ปฐมบุรุษ, มัธยมบุรุษ และอุตมบุรุษ) นอกจากนี้กริยายังต้องแจกรูปตามกาล (tense) 6 ชนิด และตามมาลา (mood) 4 ชนิด

อักษร[แก้]

ตัวอย่างข้อความภาษาสันสกฤตที่เขียนเป็นอักษรต่าง ๆ

ภาษาสันสกฤตไม่มีอักษรสำหรับเขียนชนิดใดชนิดหนึ่งโดยเฉพาะ และก็คล้ายกับภาษาอื่นหลายภาษา นั่นคือสามารถเขียนได้ด้วยอักษรหลายชนิด อักษรเก่าแก่ที่ใช้เขียนภาษาสันสกฤตมีหลายชนิดด้วยกัน เช่น อักษรขโรษฐี (Kharosthī) หรืออักษรคานธารี (Gāndhārī) นอกจากนี้ยังมีอักษรพราหมี (อักษรทั้งสองแบบพบได้ที่จารึกบนเสาอโศก) อักษรรัญชนา ซึ่งนิยมใช้จารึกคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาในอินเดียเหนือและเนปาล รวมถึง อักษรสิทธัม ซึ่งใช้บันทึกคัมภีร์พุทธศาสนารวมถึงบทสวดภาษาสันสกฤตในประเทศจีนและญี่ปุ่นโดยเฉพาะในนิกายมนตรยาน อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปนิยมเขียนภาษาสันสกฤตด้วยอักษรเทวนาครี (Devanāgarī) ส่วนอักษรอื่น ๆ เป็นความนิยมในแต่ละท้องถิ่น ทั้งนี้เนื่องจากอักษรที่ใช้ในอินเดีย มักจะเป็นตระกูลเดียวกัน จึงสามารถดัดแปลงและถ่ายทอด (transliteration) ระหว่างชุดอักษรได้ง่าย

แม้กระทั่งในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยังมีจารึกภาษาสันสกฤตที่ใช้ อักษรปัลลวะ อักษรขอม นอกจากนี้ชาวยุโรปยังใช้อักษรโรมันเขียนภาษาสันสกฤต โดยเพิ่มเติมจุดและเครื่องหมายเล็กน้อยเท่านั้น

หมายเหตุ[แก้]

  1. ↑ 1.0 1.1 "In conclusion, there are strong systemic and paleographic indications that the Brahmi script derived from a Semitic prototype, which, mainly on historical grounds, is most likely to have been Aramaic. However, the details of this problem remain to be worked out, and in any case, it is unlikely that a complete letter-by-letter derivation will ever be possible; for Brahmi may have been more of an adaptation and remodeling, rather than a direct derivation, of the presumptive Semitic prototype, perhaps under the influence of a preexisting Indian tradition of phonetic analysis. However, the Semitic hypothesis 1s not so strong as to rule out the remote possibility that further discoveries could drastically change the picture. In particular, a relationship of some kind, probably partial or indirect, with the protohistoric Indus Valley script should not be considered entirely out of the question." Salomon 1998, p. 30
  2. ↑ "dhārayan·brāhmaṇam rupam·ilvalaḥ saṃskṛtam vadan..." - รามายณะ 3.10.54 - กล่าวกันว่าเป็นจุดแรกที่มีการใช้คำว่า สันสกฤต ในการอ้างถึงภาษานี้
  3. ↑ ขนบไวยากรณ์ภาษาสันสกฤตเป็นที่มาขั้นท้ายสุดของแนวคิดเรื่องเลขศูนย์ ซึ่งเมื่อนำไปใช้ในระบบเลขอาหรับแล้ว ทำให้เราก้าวข้ามสัญกรณ์เลขโรมันที่ยุ่งยากไปได้[25]
  4. ↑ ภาษาสันสกฤตเขียนด้วยอักษรหลายชุด เสียงในช่องสีเทาไม่จัดเป็นหน่วยเสียง
  5. ↑ ḹ ไม่ใช่เสียงจริงในภาษาสันสกฤต แต่เป็นธรรมเนียมการแสดงรูปเขียนที่รวมอยู่ในรูปเขียนสระเพื่อรักษาสมมาตรของคู่อักษรสั้น-ยาวมากกว่า[43]
  6. ↑ ภาษาสันสกฤตเขียนด้วยอักษรหลายชุด เสียงในช่องสีเทาไม่จัดเป็นหน่วยเสียง

อ้างอิง[แก้]

  1. ↑ Mascaró, Juan (2003). The Bhagavad Gita. Penguin. pp. 13 ff. ISBN 978-0-14-044918-1. The Bhagawad Gita, an intensely spiritual work, that forms one of the cornerstones of the Hindu faith, and is also one of the masterpieces of Sanskrit poetry. (from the backcover)
  2. ↑ Besant, Annie (trans) (1922). The Bhagavad-gita; or, The Lord's Song, with text in Devanagari, and English translation. Madras: G. E. Natesan & Co. प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ २० ॥
    Then, beholding the sons of Dhritarâshtra standing arrayed, and flight of missiles about to begin, ... the son of Pându, took up his bow,(20)
    हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते । अर्जुन उवाच । ...॥ २१ ॥
    And spake this word to Hrishîkesha, O Lord of Earth: Arjuna said: ...
  3. ↑ Radhakrishnan, S. (1948). The Bhagavadgītā: With an introductory essay, Sanskrit text, English translation, and notes. London, UK: George Allen and Unwin Ltd. p. 86. ... pravyite Sastrasampate
    dhanur udyamya pandavah (20)
    Then Arjuna, ... looked at the sons of Dhrtarastra drawn up in battle order; and as the flight of missiles (almost) started, he took up his bow.
    hystkesam tada vakyam
    idam aha mahipate ... (21)
    And, O Lord of earth, he spoke this word to Hrsikesha (Krsna): ...
  4. ↑ Uta Reinöhl (2016). Grammaticalization and the Rise of Configurationality in Indo-Aryan. Oxford University Press. pp. xiv, 1–16. ISBN 978-0-19-873666-0.
  5. ↑ Colin P. Masica 1993, p. 55: "Thus Classical Sanskrit, fixed by Panini’s grammar in probably the fourth century BC on the basis of a class dialect (and preceding grammatical tradition) of probably the seventh century BC, had its greatest literary flowering in the first millennium A D and even later, much of it therefore a full thousand years after the stage of the language it ostensibly represents."
  6. ↑ 6.0 6.1 Jain, Dhanesh (2007). "Sociolinguistics of the Indo-Aryan languages". ใน George Cardona; Dhanesh Jain (บ.ก.). The Indo-Aryan Languages. Routledge. pp. 47–66, 51. ISBN 978-1-135-79711-9. In the history of Indo-Aryan, writing was a later development and its adoption has been slow even in modern times. The first written word comes to us through Asokan inscriptions dating back to the third century BC. Originally, Brahmi was used to write Prakrit (MIA); for Sanskrit (OIA) it was used only four centuries later (Masica 1991: 135). The MIA traditions of Buddhist and Jain texts show greater regard for the written word than the OIA Brahminical tradition, though writing was available to Old Indo-Aryans.
  7. ↑ 7.0 7.1 Salomon, Richard (2007). "The Writing Systems of the Indo-Aryan Languages". ใน George Cardona; Dhanesh Jain (บ.ก.). The Indo-Aryan Languages. Routledge. pp. 67–102. ISBN 978-1-135-79711-9. Although in modern usage Sanskrit is most commonly written or printed in Nagari, in theory, it can be represented by virtually any of the main Brahmi-based scripts, and in practice it often is. Thus scripts such as Gujarati, Bangla, and Oriya, as well as the major south Indian scripts, traditionally have been and often still are used in their proper territories for writing Sanskrit. Sanskrit, in other words, is not inherently linked to any particular script, although it does have a special historical connection with Nagari.
  8. ↑ "Constitution of the Republic of South Africa, 1996 - Chapter 1: Founding Provisions". www.gov.za. สืบค้นเมื่อ 6 December 2014.
  9. ↑ Cardona, George; Luraghi, Silvia (2018). "Sanskrit". ใน Bernard Comrie (บ.ก.). The World's Major Languages. Taylor & Francis. pp. 497–. ISBN 978-1-317-29049-0. Sanskrit (samskrita- 'adorned, purified') ... It is in the Ramayana that the term saṃskṛta- is encountered probably for the first time with reference to the language.
  10. ↑ Wright, J.C. (1990). "Reviewed Works: Pāṇini: His Work and Its Traditions. Vol. I. Background and Introduction by George Cardona; Grammaire sanskrite pâninéenne by Pierre-Sylvain Filliozat". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. Cambridge University Press. 53 (1): 152–154. doi:10.1017/S0041977X0002156X. JSTOR 618999. The first reference to "Sanskrit" in the context of language is in the Ramayana, Book 5 (Sundarkanda), Canto 28, Verse 17: अहं ह्यतितनुश्चैव वनरश्च विशेषतः // वाचंचोदाहरिष्यामि मानुषीमिह संस्कृताम् // १७ // Hanuman says, "First, my body is very subtle, second I am a monkey. Especially as a monkey, I will use here the human-appropriate Sanskrit speech / language.
  11. ↑ Apte, Vaman Shivaram (1957). Revised and enlarged edition of Prin. V.S. Apte's The practical Sanskrit-English Dictionary. Poona: Prasad Prakashan. p. 1596. from संस्कृत saṃskṛitə past passive participle: Made perfect, refined, polished, cultivated. -तः -tah A word formed regularly according to the rules of grammar, a regular derivative. -तम् -tam Refined or highly polished speech, the Sanskṛit language; संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः ("named sanskritam the divine language elaborated by the sages") from Kāvyadarśa.1. 33. of Daṇḍin
  12. ↑ Roger D. Woodard (2008). The Ancient Languages of Asia and the Americas. Cambridge University Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-521-68494-1. The earliest form of this 'oldest' language, Sanskrit, is the one found in the ancient Brahmanic text called the Rigveda, composed c. 1500 BC. The date makes Sanskrit one of the three earliest of the well-documented languages of the Indo-European family – the other two being Old Hittite and Myceanaean Greek – and, in keeping with its early appearance, Sanskrit has been a cornerstone in the reconstruction of the parent language of the Indo-European family – Proto-Indo-European.
  13. ↑ Bauer, Brigitte L. M. (2017). Nominal Apposition in Indo-European: Its forms and functions, and its evolution in Latin-romance. De Gruyter. pp. 90–92. ISBN 978-3-11-046175-6. For detailed comparison of the languages, see pp. 90–126.
  14. ↑ Ramat, Anna Giacalone; Ramat, Paolo (2015). The Indo-European Languages. Routledge. pp. 26–31. ISBN 978-1-134-92187-4.
  15. ↑ Dyson, Tim (2018). A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day. Oxford University Press. pp. 14–15. ISBN 978-0-19-882905-8. Although the collapse of the Indus valley civilization is no longer believed to have been due to an ‘Aryan invasion’ it is widely thought that, at roughly the same time, or perhaps a few centuries later, new Indo-Aryan-speaking people and influences began to enter the subcontinent from the north-west. Detailed evidence is lacking. Nevertheless, a predecessor of the language that would eventually be called Sanskrit was probably introduced into the north-west sometime between 3,900 and 3,000 years ago. This language was related to one then spoken in eastern Iran; and both of these languages belonged to the Indo-European language family.
  16. ↑ Pinkney, Andrea Marion (2014). "Revealing the Vedas in 'Hinduism': Foundations and issues of interpretation of religions in South Asian Hindu traditions". ใน Bryan S. Turner; Oscar Salemink (บ.ก.). Routledge Handbook of Religions in Asia. Routledge. pp. 38–. ISBN 978-1-317-63646-5. According to Asko Parpola, the Proto-Indo-Aryan civilization was influenced by two external waves of migrations. The first group originated from the southern Urals (c. 2100 BCE) and mixed with the peoples of the Bactria-Margiana Archaeological Complex (BMAC); this group then proceeded to South Asia, arriving around 1900 BCE. The second wave arrived in northern South Asia around 1750 BCE and mixed with the formerly arrived group, producing the Mitanni Aryans (c. 1500 BCE), a precursor to the peoples of the Ṛgveda. Michael Witzel has assigned an approximate chronology to the strata of Vedic languages, arguing that the language of the Ṛgveda changed through the beginning of the Iron Age in South Asia, which started in the Northwest (Punjab) around 1000 BCE. On the basis of comparative philological evidence, Witzel has suggested a five-stage periodization of Vedic civilization, beginning with the Ṛgveda. On the basis of internal evidence, the Ṛgveda is dated as a late Bronze Age text composed by pastoral migrants with limited settlements, probably between 1350 and 1150 BCE in the Punjab region.
  17. ↑ Michael C. Howard 2012, p. 21
  18. ↑ Pollock, Sheldon (2006). The Language of the Gods in the World of Men: Sanskrit, Culture, and Power in Premodern India. University of California Press. p. 14. ISBN 978-0-520-24500-6. Once Sanskrit emerged from the sacerdotal environment ... it became the sole medium by which ruling elites expressed their power ... Sanskrit probably never functioned as an everyday medium of communication anywhere in the cosmopolis—not in South Asia itself, let alone Southeast Asia ... The work Sanskrit did do ... was directed above all toward articulating a form of ... politics ... as celebration of aesthetic power.
  19. ↑ Burrow 1973, pp. 62–64.
  20. ↑ Cardona, George; Luraghi, Silvia (2018). "Sanskrit". ใน Bernard Comrie (บ.ก.). The World's Major Languages. Taylor & Francis. pp. 497–. ISBN 978-1-317-29049-0. Sanskrit (samskrita- 'adorned, purified') refers to several varieties of Old Indo-Aryan whose most archaic forms are found in Vedic texts: the Rigveda (Ṛgveda), Yajurveda, Sāmveda, Atharvaveda, with various branches.
  21. ↑ Alfred C. Woolner (1986). Introduction to Prakrit. Motilal Banarsidass. pp. 3–4. ISBN 978-81-208-0189-9. If in 'Sanskrit' we include the Vedic language and all dialects of the Old Indian period, then it is true to say that all the Prakrits are derived from Sanskrit. If on the other hand 'Sanskrit' is used more strictly of the Panini-Patanjali language or 'Classical Sanskrit,' then it is untrue to say that any Prakrit is derived from Sanskrit, except that Sauraseni, the Midland Prakrit, is derived from the Old Indian dialect of the Madhyadesa on which Classical Sanskrit was mainly based.
  22. ↑ Lowe, John J. (2015). Participles in Rigvedic Sanskrit: The syntax and semantics of adjectival verb forms. Oxford University Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-19-100505-3. It consists of 1,028 hymns (suktas), highly crafted poetic compositions originally intended for recital during rituals and for the invocation of and communication with the Indo-Aryan gods. Modern scholarly opinion largely agrees that these hymns were composed between around 1500 BCE and 1200 BCE, during the eastward migration of the Indo-Aryan tribes from the mountains of what is today northern Afghanistan across the Punjab into north India.
  23. ↑ Witzel, Michael (2006). "Early Loan Words in Western Central Asia: Indicators of Substrate Populations, Migrations, and Trade Relations". ใน Victor H. Mair (บ.ก.). Contact And Exchange in the Ancient World. University of Hawaii Press. pp. 158–190, 160. ISBN 978-0-8248-2884-4. The Vedas were composed (roughly between 1500-1200 and 500 BCE) in parts of present-day Afghanistan, northern Pakistan, and northern India. The oldest text at our disposal is the Rgveda (RV); it is composed in archaic Indo-Aryan (Vedic Sanskrit).
  24. ↑ Shulman, David (2016). Tamil. Harvard University Press. pp. 17–19. ISBN 978-0-674-97465-4. (p. 17) Similarly, we find a large number of other items relating to flora and fauna, grains, pulses, and spices—that is, words that we might expect to have made their way into Sanskrit from the linguistic environment of prehistoric or early-historic India. ... (p. 18) Dravidian certainly influenced Sanskrit phonology and syntax from early on ... (p 19) Vedic Sanskrit was in contact, from very ancient times, with speakers of Dravidian languages, and that the two language families profoundly influenced one another.
  25. ↑ 25.0 25.1 Evans, Nicholas (2009). Dying Words: Endangered languages and what they have to tell us. John Wiley & Sons. pp. 27–. ISBN 978-0-631-23305-3.
  26. ↑ Glenn Van Brummelen (2014). "Arithmetic". ใน Thomas F. Glick; Steven Livesey; Faith Wallis (บ.ก.). Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia. Routledge. pp. 46–48. ISBN 978-1-135-45932-1. The story of the growth of arithmetic from the ancient inheritance to the wealth passed on to the Renaissance is dramatic and passes through several cultures. The most groundbreaking achievement was the evolution of a positional number system, in which the position of a digit within a number determines its value according to powers (usually) of ten (e.g., in 3,285, the "2" refers to hundreds). Its extension to include decimal fractions and the procedures that were made possible by its adoption transformed the abilities of all who calculated, with an effect comparable to the modern invention of the electronic computer. Roughly speaking, this began in India, was transmitted to Islam, and then to the Latin West.
  27. ↑ Lowe, John J. (2017). Transitive Nouns and Adjectives: Evidence from Early Indo-Aryan. Oxford University Press. p. 58. ISBN 978-0-19-879357-1. The term ‘Epic Sanskrit’ refers to the language of the two great Sanskrit epics, the Mahābhārata and the Rāmāyaṇa. ... It is likely, therefore, that the epic-like elements found in Vedic sources and the two epics that we have are not directly related, but that both drew on the same source, an oral tradition of storytelling that existed before, throughout, and after the Vedic period.
  28. ↑ Lowe, John J. (2017). Transitive Nouns and Adjectives: Evidence from Early Indo-Aryan. Oxford University Press. p. 53. ISBN 978-0-19-879357-1. The desire to preserve understanding and knowledge of Sanskrit in the face of ongoing linguistic change drove the development of an indigenous grammatical tradition, which culminated in the composition of the Aṣṭādhyāyī, attributed to the grammarian Pāṇini, no later than the early fourth century BCE. In subsequent centuries, Sanskrit ceased to be learnt as a native language, and eventually ceased to develop as living languages do, becoming increasingly fixed according to the prescriptions of the grammatical tradition.
  29. ↑ Gazzola, Michele; Wickström, Bengt-Arne (2016). The Economics of Language Policy. MIT Press. pp. 469–. ISBN 978-0-262-03470-8. The Eighth Schedule recognizes India's national languages as including the major regional languages as well as others, such as Sanskrit and Urdu, which contribute to India's cultural heritage. ... The original list of fourteen languages in the Eighth Schedule at the time of the adoption of the Constitution in 1949 has now grown to twenty-two.
  30. ↑ Groff, Cynthia (2017). The Ecology of Language in Multilingual India: Voices of Women and Educators in the Himalayan Foothills. Palgrave Macmillan UK. pp. 58–. ISBN 978-1-137-51961-0. As Mahapatra says: “It is generally believed that the significance for the Eighth Schedule lies in providing a list of languages from which Hindi is directed to draw the appropriate forms, style and expressions for its enrichment” ... Being recognized in the Constitution, however, has had significant relevance for a language's status and functions.
  31. ↑ "Indian village where people speak in Sanskrit". BBC News (ภาษาอังกฤษแบบบริติช). 22 December 2014. สืบค้นเมื่อ 30 September 2020.
  32. ↑ 32.0 32.1 Sreevastan, Ajai (10 August 2014). "Where are the Sanskrit speakers?". The Hindu. Chennai. สืบค้นเมื่อ 11 October 2020. Sanskrit is also the only scheduled language that shows wide fluctuations — rising from 6,106 speakers in 1981 to 49,736 in 1991 and then falling dramatically to 14,135 speakers in 2001. “This fluctuation is not necessarily an error of the Census method. People often switch language loyalties depending on the immediate political climate,” says Prof. Ganesh Devy of the People's Linguistic Survey of India. ... Because some people “fictitiously” indicate Sanskrit as their mother tongue owing to its high prestige and Constitutional mandate, the Census captures the persisting memory of an ancient language that is no longer anyone's real mother tongue, says B. Mallikarjun of the Center for Classical Language. Hence, the numbers fluctuate in each Census. ... “Sanskrit has influence without presence,” says Devy. “We all feel in some corner of the country, Sanskrit is spoken.” But even in Karnataka's Mattur, which is often referred to as India's Sanskrit village, hardly a handful indicated Sanskrit as their mother tongue.
  33. ↑ Ruppel, A. M. (2017). The Cambridge Introduction to Sanskrit. Cambridge University Press. p. 2. ISBN 978-1-107-08828-3. The study of any ancient (or dead) language is faced with one main challenge: ancient languages have no native speakers who could provide us with examples of simple everyday speech
  34. ↑ Distribution of the 22 Scheduled Languages – India / States / Union Territories – Sanskrit (PDF), Census of India, 2011, p. 30, สืบค้นเมื่อ 4 October 2020
  35. ↑ Annamalai, E. (2008). "Contexts of multilingualism". ใน Braj B. Kachru; Yamuna Kachru; S. N. Sridhar (บ.ก.). Language in South Asia. Cambridge University Press. pp. 223–. ISBN 978-1-139-46550-2. Some of the migrated languages ... such as Sanskrit and English, remained primarily as a second language, even though their native speakers were lost. Some native languages like the language of the Indus valley were lost with their speakers, while some linguistic communities shifted their language to one or other of the migrants’ languages.
  36. ↑ Angus Stevenson & Maurice Waite 2011, p. 1275
  37. ↑ Shlomo Biderman 2008, p. 90.
  38. ↑ Will Durant 1963, p. 406.
  39. ↑ Sir Monier Monier-Williams (2005). A Sanskrit-English Dictionary: Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages. Motilal Banarsidass. p. 1120. ISBN 978-81-208-3105-6.
  40. ↑ Louis Renou & Jagbans Kishore Balbir 2004, pp. 1–2.
  41. ↑ จำลอง สารพัดนึก. ไวยากรณ์สันสกฤต 1. กรุงเทพฯ:มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.2544
  42. ↑ 42.0 42.1 Robert P. Goldman & Sally J Sutherland Goldman 2002, pp. 13–19.
  43. ↑ Salomon 2007, p. 75.

บรรณานุกรม[แก้]

แหล่งข้อมูลอื่น[แก้]

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ในภาษาสันสกฤต
วิกิตำรามีคู่มือในหัวข้อ ภาษาสันสกฤต
เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=ภาษาสันสกฤต&oldid=11208914"