Yapon dili
Yapon dili (yap.
Yapon dili | |
---|---|
Orijinal adı |
|
Ölkələr | Yaponiya, Quam, Tayvan, Şimali Koreya, Cənubi Koreya, Filippin, Peru, Avstraliya |
Danışanların ümumi sayı | 125 milyon |
Təsnifatı | |
Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
Yapon-ryukyu dilləri | |
Yazı | kanci, katakana |
Dil kodları | |
QOST 7.75–97 | япо 870 |
ISO 639-1 | ja |
ISO 639-2 | jpn |
ISO 639-3 | jpn |
ISO 639-5 | jpx |
Dilin strukturlarının dünya atlası | jpn |
Ethnologue | jpn |
Linguasphere | 45-CAA |
ABS ASCL | 72, 7201 |
IETF | ja |
Glottolog | nucl1643 |
![]() |
Türk dilləri kimi iltisaqi dildir. Yapon dili Ural-Altay dillərindən olduğuna görə türk dillərinə müəyyən yaxınlığı var.
Dilin adı
redaktəYaponca yapon dilini iki cür adlanırlar. Başqa dillərin kontekstində "nihonqo" (
Tarixi
redaktəYapon dili yazıda Yayoy dövründən başlayaraq istifadə olunur.[1]
Hiraqana əlifbası
redaktəHiraqana | |||||||
あ a | い i | う u | え e | お o | (ya) | (yu) | (yo) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo |
さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | しゃ sha | しゅ shu | しょ sho |
た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho |
な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo |
は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo |
ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | みゃ mya | みゅ myu | みょ myo |
や ya | ゆ yu | よ yo | |||||
ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo |
わ va | ゐ vi | ゑ ve | を vo | ||||
ん n | |||||||
が ga | ぎ gi | ぐ gu | げ ge | ご go | ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo |
ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo | じゃ ja | じゅ ju | じょ jo |
だ da | ぢ (ji) | づ (zu) | で de | ど do | ぢゃ (ja) | ぢゅ (ju) | ぢょ (jo) |
ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo | びゃ bya | びゅ byu | びょ byo |
ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po | ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo |
Katakana əlifbası
redaktəア (a) イ (i) ウ (u) エ (e) オ (o)
K カ (ka) キ (ki) ク (ku) ケ (ke) コ (ko)
S サ (sa) シ (şi) ス (su) セ (se) ソ (so)
T タ (ta) チ (çi) ツ (tsu) テ (te) ト (to)
N ナ (na) ニ (ni) ヌ (nu) ネ (ne) ノ (no)
H ハ (ha) ヒ (hi) フ (fu) ヘ (he) ホ (ho)
M マ (ma) ミ (mi) ム (mu) メ (me) モ (mo)
Y ヤ (ya) ユ (yu) ヨ (yo)
R ラ (ra) リ (ri) ル (ru) レ (re) ロ (ro)
V ワ (va) ヰ (vi) ヱ (ve) ヲ (vo / o)
N ン (n)
Kanci
redaktəEramızın V əsrində Çindən Yaponiyaya gəlmiş xəttdır. Katakana və hiraqana da kancidən tutulmuş xəttdir. Hazırda kanci Çin, Yaponiya və Koreyada işlənilir.
Misal
redaktəKanci | Tələffüz | Məna |
---|---|---|
tsuçi | Torpaq | |
ten | Göy, səma | |
mizu | Su | |
Kasai | Od, atəş | |
kaze | Yel, külək | |
otoko | Kişi | |
onna | Qadın | |
taberu | yemək | |
nomu | içmək | |
ōkii | böyük | |
çīsai | balaca | |
yoru | Gecə | |
hi | Gündüz |
Qrammatikası
redaktəSifətin ismi təyin etməsi və onun isimdən öncə gəlməsi türk diliylə eynidir.
Məsələn:
赤 いリンゴ akai rinqo- qırmızı alma
私 の赤 いリンゴ vataşi no akai rinqo- mənim qırmızı almam
Subyekt cümlənin əvvəlində gəlir. Cümlənin tərtibi belədir: Subyekt Obyekt Fel. Misal:
私 はリンゴを食 べました。 vataşi va rinqo o tabemaşta. (mən almanı yedim).- リンゴを
私 は食 べました。rinqo o vataşi va tabemaşta. (almanı mən yedim).
Sadə söz və ifadələr
redaktə- おはようございます。Ohayo → Sabahınız xeyir
- こんにちは Konniçiva → Salam
- こんばんは Konbanva → Axşamınız xeyir
- さようなら Sayonara → Gülə gülə
- おやすみなさい Oyasuminasay → Gecəniz xeyir
- お
元気 ですか Ogenki desu ka? → Necəsiniz? - はい hai → Bəli
- いいえ ie → Xeyr
- ありがとうございます Arigato → Sağ olun (təşəkkür edirəm)
Fonetika
redaktəYapon dilində 5 sait var. (あ (a), い (i), う (u), え (e), お (o)). Bütün samitlər bu 5 saitlə işlənilir. Ona görə yapon dilində samit səs tək işlənilmir (ん (N) hərfindən başqa). Məsələn, Ka, Ha, Ma, Sa, Ta, Ra, Ya.
Tarixi mənbələrə görə Nara dövründə yapon dilində 8 sait varmış. Bu səslərdən 3-ü Heyan dövründə ixtisar olunub. Azərbaycan dilində olub yapon dilində olmayan səslər bunlardır: X, Ğ, J, Ö, Ü, V, G. Yapon dilində olub Azərbaycan dilində mövcud olmayan səslər isə bunlarddır: つ (Tsu) və わ (Ua). Yapon dilində qəliz səslər (X, Ğ, J) olmadığına görə sadə səslənir. Səslənmə baxımından ispan, yunan və italyan dillərinə yaxındır.
Mənbə
redaktə- ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 69
Xarici keçidlər
redaktə- Yapon dili əlifba tapşırıq (PDF)
- AKSER Brasil – Video Arxivləşdirilib 2009-02-02 at the Wayback Machine
- ↑ "The Japanese were exposed to written matter as early as the late Yayoi period (c. ?1000 BC- 300 AD)." A History of the Japanese Language, Cambrige University Press, 2011, page 11.