Γόνος θρησκευόμενης προτεσταντικής επιχειρηματικής οικογενείας[16] μετριοπαθών φιλελεύθερων απόψεων[15], ήταν το μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του βιομηχάνου υφαντουργίας Φρίντριχ Ένγκελς (1796–1860) και της Ελίζαμπετ Φραντσίσκα Μαουριτία φαν Χάαρ (1797–1873).
Η οικία της οικογένειας Ένγκελς στο Βούπερταλ.
Οι πρώτες ιστορικές πληροφορίες γιατην οικογένειά του ανάγονται στηΡηνανίατων τελών του 16ου αιώνα. Στο δεύτερο μισό του 18ου, ο Κάσπαρ Ένγκελς εγκαταστάθηκε στο Μπάρμεν, όπου ασχολούμενος μετη βιομηχανία κατάφερε να αποκτήσει σημαντική περιουσία την οποία μεταβίβασε στα παιδιά του. Μετο πέρασμα των ετών, οι απόγονοί του διοίκησαν τις επιχειρήσεις τους διακρινόμενοι γιατην καλή συμπεριφορά έναντι των εργατών τους καιτην αποφυγή τακτικών όπως π.χ. η παιδική εργασία. Γεννημένος σε αυτό το περιβάλλον, ο Ένγκελς εξοικειώθηκε από την παιδική του ηλικία στη συναναστροφή μετην εργατική τάξη, εμπειρία πουτου χρησίμευσε αργότερα όταν βρέθηκε στις κομμουνιστικές λέσχες του Παρισιού ή στις υποβαθμισμένες γειτονιές τουΜάντσεστερ[17].
Από την πλευρά της μητέρας του, καταγόταν από οικογένεια ολλανδικής[18] καταγωγής που είχε αναδείξει αρκετούς λόγιους και εκπαιδευτικούς, ενώ ο παππούς του, Γκέρχαρντ φαν Χάαρ, ήταν προτεστάντης πάστορας.
Η επιρροή της μητέρας τουσε πατέρα καιγιο ήταν τόσο ισχυρή, ώστε ακόμη και όταν αργότερα ο Ένγκελς αγωνιζόταν φανερά υπέρ των επαναστατικών του ιδεών που έθεταν σε κίνδυνο τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας, ουδέποτε διαταράχτηκαν οι σχέσεις τους καιο ίδιος μπορούσε πάντα να υπολογίζει στην οικονομική ενίσχυση της οικογένειάς του[15].
Αφού ολοκλήρωσε το σχολείο του Μπάρμεν[19], το 1834 γράφτηκε στο γυμνάσιο του γειτονικού Έλμπερφερντ. Όντας προικισμένη, αλλά και ανήσυχη φύση, έδειχνε ιδιαίτερη κλίση στα γράμματα[20]καιτη γερμανική λογοτεχνία[19], διέκοψε όμως τη φοίτησή τουτο1837, μετά από πίεση του πατέρα του, ο οποίος προτιμούσε ο γιος τουνα ασχοληθεί μετο εμπόριο[21]. Ακολούθως, το επόμενο έτος μετέβη στηΒρέμη, όπου εργάστηκε γιαμια τριετία στα γραφεία εταιρείας εξαγωγών[15].
Ο Ένγκελς σε νεαρή ηλικία.
Στη Βρέμη, πέρα από τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις, είχε έντονη κοινωνική ζωή συμμετέχοντας στην τοπική χορωδία και ασχολούμενος με δραστηριότητες όπως ηκολύμβηση, ηιππασίακαιηξιφασκία[15]. Παράλληλα, επιδόθηκε στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για γραπτά φιλελεύθερου και επαναστατικού περιεχομένου. Συγκεκριμένα, μελέτησε το έργο τουΠέρσι Σέλλεϋ[22]και κυρίως τα απαγορευμένα κείμενα των εκπροσώπων του ρεύματος της «Νέας Γερμανίας»[15] (γερμ: Junges Deutschland) που περιλάμβανε συγγραφείς όπως οιΚαρλ Γκούτσκοφ, Χάινριχ Λάουμπε, Λούντβιχ Μπέρνεκλπ[23].
Αργότερα επηρεάστηκε από τον θεολόγο καιμυστικιστήΓιάκομπ Μπέμε, ενώ ως μεταγενέστερες επιρροές του αναφέρονται οιΧέγκελ[15] (ο Ένγκελς, όπως καιοΜαρξ ανήκαν κάποια στιγμή στο κίνημα τωνΝέων Χεγκελιανών) καιΦρίντριχ Σλάιερμαχερ[21]. Παράλληλα, επηρεάστηκε και από τον «Βίο του Ιησού» τουΝτάβιντ Στράους[21][24]. Όμως δεν αρκέστηκε σε αυτά και προχωρώντας στις αναζητήσεις του, κατέστη τελικά άθρησκος, έχοντας αποκτήσει σημαντικές φιλοσοφικές βάσεις[24]. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τουστη Βρέμη δημοσίευσε το πρώτο του έργο, το οποίο ήταν το ποίημα «Οι βεδουίνοι» (γερμ: Die Beduinen)[25], καθώς καιτα πρώτα άρθρα τουπου υπέγραψε μετο ψευδώνυμο Όσβαλντ[15][20].
Το1841 επέστρεψε προσωρινά στη γενέτειρά τουκαι ακολούθως κατατάχτηκε εθελοντικά στον πρωσικό στρατό υπηρετώντας για ένα έτος στοΠυροβολικό, παρακολουθώντας παράλληλα στον ελεύθερό του χρόνο μαθήματα φιλοσοφίας στοπανεπιστήμιο του Βερολίνου[15]. Το1842 δημοσίευσε την μπροσούρα «Ο Σέλλιγκ καιη αποκάλυψη» όπου καυτηρίαζε τις μυστικιστικές αντιλήψεις τουΣέλλινγκ.
Το1842 ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία και κατόπιν, λόγω της επιμονής του πατέρα του, μετέβη στοΜάντσεστερ προκειμένου να εργαστεί στο κλωστήριο "Έρμεν και Ένγκελς", ιδιοκτησίας του πατέρα τουκαι δύο Ολλανδών συνεταίρων. Έφτασε στηνΑγγλίατον Νοέμβριο του ίδιου έτους[26]. Κατά την παραμονή του εκεί μελέτησε το εγχώριο εργατικό κίνημα[21]καιτην εργατική τάξη[27], δημοσιεύοντας τα πορίσματά τουσε βιβλίο που εκδόθηκε το 1845 στη γερμανική γλώσσα υπό τον τίτλο Die Lage der arbeitenden Klasse in England (ελλ: «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία»)[21].
Αργότερα οΒ. Ι. Λένιν, αποτιμώντας τοεν λόγω έργο έγραψε:
Πρώτος ο Ένγκελς είπε ότι το προλεταριάτο δεν είναι μόνο μια τάξη που υποφέρει, ότι ίσα -ίσα η επαίσχυντη οικονομική κατάσταση του προλεταριάτου το σπρώχνει ακατάσχετα προς τα μπρος καιτο αναγκάζει να παλεύει γιατην τελική του απελευθέρωση. Καιτο αγωνιζόμενο προλεταριάτο θα βοηθήσει μόνο τουτον εαυτό του...
Στη βρετανική πόλη γνώρισε και τις μετέπειτα συντρόφους του, τις Ιρλανδές[28] αδελφές Μαίρη[27] (αγγλικά: Mary Burns) και Λίζι Μπερνς (αγγλ: Lizzie Burns)[28]. Η πρώτη τον βοήθησε στις έρευνες που διεξήγαγε στις υποβαθμισμένες συνοικίες της πόλης[27].
Ένα άρθρο τουπου εκδόθηκε στα "Γαλλογερμανικά Χρονικά" έκανε μεγάλη εντύπωση στονΚαρλΜαρξμετον οποίο συναντήθηκε το καλοκαίρι του 1844 στο Παρίσι, στο ταξίδι της επιστροφής του από την Αγγλία στη Γερμανία. Οι δύο τους είχαν συναντηθεί καιστο πρόσφατο παρελθόν, χωρίς τότε να κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση ο ένας στον άλλο. Η συνάντηση στο Παρίσι ήταν η απαρχή μιας μεγάλης φιλίας, καθώς και μιας γόνιμης συνεργασίας. Επιπλέον, ο Ένγκελς παρείχε επί δεκαετίες οικονομική στήριξη στονΜαρξ[29][30][31]. Την άνοιξη του 1845 μετέβη στις Βρυξέλλες όπου είχε καταφύγει οΜαρξ εξαιτίας των διώξεων των πρωσικών αρχών. Προϊόν της παρουσίας τους εκεί ήταν η συγγραφή της Γερμανικής ιδεολογίας. Την ίδια περίοδο ταξίδεψαν μαζί για έξι εβδομάδες στην Αγγλία (με σταθμούς το Μάντσεστερ καιτο Λονδίνο) προκειμένου να πραγματοποιήσει καιοΜαρξ επιτόπια έρευνα περί του καπιταλισμού καιτου προλεταριάτου, αλλά καιγιανα έρθουν σε επαφή μετο κίνημα τωνΧαρτιστών, καθώς καιμε Γερμανούς πολιτικούς εξόριστους[32]. Τον Φεβρουάριο προέβη μαζί μετονΜαρξκαιτον Βέλγο Φιλίπ Ζιζό, στην ίδρυση Κομμουνιστικής Επιτροπής Αλληλογραφίας.
Στις αρχές του1847ο Ένγκελς μαζί μετονΚαρλΜαρξ προσχώρησαν στηνΈνωση των Δικαίων, μια οργάνωση τουΛονδίνουπου συσπείρωνε μικρό αριθμό εργατών, κυρίως μεταναστών. Το πρόγραμμα της ένωσης που χαρακτηριζόταν από το σύνθημα "όλοι οι άνθρωποι είναι αδέρφια" θεωρήθηκε από τους δύο συνεργάτες ως ουτοπικόκαιδεν τους κάλυπτε. Μετά την προσχώρησή τους η ένωση μετασχηματίστηκε σεΈνωση Κομμουνιστώνκαι ιδρύθηκε σε ένα συνέδριο στοΛονδίνοτον Ιούνιο του1847, μετον Ένγκελς να παίρνει μέρος ως εκπρόσωπος των εργατών τουΠαρισιούκαινα αναλαμβάνει μαζί μετονΜαρξτη σύνταξη του προγράμματος της ένωσης, η οποία είχε πλέον ως σύνθημα τοΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε.
Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, στα πλαίσια έτερου συνεδρίου, συνέταξε σχέδιο προγράμματος πολιτικής κατήχησης μετον τίτλο "Αρχές Κομμουνισμού". Λίγο αργότερα οΜαρξ, έχοντας αυτό το κείμενο υπόψη του εκείνο το κείμενο, συνέταξε το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο", μετη συνεργασία του Ένγκελς[33].
Το Μάιο του1849ο Ένγκελς συμμετείχε στηνεξέγερση που ξέσπασε στη Ρηνανία, ως στέλεχος του αποσπάσματος εθελοντών τουΆουγκουστ Βίλιχ, μέλους της Ένωσης Κομμουνιστών (αργότερα ο Βίλιχ ήρθε σε ρήξη με τους Ένγκελς καιΜαρξ ένεκα ιδεολογικών διαφορών[34]). Στα τέλη του 1850 επέστρεψε στη Βρετανία καιτην οικογενειακή επιχείρηση στο Μάντσεστερ, κυρίως γιανα ενισχύσει οικονομικά τονΜαρξ, ώστε εκείνος να συνεχίσει απερίσπαστος τη συγγραφή του Κεφαλαίου[35]
Αποσύρθηκε οριστικά από κάθε εμπορική δραστηριότητα την 1η Ιουλίου του 1869 και τον Σεπτέμβριο του επόμενου έτους εγκαταστάθηκε στοΛονδίνο[36]. Παρά την αποχώρησή του, η πώληση του εταιρικού του μεριδίου, του εξασφάλισε μια άνετη διαβίωση γιατο υπόλοιπο της ζωής του, αλλά καιτη δυνατότητα να συνδράμει οικονομικά τονΜαρξσε μόνιμη βάση[15].
Μετά τον θάνατο τουΜαρξτα βάρη της καθοδήγησης του κομμουνιστικού κινήματος έπεσαν στις πλάτες του. Τη δεκαετία του 1880 δημιουργήθηκαν πολλές προλεταριακές οργανώσεις καιη ανάγκη περαιτέρω οργάνωσης γινόταν πλέον επιτακτικό καθήκον γιατον Γερμανό φιλόσοφο. Ο Ένγκελς εμπνεύστηκε την δημιουργία μιας νέας σοσιαλιστικής Διεθνούς προς διαδοχή της διαλυθείσας Πρώτης Διεθνούς, και κατέβαλε προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.
Το 1888 πραγματοποίησε μαζί με συνεργάτες του επίσκεψη στις ΗΠΑκαιτονΚαναδά[37]. Στις 14 Ιουλίου του1889στοΠαρίσι έγινε το πρώτο συνέδριο της λεγόμενης Δεύτερης Διεθνούςμετην συμμετοχή 407 αντιπροσώπων από 22 χώρες. Μια από τις αποφάσεις του συνεδρίου ήταν η θέσπιση της Πρωτομαγιάς ως μέρας εκδηλώσεων γιατην εξασφάλιση του οκταώρου και διεθνούς αλληλεγγύης της εργατικής τάξης. Το 1893 παρά το προχωρημένο της ηλικίας του έκανε το γύρο της Ευρώπης προετοιμάζοντας το Διεθνές Σοσιαλιστικό Συνέδριο στηΖυρίχη.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης παρουσίας του επί βρετανικού εδάφους (1842-1844) ο Ένγκελς γνωρίστηκε και ξεκίνησε σχέση μετηνΙρλανδή εργάτρια Μαίρη Μπερνς (1821-1863), η οποία επιπλέον τον βοήθησε κατά τη διάρκεια των ερευνών του στις εργατικές συνοικίες του Μάντσεστερ[27]. Έζησε μαζί της μέχρι τον πρόωρο θάνατό της, χωρίς να παντρευτούν. Αργότερα, σύναψε σχέση μετη νεαρότερη αδελφή της αποθανούσας συντρόφου του, Λίζι (1827-1878), την οποία παντρεύτηκε λίγο πρινκαι εκείνη πεθάνει, σεβόμενος τις θρησκευτικές της αντιλήψεις[28].
Οι μελέτες του Ένγκελς ήταν καθοριστικές τόσο γιατην δημιουργία όσο καιγιατην ανάπτυξη της κομμουνιστικής επιστημονικής θεωρίας. Τόσο τα έργα που έγραψε μαζί μετονΚαρλΜαρξ, όσο και αυτά που συνέγραψε μόνος του θεωρούνται ορόσημα γιατην περαιτέρω ανάπτυξη της Μαρξιστικής Φιλοσοφίας.
Γραμμένο κατά κύριο λόγο το 1844, κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1845 στηΛειψία (πρωτότυπος τίτλος σταγερμανικά: Die Lage der arbeitenden Klasse in England). Περιγράφει τις διαπιστώσεις του συγγραφέα από τη μελέτη του πάνω στο αγγλικό εργατικό κίνημα[21]καιτην εργατική τάξη[27]. Αναφέρεται ως το βιβλίο που καθιέρωσε τον Ένγκελς μεταξύ των υπόλοιπων σοσιαλιστών της εποχής του. Σημαντική θεωρείται η επανέκδοση του 1958 στην αγγλική γλώσσα από τους ιστορικούς W. H. Chaloner και W. O. Henderson, οι οποίοι ωστόσο στέκονται επικριτικά στα πορίσματα του Ένγκελς[39].
Η «Αγία Οικογένεια ή κριτική της κριτικής κριτικής» (γερμανικά: Die heilige Familie) είναι το πρώτο βιβλίο που συνέγραψαν από κοινού ο Ένγκελς μετονΜαρξ. Η συγγραφή του ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 1844 και η παρουσίασή του έγινε στις αρχές του 1845 στηΦρανκφούρτη. Στο συγκεκριμένο έργο οι δύο συγγραφείς στρέφονταν κατά του κινήματος τωνΝέων ΧεγκελιανώνκαιτουΜπρούνο Μπάουερ[40].
Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Κομμουνιστικού Μανιφέστου.
Κοινό έργο των Ένγκελς καιΜαρξπου ξεκίνησε να γράφεται στα τέλη του 1845 και ολοκληρώθηκε στις αρχές του επόμενου έτους. Σε αυτό περιγράφονται αναλυτικά το φαινόμενο της αποξένωσης που προκύπτει από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, οι δυνατότητες υπέρβασής της καιο απώτερος στόχος που είναι η χειραφέτηση του ανθρώπου. Κατά μια άποψη, πρόκειται γιατηνπιο προωθημένη θεωρία περί της αποξένωσης[41]. Εκδόθηκε δεκαετίες μετά τον θάνατο καιτων δύο δημιουργών του.
Το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» γράφτηκε σε συνεργασία μετονΜαρξ από τα τέλη του1847 μέχρι τις αρχές του1848 μετά από πρόσκληση της «Κομμουνιστικής Λίγκας» γιανα αποτελέσει το πρόγραμμά της. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 21 Φεβρουαρίουτου 1848, λίγες ημέρες πριντην Φεβρουαριανή Επανάσταση στο Παρίσι. Παρότι ολιγοσέλιδο (23 σελίδες), αποτελεί μακράν το πολιτικό κείμενο μετην μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως μετά τηνΔιακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καιτου Πολίτη της Γαλλικής Επανάστασης[42].
Το «Αντί-Ντύρινγκ» (πρωτότυπος γερμανικός τίτλος: Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft) δημοσιεύθηκε[43]το 1878. Πρόκειται για πολεμική του Ένγκελς εναντίον των θέσεων του Γερμανού φιλοσόφου και σοσιαλιστή Ευγένιου Ντύρινγκ[44]. Αποτελείται από τρία μέρη, όπου αναλύονται κατά σειρά ζητήματα φιλοσοφίας, πολιτικής οικονομίας, καθώς και ιστορικά-ιδεολογικά ζητήματα. Αναφέρεται ως ένα από τα θεμελιώδη έργα του κομμουνισμού[45].
«Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου»[46] (1876)
«Διαλεκτική της Φύσης»
«Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας καιτου κράτους»[46] (1884)
«Ουτοπιστικός και επιστημονικός σοσιαλισμός»
«Ο Λουδοβίκος Φόυερμπαχ καιτο τέλος της κλασσικής γερμανικής φιλοσοφίας» (1888)
Ακόμα εξέδωσε πολλές μπροσούρες κατά παραγγελία κομμουνιστικών ενώσεων κ.ά. Τέλος έγραψε τον δεύτερο καιτον τρίτο τόμο τουΚεφαλαίου σύμφωνα μετα προσχέδια τουΜαρξ, πουδεν πρόλαβε νατα ολοκληρώσει λόγω του αιφνίδιου θανάτου του.
↑Ένγκελς, Φρίντριχ (2006). Αντί-Ντίρινγκ. Η ανατροπή της επιστήμης από τον κύριο Ευγένιο Ντίρινγκ. Μετάφραση: Άννεκε Ιωαννάτου-Visée, Θεώρηση μετάφρασης: Θανάσης Παπαρήγας. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή. σελ. 499.
↑Keracher, John (1946). Frederick Engels. Chicago: Charles H. Kerr & Company. σελ. 41-42.
↑ 46,046,1Ένγκελς, Φρίντριχ· Χάρμαν, Κρις (2011). Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου. Ο Ένγκελς καιη καταγωγή της ανθρώπινης κοινωνίας. Μετάφραση: Κώστας Πίττας. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. σελ. 6.
Ένγκελς, Φρίντριχ (2006). Αντί-Ντίρινγκ. Η ανατροπή της επιστήμης από τον κύριο Ευγένιο Ντίρινγκ. Μετάφραση: Άννεκε Ιωαννάτου-Visée, Θεώρηση μετάφρασης: Θανάσης Παπαρήγας. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Ένγκελς, Φρίντριχ. Χάρμαν, Κρις (2011). Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου. Ο Ένγκελς καιη καταγωγή της ανθρώπινης κοινωνίας. Μετάφραση: Κώστας Πίττας. Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.
Μαρξ, Κ.. Ένγκελς, Φ. (χ.χ.). Η Αγία Οικογένεια. Η κριτική της κριτικής κριτικής. Μετάφραση: Σ. Καμπουρίδη. Αθήνα: Εκδόσεις Φιλοσοφία.
Μαρξ, Καρλ. Ένγκελς, Φρίντριχ (1963). Το κομμουνιστικό μανιφέστο. Εισαγωγή και μετάφραση: Γιάννη Κ. Κορδάτου. Αθήνα.
Μαρούλη, Ελένη (2009). Τα σύγχρονα κινήματα κατά της νέας τάξης ως επιβεβαίωση ή διάψευση της θέσης τουΜαρξγιατο ρόλο του προλεταριάτου ως φορέα καθολικής χειραφέτησης. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών - Διδακτορική Διατριβή.
Ρουμανικό γραμματόσημο
_and_Friedrich_Engels.png)
