Che Guevara, Pelado, Teté, Furibundo Serna, Fuser, Chancho, Chang-Cho, Luís Hernández Gálvez, Tatu, Adolfo Mena González, Ramón και Fernando Sacamuelas
ΟΕρνέστο Τσε Γκεβάρα (Ernesto Guevara , Ροσάριο, Αργεντινή, 14 Ιουνίου[13]1928 – Λα Ιγκέρα, Βολιβία, 9 Οκτωβρίου1967), γνωστός ως Τσε Γκεβάρα (ισπανική προφορά: [ˈtʃe ɣeˈβaɾa]), ήταν Αργεντινός γιατρός, κομμουνιστής Μαρξιστής-Λενινιστής επαναστάτης, ένας από τους αρχηγούς των ανταρτών στηνΚούβακαι πολιτικός. Συμμετείχε στοκίνημα της 26ης Ιουλίουπου πέτυχε την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος τουΦουλχένσιο Μπατίσταστην Κούβα, αρχικά προσφέροντας τις ιατρικές γνώσεις τουκαι αργότερα ως διοικητής των ανταρτών, ενώ υπήρξε μέλος της επαναστατικής κουβανικής κυβέρνησης προωθώντας ριζικές μεταρρυθμίσεις. Το1965, πιστός στη νίκη της επανάστασης στηνΚούβα, έφυγε με στόχο την οργάνωση νέων επαναστατικών κινημάτων στοΚονγκόκαι αργότερα στηΒολιβία, όπου τραυματίστηκε, συνελήφθη και δολοφονήθηκε.
Όπως καιοΜάο Τσε Τούνγκ, ο Ερνέστο Γκεβάρα ανέπτυξε θεωρίες πάνω στη στρατηγική καιτην τακτική του μοντέρνου ανταρτοπολέμουκαι προσπάθησε να εφαρμόσει τις θεωρίες στην πράξη.
Ο Ερνέστο Γκεβάρα γεννήθηκε στοΡοσάριο της Αργεντινήςκαι ήταν το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά του αντιπερονιστή αρχιτέκτονα Ερνέστο Γκεβάρα Λιντς και της Σέλια ντελα Σέρνα, μίας εξαιρετικά δυναμικής γυναίκας που συμμετείχε δραστήρια σε αριστερά κινήματα. Σύμφωνα μετο πιστοποιητικό γέννησής του, γεννήθηκε στις 14 Ιουνίου1928. Κατά τον βιογράφο του, ΤζονΛι Άντερσον, η πραγματική ημερομηνία γέννησής του τοποθετείται νωρίτερα, στις 14 Μαΐουτου ίδιου έτους. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε μαρτυρία μίας αστρολόγου, στην οποία φέρεται να εξομολογήθηκε η μητέρα του πως ήταν ήδη τριών μηνών έγκυος όταν παντρεύτηκε τον Ερνέστο Γκεβάρα Λιντς.[12]
Η οικογένειά του ήταν μία από τις οικογένειες της αργεντινής ολιγαρχίας, μεισπανικέςκαιιρλανδικές καταβολές.[14]Παρ' όλα αυτά, οι γονείς του νεαρού Ερνέστο δεν απέφευγαν καθόλου την επαφή με ανθρώπους χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. Πολλά μέλη της ολιγαρχίας θεωρούσαν προκλητικό αυτόν τον τρόπο ζωής επειδή το ζεύγος Γκεβάρα έδειχνε φανερά ότι σεβόταν και δεχόταν προοδευτικές ιδέες. Ο πατέρας του χαρακτηρίζεται ως τυχοδιώκτης, που εγκατέλειψε τις αρχικές του σπουδές στηναρχιτεκτονική, προκειμένου να δραστηριοποιηθεί στον επιχειρηματικό χώρο, ενώ η μητέρα του υπήρξε ένθερμη καθολική, που όμως αργότερα μεταστράφηκε στον φιλελευθερισμό της αριστεράς.
Ο Ερνέστο Γκεβάρα σε ηλικία τριών ετών.
Ο Ερνέστο ήταν μόλις δύο ετών όταν διαπιστώθηκε ότι πάσχει από άσθμα. Ηασθένεια αυτή τον συνόδεψε όλη τουτη ζωή και συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη της προσωπικότητάς του. Αντί να προφυλάσσεται, προσπαθούσε να σκληραγωγηθεί μέσω του αθλητισμού. Σε ηλικία εννέα ετών παρουσίασε βαριά επιπλοκή στο άσθμα πουτον ταλαιπωρούσε και διαπιστώθηκε «σπαστικός βήχας». Εξαιτίας της κατάστασης της υγείας του, δεν φοίτησε κανονικά στο σχολείο. Αρχικά, έμαθε να γράφει καινα διαβάζει από τη μητέρα του, ενώ αργότερα φοίτησε στο δημόσιο σχολείο, ολοκληρώνοντας κανονικά μόνο τη δεύτερη και τρίτη τάξη, παρακολουθώντας τα μαθήματα των υπόλοιπων τάξεων όταν του επέτρεπε η υγεία τουκαι μελετώντας κυρίως στο σπίτι.
Στην παιδική του παρέα υπήρχαν παιδιά από διάφορα κοινωνικά στρώματα της περιοχής. Ήδη τότε φανερώθηκε το χάρισμα καιη κοινωνικότητα του Γκεβάρα, χαρίσματα τα οποία καλλιεργούσαν συνεχώς οι γονείς του. Ήταν πλέον καθημερινό το φαινόμενο να μπαινοβγαίνουν τα παιδιά της γειτονιάς και της περιοχής συνεχώς στο σπίτι των γονέων του. Ο Γκεβάρα ήταν παράλληλα σοβαρό και εσωστρεφές αγόρι, το οποίο από νωρίς άρχισε να ενδιαφέρεται γιατηλογοτεχνία. Κατά την περίοδο της εφηβείας του, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατηνποίησηκαι ειδικότερα γιατο έργο τουΠάμπλο Νερούδα,[15] ενώ συγχρόνως έγραφε καιο ίδιος ποιήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τα λογοτεχνικά του ενδιαφέροντα εκτείνονταν από αρχαία ελληνικήφιλοσοφία (ΠολιτείατουΠλάτωνα, Αριστοτέλη) και ευρωπαϊκή λογοτεχνία (Σαίξπηρ, Γκαίτε) μέχρι κλασικά έργα τουΤζακ Λόντον ή τουΙουλίου Βερνκαι πραγματείες τουΣίγκμουντ ΦρόυντκαιτουΜπέρτραντ Ράσελ. Σύμφωνα μετον πατέρα του, «όταν έγινε δώδεκα χρονών κατείχε μία παιδεία που αναλογούσε σε έναν νέο δεκαοκτώ ετών, ενώ ηβιβλιοθήκητου ήταν γεμάτη από κάθε είδους βιβλία περιπέτειας και ταξιδιωτικά μυθιστορήματα».[16]Σε μεγαλύτερη ηλικία, ανέπτυξε επίσης ενδιαφέρον γιατηφωτογραφία.
To 1942 εγγράφηκε στο δημόσιο λύκειο Ντεάν Φούνες της Κόρδοβα. Οι σχολικοί του βαθμοί υπήρξαν πολύ καλοί στη λογοτεχνία, την ιστορία καιτη φιλοσοφία, αλλά και πολύ κακοί στηναγγλική γλώσσα, ταμαθηματικάκαιτη φυσική ιστορία. Την ίδια περίοδο ξεκίνησε να συντάσσει ένα είδος φιλοσοφικού λεξικού, καταγράφοντας τα αναγνώσματά του ή κρατώντας σημειώσεις σχετικά με αυτά.[17] Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τουστο λύκειο, αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές τουστον τομέα της εφαρμοσμένης μηχανικής. Γράφτηκε στη Σχολή Εφαρμοσμένης Μηχανικής του πανεπιστημίου τουΜπουένος Άιρεςκαιγια ένα διάστημα εργάστηκε στην κατασκευή δημοσίων έργων, κυρίως σε μικρές πόλεις. Η ασθένεια της γιαγιάς του, Άνας, η οποία είχε υποστεί εγκεφαλική αιμορραγία και κατόπιν ημιπληγία, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει την εργασία του προκειμένου νατη φροντίσει κατά τις τελευταίες μέρες της ζωής της. Τόσο η δική της κατάσταση, που οδήγησε στο θάνατό της, όσο καιη προσωπική του εμπειρία μετο άσθμα τον επηρέασαν βαθιά, και πιθανώς συνέβαλαν στην απόφαση τουνα ασχοληθεί τελικά μετηνιατρική.
Το1948 γράφτηκε στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Μπουένος Άιρες, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές τουτο1953, χωρίς όμως να ακολουθήσει την κλινική πρακτική που απαιτούνταν προκειμένου να είναι σε θέση να εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού. Στα φοιτητικά του χρόνια δραστηριοποιήθηκε στο φοιτητικό κίνημα, ήρθε σε επαφή με παράνομες αριστερές οργανώσεις, διάβαζε με πάθος ΚαρλΜαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς, Βλαντιμίρ Λένιν, Λέων ΤρότσκικαιΜάο Τσετούνγκ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, στα τέλη του1950, εξασφάλισε άδεια ώστε να εργαστεί ως νοσοκόμος σε εμπορικά πλοία του αργεντινού στόλου. Τους επόμενους μήνες πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια στη νότια και κεντρική Αμερική, στη διάρκεια των οποίων έζησε από κοντά τις κοινωνικές συνθήκες στις λατινοαμερικανικές χώρες. Επηρεασμένος από τις εμπειρίες αυτές, άρχισε να ασχολείται όλο και περισσότερο μετα πολιτικά ζητήματα καιτονμαρξισμό ενώ στα αρχικά του σχέδια γιατη ζωή κυριαρχούσε η ανθρωπιστική, σχεδόν ιεραποστολική, διάθεση να βοηθήσει τους λαούς της Λατινικής Αμερικής, που μαστίζονταν από τη φτώχεια και τις αρρώστιες της υπανάπτυξης. Ήταν αυτή η αλτρουιστική διάθεση που οδήγησε τα βήματά τουστοΠερού, όπου πρόσφερε αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τουσε τοπικό λεπροκομείο, γιανα ακολουθήσουν ανάλογα ταξίδια στηνΚολομβίακαιτηΒενεζουέλα. Τα δύο βασικά του γνωρίσματα, που έβρισκαν ήρεμη διέξοδο στην ιατρική, δηλαδή η μέχρι αυτοθυσίας τάση για κοινωνική προσφορά καιη αχόρταγη διάθεσή τουνα γνωρίσει άλλες χώρες και άλλους λαούς, άρχισαν νατον σπρώχνουν σεπιο μαχητικούς δρόμους. Ταξίδεψε σ' όλη τηΛατινική Αμερική, όπου η πολιτική ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη, καθώς οι επαναστάσεις, τα πραξικοπήματα, οι γενικές απεργίες καιο ανταρτοπόλεμος βρίσκονταν διαρκώς στην ημερήσια διάταξη. Συνδέθηκε με αριστερές οργανώσεις στοΠερού, τηΒολιβία, τονΙσημερινό, τονΠαναμά, τηνΚόστα Ρίκα, τηΝικαράγουακαιτοΕλ Σαλβαδόρ.
Στη συνέχεια, ο Γκεβάρα ταξίδεψε στηΓουατεμάλα. Εκεί γνώρισε την Περουβιανή οικονομολόγο Ίλδα Γκαδέα, η οποία εργαζόταν στην κρατική υπηρεσία του Ινστιτούτου Προώθησης της Παραγωγής. Η Γκαδέα ήταν εξόριστη εξαιτίας της συμμετοχής της στη Λαϊκή Επαναστατική Αμερικανική Συμμαχία (American Popular Revolutionary Alliance, APRA) τουΠερού, και διέθετε γνωριμίες με πολιτικά πρόσωπα. Μετη βοήθειά της, ο Γκεβάρα ήρθε σε επαφή με ένα ευρύ κύκλο εξόριστων και αριστερών διανοουμένων. Κατά το δεύτερο μήνα της παραμονής τουστη χώρα, και ενώ η πολιτική της κατάσταση εντεινόταν λόγω των μεταρρυθμίσεων του φιλελεύθερου λαϊκού καθεστώτος του προέδρου Χακόμπο Άλμπενς, ο Γκεβάρα πραγματοποίησε τις πρώτες του επαφές με πολιτικούς της κυβέρνησης. Στις 15 Φεβρουαρίουτου1954 ανέφερε σε επιστολή του προς τη θεία του πως είχε λάβει οριστικά θέση υπέρ της κυβέρνησης της Γουατεμάλας, επιλέγοντας τοκομμουνιστικό Εργατικό Κόμμα και σχετιζόμενος με άλλους αριστερούς διανοούμενους. Στα τέλη του ίδιου μήνα, κατέγραψε επίσης την πολύ κακή οικονομική του κατάσταση.
Για ένα σύντομο διάστημα, ο Γκεβάρα εγκατέλειψε τη Γουατεμάλα και μετέβη στοΕλ Σαλβαδόρ, προκειμένου να ανανεώσει τη βίζα παραμονής του. Λίγο μετά την επιστροφή του, επιχειρήθηκε από τηCIA ένοπλη δράση, με επικεφαλής το συνταγματάρχη Κάρλος Καστίγιο Άρμας, γιατην ανατροπή της κυβέρνησης του Άρμπενς καιμε αφορμή την άφιξη ενός πλοίου με όπλα από τηνΤσεχοσλοβακία.[18][19]Ο Γκεβάρα συμμετείχε στην ένοπλη πολιτοφυλακή της κομμουνιστικής νεολαίας που αντιστάθηκε, αλλά παρά τη διάθεσή τουνα αγωνιστεί στο μέτωπο, κατετάγη τελικά ως γιατρός. Στις 27 Ιουνίου, ο Άρμπενς ανακοίνωσε την παραίτησή τουκαι αναζήτησε άσυλο στημεξικανική πρεσβεία. Ο Γκεβάρα, επίσης καταζητούμενος του νέου καθεστώτος, αναζήτησε άσυλο στην πρεσβεία της Αργεντινής κατόπιν προτροπής του φίλου του, Σάντσες Τοράνσο. Οι πολιτικές εξελίξεις στη Γουατεμάλα σημάδεψαν βαθιά τον Γκεβάρα καιη εμπειρία που αποκόμισε στη χώρα χαρακτηρίζεται ως σημείο πολιτικής καμπής γιατον ίδιο.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου του1954, ο Γκεβάρα ταξίδεψε στοΜεξικό, που αποτελούσε κοινό προορισμό εξόριστων Λατινοαμερικανών, από χώρες όπως τοΠουέρτο Ρίκο, τοΠερού, ηΒενεζουέλα, ηΓουατεμάλακαιηΚούβα. Στην πόλη του Μεξικού, συνάντησε τον Κουβανό εξόριστο Νίκο Λόπες, γνώριμό του από την περίοδο της παραμονής τουστη Γουατεμάλα, ενώ επανασυνδέθηκε καιμετην Ίλδα Γκαδέα. Προκειμένου να συντηρείται οικονομικά, εργάστηκε ως γιατρός σε κεντρικό νοσοκομείο και ως φωτογράφος, εν μέσω πολλαπλών επαγγελματικών κρίσεων και οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπισε κατά διαστήματα. Το καλοκαίρι του1955, ήρθε σε επαφή μετον αδελφό τουΦιντέλ Κάστρο, Ραούλ, από τον οποίο πληροφορήθηκε την επικείμενη άφιξη του Κάστρο στο Μεξικό. Στις αρχές Ιουλίου του1955,[20]ο Γκεβάρα συνάντησε για πρώτη φορά τονΦιντέλ Κάστρο, ο οποίος ήταν αρχηγός των "Moνκαντίστας" και ηγέτης της αποτυχημένης ένοπλης επίθεσης στο στρατόπεδο της Μονκάδα το1953, και είχε καταφύγει στο Μεξικό μετά την αποφυλάκισή του, αποτέλεσμα της χάρης πουτου δόθηκε από τονΦουλχένσιο Μπατίστα. Την πρώτη συνάντησή τους ακολούθησαν πολυάριθμες συναντήσεις και συζητήσεις γύρω από την πολιτική κατάσταση στηΛατινική Αμερικήκαιτο ενδεχόμενο της οργάνωσης ενός αντάρτικου αγώνα με στόχο την ανατροπή του διεφθαρμένου, φασιστικού καθεστώτος του Μπατίστα. Την ίδια περίπου περίοδο, η Γκαδέα του ανακοίνωσε πως ήταν έγκυος καιο Γκεβάρα της πρότεινε γάμο, ο οποίος τελέστηκε τελικά στις 18 Αυγούστου1955, στο ληξιαρχείο του μεξικανικού χωριού Τεποτσοτλάν.
Πεπεισμένος πως ο Κάστρο είχε τις προϋποθέσεις να αποτελέσει ένα χαρισματικό ηγέτη της κουβανικής επανάστασης,[21]ο Γκεβάρα συμμετείχε στοκίνημα της 26ης Ιουλίου (ισπ.Movimiento 26 de Julio, M-26-7), με στόχο την ένοπλη δράση γιατην ανατροπή του κουβανικού καθεστώτος. Ο Γκεβάρα συμφώνησε να τους συνοδεύσει μετην ιδιότητα του γιατρού, ωστόσο έλαβε κανονικά μέρος στην στρατιωτική εκπαίδευση των ανταρτών, το βασικό στάδιο της οποίας ξεκίνησε στις αρχές του1956, υπό τις οδηγίες του Μεξικανού παλαιστή Αρσάνιο Βαγένας σε ζητήματα εκγύμνασης και αυτοάμυνας, καθώς καιτου πρώην συνταγματάρχη του Ισπανικού Δημοκρατικού Στρατού, Αλπέρτο Μπάγιο. Στααπομνημονεύματατου Μπάγιο, πληροφορούμαστε πως ο Γκεβάρα επέδειξε μεγάλη θέληση κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, αποτελώντας τον καλύτερο μαθητή του. Την ίδια περίοδο, θεωρείται πιθανό πως απέκτησε το παρωνύμιο Τσε (Che), εξαιτίας της συχνής χρήσης της λέξης che (φίλος ή και επιφώνημα: Ε εσύ!) που έκανε ο ίδιος μιλώντας, έκφραση πουανκαι είχε εισαχθεί στη γλώσσα των Αργεντινών, φαινόταν αστεία στους Κουβανούς.
Στις 25 Νοεμβρίουτου1956, 82 επαναστάτες, μεταξύ αυτών ο Φιντέλ Κάστρο καιοΤσε Γκεβάρα, ξεκίνησαν μετο πλοιάριο Γκράνμα από τον ποταμό ΤούξπαντουΜεξικoύ και στις 2 Δεκεμβρίου έφτασαν παράνομα στην παραλία Λας Κολοράδας της Κούβας. Τρεις μέρες αργότερα, η ομάδα έπεσε σε ενέδρα του κυβερνητικού στρατού και αποδεκατίστηκε: μόλις 22 μαχητές διασώθηκαν, μεταξύ των οποίων ο Φιντέλ, ο αδελφός του, Ραούλ, και τραυματισμένος αλλά αποφασισμένος όσο ποτέ, ο Γκεβάρα. Οι αντάρτες κατάφεραν να ανασυνταχθούν καινα καταφύγουν στην οροσειρά της Σιέρρα Μαέστρα, που έγινε το ορμητήριό τους. Με σημείο εκκίνησης την επίθεση αυτή, ο ρόλος τουΤσε Γκεβάρα στονανταρτοπόλεμο διαφοροποιήθηκε σταδιακά, αντιλαμβανόμενος ο ίδιος όλο και λιγότερο ως μοναδικό καθήκον τουτην ιατρική συμπαράσταση, και λαμβάνοντας ενεργό μέρος στις ένοπλες δραστηριότητες τον επαναστατών. Η αποφασιστικότητά τουκαιοι ικανότητές του, σύντομα οδήγησαν στην άνοδό τουστην ιεραρχία του αντάρτικου σώματος, κερδίζοντας το σεβασμό των υπολοίπων ανταρτών, χωρίς να απουσιάζει καιτο αίσθημα του φόβου που προκαλούσε ενίοτε η σκληρότητά του, υπεύθυνος ο ίδιος για εκτελέσεις ανταρτών που λειτουργούσαν ως πληροφοριοδότες του κουβανικού καθεστώτος.[22] Υπήρξε ο πρώτος αντάρτης, στον οποίο δόθηκε το αξίωμα τουΚομαντάντετου Επαναστατικού Στρατού της Κούβας, στις 21 Ιουλίου1957. Στις μάχες που ακολούθησαν, ο Αργεντινός εντυπωσίασε τον Κάστρο όχι τόσο γιατο θάρρος καιτη δεξιοτεχνία τουστην εκτέλεση των ιατρικών του καθηκόντων, όσο γιατα στρατιωτικά του χαρίσματα καιτο πολιτικό του κριτήριο. Ανκαι μέχρι τότε αποτελούσε έναν απλό οπλίτη, χωρίς να έχει διακριθεί ιδιαιτέρως σε στρατιωτικό επίπεδο αλλά έχοντας επιδείξει γενναιότητα και αρχηγικές δεξιότητες, ο Κάστρο του εμπιστεύτηκε την ηγεσία της Δεύτερης Φάλαγγας του αντάρτικου στρατού (για λόγους παραλλαγής έφερε τον αριθμό 4), έχοντας έτσι μόνο τονΚομαντάντε εν Σέφε Φιντέλ Κάστρο ως ανώτερό του.[23] Αυτή την περίοδο έγινε η αποφασιστική μεταμόρφωση του ρομαντικού διανοούμενου Ερνέστο Γκεβάρα σε χαρισματικό "Κομαντάντε Τσε".
Η μεγαλύτερη ίσως στρατιωτική επιτυχία τουΤσε Γκεβάρα υπήρξε η κατάκτηση της Σάντα Κλάρα στις 29 Δεκεμβρίου1958, μία καθοριστική στιγμή στην ιστορία της κουβανικής επανάστασης. Είχαν προηγηθεί δύο χρόνια ανταρτοπόλεμου στηνΣιέρρα Μαέστρα εναντίον του πολύ μεγαλύτερου στρατού του Μπατίστα, ο οποίος δεχόταν καιτην υποστήριξη τωνΗνωμένων Πολιτειών. Μετην κατάκτηση της Σάντα Κλάρα, ο δρόμος γιατην πρωτεύουσα Αβάνα ήταν πλέον ελεύθερος καιτην1η Ιανουαρίουτου1959, ο δικτάτορας Μπατίστα εγκατέλειψε την Κούβα, με προορισμό τηΔομινικανή Δημοκρατία. Τη μάχη στη Σάντα Κλάρα ακολούθησαν και άλλες σημαντικές πολεμικές συγκρούσεις, πριν την τελική επικράτηση των ανταρτών.
Μετά την επιτυχία του αντάρτικου στρατού και κατά τους πρώτους μήνες της κατάληψης της εξουσίας, οΤσε Γκεβάρα τέθηκε διοικητής του φρουρίου Λα Καμπάνια, με αρμοδιότητα να εξετάζει τις εφέσεις των υποθέσεων των δύο Επαναστατικών Δικαστηρίων (Tribunales Revolucionarios, TR) που λειτουργούσαν δικάζοντας στρατιωτικούς και αστυνομικούς ή πολίτες. Στις 7 Φεβρουαρίου1959, ψηφίστηκε ένα διάταγμα μέσω του οποίου αποκτούσαν την κουβανική υπηκοότητα όλοι οι αλλοδαποί διοικητές του αντάρτικου στρατού. Ο νόμος αυτός, επρόκειτο εμφανώς να εφαρμοστεί αποκλειστικά στην περίπτωση τουΤσε Γκεβάρα, αποτελώντας ένα είδος φόρου τιμής και αναγνώρισης στο πρόσωπό τουκαιτη συμβολή τουστην κουβανική επανάσταση.[24]
Μαζί με τους Φιντέλ Κάστρο, Ραούλ ΚάστροκαιΚαμίλο Σιενφουέγος, αποτέλεσε μετά τηνεπανάσταση σημαντικό μέλος της νέας κουβανικής κυβέρνησης, η οποία σύντομα ξεκίνησε να πραγματοποιεί ριζικές μεταρρυθμίσεις, καθιερώνοντας για παράδειγμα δωρεάν σύστημα υγείας, όπως και ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εξασφάλιζε καιστα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (μέχρι τότε κυρίως αναλφάβητα) σχολική μόρφωση. Στην κυβέρνηση, ο Γκεβάρα υποστήριξε περισσότερο τις κομμουνιστικές ιδέες απ' όσο ο Φιντέλ Κάστρο. Ανκαι ήταν ένθερμος υποστηρικτής μίας ριζικής αγροτικής μεταρρύθμισης στη χώρα, χαρακτήρισε τον πρώτο σχετικό νόμο της κυβέρνησης ως μετριοπαθή, «πουδεν αποτολμούσε να υπεισέλθει στα ουσιαστικότερα ζητήματα, όπως ήταν η κατάργηση της μεγάλης γαιοκτησίας». Στις 7 Οκτωβρίου, ο Κάστρο του ανέθεσε την αρχηγία του τομέα βιομηχανίας του Εθνικού Ινστιτούτου της Αγροτικής Μεταρρύθμισης (Insituto Nacional de la Reforma Agragia, INRA), ρόλος που προστέθηκε στα καθήκοντά του ως διοικητής της Λα Καμπάνια αλλά και αρχηγός του τμήματος εκπαίδευσης των Ενόπλων Δυνάμεων. Γιανα ανταποκριθεί στις ανάγκες του έργου του, ο Γκεβάρα απευθύνθηκε στον οικονομολόγο Σαλβαδόρ Βιλασέκα, ξεκινώντας μαζί του μία σειρά από μαθήματα ανώτερων μαθηματικών.
Στην ακμή της πολιτικής του δραστηριότητας ως μέλος της κυβέρνησης, οΤσε διορίστηκε διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας της Κούβας, στις 26 Νοεμβρίου1959, διατηρώντας παράλληλα την ευθύνη γιατο τμήμα βιομηχανίας του INRA καιτην πολιτιστική επιμόρφωση του στρατού. Ανάμεσα στις πρώτες του ενέργειες, ήταν μία σειρά μέτρων με στόχο τον έλεγχο του αποθέματος συναλλάγματος, καθώς καιη ρευστοποίηση των τραπεζών του καθεστώτος του Μπατίστα. Στα τέλη του έτους, και ενώ οι τράπεζες των Ηνωμένων Πολιτειών είχαν ήδη αναστείλει τις πιστώσεις των εισαγωγών, άρχισε να διερευνά, σε συνεργασία μετον Φιντέλ Κάστρο και άλλους κομμουνιστές ηγέτες, το ενδεχόμενο της σοβιετικής στήριξης. Το Φεβρουάριο του1960, υποδέχθηκε τον Αναστάς Μικογιάν, μέλος του πολιτικού γραφείου τουΚομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσηςκαι ένθερμο υποστηρικτή της προσέγγισης μετην Κούβα, όπως άλλωστε ήταν αρχικά καιο ίδιος οΤσε. Το επόμενο διάστημα, εντάθηκε η αντιπαράθεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της κουβανικής κυβέρνησης, ενώ στις 13 Οκτωβρίου κηρύχθηκε εμπάργκο σε όλα τα εμπορεύματα με προορισμό την Κούβα, αποκλείοντας τη χώρα από κάθε οικονομική δραστηριότητα. Μία εβδομάδα αργότερα, οΤσε Γκεβάρα σχολίασε τον αποκλεισμό, αναφερόμενος σε ελλείψεις πουδενθα ήταν δυνατό να καλυφθούν, αλλά και εκφράζοντας αισιοδοξία γιατην πορεία της κρατικοποιημένης πλέον βιομηχανίας. Παράλληλα, έκανε γνωστό πως δεν ήταν πλέον πρόεδρος της τράπεζας, αναλαμβάνοντας νέα καθήκοντα.
Ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Jânio Quadros, σεμια αμφιλεγόμενη ενέργεια, απονέμει τον Ερνέστο Γκεβάρα το μετάλλιο του Τάγματος του Σταυρού του Νότου, το 1961. Εθνικό Αρχείο Βραζιλίας.
Στα τέλη Οκτωβρίου του1960, συμμετείχε ως επικεφαλής μίας διπλωματικής αποστολής, με στόχο την εξασφάλιση της στήριξης του σοβιετικού μπλοκ, με τις κύριες διαπραγματεύσεις να πραγματοποιούνται στηΣοβιετική Ένωση. Συναντήθηκε μετονΝικίτα ΧρουστσόφστηΜόσχα ενώ αργότερα επισκέφτηκε τοΠεκίνο όπου συνάντησε τονΜάο Τσετούνγκκαι έγινε γενικά θερμά δεκτός. Η περιοδεία του περιλάμβανε ακόμα τηΒόρεια ΚορέακαιτηΛαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Η αποστολή εξασφάλισε τελικά ευνοϊκές συμφωνίες, γιατην εξαγωγή τεσσάρων εκατομμυρίων τόνων ζάχαρης, σε τιμή υψηλότερη από εκείνη της παγκόσμιας αγοράς, εξασφαλίζοντας παράλληλα τον εφοδιασμό της Κούβας μεπετρέλαιοκαι αγορές βιομηχανικών μονάδων με ευέλικτες πιστώσεις. Στις 23 Φεβρουαρίου1961 διορίστηκε υπουργός του νεοσύστατου υπουργείου Βιομηχανίας της Κούβας, σκοπός του οποίου ήταν η οργάνωση των πολυάριθμων βιομηχανικών μονάδων που είχαν αποκτηθεί, καθώς καιτων κρατικοποιημένων επιχειρήσεων που υπάγονταν στο τμήμα βιομηχανίας του INRA.
Τον Απρίλιο του1961, κατά τη διάρκεια της αμερικανικής εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων, οΤσε Γκεβάρα τέθηκε επικεφαλής των κουβανικών στρατευμάτων πουθα υπερασπίζονταν την επαρχία Πινάρ ντελ Ρίο, όπου σύμφωνα με ενδείξεις των μυστικών υπηρεσιών, αναμενόταν η πρώτη επίθεση. Χάρη στην αποτελεσματική αντίδραση της κουβανικής αεροπορίας καιτην αντίσταση της πολιτοφυλακής, η αμερικανική εισβολή απέτυχε, ενώ το στράτευμα του Γκεβάρα παρέμεινε σε αμυντική διάταξη και ανενεργό, καθώς η συγκέντρωση αμερικανικών ναυτικών δυνάμεων κοντά στο Πινάρ ντελ Ρίο αποτέλεσε τελικά προσπάθεια αντιπερισπασμού.
Συνεχίζοντας το έργο του ως υπουργός βιομηχανίας, επεδίωξε να προωθήσει την ταχεία εκβιομηχάνιση της χώρας, πρόγραμμα που υπήρξε όμως πρόωρο, αντιμετωπίζοντας πολλές δυσκολίες στην εφαρμογή τουκαι καταλήγοντας σε αποτυχία.[25]Τον Αύγουστο του1961 συμμετείχε στις συνεδριάσεις της ολομέλειας του Διαμερικανικού Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου, καταψηφίζοντας το δεκαετές σχέδιο τουΤζονΦ. Κένεντι «Συμμαχία γιατην Πρόοδο» (Alliance for Progress), το οποίο χαρακτήριζε ως μία προσπάθεια αναχαίτισης των επαναστατικών κινημάτων στη Λατινική Αμερική και κατασκεύασμα κατά της Κούβας. Την ίδια περίπου περίοδο, διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην απόφαση εγκατάστασης σοβιετικών πυραύλων στο έδαφος της Κούβας, γεγονός πουδεν πέρασε απαρατήρητο από τις μυστικές υπηρεσίες των Ηνωμένων Πολιτειών, οδηγώντας τελικά στηνΚρίση των πυραύλων, τον Οκτώβριο του1962.
Σε ότι αφορά την οικονομική πολιτική, οΤσε Γκεβάρα ήταν αντίθετος στην αντιγραφή τουσοβιετικού οικονομικού μοντέλου της «οικονομικής αυτοδιαχείρισης», καθώς θεωρούσε πως οι ιδιαίτερες συνθήκες της Κούβας απαιτούσαν διαφορετικές πρακτικές και υπερασπιζόταν το συγκεντρωτισμό στον τομέα της βιομηχανίας.
Στις 11 Δεκεμβρίουτου1964 εκπροσώπησε την Κούβα στη Συνδιάσκεψη τουΟργανισμού Ηνωμένων Εθνών.[26]Στην ομιλία του ξεχωρίζει η έντονη διαμαρτυρία του ενάντια στην πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και τις λατινοαμερικανικές δικτατορίες, η συμπαράταξή τουστο θέμα του πυρηνικού αφοπλισμού καιτο ειρηνευτικό σχέδιο που προτείνει γιατηνΚαραϊβική. Λίγες ημέρες αργότερα, ξεκίνησε μία τρίμηνη διεθνή περιοδεία, κατά την οποία επισκέφτηκε τηνΑλγερία, τηνΚίνα, τηΓκάνα, τηΓουινέα, τοΜάλι, τοΚονγκό, τηνΤανζανία, με μικρές στάσεις στοΠαρίσι, τηνΙρλανδίακαιτηνΠράγα. Στις 24 Φεβρουαρίου, έλαβε μέρος στη διάσκεψη του δεύτερου Οικονομικού Σεμιναρίου Αφροασιατικής Αλληλεγγύης, πραγματοποιώντας την τελευταία δημόσια παρουσία στο διεθνές προσκήνιο. Η ομιλία του προκάλεσε αρκετές εντάσεις στο σοβιετικό μπλοκ, δηλώνοντας πως οι σοσιαλιστικές χώρες όφειλαν να επωμιστούν το κόστος των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων,[27] ενώ θεωρείται πιθανό πως προκάλεσε επίσης ρήξη στη σχέση τουμετον Κάστρο, ανκαιδεν υπάρχει καμία σχετική αναφορά στα απομνημονεύματα του ίδιου του Γκεβάρα. Στις 14 Μαρτίου του 1964 επέστρεψε από την Αφρική στην Κούβα και μετά από περίπου μία εβδομάδα παραμονής τουστην Αβάνα τα ίχνη του χάθηκαν για αρκετούς μήνες.
Η εξαφάνιση του Γκεβάρα προκάλεσε έντονη φημολογία, τροφοδοτώντας πολλές θεωρίες. Οι περισσότερες από αυτές θεωρούσαν πως ήρθε σε σύγκρουση μετον Κάστρο πάνω στο ζήτημα της εκβιομηχάνισης της χώρας ή της σχέσης της μετη Σοβιετική Ένωση καιτην Κίνα[28]. Άλλοι ισχυρίζονταν η σύγκρουση οφειλόταν στο γεγονός πως ο Γκεβάρα ήθελε μία πιο ενεργητική υποστήριξη των επαναστατικών κινημάτων της Λατινικής Αμερικής, ενώ άλλοι ότι εκδιώχθηκε με απαίτηση των Σοβιετικών, πουδεν ενέκριναν την ανεξάρτητη από τη Μόσχα γραμμή τουκαι ανησυχούσαν μήπως τους οδηγήσει σε διεθνείς περιπέτειες με τους επαναστατικούς τυχοδιωκτισμούς του. Άλλες φήμες διέρρεαν ότι σκοτώθηκε σε μυστική επαναστατική αποστολή πουτου ανέθεσε ο Κάστρο στο Κονγκό και άλλες ότι κλείστηκε σε σανατόριο λόγω υποτροπής των χρόνιων προβλημάτων που αντιμετώπιζε μετο άσθμα του. Ο ίδιος ο Κάστρο επιχείρησε αρχικά να βάλει ένα τέλος στις φημολογίες στις 18 Απριλίου δηλώνοντας μέσω ραδιοφώνου πως ο Γκεβάρα βρισκόταν πάντα εκεί όπου ήταν πιο χρήσιμος γιατην επανάσταση, προσθέτοντας επίσης πως ανήκε στους κορυφαίους ηγέτες της Κούβας και πως το ταξίδι τουστην Αφρική ήταν εξαιρετικά παραγωγικό. Το επόμενο διάστημα, ωστόσο, προσπάθησε να εκμεταλλευτεί πολιτικά την εικοτολογία γύρω από την εξαφάνιση του Γκεβάρα από το προσκήνιο, ενισχύοντας για παράδειγμα με δηλώσεις τουτην ανησυχία καθεστώτων της Λατινικής Αμερικής που φοβούνταν πιθανές επιχειρήσεις του Γκεβάρα και οδηγώντας σε εσφαλμένες εκτιμήσεις ορισμένους Αμερικανούς αξιωματούχους, ειδικά στη CIA, που είχαν πιστέψει πως ήταν νεκρός[29][30]. Στις 3 Οκτωβρίου 1965, ο Κάστρο διάβασε σε δημόσια συγκέντρωση, μπροστά στη γυναίκα καιτα παιδιά του Γκεβάρα, ιδιόχειρη επιστολή πουτου παρέδωσε την 1η Απριλίου ο μέχρι τότε υπουργός Βιομηχανίας, παραιτούμενος από όλα τα κρατικά και κομματικά του αξιώματα και διαγράφοντας αχνά τα μελλοντικά του σχέδια[31]. Στην επιστολή (η αυθεντικότητα της οποίας έχει αμφισβητηθεί[32]) αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής:
«Νιώθω πως έχω πια εκπληρώσει το μέρος εκείνο του χρέους μουπουμε έδενε μετην κουβανική επανάσταση στο έδαφός της και σας αποχαιρετώ, εσένα, τους συντρόφους καιτο λαό σουπου είναι πιακαι δικός μου. Παραιτούμαι επίσημα από τα καθήκοντά μουστην ηγεσία του κόμματος, από τη θέση του υπουργού, από το βαθμό του κομαντάτε, από την κουβανική υπηκοότητα. Καμιά νομική σχέση δενμε συνδέει μετην Κούβα, μόνο δεσμοί άλλου είδους πουδεν μπορούν να σπάσουν, όπως οι διορισμοί σε κάποιες θέσεις. Κοιτάζοντας τη ζωή μου ως τα τώρα, πιστεύω πως έχω δουλέψει με αρκετή τιμιότητα και αφοσίωση γιατην εδραίωση της επαναστατικής νίκης (...) Άλλες χώρες του κόσμου ζητάνε τη συμβολή των σεμνών μου προσπαθειών. Εγώ μπορώ να κάνω αυτό που εσένα δενσου επιτρέπεται, λόγω των ευθυνών σου απέναντι στην Κούβα, και έφτασε η ώρα να αποχαιρετιστούμε».
Μετην επιστολή αυτή, ο Γκεβάρα απάλλασσε την κουβανική κυβέρνηση από οποιαδήποτε ευθύνη γιατη μελλοντική δράση τουστο Κονγκό. Οι εικασίες περί ρήξης στις σχέσεις τουτον Κάστρο που οδήγησε στην απόφασή τουνα εγκαταλείψει την Κούβα δεν φαίνεται να έχουν βάση[32]. Οι λόγοι της φυγής του εντοπίζονται, αντίθετα, σε δύο βασικές παραμέτρους: την επιθυμία του Γκεβάρα να μεταφέρει τηνεπανάστασησε όλον τον κόσμο - κάτι που αισθανόταν ως προσωπική αποστολή ζωής[33] - αλλά καιτο γεγονός πως κάτι τέτοιο απαιτούσε ελευθερία κινήσεων, την οποία του εξασφάλιζε η αποδέσμευσή του από αξιώματα και κυβερνητικές θέσεις.[34]
Ο Ερνέστο Γκεβάρα σε ηλικία 37 ετών στοΚονγκό, 1965.
Πρώτος σταθμός τουΤσε Γκεβάρα, μετά τη φυγή του από την Κούβα υπήρξε το Κονγκό (σημερινή Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό), ενισχύοντας και βοηθώντας οργανωτικά τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό. Μαζί μετον δεύτερο στην ιεραρχία Βικτόρ Ντρέκε και δώδεκα ακόμα Κουβανούς πολεμιστές, έφθασε εκεί στις 24 Απριλίουτου1965, ενώ λίγο αργότερα ακολούθησαν και άλλοι Κουβανοί, συνθέτοντας συνολικά μία φάλαγγα με περισσότερα από εκατό μέλη. Σύμφωνα μετον πρόεδρο της Αλγερίας εκείνη την περίοδο και φίλο του, Αχμέντ Μπεν Μπελά, «η κατάσταση που κυριαρχούσε στην Αφρική, η οποία φαινόταν να διαθέτει μεγάλη δυναμική για μία επανάσταση, οδήγησε τονΤσεστο συμπέρασμα πως η Αφρική αποτελούσε τον αδύναμο κρίκο του ιμπεριαλισμού. Ήταν λοιπόν στην Αφρική που αποφάσιζε να αφιερώσει τις προσπάθειές του».[35]Η έλλειψη οργάνωσης και συνοχής των κονγκολέζικων δυνάμεων καταγράφεται στα ημερολόγια τουΤσε Γκεβάρα ως ο κύριος λόγος της αποτυχίας της επανάστασης.
Στα τέλη του έτους, εγκατέλειψε το Κονγκό, μαζί με τους επιζώντες της κουβανικής ομάδας (έξι μέλη της είχαν πεθάνει σε μάχη) και πέρασε τους επόμενους έξι μήνες στοΝταρ ες Σαλάμ της Τανζανίας. Στο διάστημα αυτό, ολοκλήρωσε μία σειρά χειρόγραφων σημειώσεων σχετικά μετην εμπειρία τουστο Κονγκό, ενώ εργάστηκε επίσης πάνω σε δύο ακόμα βιβλία, φιλοσοφικών και οικονομικών σημειώσεων. Το Φεβρουάριο του 1966 ταξίδεψε μεταμφιεσμένος καιμε πλαστό διαβατήριο, με προορισμό τηνΠράγα. Εκεί άρχισε να επεξεργάζεται την ιδέα ενός νέου αντάρτικου στη Λατινική Αμερική, με αρχικό στόχο τοΠερούκαι αργότερα εστιάζοντας στηΒολιβία.
Φωτογραφία του Γκεβάρα το 1966, ως Αντόλφο Μένα Γκονζάλεθ, έχοντας αλλάξει την εμφάνισή τουπριν ταξιδέψει με προορισμό τη Βολιβία.
Η προετοιμασία της επιχείρησης οργάνωσης αντάρτικου στη Βολιβία άρχισε το 1966, υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας, σε ένα απομονωμένο μέρος στην επαρχία Πινάρ δελ Ρίοκαι ειδικότερα στην περιοχή Βινιάλες που διακρίνεται γιατην παρουσία των ιδιόμορφων λόφων «μογκότες»[36][37][38]. Εκεί εκπαιδεύτηκε εντατικά ο πρώτος πυρήνας του μελλοντικού αντάρτικου, που αποτελείτο από 10 Κουβανούς και αρκετούς Βολιβιανούς, πρώην μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας αυτής. ΟΤσε Γκεβάρα έφτασε στη Βολιβία την 1η Νοεμβρίου του 1966 ταξιδεύοντας με αεροπλάνο από τοΣάο Πάολο της Βραζιλίας. Πιθανότατα έφτασε στη Βραζιλία αφού πρώτα ταξίδεψε σε πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, όπως και αρκετοί σύντροφοί του, προκειμένου ναμην δημιουργήσουν υποψίες γιατη δράση τους[39]. Είχε φροντίσει να αλλάξει δραστικά την εμφάνισή του ώστε να μοιάζει περισσότερο με επιχειρηματία, ξυρίζοντας το μούσι του, κουρεύοντας τα μαλλιά τουκαι φορώντας γυαλιά και γραβάτα[40]. Στην κατοχή του είχε δύο πλαστά ουρουγουανικά διαβατήρια που είχαν εκδοθεί μετα ονόματα Ραμόν Μπενίτεζ Φερνάντεθ και Αντόλφο Μένα Γκονζάλεθ αντίστοιχα. ΣτηΛα Πας, σημαντική ήταν η επαφή τουμε μία γυναίκα γνωστή μετο κωδικό όνομα Τάνια (πραγματικό όνομα Χάιντι Ταμάρα Μπούνκε). Μέσω αυτής ο Γκεβάρα εξασφάλισε ένα επίσημο έγγραφο, σύμφωνα μετο οποίο αποτελούσε διαπιστευμένο μέλος μιας αποστολής τουΟργανισμού Αμερικανικών Κρατώνπου πραγματοποιούσε έρευνα πάνω στις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις στις αγροτικές περιοχές της Βολιβίας[41]. Το έγγραφο αυτό του έδινε τη δυνατότητα να ταξιδεύει ελεύθερα σε ολόκληρη τη χώρα. Από τη βολιβιανή πρωτεύουσα μεταφέρθηκε το βράδυ της 6ης Νοεμβρίου, μαζί μετον στενό συνεργάτη του, Αλμπέρτο Φερνάντεζ (κωδικά ονόματα Πάτσο, Πατσούγκο), στην τοποθεσία Νιανκαουασού. Εκεί είχαν φροντίσει τον Ιούλιο του 1966, μετη βοήθεια των αδελφών Ρομπέρτο («Κόκο») και Γκουίντο («Ίντι») Περέδο, να αγοράσουν 1.277 εκτάρια[42] γης, που προορίζονταν γιατην οργάνωση στρατοπέδου. Η έκταση βρισκόταν στη θέση μιας εγκαταλελειμμένης φάρμας νοτιοδυτικά του διαμερίσματος Σάντα Κρουζ, σε μία σχετικά απομονωμένη και δασώδη περιοχή που περιβαλλόταν από βουνά και πυκνή βλάστηση, 50 μίλια βόρεια της πόλης Καμίρι.[43]Μια πιθανή εξήγηση γιατην επιλογή να εγκατασταθεί στα νοτιοανατολικά της Βολιβίας, είναι πως η περιοχή αυτή εξασφάλιζε γρηγορότερη πρόσβαση στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, στη Χιλή καιστην Παραγουάη. Επιπλέον, η αραιή πληθυσμιακή κάλυψη καιη απομόνωση που πρόσφερε η περιοχή ευνοούσε την οργάνωση αντάρτικου στρατού, μειώνοντας τον κίνδυνο να ανακαλυφθεί πριν ξεκινήσει τις επιχειρήσεις του[44].
Οι πρώτες εβδομάδες του1967 αφιερώθηκαν κατά κύριο λόγο στην εκπαίδευση των μαχητών καιστη δημιουργία υποδομής. Έχοντας μαθητεύσει στο μεγάλο σχολείο τωνΒιετκόνγκ, ο Γκεβάρα -που πλέον είχε υιοθετήσει το συνθηματικό όνομα Ραμόν-[45] φρόντισε να οργανώσει από την πρώτη στιγμή ένα δεύτερο, εφεδρικό στρατόπεδο, το "Καμπαμέντο ντελ Όρσο" (το Στρατόπεδο της Αρκούδας) και ένα ολόκληρο δίκτυο υπόγειων τούνελ, αποθηκών και κρησφύγετων. Η δωροδοκία ορισμένων αξιωματικών της Χωροφυλακής μείωνε αποτελεσματικότατα την περιέργεια των τοπικών αρχών, ενώ το καμουφλάρισμα των όλων εργασιών έδωσε την εντύπωση στους περαστικούς αγρότες ότι επρόκειτο για άλλη μία περίπτωση παράνομης κατεργασίας και διακίνησης κοκαΐνης -κάτι διόλου ασυνήθιστο γιατα βολιβιανά βουνά. Ήδη, όμως, από τα πρώτα βήματα της εκστρατείας εμφανίστηκαν αποθαρρυντικά σημάδια: οι Βολιβιανοί παρουσιάστηκαν εξαιρετικά απρόθυμοι να στελεχώσουν το αντάρτικο, ο πυρήνας του οποίου παρέμενε κατά βάση κουβανέζικος.
Τουλάχιστον, ο Γκεβάρα δεν ήταν μόνος σ' αυτό το δύσκολο ξεκίνημα. Από τη στιγμή που πάτησε τα βολιβιανά βουνά, αποκατέστησε ασύρματη επικοινωνία μετον Κάστρο ο οποίος, παρότι κινδύνευε να επισύρει την οργή της Ουάσινγκτον, έκανε ό,τι μπορούσε γιανα ενισχύσει την προσπάθεια του παλιού του συντρόφου. Ο Κουβανός ηγέτης πίεζε προσωπικά τον πρώην αντιπρόεδρο της Βολιβίας, Χουάν Λεχίν, ο οποίος, ανκαι εξόριστος στηΧιλή, ασκούσε καθοριστική επιρροή στους αριστερούς εργάτες των ορυχείων, να συντονίσει το βήμα τουμετο αντάρτικο τουΤσε. Προς την ίδια κατεύθυνση προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα όμως, να επηρεάσει τον εξόριστο στοΠερού πρώην πρόεδρο της Βολιβίας, Βίκτορ Εντενσόρο. Στο τέλος κάλεσε στην Αβάνα τον γενικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Βολιβίας, Μάριο Μόνχε (αλλιώς Εστανισλάο ή Ελ Νέγκρο Μάριο), ο οποίος μετέβη στη Νιανκαουασού γιανα συναντήσει τους αντάρτες. Υπό το πρόσχημα της μαζικής πάλης και της αποφυγής ολέθριων τυχοδιωκτισμών, έθεσε ως όρο οποιασδήποτε σύμπραξης την πλήρη υποταγή του αντάρτικου στην πολιτική γραμμή καιτη διοίκηση του κόμματος, με αποτέλεσμα να επέλθει η οριστική ρήξη μετον Γκεβάρα[46].
Το αντάρτικο άρχισε τη δράση του έχοντας συγκεντρώσει, στις καλύτερες στιγμές του, μόλις μερικές δεκάδες μαχητές[47]. Το Μάρτιο του 1967 σημειώθηκαν οι πρώτες επιτυχίες, όταν οι αντάρτες έστησαν ενέδρες και εξολόθρευσαν δυνάμεις του ανοργάνωτου βολιβιανού στρατού. Οι αιχμάλωτοι, αφού ανακρίθηκαν για λίγες μέρες, αφέθηκαν ελεύθεροι γιανα μεταφέρουν στις μονάδες και στις οικογένειές τους την έκπληξή τους γιατο επίπεδο οργάνωσης, τη μαχητική ικανότητα καιτην ανθρώπινη συμπεριφορά των αντιπάλων τους. ΣτηΛα Πας οι φήμες οργίαζαν υπερβάλλοντας κατά πολύ την πραγματικότητα καιο βολιβιανός Τύπος έκανε λόγο για εισβολή ξένων δυνάμεων και φονικές μάχες. Στις 27 Μαρτίου ο πρόεδρος Μπαριέντος αναγκάστηκε, σε ραδιοφωνικό του μήνυμα, να παραδεχθεί την ύπαρξη του αντάρτικου, αποδίδοντάς τοσε «ξένη δύναμη που επιβουλεύεται τη χώρα». Ωστόσο, αρνήθηκε ότι συμμετείχε σε αυτό ο Γκεβάρα, υπολογίζοντας την επίδραση πουθα μπορούσε να ασκήσει στον πληθυσμό η είδηση ότι ένας ήρωας της κουβανέζικης επανάστασης πολεμούσε το διεφθαρμένο καθεστώς τουστα βουνά της Βολιβίας.
Ο Ερνέστο Γκεβάρα στηΒολιβία λίγο πριντο θάνατο του, 1967.
Ο Μπαριέντος δεν ήταν έτοιμος για άμεση αναμέτρηση μετον μικρό, αλλά καλά εκπαιδευμένο και πειθαρχημένο, αντάρτικο πυρήνα του Γκεβάρα. Η τακτική που ακολούθησε είχε στόχο νατου εξασφαλίσει τον απαιτούμενο χρόνο, απομονώνοντας και εξαντλώντας ταυτόχρονα τον αντίπαλό του. Έτσι, κήρυξε τη νοτιοδυτική περιοχή της χώρας, όπου αναπτύχθηκε το αντάρτικο, «Κόκκινη Ζώνη» στρατιωτικών επιχειρήσεων, εκκένωσε ολόκληρες περιοχές από τον αγροτικό τους πληθυσμό, ο οποίος μεταφέρθηκε γρήγορα σε άλλα σημεία, εφάρμοσε αποκλεισμό τροφίμων και εφοδίων και κατέστρεψε τη σοδειά, ακολουθώντας τακτική «καμένης γης». Στο μεταξύ, οιΗ.Π.Α. πήραν στα χέρια τους το στρατιωτικό σκέλος της επιχείρησης εξολόθρευσης του Γκεβάρα: περί τους 40 Αμερικανοί στρατιωτικοί ειδικοί, στην πλειονότητά τους βετεράνοι τωνπολέμων στην Κορέα, τοΒιετνάμκαιτοΚονγκό, δημιούργησαν στρατόπεδο εντατικής εκπαίδευσης 800 μισθοφόρων πρασινοσκούφηδων που μυήθηκαν στα μυστικά του ανταρτοπολέμου και εξοικειώθηκαν με τις πολύ σκληρές συνθήκες της ζούγκλας. Παράλληλα, οι Αμερικανοί προμήθευσαν το βολιβιανό στρατό με όπλα, πυρομαχικά, ελικόπτερα και ασύρματους, ενώ στις προσπάθειες εντοπισμού του Γκεβάρα συμμετείχε και αμερικανικός κατασκοπευτικός δορυφόρος[48].
Τα πρώτα προειδοποιητικά σύννεφα άρχισαν να συσσωρεύονται το Μάιο, όταν το αντάρτικο είχε τις πρώτες του απώλειες, σε μάχες με περιπόλους του κυβερνητικού στρατού. Σε μία από τις συμπλοκές, συνελήφθη ο Γάλλος δημοσιογράφος και φιλόσοφος Ρεζί Ντεμπρέ, ο οποίος είχε μεταβεί στη Νιανκαουασού στις αρχές Μαρτίου, ενώ νωρίτερα είχε παίξει επίσης ρόλο συνδέσμου μετον Κάστρο. Ο Ντεμπρέ κατηγορήθηκε για προδοσία του Γκεβάρα καιτων συντρόφων του κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων, μία κατηγορία πουο ίδιος αρνήθηκε (λίγους μήνες αργότερα καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση από το καθεστώς).[49]Οι ενδείξεις γιαεκτων ένδον διαρροές πύκνωσαν, ιδίως έπειτα από αιφνιδιαστική επίθεση κυβερνητικών δυνάμεων στο αρχηγείο του αντάρτικου. Στη μάχη που ακολούθησε, ξεχώρισαν οι στρατιωτικές αρετές του Γκεβάρα καιοι κυβερνητικές δυνάμεις εξολοθρεύτηκαν, ωστόσο το κρησφύγετο ήταν πια άχρηστο. Οι αντάρτες μετέφεραν εσπευσμένα το αρχηγείο τους στο εφεδρικό στρατόπεδο «Καμπαμέντο ντελ Όρσο», ενώ η υποψία της προδοσίας άρχισε να επηρεάζει την ατμόσφαιρα μεταξύ των επαναστατών. Υποψίες διοχετεύτηκαν και προς την Τάνια, γιατην οποία γράφτηκε ότι στρατολογήθηκε από τηνKGBτο 1961 με αποστολή να παρακολουθεί καινα αναφέρει διαρκώς τις κινήσεις του Γκεβάρα στους ανήσυχους Σοβιετικούς[50]. Η αλήθεια όμως είναι ότι η Τάνια, που συμμετείχε στο βολιβιανό αντάρτικο από την πρώτη στιγμή, πήρε μέρος σε πολύ επικίνδυνες αποστολές και έπεσε στο πεδίο της μάχης σε μία από αυτές, τον Αύγουστο. Παράλληλα, το καθεστώς Μπαριέντος προσπάθησε να στερήσει τον Γκεβάρα από τις ενδεχόμενες εφεδρείες του στις βολιβιανές πόλεις. Στις 12 Απριλίου κήρυξε παράνομο το Κομμουνιστικό Κόμμα Βολιβίας καιτο τροτσκιστικό Επαναστατικό Εργατικό Κόμμα, γιανα ακολουθήσουν μαζικές συλλήψεις και εκτοπισμοί.
Στις 12 Μαΐου, έπειτα από έντονες εξωτερικές πιέσεις, οι αρχές της Χιλής συνέλαβαν τον εξόριστο ηγέτη των Βολιβιανών εργατών ορυχείων, τον ισχυρότερο δυνάμει σύμμαχο του Γκεβάρα, Χουάν Λεχίν, ο οποίος λίγες μέρες πριν είχε χαρακτηρίσει το αντάρτικο σαν «το μόνο δρόμο γιατην απελευθέρωση του λαού της Βολιβίας από τον βάρβαρο ζυγό του». Παρά τα προληπτικά μέτρα του καθεστώτος, η βασική σύλληψη του Γκεβάρα για μαζική εξέγερση των πόλεων, πουθα συνδυαζόταν με κλιμάκωση του ανταρτοπόλεμου πιέζοντας τη χούντα του Μπαριέντος, άρχισε να διαγράφεται ρεαλιστική στον ορίζοντα στις αρχές Ιουνίου, όταν η Βολιβία συγκλονίστηκε από ένα μεγάλο κύμα εργατικών και φοιτητικών διαδηλώσεων. Οι εργάτες του Ορούρο, του Χουανίνι καιτου Κατάρι κήρυξαν γενική απεργία, ενώ οι φοιτητές της Λα Πας προχώρησαν σε καταλήψεις και πορείες με συνθήματα γιατην πτώση της κυβέρνησης και φωτογραφίες του Γκεβάρα. Ο Μπαριέντος απάντησε επιβάλλοντας κατάσταση πολιορκίας καιοι ταραχές πήραν χαρακτήρα ανοιχτής εξέγερσης, καθώς οι εργάτες των ορυχείων κήρυξαν τις περιοχές τους «ελεύθερες ζώνες». Η εξέγερση καταστάλθηκε ύστερα από επέμβαση του στρατού, στις 24 Ιουνίου, που στοίχισε τις ζωές 21 εργατών, ενώ εκατοντάδες συνδικαλιστές και φοιτητές συνελήφθησαν. Με διχασμένη και αμφιταλαντευόμενη ηγεσία, το κίνημα των πόλεων απέτυχε, αφήνοντας τον Γκεβάρα χωρίς εφεδρείες στους πρόποδες τωνΆνδεων.
Προς τα τέλη Ιουλίου η δουλειά των Αμερικανών ειδικών άρχισε να αποδίδει καρπούς. Οι πρασινοσκούφηδες Ρέιντζερ είχαν πια ολοκληρώσει την ταχύρρυθμη εκπαίδευσή τους και βγήκαν στο βουνό. Ο Γκεβάρα ανακάλυψε ότι ο εχθρός τον πολεμούσε μετα ίδια τουτα όπλα, ακολουθώντας την τακτική του αιφνιδιασμού. Στις 30 Ιουλίου γλίτωσε παρά λίγο σε μία ενέδρα, ενώ οι δυνάμεις του εξασθενούσαν από τις απώλειες στο πεδίο της μάχης, την έλλειψη τροφής και φαρμάκων, που τις έκανε ευάλωτες στις αρρώστιες. Όλα αυτά, σε συνδυασμό μετη συνεχιζόμενη δυστοκία στη στρατολόγηση ντόπιων, είχαν αναπόφευκτα αρνητική επίδραση στο ηθικό των ανταρτών. Από τον Αύγουστο, το αντάρτικο πέρασε καθαρά σε αμυντικό αγώνα αυτοσυντήρησης, καθώς ο κλοιός του εχθρού έσφιγγε ολοένα και περισσότερο. Στις 12 Σεπτεμβρίουο πρόεδρος Μπαριέντος ανακοίνωσε ότι η σύλληψη του Γκεβάρα ήταν θέμα λίγων ωρών[51]. Πράγματι, στις αρχές του Οκτωβρίου ήρθε το τέλος τουΤσε.
Τη νύχτα της 7ης Οκτωβρίου ένας αγρότης διέκρινε κοντά στο χωριό Λα Ιγκέρα, στην περιοχή της χαράδρας Γιούρο, τις φιγούρες μίας ομάδας ανταρτών (συνολικά 17 άνδρες) και έτρεξε να ειδοποιήσει τον τοπικό στρατιωτικό διοικητή και λοχαγό Γκάρι Πράδο Σαλμόν. Ο Γκεβάρα χώρισε τη διμοιρία σε μικρότερες ομάδες, ωστόσο σύντομα αντιλήφθηκαν πως ήταν περικυκλωμένοι. Οι κυβερνητικές δυνάμεις που είχαν κινητοποιηθεί γρήγορα εντόπισαν τους αντάρτες τα χαράματα της 8ης Οκτωβρίου και ακολούθησε μάχη. Η ομάδα του Γκεβάρα, αποτελούμενη από επτά αντάρτες επιχείρησε να οπισθοχωρήσει. Το όπλο του, είτε εξαιτίας εμπλοκής είτε από κάποια εχθρική σφαίρα είχε αχρηστευτεί καιο ίδιος έφερε τραύμα στο κάτω μέρος του ποδιού πουτον δυσκόλευε στο περπάτημα. Υποβασταζόμενος από τον Σιμόν Κούμπα («Γουίλι»), έναν επαναστάτη εργάτη από τα ορυχεία του Χουανίνι, έπεσε τελικά στα χέρια τριών στρατιωτών του Πάρδο. Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, ο Γκεβάρα διέταξε τους στρατιώτες ναμην πυροβολήσουν, αποκαλύπτοντας την ταυτότητά τουκαι υπενθυμίζοντάς πως θα τους ήταν πολυτιμότερος ζωντανός. Πιθανόν, όμως, να ήταν καιο Σιμόν Κούμπα εκείνος που απευθύνθηκε στους στρατιώτες.[52]
Την καταδίωξη τουΤσε Γκεβάρα στη Βολιβία παρακολουθούσε επίσης ηCIA, με επικεφαλής τον πράκτορα Φέλιξ Ροδρίγκες (Félix Rodríguez), ο οποίος μετέφερε την πληροφορία της σύλληψής τουστο αρχηγείο της υπηρεσίας τουκαι σύντομα μετέβη ο ίδιος στηΛα Ιγκέρα.
Μετά από μερικές ανακρίσεις στο σχολείο του χωριού, ο αιχμάλωτος Γκεβάρα δολοφονήθηκε,[53] στις 9 Οκτωβρίου1967, από τον υπαξιωματικό του βολιβιανού στρατού Μάριο Τεράν (Mario Terán). Ο συγκεκριμένος αρχικά δίστασε να εκτελέσει την εντολή γιατη δολοφονία του[54] αλλά τελικά πυροβόλησε τον αιχμάλωτο, ο οποίος φέρεται νατου είπε «Ήρθατε ναμε σκοτώσετε. Ρίξε, δειλέ, έναν άντρα θα σκοτώσεις».[55]Ο θάνατός του σημειώθηκε λίγο μετά τις μία το μεσημέρι.
Την επόμενη μέρα, οι δημοσιογράφοι που μεταφέρθηκαν εσπευσμένα με στρατιωτικά ελικόπτερα στο Βαγιεγκράντε, αντίκρισαν ξαπλωμένο σε ένα πρόχειρο κρεβάτι, έναν γενειοφόρο άντρα γυμνό από τη μέση και πάνω, με χακί παντελόνι και στρατιωτική ζώνη. Ήταν οΤσε Γκεβάρα νεκρός. Όχι από τα μάλλον επιπόλαια τραύματα στο πεδίο της μάχης, αλλά από δύο σφαίρες στο σβέρκο. ΟΤσε, στα 39 του χρόνια, πλήρωσε μετη ζωή τουτο σχέδιο οργάνωσης αντάρτικου στη Βολιβία, με προοπτική την επέκτασή τουκαισε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ακόμα και νεκρός, ο Γκεβάρα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος γιατο βολιβιανό καθεστώς πουδεν διανοήθηκε να ρισκάρει μία δημόσια ταφή του. Ούτε στον αδελφό του, Ρομπέρτο Γκεβάρα, δεν έδειξαν το πτώμα του, με συνέπεια πολλοί να αμφισβητήσουν αν πέθανε πραγματικά ή μήπως επρόκειτο για μπλόφα των αρχών. Στην Κούβα, ο Φιντέλ Κάστρο κράτησε αρχικά επιφυλακτική στάση απέναντι στην είδηση του θανάτου του, ωστόσο στις 15 Οκτωβρίου, αποδέχτηκε το γεγονός, μετά από την εμφάνιση φωτογραφικών αποδείξεων, και κήρυξε τριήμερο πένθος στη δεύτερη πατρίδα του Αργεντινού επαναστάτη[56].
Μεταφέρθηκε στο χωριό Χιγέρας, κι' έμεινε ζωντανός περίπου είκοσι τέσσερις ώρες. Αρνήθηκε ν' ανταλλάξει έστω καιμια λέξη με κείνους πουτον αιχμαλώτισαν και ένας μεθυσμένος αξιωματικός που επιχείρησε νατον περιπαίξει, έφαγε ένα χαστούκι κατάμουτρα.
Αφού ο Μπαρριέντος, ο Οβάντο καιοι άλλοι στρατιωτικοί αρχηγοί μαζεύτηκαν στηΛαΠαζ πήραν εν ψυχρώ την απόφαση νατον δολοφονήσουν. Μάθαμε λεπτομερειακά πως αποφασίστηκε να εκτελεστεί αυτή η άτιμη απόφαση μέσα στο σχολείο του Χιγέρας. Ο ταγματάχης Μιγέλ Αγιορόα καιο συνταγματάρχης Αντρές Σέλνιτς, ράντζερς εκπαιδευμένοι από τους γιάνκηδες, έδωσαν τις αναγκαίες οδηγίες γιατη δολοφονία στον υπαξιωματικό Μάριο Τεράν. Όταν αυτός, τύφλα στο μεθύσι, προχώρησε μέσα στο σχολείο, οΤσε είχε ακούσει τις ντουφεκιές που αποτελείωναν δυο αντάρτες, έναν Βολιβιανό και έναν Περουβιανόˑ είδε πως ο δήμιος δίσταζε, καιτου είπε ήρεμα και θαρρετά: «τραβήχτε! Μη φοβάστε!» Ο υπαξιωματικός έφυγε τρέχοντας και χρειάστηκε οι ανώτεροί του Αγιορόα και Σέλνιτς νατου επαναλάβουν τη διαταγή γιανατον εκτελέσει, τραβώντας μία κάθετη ριπή μετο αυτόματο κάτω από τη μέση. Καθώς είχαν κιόλας διαδώσει την εκδοχή πως οΤσε πέθανε μερικές ώρες μετά τη μάχη, οι δήμιοι πήραν τη διαταγή ναμην τραβήξουν ούτε στην καρδιά ούτε στο κεφάλι γιαναμη μείνει στον τόπο. Η αγωνία τουΤσε παρατείνονταν σκληρά, μέχρι που ένας υπαξιωματικός, μεθυσμένος και εκείνος, τον αποτελείωσε μεμια πιστολιά στον αριστερό κρόταφο.
Περιγραφή της εκτέλεσης Γκεβάρα, κατά τον Φιδέλ Κάστρο [57]
Το πτώμα του Γκεβάρα μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Σαν Χοσέ ντε Μάλτα όπου έγινε και νεκροψία, στο πρακτικό της οποίας καταγράφτηκαν συνολικά εννέα πληγές που είχαν προκληθεί από σφαίρες. Σύμφωνα μετη νεκροψία, ο θάνατός του προκλήθηκε από τα τραύματα που έφερε στο θώρακα καιτην αιμορραγία. Το πτώμα του έπρεπε για τους στρατιωτικούς να χαθεί δίχως κανένα ίχνος και θάφτηκε κρυφά κοντά στο αεροδρόμιο, 30 χλμ. από τηνΛα Ιγκέρα. Νωρίτερα, στο νοσοκομείο, είχαν κοπεί τα χέρια του, τα οποία διατηρήθηκαν σε φορμόλη προκειμένου να γίνει αργότερα η οριστική αναγνώρισή του. Το πτώμα του έμεινε στον μυστικό του τάφο μέχρι που ανακαλύφθηκε στις 12 Ιουλίου1997στο Βαγιεγκράντε της Βολιβίας. Αφού μεταφέρθηκε στηνΚούβα, κηδεύτηκε στη Σάντα Κλάρα, την πόλη πουο ίδιος είχε κατακτήσει το1958 ανοίγοντας το δρόμο γιατην τελική νίκη του Κάστρο.
Ανάμεσα στα αντικείμενα τουΤσε Γκεβάρα που διέθεταν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους διώκτες του, ανήκε καιτο ημερολόγιό του, στο οποίο καταγράφονταν τα γεγονότα που σχετίζονταν μετη δράση του αντάρτικου σώματος στο έδαφος της Βολιβίας.[58]Η πρώτη καταχώρηση σε αυτό έγινε στις 7 Νοεμβρίουτου1966, λίγο καιρό μετά την εγκατάσταση τουΤσε Γκεβάρα στην περιοχή Νιανκαουασού, ενώ η τελευταία καταγραφή σημειώθηκε στις 7 Οκτωβρίου1967, μία ημέρα πριντη σύλληψή του. Στο ημερολόγιο αναφέρεται πώς οι αντάρτες αναγκάστηκαν να προβούν σε επιχειρήσεις πρόωρα, εξαιτίας της ανακάλυψής τους από τον βολιβιανό στρατό, όπως καιοι λόγοι για τους οποίους ο Γκεβάρα αποφάσισε να διαχωριστεί η φάλαγγα σε δύο μονάδες, χωρίς να καταφέρουν έκτοτε να έρθουν σε επαφή, περιγράφοντας συνολικά τα αίτια της αποτυχίας του αντάρτικου στρατού. Το ημερολόγιο τυπώθηκε μετά από ελέγχους της γνησιότητάς του, στις 22 Ιουνίου1968στην Κούβα.[59]Η διανομή του έγινε δωρεάν και συγχρόνως δημοσιεύτηκε σε άλλα έντυπα ανά τον κόσμο.
↑ 12,012,1Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life. New York: Grove Press, 1997, σ. 3, 769. ISBN 0-8021-1600-0
↑Τοπιστοποιητικό γέννησηςτου Ερνέστο Τσε Γκεβάρα φέρει ως ημερομηνία γέννησης τη 14η Ιουνίου 1928. Ωστόσο, μια τριτογενής πηγή, η Julia Constenla στο βιογραφικό βιβλίο τουΤζονΛι Άντερσον γιατονΤσε, ισχυρίζεται ότι στην πραγματικότητα οΤσε γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Η Constenla ισχυρίζεται ότι η μητέρα τουΤσε, Σέλια ντελα Σέρνα, της ομολόγησε ότι ήταν ήδη έγκυος όταν παντρεύτηκε τον πατέρα τουΤσε, Ερνέστο Γκεβάρα Λιντς και ότι η ημερομηνία γέννησης στο πιστοποιητικό πλαστογραφήθηκε εσκεμμένα ώστε να φαίνεται ότι ο γιος της γεννήθηκε ένα μήνα αργότερα, ειδάλλως θα αποδεικνυόταν ότι ήταν ήδη έγκυος πριντο γάμο της καιθα προέκυπτε σκάνδαλο. Ο βιογράφος ΤζονΛι Άντερσον δέχεται ως έγκυρη αυτή την πηγή.[12]
↑Το οικογενειακό δέντρο των Λιντς περιλαμβάνει Ιρλανδούς μετανάστες, που έκαναν την εμφάνισή τους στηνΑργεντινή από τις αρχές του18ου αιώνα. Η μητέρα του ήταν απόγονος του αξιωματούχου του Περού, Χοσέ ντελα Σέρνα, ο οποίος ήταν βασκικής καταγωγής. Ο παππούς του, Χουάν Μαρτίν ντελα Σέρνα, ήταν μέλος της Ριζοσπαστικής Πολιτικής Ένωσης (Union Cívic Radical), του πρώτου κόμματος με ευρεία λαϊκή βάση στην Αργεντινή. Για λεπτομέρειες του γενεαλογικού δέντρου του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα βλ. καιGenealogy of Ernesto Guevara de la Serna.
↑Ένα βιβλίο με ποιήματα του Νερούδα βρέθηκε στον υπνόσακο του Γκεβάρα μετά τη σύλληψή τουστηΒολιβία. Κατά τονΤσε, τοΚάντο Χενεράλ αποτελούσε το σπουδαιότερο έργο αμερικανικής ποίησης
↑Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, Ερνέστο Γκεβάρα: Γνωστός και ως Τσε, Κέδρος 2005, σελ. 33
↑Από τα συνολικά επτά τετράδια που συνιστούν το λεξικό του Γκεβάρα, ένα είναι χαμένο καιτα υπόλοιπα παραμένουν αδημοσίευτα.
↑CIA.gov, (Αρχειοθέτηση 18/1/2017) αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIAγιατο πραξικόπημα καιτην επιχείρηση PBSUCCESS. Βλ. επίσης Nick Cullather, Secret History: The Cia's Classified Account of Its Operations in Guatemala, 1952-1954, Stanford University Press, 1999, ISBN 0-8047-3311-2και Stephen Schlesinger, Stephen Kinzer, Bitter Fruit: The Story of the American Coup in Guatemala, Harvard University David Rockefeller Center for Latin American Studies, 1999, ISBN 0-674-07590-0.
↑Δεν είναι απόλυτα βέβαιη η ημερομηνία της πρώτης συνάντησης τουΤσε Γκεβάρα μετον Φιδέλ Κάστρο. Σύμφωνα μετην Ίλδα Γκαδέα έγινε στις αρχές Ιουλίου, ενώ κατά τον ίδιο τον Κάστρο τον μήνα Ιούλιο ή Αύγουστο. Άλλες πηγές τοποθετούν τη συνάντηση το Σεπτέμβριο ή ακόμα καιτο Νοέμβριο. Κατά τον βιογράφο του, Π.Ι. Τάιμπο ΙΙ, είναι σχεδόν βέβαιο πως συναντήθηκαν τη δεύτερη εβδομάδα του Ιουλίου, διότι την τρίτη εβδομάδα ήταν μαζί σε εκδήλωση στο Τσαπουλτεπέκ (βλ. Π.Ι. Ταΐμπο ΙΙ, Ερνέστο Γκεβάρα: Γνωστός και ως Τσε, σελ. 970).
↑Σε ένα ποίημα που συνέθεσε οΤσε Γκεβάρα το1955, γράφει γιατον Φιδέλ Κάστρο: Εμπρός ας πάμε / φλεγόμενε προφήτη της αυγής / από κρυφά, άφραχτα μονοπάτια / να ελευθερώσουμε το πράσινο καϊμάν που τόσο αγαπάς (βλ. Π.Ι. Τάιμπο, Ερνέστο Γκεβάρα: Γνωστός και ως Τσε, σελ. 146).
↑Η κουβανική υπηκοότητα τουΤσε Γκεβάρα πιστοποιήθηκε τυπικά στις 26 Νοεμβρίου1959, σύμφωνα μετο δικαίωμα που αποκτούσε με βάση το νόμο
↑Μία ανάλυση της CIA, χαρακτηρίζει το πρόγραμμα εκβιομηχάνισης τουΤσε Γκεβάρα ως τη μεγαλύτερη αποτυχία του, που οδήγησε την κουβανική οικονομία στο χαμηλότερο επίπεδο μετά την ανάληψη της εξουσίας (βλ. The Fall of Che Guevara and the Changing Face of the Cuban Revolution, Intelligence Memorandum, CIA, 18 Οκτωβρίου1965, ανακτήθηκε 9 Σεπτεμβρίου2006). Ο ίδιος οΤσε Γκεβάρα ανέφερε σε συνέντευξή του σχετικά μετην πολιτική του: «Ήταν ανοησία μας να βιαστούμε τόσο στο θέμα της εκβιομηχάνισης. Θελήσαμε να αντικαταστήσουμε ξαφνικά όλες τις εισαγωγές, δια της μεθόδου της παραγωγής ολοκληρωμένων προϊόντων [...] Δεν είδαμε τις τεράστιες περιπλοκές πουθα επιφέρει η εισαγωγή των ενδιάμεσων προϊόντων.» (Π.Ι. Τάιμπο ΙΙ, σελ. 534). Από τις αρχές του1964ο ρυθμός εκβιομηχάνισης μειώθηκε ενώ μειώθηκαν οι επενδύσεις στη βιομηχανία δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στο γεωργικό τομέα.
↑ 32,032,1Herny Butterfield Ryan, Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats, Oxford University Press 1998, σελ. 32
↑«Πόσο πιο κοντινό καιπιο φωτεινό θα βλέπαμε το μέλλον, αν άνθιζαν δυο, τρία, πολυάριθμα Βιετνάμ στην επιφάνεια της γης [...]», Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, Κείμενα: "Μήνυμα στη Τρικοντινένταλ", Σύγχρονη Εποχή 1997, βλ. καιαρχείο Τσε Γκεβάρα.
↑Herny Butterfield Ryan, Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats, Oxford University Press 1998, σελ. 68
↑Φύλλο εφημερίδας "Έθνος" της 12/9/1967, σελ. 8: "Βολιβία: Θα συλληφθή εντός ωρών ο Γουεβάρα"
↑Jorge G. Castañeda, Companero: The Life and Death of Che Guevara, Knopf Doubleday 2009, σελ. 398-400
↑Σχετικά μετην διαταγή γιατη δολοφονία του έχουν υποστηριχθεί διαφορετικές απόψεις. Κατά μία εκδοχή αποφασίστηκε από τις ένοπλες δυνάμεις της Βολιβίας ενώ άλλες πηγές αναφέρονται σε διαταγή εκ μέρους της CIA. Θεωρείται ωστόσο πως ένας ηττημένος και αιχμάλωτος Γκεβάρα θα ήταν ενδεχομένως πιο χρήσιμος γιατην μυστική υπηρεσία τωνΗΠΑ, άποψη που υποστηρίζουν και αναλυτές της CIA (βλ. Π.Ι. Τάιμπο σελ. 1085).
↑Ορισμένες πηγές αναφέρουν πως ο Τεράν είχε πιει προκειμένου να πάρει θάρρος καινα εκτελέσει την εντολή της δολοφονίας. Ο λοχαγός του βολιβιανού στρατού, Γκάρι Πράδο, ανασκεύασε την εκδοχή αυτή, ισχυριζόμενος πως στον οικισμό δεν υπήρχε αρκετό αλκοόλ για τόσους στρατιώτες.
↑Anderson, Jon Lee. Che Guevara: A Revolutionary Life, βλ. καιΠ.Ι. Τάιμπο, σελ. 922.
↑Ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα στον κόσμο των θρύλων, σελ. 70-77, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, Καθημερινή (1997)
↑Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα (πρόλογος Φιντέλ Κάστρο, μετάφραση Φ. Κομνηνού), Ημερολόγιο Βολιβίας (7 Νοέμβρη 1966 έως 7 Οκτώβρη 1967), Εκδόσεις Καρανάση, Αθήνα 1977, γ' έκδοση, σελ. 26-27
↑Ernesto Che Guevara, "Diario (Bolivia)", ανακτήθηκε 26 Φεβρουαρίου 2006. Διαδικτυακή έκδοση του ημερολογίου στα ισπανικά καισε μορφή pdf.
↑Σύμφωνα μετον Φιδέλ Κάστρο, αντίγραφα του ημερολογίου περιήλθαν στην κατοχή των Κουβανών από τον Αντόνιο Αργέδας, υπουργό Εσωτερικών της Βολιβίας, πρώην μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και πρώην πράκτορας της CIA (βλ. Π.Ι. Τάιμπο, σελ. 943).
Σχετικά πολυμέσα
