1Η έδρα του Κοινοβουλίου είναι στο Βαλπαραΐσο. 2 Αναθεωρήθηκε τα έτη 1989, 1991, 1997, 1999, 2000, 2003 και 2005.
ΗΧιλή, ή επίσημα Δημοκρατία της Χιλής (ισπανικά: Chile, ή República de Chile(βοήθεια·πολυμέσα)), είναι χώρα της Νότιας Αμερικής, που καταλαμβάνει στενή παραλιακή λωρίδα μεταξύ τωνΆνδεωνκαιτουΕιρηνικού ωκεανού. Συνορεύει ανατολικά μετηνΑργεντινή, βορειοανατολικά μετηΒολιβίακαι βόρεια μετοΠερού. Η έκτασή της είναι 756.102 τ.χλμ.καιο πληθυσμός της ανέρχεται σε 20.086.377 κατοίκους,[3] σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση γιατο 2024. Πρωτεύουσα είναι τοΣαντιάγο, το οποίο συγκεντρώνει το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Μεγάλες πόλεις επίσης είναι τοΒαλπαραΐσο, ηΑντοφαγάστακαιτοΚονσεπσιόν.
Η Χιλή καταλαμβάνει μια ασυνήθιστα μακρόστενη λωρίδα στεριάς από βορρά προς νότο, συνολικά 4.630 χλμ., ενώ το μέσο πλάτος της είναι μόλις 175 χλμ.. Η χώρα, επειδή εκτείνεται σε αρκετά μεγάλο γεωγραφικό πλάτος, καλύπτει σημαντικό φάσμα κλιματολογικών συνθηκών, που προσφέρουν στη χώρα φυσική ποικιλομορφία. Στα βόρεια, στην έρημο Ατακάμα, όπου δεσπόζουν περιοχές με άφθονο ορυκτό πλούτο, το κλίμα είναι ξηρό. Στις κεντρικές περιοχές, όπου είναι συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της χώρας, επικρατεί μεσογειακό κλίμα. Αντιθέτως, στον νότο, που χαρακτηρίζεται από πυκνές δασικές εκτάσεις με λίμνες, φιόρδ, ηφαίστεια, ακρωτήρια και μικρά νησιά, η υγρασία είναι έντονη, με συνεχείς βροχοπτώσεις. Στον οικονομικό τομέα, ο πρωτογενής τομέας συνδυάζει τηγεωργία (σιτάρι, αμπέλια), τηνκτηνοτροφία (βοοειδή, πρόβατα) καιτηναλιεία, ενώ γίνεται εξόρυξη ορυκτού πλούτου, όπως σιδήρουκαι κυρίως χαλκού, στην παραγωγή του οποίου είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως.[7]
Πριν από την άφιξη τωνΙσπανών αποίκωντον 16ο αιώνα, η βόρεια Χιλή βρισκόταν υπό τον έλεγχο τωνΊνκας, ενώ στο κεντρικό και νότιο τμήμα κατοικούσαν πληθυσμοί της φυλής Μαπούτσε.
Το 1810 η Χιλή ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη χώρα καιτο 1818 αποτίναξε πλήρως την ισπανική επικυριαρχία.
Κατά τον 20ό αιώνα, η χώρα γνώρισε ολοκληρωτικό καθεστώςγια δεκαεπτά συνεχή έτη (1973-1990), το οποίο άσκησε έντονη βία και απαγορεύσεις στο μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας. Σήμερα, ο εκδημοκρατισμός της χώρας έχει προχωρήσει σε τέτοιον βαθμό, ώστε η Χιλή θεωρείται παράγοντας σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή. Ανκαιτοδημόσιο χρέος της παραμένει σχετικά υψηλό, η Χιλή ανθεί οικονομικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1980.
Έχουν υποστηριχθεί διάφορες θεωρίες γιατην προέλευση του ονόματος «Χιλή» (Chile - προφέρεται Τσίλε). Σύμφωνα με μία προσέγγιση του18ου αιώνα, οιΊνκας ονόμαζαν την κοιλάδα της Ακονκάγουα «Τσίλι»,[8] ως παράφραση του ονόματος «Τίλι», ενός αρχηγού ιθαγενών Ινδιάνων, ο οποίος κυριαρχούσε στην περιοχή την εποχή του εποικισμού από τους Ίνκας (15ος αιώνας).[9][10]Μια άλλη θεωρία αποδίδει το όνομα στην ομοιότητα της κοιλάδας Ακονκάγουα, στα κεντρικά της χώρας, μετην κοιλάδα Κάσμα του Περού, όπου υπήρχε μια περιοχή και ένας οικισμός μετο όνομα «Τσίλι».[10] Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι το όνομα της χώρας προέρχεται από την ιθαγενή λέξη των ινδιάνων Μαπούτσε «Τσίλι», που σήμαινε πιθανότατα «εκεί που τελειώνει ηγη»[11][12][13] ή «το βαθύτερο σημείο της γης» ή «γλάρος». Μία τελευταία εκδοχή αποδίδει το όνομα στην ηχητική απόδοση ενός κελαηδίσματος πουλιού.[11]Οι Ισπανοί κατακτητές γνώρισαν την ονομασία Χιλή (Τσίλε) από τους Ίνκας, και ακολούθως η πρώτη ισπανική αποστολή νότια τουΠερού, με αρχηγό τωνΝτιέγο ντε Αλμάγρο, ονόμασε έτσι την κοιλάδα που κατοικούσαν οι Ινδιάνοι Μαπούτσε.[10]
Απεικόνιση σύρραξης μεταξύ δυνάμεων Μαπούτσε (αριστερά) και Ίνκας (δεξιά)
Ο πρώτος εποικισμός της σημερινής περιοχής της Χιλής έγινε πριν από περίπου 10.000 χρόνια από ιθαγενείς ινδιάνους που κατοίκησαν στις εύφορες κοιλάδες και τις παράκτιες περιοχές της χώρας. Δείγματα αυτού του πρώιμου εποικισμού είναι τοΣπήλαιο του Μυλόδοντα (Cueva del Milodon) καιτα κοιλώματα λάβαςΠάλι Άικε.[14]ΟιΊνκας επεκτάθηκαν στο βόρειο τμήμα της σημερινής Χιλής για σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς απωθήθηκαν από τους ιθαγενείς πληθυσμούς των ινδιάνων ΜαπούτσεΗ κύρια μάχη μεταξύ τους πραγματοποιήθηκε, στα τέλη του 15ου αιώνα, στονποταμό Μάουλε, και μετά από τριήμερη σύγκρουση, τα νότια όρια της αυτοκρατορίας των Ίνκας παρέμειναν σε αυτό τον ποταμό.[15]
Ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στη χώρα υπήρξε πιθανότατα οΦερδινάνδος Μαγγελάνος, το 1520, κατά τη διέλευση του νότιου στενού μεταξύ ΑτλαντικούκαιΕιρηνικού Ωκεανού, το οποίο σήμερα φέρει το όνομά του (Πορθμός του Μαγγελάνου). Οι επόμενοι Ευρωπαίοι που έφτασαν στη Χιλή ήταν οιΙσπανοί εξερευνητές (κονκισταδόροι) τουΝτιέγο ντε Αλμάγρο, μέσω τουΠερούτο1535, που ήρθαν σε αναζήτηση χρυσού. Οι Ισπανοί ήρθαν σε επαφή με εκατοντάδες χιλιάδες ιθαγενών ινδιάνων από διαφορετικούς πολιτισμούς στις περιοχές της σημερινής Χιλής. Οι τοπικές αυτές κοινωνίες στηρίζονταν κατά βάση στην εποχική γεωργίακαιτοκυνήγι. Η κατάκτηση της Χιλής ξεκίνησε το1540με βασικό πρωταγωνιστή τονΠέδρο ντε Βαλδίβια, αξιωματικό τουΦρανσίσκο Πισάρρο, ο οποίος και ίδρυσε τη σημερινή πρωτεύουσα Σαντιάγο, στις 12 Φεβρουαρίου1541. Ανκαιοι Ισπανοί δεν βρήκαν τα πλούσια κοιτάσματα χρυσού και άργυρου που ανέμεναν, αναγνώρισαν το γεωργικό δυναμικό της Κεντρικής Κοιλάδας της Χιλής, η οποία και τελικά έγινε τμήμα τουΑντιβασιλείου του Περού.[16]
Η κατάκτηση και επέκταση των Ισπανών έγινε σταδιακά, καθώς ο τοπικός πληθυσμός προέβαλλε σθεναρή αντίσταση. Μία μαζική αντεπίθεση των Μαπούτσε που ξεκίνησε το1553 κατέληξε στον θάνατο του Βαλδίβια καιστην καταστροφή πολλών βασικών οικισμών της ισπανικής αποικίας. Αντίστοιχες αντεπιθέσεις πραγματοποιήθηκαν το1598καιτο1655, με συνέπεια τα νότια σύνορα της ισπανικής κυριαρχίας να μεταφέρονται σε βορειότερες περιοχές. Η κατάργηση της δουλείαςτο1683 καταλάγιασε τις εντάσεις μεταξύ της αποικίας καιτων νοτιότερων περιοχών των Μαπούτσε, εισάγοντας το εμπόριο μεταξύ τους.[16] Σημαντική απειλή αποτέλεσαν επίσης καιοι επιδρομές από ΆγγλουςκαιΟλλανδούς τυχοδιώκτες, με χαρακτηριστική την επιδρομή τουκουρσάρουΦράνσις Ντρέικτο1578στοΒαλπαραΐσο, το κεντρικό λιμάνι της αποικίας[11]
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της αποικιακής περιόδου η Χιλή υπάγονταν άμεσα στην Αντιβασιλεία του ισπανικού Περού, και μόλις το 1778 απέκτησε διοικητική αυτονομία. Κύρια γνωρίσματα αυτής της εποχής υπήρξαν οι πολύ αργοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, με κύριους παραγωγικούς τομείς τη γεωργία, κτηνοτροφία καιτην εξόρυξη χαλκού, η εξουθενωτική εκμετάλλευση των ιθαγενών καιη διαρκώς διευρυνόμενη αντίθεση ανάμεσα στη μητροπολιτική Ισπανία καιτην ανώτερη κοινωνική τάξη των γεννημένων στη Χιλή Ισπανών (κρεόλοι).[16]
Το αίτημα γιααυτοδιάθεσηκαι ανεξαρτησία από την Ισπανία εντάθηκε μετη γαλλική κατοχή της Ισπανίας καιτην ενθρόνιση του Ιωσήφ, αδελφού τουΝαπολέοντα Α΄, στον θρόνο της Ισπανίας το1808. Μία εθνική κυβέρνηση συγκροτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίουτου1810στο όνομα του εκθρονισμένου βασιλιά Φερδινάνδου. Η κυβέρνηση ανακήρυξε τη Χιλή αυτόνομη δημοκρατία μέσα στους κόλπους της ισπανικής μοναρχίας. Ακολούθησε ένα κίνημα για πλήρη ανεξαρτησία, το οποίο συνάντησε την αντίσταση των Ισπανών, πουστο μεταξύ είχαν αποτινάξει τον γαλλικό ζυγό, γνωστή και ως προσπάθεια επανακατάκτησης (reconquista).
Διάσπαρτες πολεμικές συρράξεις συνεχίστηκαν μέχρι το1817, όταν μία στρατιωτική δύναμη με αρχηγούς τονΜπερνάρδο Ο' Χίγκινς, από τους πιο γνωστούς εθνικούς αγωνιστές της Χιλής, καιτονΧοσέ ντεΣαν Μαρτίν, ήρωα του πολέμου ανεξαρτησίας της Αργεντινής, ξεκίνησε από την Αργεντινή και διαμέσου των Άνδεων πέρασε στη Χιλή όπου και νίκησε τους προσκείμενους στην Ισπανική μοναρχία. Στις 12 Φεβρουαρίουτου1818η Χιλή ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία κάτω από την ηγεσία τουΟ' Χίγκινς. Η ανεξαρτησία δεν επέφερε σημαντικές αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο, καιη Χιλιανή κοινότητα του 19ου αιώνα διατήρησε την ταξική αποικιακή κοινωνική δομή της, η οποία χαρακτηρίζονταν από οικογενειοκρατία στην πολιτική και δυναμική παρουσία της Καθολικής Εκκλησίας. Τελικά διαμορφώθηκε ένας ισχυρός προεδρικός θεσμός, ανκαιοι μεγάλοι γαιοκτήμονες διατήρησαν σημαντική πολιτική δύναμη.[16]
Ντιέγο Πορτάλες (1793-1837), επιφανής πολιτικός και δημιουργός του Συντάγματος του 1833
ΟΟ' Χίγκινς αποτέλεσε τον πρώτο κυβερνήτη της χώρας και υπήρξε ικανότατος μεταρρυθμιστής, όπου το 1822 μεθόδευσε τη θέσπιση Συντάγματος. Εναντίον του όμως συστρατεύθηκαν συντηρητικές δυνάμεις και εκκλησιαστικοί κύκλοι καιτον ανάγκασαν να παραιτηθεί. Ακολούθησε η περίοδος διακυβέρνησης τουΝτιέγο Πορτάλεςτου οποίο το έργο διακόπηκε βίαια το 1837 καθώς ορισμένες επιλογές του προκάλεσαν δυσαρέσκειες στους κόλπους του στρατού και τελικά τη δολοφονία του. Κατά τις επόμενες δεκαετίες φιλελευθεροποιήθηκε το πολιτικό σύστημα της Χιλής, ενώ σταδιακά εδραιωνόταν η εξουσία της Χιλής προς τα νότια εδάφη, προχωρώντας στην κατάληψη της Αραουκανίας, δηλαδή την περιοχή των ιθαγενών Μαπούτσε. Το 1881 υπεγράφη συμφωνία μετην Αργεντινή εξασφαλίζοντας τη Χιλιανή κυριαρχία σταΣτενά του Μαγγελάνου. Το 1879-1883 ξέσπασε οΠολέμου του Ειρηνικού εναντίον τουΠερούκαι της Βολιβίας, που κατέληξε σε νίκη της Χιλής. Ως αποτέλεσμα η Χιλή επέκτεινε τα βόρεια σύνορά της, αποκλείοντας τη διέξοδο της Βολιβίας στον Ειρηνικό και ενσωματώνοντας περιοχές με πλούσια ορυκτά κοιτάσματα.
Ακολούθησε η περίοδος διακυβέρνησης τουΧοσέ Μανουέλ Μπαλμασέδα (1886-1891), ο οποίος ακολούθησε τολμηρή φιλελεύθερη πολιτική και έπληξε κεκτημένα των οικονομικών εύρωστων τάξεων καθώς και μεγάλων ξένων επενδυτών. Οι επιλογές τουτον έφεραν σε σύγκρουση μετο Κονγκρέσο και τελικά προκλήθηκε εμφύλιος πόλεμοςπου είχε ως αποτέλεσμα την πτώση καιτην αυτοκτονία του. Τελικά ο εμφύλιος επέφερε ανακατανομή των πολιτικών δυνάμεων μεταξύ του Πρόεδρου καιτου Κοινοβουλίου, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί δημοκρατία κοινοβουλευτικού τύπου. Ο εμφύλιος, όμως, αποτέλεσε και πηγή διένεξης μεταξύ εκείνων που υποστήριζαν την ανάπτυξη της τοπικής βιομηχανίας καιτων ισχυρών τραπεζικών συμφερόντων της Χιλής. Έτσι, η χιλιανή οικονομία εκφυλίστηκε μερικώς σε ένα σύστημα που προστάτευε τα συμφέροντα μίας άρχουσας ολιγαρχίας. Μέχρι τη δεκαετία του1920, η διαφαινόμενη μεσαία τάξη μαζί μετην εργατική τάξη απέκτησαν σταδιακά αρκετή δύναμη, ικανή να εκλέξουν έναν ανανεωτικό πρόεδρο, τονΑρτούρο Αλεσάντρι Πάλμα, ο οποίος συνάντησε αντίσταση από το συντηρητικό κοινοβούλιο. Συνέπεια αυτών ήταν η δημιουργία ισχυρού λαϊκού ερείσματος για μαρξιστικές ομάδες.[16]
Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το1924 κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Λουίς Αλταμιράνο ήταν η αρχή μίας περιόδου έντονης πολιτικής αστάθειας, η οποία διατηρήθηκε έως το1932. Η μακροβιότερη από τις δέκα κυβερνήσεις που αναδείχθηκαν αυτή την περίοδο ήταν αυτή του στρατηγού Κάρλος Ιμπάνιες ντελ Κάμπο (1925και1927-1931), σε μία πρακτικά δικτατορία, χωρίς όμως νατη χαρακτηρίζουν ιδιαίτερες ακρότητες και διαφθορά. Μετην παραχώρηση της εξουσίας σε έναν δημοκρατικά εκλεγμένα διάδοχο, ο Ιμπάνιες ντελ Κάμπο διατήρησε τον σεβασμό μεγάλου τμήματος του πληθυσμού και παρέμεινε ενεργός πολιτικά για περισσότερα από τριάντα χρόνια, παρά την παρακμή της ιδεολογίας που υποστήριζε. Μετην επαναφορά της συνταγματικής εξουσίας το 1932, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό πολιτικό κόμμα της μεσαίας τάξης (Ριζοσπαστικό Κόμμα) που ήταν ο βασικός συντελεστής των κυβερνητικών σχημάτων συνασπισμού γιατα επόμενα 20 χρόνια. Την περίοδο 1932-1952 κατά την περίοδο της κυριαρχίας του Ριζοσπαστικού Κόμματος, αυξήθηκε ο κρατικός έλεγχος στην οικονομία. Το1952, οι εκλογές έδωσαν την εξουσία στον Ιμπάνιες ντελ Κάμπο για επιπλέον έξι έτη, ενώ το 1958 ο διάδοχός τουΧόρχε Αλεσάντρι, επανέφερε, με δημοκρατικές διαδικασίες, συντηρητικές αξίες στο προσκήνιο.[16]
Το1964η προεδρική εκλογή του χριστιανοδημοκράτη Εδουάρδο Φρέι Μοντάλβαμε απόλυτη πλειοψηφία ήταν η αρχή για μία περίοδο σημαντικών κοινωνικών και πολιτικών αναθεωρήσεων. Η προεδρία του Φρέι εφάρμοσε κοινωνικά και οικονομικά προγράμματα στην εκπαιδευτική, οικιστική και αγροτική μεταρρύθμιση, περιλαμβάνοντας τοπικές ενώσεις και συνεταιρισμούς αγροτών. Ο Φρέι αντιμετώπισε όμως από το1967 αυξανόμενες αντιδράσεις από αριστεριστές, που χαρακτήριζαν τις μεταρρυθμίσεις του ανεπαρκείς, αλλά και από συντηρητικούς, που τις θεωρούσαν υπερβολικές. Στο τέλος της θητείας του, ο Φρέι είχε ολοκληρώσει σημαντικούς στόχους, χωρίς όμως να ικανοποιήσει το φιλόδοξο πρόγραμμα της παράταξής του.[16]
Το 1969, σε εποχή πουη Χιλή βρίσκονταν εν μέσω νέων εσωτερικών εντάσεων, το Κομμουνιστικό Κόμμα σε συνεργασία με άλλες αριστερές και φιλοαριστερές δυνάμεις συγκρότησαν το κόμμα της Λαϊκής Ένωσης (UP - Unidad Popular), που υπερίσχυσε στις εκλογές του 1970 και ανέδειξε πρωθυπουργό τονΣαλβαδόρ Αλιέντε. Ο Αγιέντε χωρίς να τροποποιήσει το ισχύον πολιτικό σύστημα της χώρας ή να προχωρήσει σε αυταρχικές μεθοδεύσεις επιχείρησε ένα είδος ειρηνικής επανάστασης που στόχευε στη δημιουργία μιας σοσιαλιστικής και πολιτικά φιλελεύθερης Χιλής. Στα πλαίσια αυτά τέθηκαν υπό πλήρη έλεγχο οι βασικοί τομείς της εγχώριας παραγωγής καιτο τραπεζικό σύστημα και προωθήθηκε ευρύτατο πρόγραμμα κρατικοποιήσεων στη βιομηχανία. Επιπρόσθετα μέτρα περιλάμβαναν τον αναδασμό της καλλιεργήσιμης γης, κατάργηση προνομίων ξένων εταιρειών και ιδίως αυτών που είχαν έδρα τις ΗΠΑ. Γενικότερα μερίμνησε γιατην ενίσχυση του κράτους πρόνοιας και της εκπαίδευσης τωνμη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων στα αστικά κέντρα καιστην ύπαιθρο.[16]
Ταυτόχρονα όμως, η οικονομική κρίση που είχε σημειωθεί από το1967, κορυφώθηκε το 1970 με διαφυγή κεφαλαίων, μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων και απόσυρση των τραπεζικών καταθέσεων όσων ήταν αντίθετοι στο πρόγραμμα του Αλιέντε. Η παραγωγή μειώθηκε και αυξήθηκε ηανεργία. Ο Αλιέντε υιοθέτησε μέτρα όπως το πάγωμα των τιμών, αυξήσεις μισθών και φορολογικές μεταρρυθμίσεις, αυξάνοντας την κατανάλωση και ανακατανέμοντας τα εισοδήματα προς τα κατώτερα στρώματα. Συγχρηματοδοτούμενα δημόσια και ιδιωτικά έργα βοήθησαν στη μείωση της ανεργίας. Ενώ, η βιομηχανική παραγωγή, που μεγάλο μέρος της κρατικοποιήθηκε αυξήθηκε εντυπωσιακά και κατά τον πρώτο χρόνο της προεδρίας του Αλιέντε μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό η ανεργία.[16]
Οι κρατικοποιήσεις επιχειρήσεων που ανήκαν σε αμερικανικά ή και γενικότερα ξένα συμφέροντα οδήγησαν στη δημιουργία εντάσεων με τις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα την οργάνωση μυστικών αποστολών από την αμερικανική προεδρία τουΡίτσαρντ Νίξονμε στόχο την αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης Αλιέντε.[17] Επίσης, η διεθνής οικονομική πίεση που ασκήθηκε ελάττωσε την οικονομική πιστότητα της Χιλής. Ταυτόχρονα, ηCIA χρηματοδοτούσε αντίπαλους πολιτικούς, μέσα μαζικής ενημέρωσης και οργανισμούς, συνεισφέροντας σε μία εκστρατεία εσωτερικής αποσταθεροποίησης. Μέχρι το 1972 η οικονομική ανάπτυξη του πρώτου έτους της κυβέρνησης Αγιέντε είχε ανατραπεί καιη οικονομία βρισκόταν σε κρίση. Αυξήθηκε η πολιτική πόλωση και μεγάλες κινητοποιήσεις τόσο υπέρμαχων όσο και αντίπαλων της κυβέρνησης ήταν συχνό φαινόμενο, συχνά με συγκρούσεις μεταξύ τους.
Τον Σεπτέμβριο του1973, ενώ οπληθωρισμός ήταν πλέον ανεξέλεγκτος καιηοικονομία επιβαρύνονταν με απεργίες διαρκείας η Χιλή συγκλονίστηκε από το αιματηρό πραξικόπημα του στρατηγού Αουγούστο Πινοσέτπου οδήγησε στην αυτοκτονία του Αγιέντε,[18]την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος καιτην επιβολή δικτατορίας.[19][20]Το νέο καθεστώς κατέστειλε με ωμή βία κάθε αντίσταση και είναι ανεξακρίβωτος ο αριθμός των θυμάτων κατά την πρώτη περίοδο της επιβολής του όχι μόνο γιατί αντιστάθηκαν αλλά και γιατί απλά υπήρξαν οπαδοί της Λαϊκής Ένωσηςτου Αγιέντε. Τον Οκτώβριο του 1973, τουλάχιστον 72 άνθρωποι δολοφονήθηκαν από το λεγόμενο Καραβάνι του Θανάτου.[21] Τους πρώτους έξι μήνες της κυβέρνησης Πινοσέτ εκτελέστηκαν τουλάχιστον χίλια άτομα, και ακόμα τουλάχιστον δύο χιλιάδες τα επόμενα δεκαέξι χρόνια, σύμφωνα μετην έκθεση Ρέτιγκ. Περίπου 30.000 υποχρεώθηκαν να φύγουν από τη χώρα, ενώ δεκάδες χιλιάδες συνελήφθησαν και βασανίστηκαν, σύμφωνα με τις έρευνες τις επιτροπής Βάλεχ το2004. Ένα νέο σύνταγμα εγκρίθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου του1980 από μία αντικανονική καιμη δημοκρατική διαδικασία, που χαρακτηρίστηκε από απουσία εκλογικών καταλόγων, καιοστρατηγός Πινοσέτ έγινε πρόεδρος του κράτους για μία οκταετή θητεία.[16]
Τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η κυβέρνηση Πινοσέτ σταδιακά επέτρεψε μεγαλύτερες ελευθερίες συγκεντρώσεων, λόγου, συνεργασιών, περιλαμβάνοντας την ίδρυση εργατικών συνδικάτων και περιορισμένων πολιτικών δράσεων. Η δεξιά στρατιωτική κυβέρνηση εφάρμοσε πολιτικές της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Στα περίπου 17 χρόνια της εξουσίας του Πινοσέτ η Χιλή απομακρύνθηκε από τον κρατικό παρεμβατισμό προς μία οικονομία ελεύθερης αγοράς, με αποτέλεσμα την αύξηση των τοπικών και ξένων ιδιωτικών επενδύσεων, ανκαιη βιομηχανία χαλκού και άλλες σημαντικές μεταλλοβιομηχανίες και εξορυκτικές δραστηριότητες δεν επέστρεψαν σε ξένη ιδιοκτησία.[16]
Σε ένα δημοψήφισμα στις 5 Οκτωβρίουτου1988, ο στρατηγός Πινοσέτ καταψηφίστηκε ως υποψήφιος πρόεδρος για μία δεύτερη οκταετή θητεία (56% κατά - 44% υπέρ). Η πρώτη δημοκρατικά εκλεγείσα κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα στις 12 Μαρτίουτου1990 μετά τη νίκη της στις εκλογές στις 14 Δεκεμβρίουτου1989, όπου οι Χιλιανοί εξέλεξαν νέο πρόεδρο, καθώς καιτην πλειοψηφία των μελών των δύο σωμάτων του Κοινοβουλίου, που πρωτοστατούσε ο χριστιανοδημοκράτης Πατρίσιο Άιλγουιν, (Patricio Aylwin), υποψήφιος συνασπισμού 17 πολιτικών κομμάτων που έφερε την ονομασία «Συγκέντρωση», ("Concertaction para la democracia") καιπου επικράτησε της εκλογικής αναμέτρησης.[22]Ο Πρόεδρος Άιλγουιν υπηρέτησε από το1990 μέχρι το1994, σε μία μεταβατική περίοδο γιατη χώρα.
Η εσωτερική κατάσταση την περίοδο αυτή χαρακτηρίζεται από εσωτερικές εντάσεις μεταξύ των οπαδών των νέων δημοκρατικών δυνάμεων καιτου προηγούμενου καθεστώτος του στρατηγού Πινοσέτ που συνεχίζει όμως να παραμένει αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Χώρας. Στο επίκεντρο των εντάσεων αυτών είναι αφενός η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς καιτο θέμα της ευθύνης των βιαιοτήτων που είχαν προκληθεί από το πραξικόπημα του 1973 και μετέπειτα. Ένα δεύτερο σημαντικό θέμα δημόσιας συζήτησης τότε ήταν το κοινωνικό κόστος του «οικονομικού μοντέλου» το οποίο είχαν ξεκινήσει οι στρατιωτικοί καιπου υποχρεώνονταν να ακολουθήσουν οι πολιτιικοί.
Γενικά το 1993 θεωρείται «το έτος» των εκλογών. Τον Δεκέμβριο του1993, ο χριστιανοδημοκράτης Εδουάρδο Φρέι Ρουίς-Τάγλε, γιος του πρότερου πρόεδρου Εδουάρδο Φρέι Μοντάλβα (1964-1970), ανέλαβε το προεδρικό αξίωμα ως ηγέτης του συνασπισμού «Συγκέντρωση» με απόλυτη πλειοψηφία (58%).[23]Τον Φρέι Ρουίς-Τάγλε διαδέχθηκε το2000ο σοσιαλιστής Ρικάρδο Λάγος, κερδίζοντας την προεδρία από τον αντίπαλο της δεξιάς συμμαχίας Χοακίν Χερία.[24]Τον Ιανουάριο του 2006, η Χιλή εξέλεξε την πρώτη γυναίκα πρόεδρο, τηΜιτσέλ Μπατσελέ Χερία, του Σοσιαλιστικού Κόμματος,[25]η οποία ανέλαβε καθήκοντα στις 11 Μαρτίου του 2006, συνεχίζοντας τη διακυβέρνηση της «Συγκέντρωσης» για μία επιπλέον τετραετία[26]
Στις 27 Φεβρουαρίου 2010, η Χιλή επλήγη από ένα σεισμό της τάξης των 8,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ. Οι νεκροί ανήλθαν σε τουλάχιστον 1000 άτομα, με τις ζημιές να εκτιμούνται στα 11-22 δισεκατομύρια ευρώ, περίπου το 10-15% του εθνικού προϊόντος της Χιλής.[27]
Το ηφαίστειο Παρινακόταστη βόρεια ΧιλήΑτακάμαΗ κοιλάδα Ελκίστη βόρεια κεντρική ΧιλήΤο Εθνικό Πάρκο Κονγκιγίοστη νότια κεντρική ΧιλήΟ παγετώνας Γκρέι στη νότια ΧιλήΠολιτικός χάρτης της Χιλής με τις κύριες πόλεις
Η Χιλή είναι μία μακρόστενη παράκτια χώρα στη δυτική πλευρά τωνΆνδεωνκαι εκτείνεται σε μήκος για περισσότερα από 4.630 χλμ από βορρά προς νότο, ενώ το μέγιστο πλάτος της από δυτικάσταανατολικάδεν ξεπερνά τα 430 χλμ. Λόγω του σχήματός της, η χώρα διαθέτει τεράστια ποικιλία τοπίων, γεωγραφικών χαρακτηριστικών, κλιματικών τύπων, καθώς καιχλωρίδαςκαιπανίδας. Η συνολική της έκταση είναι 756.102 τετρ.χλμ.
Στο βόρειο τμήμα της Χιλής εκτείνεται ηέρημοςΑτακάμα, που χαρακτηρίζεται και ως η ξηρότερη περιοχή του πλανήτη, με τεράστια αποθέματα ορυκτού πλούτου, κυρίως χαλκούκαι νιτρικών αλάτων. Με μέσο υψόμετρο 600 μ. και επιφάνεια 363.000 τετρ. μ. είναι μια άνυδρη ζώνη, με βροχοπτώσεις πουδεν ξεπερνούν τα 200 χλστ. ετησίως. Στο κέντρο της χώρας κυριαρχεί ηΚεντρική Κοιλάδα (Central Valley), τοπιο εύφορο τμήμα, στην οποία βρίσκεται καιη πρωτεύουσα, τοΣαντιάγο. Το τμήμα αυτό παρουσιάζει μεσογειακό κλίμακαιτην αρδεύουν ποτάμια που τροφοδοτούνται από τα χιόνια τωνΆνδεων. Εδώ κατοικεί το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και απαντώνται οι κύριες αγροτικές καικτηνοτροφικές παραγωγικές μονάδες της χώρας. Η Κεντρική Κοιλάδα αποτελεί επίσης το ιστορικό ξεκίνημα της επέκτασης του σύγχρονου κράτους της Χιλής, καθώς από αυτή την περιοχή ενσωματώθηκαν τον 19ο αιώνα σταδιακά οι βορειότερες και νοτιότερες επαρχίες της σημερινής Χιλιανής Δημοκρατίας. Νοτιότερα η Χιλή είναι διάσπαρτη μεδάση, κοιλάδες, λίμνεςκαιηφαίστεια. Οιδε νοτιότερες ακτές περιλαμβάνουν ένα τεράστιο σύνολο από φιόρδ, κολπίσκους, κανάλια, χερσονήσουςκαι συμπλέγματα νησιώνκαιπορθμών.[28]Η οροσειρά των Άνδεων, λεγόμενη και Χιλιανές Άνδεις, διαγράφει τα ανατολικά σύνορα της Χιλής μετην Αργεντινή σχεδόν σε όλο το μήκος της συνοριακής γραμμής βορρά-νότου.[29]
Επιπρόσθετα, η Χιλή διεκδικεί μία έκταση 1.250.000 τετρ.χλμ. στηνΑνταρκτική ως μέρος της εθνικής της επικράτειας, η οποία συμπίπτει μερικώς με αυτές της Αργεντινής καιτουΗνωμένου Βασιλείου, όμως το καθεστώς γιατη συγκεκριμένη περιοχή υπακούει προς το παρόν στηΣυνθήκη της Ανταρκτικής. Από τις υπερπόντιες κτήσεις, η Χιλή ελέγχει ένα σύνολο νήσων στονΕιρηνικό Ωκεανό απομακρυσμένα από τις ακτές της σημαντικότερα των οποίων είναι: Το νησιωτικό σύμπλεγμα στοαρχιπέλαγοςΧουάν Φερνάντεςσε απόσταση 670 χλμ. από τις ακτές της μητροπολιτικής Χιλής, είναι διάσημο καθώς σε ένα από αυτά τα νησιά ναυάγησε ο θαλασσοπόρος που επρόκειτο να εμπνεύσει τον συγγραφέα Ντάνιελ ΝτεφόεστονΡοβινσώνα Κρούσο. Πιο βόρεια βρίσκεται το σύμπλεγμα Ντεσβεντουράδας. Υπάρχει επίσης καιτοΝησί του Πάσχα, στηνΠολυνησία, σε απόσταση 3.600 χλμ. δυτικά από τις χιλιανές ακτές. Το νησί έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από τηνUNESCOκαι είναι τουριστικός προορισμός με κύρια αξιοθέατα τα γλυπτά από ηφαιστειακή πέτρα που ονομάζονται Μοάι. Μαζί μετη γειτονική νήσο Σάλα ι Γκόμες, έχουν ενσωματωθεί στην επικράτειά της Χιλής το 1888.[7]
Το κλίμα της Χιλής αποτελείται από μία μεγάλη ποικιλία τύπων, καθώς η χώρα εκτείνεται περίπου σεγεωγραφικό πλάτος 38 μοιρών από βορρά προς νότο. Η μεγάλη γεωγραφική της κλίμακα είναι καιη αιτία γιατην παρουσία και καταγραφή τόσο διαφορετικών κλιματικών τύπων, όσο και διάφορων καιρικών συνθηκών. Παράλληλα, η τοπογραφική της μορφή από ανατολή προς δύση, μετην οροσειρά των Άνδεων, τη μεγάλη Κεντρική Κοιλάδα και τις παραλιακές χαμηλές λοφοσειρές, καθώς καιτα φιόρδ στον νότο, είναι υπεύθυνη γιατην παρουσία μίας πληθώρας μικροκλιμάτωνκαι τοπικών συνθηκών. Γενικά, και σύμφωνα μετην κλιματική ταξινόμηση του Köppen, στη Χιλή διακρίνονται επτά κλιματικοί τύποι. Το ερημικό κλίμα κυριαρχεί στον βορρά μετην έρημο Ατακάμα, ενώ νοτιότερο το κλίμα είναι ημίξηρο ή ξηρό. Στην περιοχή του Σαντιάγο επικρατεί ομεσογειακός κλιματικός τύπος, ενώ στις νότιες περιοχές καταγράφεται τοεύκρατο. Νοτιότερα έχουμε το ημίξηρο κλίμα της Παταγονίας, ενώ στηΓητου Πυρός επικρατεί το υποπολικό. Το Νησί του Πάσχα έχει υποτροπικό κλίμα, ενώ η Χιλιανή Ανταρκτική χαρακτηρίζεται από τον πολικό τύπο. Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας εναλλάσσονται κανονικά οι τέσσερις εποχές: καλοκαίρι (Δεκέμβριο με Φεβρουάριο), φθινόπωρο (Μάρτιο με Μάιο), χειμώνας (Ιούνιο με Αύγουστο), καιάνοιξη (Σεπτέμβριο με Νοέμβριο).[7]
Ανκαι εκτείνεται σε μεγάλο εύρος γεωγραφικού πλάτους, το εύρος τουγεωγραφικού μήκους της Χιλής είναι αρκετό μικρό, με αποτέλεσμα η ηπειρωτική χώρα να έχει μία χρονική ζώνη που αντιστοιχεί σε 4 ώρες δυτικά τουΓκρίνουιτς (UTC-4). Η αντίστοιχη καλοκαιρινή ώρα αντιστοιχεί στη ζώνη (UTC-3). ΤοΝησί του Πάσχα, λόγω της απόστασής του από τηΝότια Αμερική, ανήκει στη ζώνη UTC-6, με αντίστοιχη καλοκαιρινή ώρα UTC-5. Την περίοδο 2015-2016 χρησιμοποιήθηκε ημόνιμη θερινή ώραμε αποτέλεσμα να χρησιμοποιηθεί ηζώνη ώρας (UTC-03:00), και επαναφέρθηκε τον Αύγουστο του 2016, με χρήση την περίοδο Αυγούστου-Μαΐου. Στις 6 Δεκεμβρίου 2016 ηπεριοχή Μαγαγιάνες καιη Χιλιανή Ανταρκτική ξεκίνησε τη χρήση της μόνιμης θερινής ώρας, δηλαδή θερινή ώρα χωρίς αλλαγή για χειμερινή ώρα.
Η Χιλή διαιρείται διοικητικά σε 16 περιφέρειες με διοικητή που τοποθετείται απευθείας από τον Πρόεδρο της χώρας. Κάθε περιφέρεια υποδιαιρείται σε επιμέρους επαρχίες, οι οποίες διοικούνται από τον έπαρχο, που ομοίως διορίζεται απευθείας από τον Πρόεδρο. Τέλος, κάθε επαρχία υποδιαιρείται σε κοινότητες (communes),[30]οι οποίες διοικούνται από τις δημοτικές αρχές (δήμαρχο και δημοτικά συμβούλια), που εκλέγονται για περίοδο τεσσάρων ετών από τον τοπικό πληθυσμό. Κάθε περιφέρεια χαρακτηρίζεται από το όνομά της και έναν συγκεκριμένο λατινικό αριθμό, με αρίθμηση από βορρά προς νότο. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί η περιφέρεια της πρωτεύουσας Σαντιάγο, η οποία χαρακτηρίζεται από τα γράμματα RM (Región Metropolitana) ως Μητροπολιτική Περιφέρεια. Δύο νέες περιφέρειες, η Αρίκα και Παρινακότα στον βορρά, καιη Λος Ρίος στον νότο, θεσμοθετήθηκαν το 2006 και αποτελούν διοικητικές ενότητες από τον Οκτώβριο του2007. Στην αρίθμηση των περιφερειών δεν χρησιμοποιείται ο αριθμός XIII, ενώ οι νέες περιφέρειες χαρακτηρίζονται από τους αριθμούς XV (Αρίκα και Παρινακότα), XIV (Λος Ρίος) και XVI (Νιούμπλε).
Άποψη της πρωτεύουσας ΣαντιάγοΟ πληθυσμός της Χιλής από το 1820 με εκτίμηση μέχρι το 2050
Σύμφωνα μετην απογραφή του 2017, ο πληθυσμός της Χιλής ανέρχονταν σε 17.574.003[4] κατοίκους. Ο ρυθμός της πληθυσμιακής αύξησης έχει μειωθεί από το 1990, λόγω της ελάττωσης του ρυθμού των γεννήσεων. Με βάση τις δημογραφικές τάσεις, ο πληθυσμός της χώρας εκτιμάται ότι θα ανέρχεται περίπου στους 20,2 εκατ. κατοίκους το 2050. Σχεδόν το 85% του πληθυσμού ζεισε αστικές περιοχές, μετο 40% να συγκεντρώνεται στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή τουΣαντιάγο. Σύμφωνα μετην απογραφή του 2002, τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα είναι το ευρύτερο Σαντιάγο με 5,4 εκατ. κατοίκους, η μητροπολιτική περιοχή τουΒαλπαραΐσομε 804.000 πληθυσμό καιη μητροπολιτική περιοχή της Κονσεπσιόνμε 666.000 κατοίκους.
χιλιανή ομάδα του πόλο, μετην πρώην πρόεδρο Μισέλ Μπατσελέτ, μετά τη νίκη της στο παγκόσμιο πρωτάθλημα της ειδικότητας 2008
Το 2009, η Χιλή είχε έναν κατ 'εκτίμηση πληθυσμό των 16.970.000, εκτων οποίων περίπου 8,8 εκατ. ή 52,7% είναι λευκοί ευρωπαίοι,[32]με τους Μεστίζο να εκτιμώνται στο 44%.[32]Σε άλλες μελέτες, βρέθηκε μία λευκή πλειοψηφία, πουθα υπερέβαινε το 64% έως 90% του πληθυσμού της Χιλής.[33][34][35]Η καταγωγή των λευκών είναι κυρίως ισπανική, αλλά υπάρχουν και σημαντικά ποσοστά μειταλικές, ιρλανδικές, γαλλικές, γερμανικές, ελβετικές, αγγλικέςκαικροατικές ρίζες, είτε ανεξάρτητα είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους.
Η απογραφή του1907 κατέγραψε 101.118 Αραουκανούς ινδιάνους (3,1% του πληθυσμού), με βάση τη χρήση της τοπικής γλώσσας και κουλτούρας τους, ανεξάρτητα από τη φυλετική τους προέλευση.
Η απογραφή του2002 κατέγραψε μόνο εκείνους τους πληθυσμούς που χρησιμοποιούν την ιδιαίτερη γλώσσα τους ως αυτόχθονες, με αποτέλεσμα το 4,6% (692.192) να χαρακτηριστεί έτσι. Από αυτούς το 87,3% αυτοπροσδιορίστηκε ως Μαπούτσε.
Οι έποικοι καιτο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Χιλή έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας καιτου χιλιανού κράτους. Οικογένειες Βάσκων μετανάστευσαν μαζικά στη Χιλή από τηνΙσπανίακαιτη νότια Γαλλία.
Όποιος έφτανε στη Χιλή τον 18ο αιώνα συνεισέφερε στην οικονομία και γίνονταν μέρος της παλιάς αριστοκρατίας από την Ισπανική Καστίλη, πουστη συνέχεια εξελίχθηκε σε μία πολιτική ελίτ που κυριαρχεί ακόμα στη χώρα. Οι Χιλιανοί με βασκική καταγωγή εκτιμάται ότι ανέρχονται στο 10% (1.600.000) του πληθυσμού ή ακόμα και ως το 27% (4.500.000).[36][37][38][39][40][41][42][43]
Αρκετοί Ευρωπαίοι (μη Ισπανοί) εποίκισαν τις βόρειες και νότιες απομονωμένες περιοχές της Χιλής κατά τον 19οκαι 20ο αιώνα, μεταξύ των οποίων αρκετοί Άγγλοι, Γερμανοί, Ιρλανδοί, Γάλλοι, Κροάτες και γενικότερα Γιουγκοσλάβοι. Η επικράτηση μη ισπανικών ονομάτων στον δημόσιο τομέα της χώρας δείχνει τη δυσανάλογη συνεισφορά και επίδραση που είχαν στη χώρα. Σημαντική εθνική ομάδα παραμένουν ακόμα και σήμερα οι κροατικής καταγωγής κάτοικοι, με πληθυσμό που ανέρχεται στις 380.000,[44][45] καθώς καιη χιλιανή παλαιστινιακή κοινότητα, η μεγαλύτερη εθνική ομάδα Παλαιστινίων εκτός των αραβικών κρατών.[46][47][48][49][50]Το ρεύμα μεταναστών προς τη Χιλή από γειτονικά κράτη, ήταν επίσης έντονο τις ίδιες περιόδους μετον ευρωπαϊκό εποικισμό.
Σπίτια στους λόφους τουΒαλπαραΐσο
Μετά την ανεξαρτησία και κατά τη διάρκεια της πρώτου χιλιανού κράτους, Άγγλοι, Ιρλανδοί, Ιταλοί και Γάλλοι έμποροι καθιέρωσαν την παρουσία τους στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Χιλής και έγιναν μέρος της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της χώρας. Το1848 καταγράφηκε ένα σημαντικό και μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα Γερμανών, που αποτέλεσε καιτην αρχή της σημερινή Γερμανο-χιλιανής κοινότητας. Μετην υποστήριξη της χιλιανής κυβέρνησης γιατον εποικισμό των νότιων περιοχών της χώρας, οι Γερμανοί (μεταξύ των οποίων και γερμανόφωνοι Ελβετοί, Αλσατοί, Σιλέσιοι και Αυστριακοί) είχαν σημαντική επίδραση στην πολιτισμική σύνθεση της νότιας Χιλής.[51] Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ο εποικισμός ήταν επίσης ιδιαίτερος. Μικρές ομάδες ανατολικοευρωπαίων Εβραίων, Σύριων χριστιανών και Παλαιστινίων έφταναν στη Χιλή, αφήνοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία, γιανα κατέχουν σήμερα επιχειρήσεις και βιοτεχνίες.[52][53] Επίσης, οι Έλληνες αποτελούν μία σημαντική παροικία με πληθυσμό από 90.000 ως 120.000 και καταγράφονται κυρίως στο Σαντιάγο καιστην Αντοφαγάστα.[54]Η Χιλή είναι μία από τις 5 χώρες παγκόσμια με τις μεγαλύτερες ελληνικές παροικίες.[55]
Στοιχεία της γερμανικής επίδρασης στη νότια Χιλή: Εκκλησία στοΠουέρτο Βάρας
Το μεταναστευτικό ρεύμα από την Ευρώπη, αλλά και αυτό από τη Μέση Ανατολή σε μικρότερο βαθμό, ήταν έντονο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, σε συνέχεια της μετανάστευσης στηνΑργεντινή, τηνΟυρουγουάηκαιτη νότια Βραζιλία. Ο εποικισμός της νότιας Χιλής ευνοήθηκε και από τη θαλάσσια κυκλοφορία στα Στενά του Μαγγελάνου, τουλάχιστον μέχρι τη διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά το 1920.
Σήμερα, παρατηρείται αύξηση της μετανάστευσης στη Χιλή από τις γειτονικές της χώρες. Η απογραφή του 2009 κατέγραψε 397.698 μετανάστες στη χώρα, 36% από τους οποίους προέρχονταν από τηνΑργεντινή, 23% από τοΠερούκαι 4% από τηΒολιβία.[56]
Αντίστοιχα, η μετανάστευση των Χιλιανών στο εξωτερικό έχει μειωθεί την τελευταία δεκαετία. Εκτιμάται ότι 857.781 Χιλιανοί ζουνστο εξωτερικό, 50,1% των οποίων στηνΑργεντινή, 13,3% στις ΗΠΑ, 8,8% στηΒραζιλία, 4,9% στηΣουηδίακαι περίπου 2% στηνΑυστραλία.
Σύμφωνα μετην πρόσφατη απογραφή του2002, 70% του πληθυσμού της Χιλής ηλικίας μεγαλύτερης από 14 έτη είναι Χριστιανοί Καθολικοί, ενώ 15% Ευαγγελικοί. Ο τελευταίος όρος αναφέρεται σε όλες τις μη Καθολικές χριστιανικές εκκλησίες εκτός από την Ορθόδοξη, την εκκλησία τωνΜορμόνων (583.359 μέλη[57]), τηνΕκκλησία των Αντβεντιστών της Έβδομης Ημέραςκαι τους Μάρτυρες του Ιεχωβά (75.351 μέλη[58]). Περίπου 50% των Ευαγγελικών ανήκουν στην εκκλησία της Πεντηκοστής, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό μοιράζεται μεταξύ τωνΛουθηρανικών, Αναμορφωμένων Ευαγγελικών, Πρεσβυτεριανών, Αγγλικανών, Επισκοπικών, Βαπτιστών και Μεθοδιστών.
ΤοΣύνταγμα αναγνωρίζει την ελευθερία της πίστης και αντίστοιχη νομοθεσία και πολιτικές προωθούν την ελεύθερη εξάσκηση της λατρείας. Ο νόμος προστατεύει σε όλα τα επίπεδα το ελεύθερο δικαίωμα της θρησκείας.
Ο διαχωρισμός κράτους και εκκλησιών είναι αναγνωρισμένος. Ο νόμος του1999 περί θρησκείας απαγορεύει τις θρησκευτικές διακρίσεις. Ωστόσο, η Καθολική Εκκλησία απολαμβάνει ορισμένα προνόμια και έχει ιδιαίτερη μεταχείριση. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι συμμετέχουν σε εκδηλώσεις της Καθολικής Εκκλησίας, όπως καισε τελετές Προτεσταντών κα Εβραίων.
Η κυβέρνηση έχει καθορίσει ως εθνικές αργίες τα Χριστούγεννα, τη Μεγάλη Παρασκευή, τη γιορτή της Παρθένου της Κάρμεν, τη γιορτή των Αγίων Πέτρου και Παύλου, τη γιορτή των Αγίων Πάντων καιτον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Πρόσφατα, ανακήρυξε καιτην 31η Οκτωβρίου εθνική αργία προς τιμή των προτεσταντικών εκκλησιών της χώρας.
Τα ισπανικά της Χιλής έχουν ιδιαίτερη προφορά καιδεν μοιάζουν με αυτά των γειτονικών χωρών της Νότιας Αμερικής, καθώς οι τελικές συλλαβές καιτο τελικό «s» δεν προφέρονται, αλλά και κάποια φωνήεντα αποδίδονται με απαλό ήχο. Η προφορά διαφέρει πολύ λίγο μεταξύ βορρά και νότου, ενώ μικρές διαφορές εντοπίζονται στην προφορά ανάλογα μετην κοινωνική τάξη των ομιλητών ή μετοανζεισε πόλεις ή στην ύπαιθρο. Η ομοιομορφία εξηγείται από το γεγονός ότι αρχικά ο πληθυσμός ήταν συγκεντρωμένος στην κεντρική χώρα καιστη συνέχεια εποίκισε τις βόρειες και νότιες περιοχές. Αντίστοιχα, η μεγάλη διασπορά του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης διατηρεί αυτή την ομοιομορφία και ομογενοποιεί καθημερινές εκφράσεις.
Στη νότια Χιλή, λόγω της ιστορίας και της πληθυσμιακής σύνθεσης, ομιλούνται ταγερμανικάκαιτακροατικά επίσης. Η αγγλική γλώσσα, καθώς καιη διδασκαλία και μάθησή της, είναι επίσης διαδεδομένη στους φοιτητές, ακαδημαϊκούς και επαγγελματίες, ενώ μερικές αγγλικές λέξεις έχουν απορροφηθεί στην καθημερινή πρακτική των χιλιανών ισπανικών.
Οι τοπικές ιθαγενείς γλώσσες της Χιλής είναι αρκετές, όπως ταΜαπουντούγκουν, ταΚέτσουακαιταΡάπα Νούι. Μετά τηνισπανική κατάκτηση, τα ισπανικά καθιερώθηκαν ως κύρια γλώσσα καιοι τοπικές γλώσσες αποτέλεσαν μειοψηφία, με αρκετές να έχουν σήμερα εξαλειφθεί ή να διατρέχουν τέτοιο κίνδυνο.
ΤοΣύνταγμα της Δημοκρατίας της Χιλής επικυρώθηκε με ένα ιδιαίτερα αντικανονικό δημοψήφισμα τον Σεπτέμβριο του1980 από τη στρατιωτική κυβέρνηση τουΑουγούστο Πινοσέτκαι τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του1981. Μετά την ήττα του Πινοσέτ στο δημοψήφισμα του1988, το σύνταγμα τροποποιήθηκε γιανα διευκολύνει μελλοντικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Τον Σεπτέμβριο του2005, ο πρόεδρος Ρικάρδο Λάγος νομοθέτησε αρκετές τροποποιήσεις που εγκρίθηκαν από το κοινοβούλιο. Μεταξύ άλλων, κατήργησε τις θέσεις των διορισμένων και ισόβιων γερουσιαστών, δίνοντας επίσης τη δυνατότητα στην προεδρία να καταργεί τους αρχηγούς των ενόπλων δυνάμεων, ενώ μείωσε την προεδρική θητεία από έξι σε τέσσερα χρόνια.[59]
Δικαίωμα ψήφου έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω. Η ψηφοφορία είναι υποχρεωτική.[60]Οι Χιλιανοί ψήφισαν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στις 11 Δεκεμβρίουτου2005, χωρίς να δώσουν σε κανένα από τους τέσσερις υποψήφιους προέδρους την απόλυτη πλειοψηφία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα έναν δεύτερο γύρο εκλογών στις 15 Ιανουαρίουτου2006, στον οποίο συμμετείχαν οι δύο πρώτοι σε ψήφους του πρώτου γύρου καιη υποψήφια του κεντροαριστερού συνασπισμού «Συγκέντρωση» Μισέλ Μπατσελέτ κέρδισε τον κεντροδεξιό υποψήφιο Σεμπαστιάν Πινιέρα. Η Μπατσελέτ ορκίστηκε πρόεδρος στις 11 Μαρτίουτου 2006. Οι εκλογές αυτές ήταν οι τέταρτες σε σειρά μετά το τέλος της εποχής του Πινοσέτ. Όλες οι αναμετρήσεις έχουν χαρακτηριστεί ελεύθερες και νόμιμες. Μετο νέο σύνταγμα, ο πρόεδρος δεν επιτρέπεται να υπηρετήσει διαδοχικές θητείες.
Το κοινοβούλιο της Χιλής αποτελείται από μία Γερουσία με 38 έδρες καιτη Βουλή των Αντιπροσώπων με 120 έδρες. Οι γερουσιαστές εκλέγονται για 8 χρόνια με κυλιόμενες θητείες, ενώ οι Αντιπρόσωποι εκλέγονται σε καθολικές εκλογές κάθε 4 χρόνια. Στην παρούσα Γερουσία υπηρετούν 20 φιλοκυβερνητικοί γερουσιαστές και 18 που πρόσκεινται στην αντιπολίτευση. Οι τελευταίες εκλογές γιατο κοινοβούλιο έγιναν στις 11 Δεκεμβρίου του 2005, παράλληλα με τις προεδρικές εκλογές. Η τελευταία Βουλή των Αντιπροσώπων έχει 63 μέλη από τον κυβερνών κεντροαριστερό συνασπισμό και 57 της κεντροδεξιάς αντιπολίτευσης. Το κοινοβούλιο εδρεύει στο λιμάνι τουΒαλπαραΐσο, περίπου 140 χλμ. δυτικά της πρωτεύουσας Σαντιάγο.
Οι κοινοβουλευτικές εκλογές στη Χιλή υπόκεινται σε ένα δυωνυμικό σύστημα κατανομής που ευνοεί μεγάλες πλειοψηφίες. Έτσι, σε κάθε εκλογική περιφέρεια αντιστοιχούν δύο έδρες γερουσιαστών και δύο έδρες αντιπροσώπων, ενώ τα κόμματα αναγκάζονται να σχηματίζουν μεγάλους συνασπισμούς. Οι δύο ιστορικά μεγαλύτεροι («Συγκέντρωση» και «Συμμαχία») συνήθως μοιράζονται τις έδρες κάθε περιφέρειας. Μόνο ανο συνασπισμό που πλειοψηφεί προηγείται του δεύτερου με αναλογία μεγαλύτερη από 2 προς 1 μπορεί να κερδίσει και τις δύο έδρες της περιφέρειας. Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2001, η συντηρητική Ανεξάρτητη Δημοκρατική Ένωση προηγήθηκε για πρώτη φορά των Χριστιανοδημοκρατών, και αποτέλεσε το μεγαλύτερο κόμμα στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Το 2005, καιτα δύο αυτά κόμματα έχασαν το προβάδισμα στους αντίστοιχους συνασπισμούς τους, από τους συμμάχους τους, το Σοσιαλιστικό κόμμα καιτην Εθνική Ανανέωση, αντίστοιχα. Το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν κατάφερε για μία ακόμη φορά να εκλέξει βουλευτές στην αναμέτρηση.
Οι δικαστικές αρχές της Χιλής είναι ανεξάρτητες και αποτελούνται από το εφετείο, ένα σύνολο στρατοδικείων, ένα συνταγματικό δικαστήριο, καιτοΑνώτατο Δικαστήριο της Χιλής. Τον Ιούνιο του 2005, η Χιλή ολοκλήρωσε μία πανεθνική τροποποίηση του ποινικού δικαστικού της συστήματος, εισάγοντας εξεταστικές διαδικασίες με ένα σύστημα περισσότερο όμοιο με αυτό τωνΗΠΑ.[61]
Οι ένοπλες δυνάμεις της Χιλής υπόκεινται στη δικαιοδοσία του πρόεδρου της χώρας μέσω του Υπουργού Άμυνας. Ο πρόεδρος έχει τη δικαιοδοσία να παύσει τους αρχηγούς των όπλων και σωμάτων των ενόπλων δυνάμεων.[29]
Ο αρχηγός του στρατού ξηράς είναι ο στρατηγός Όσκαρ Ισουριέτα Φερρέρ. Ο στρατός της Χιλής έχει 45.000 άτομα δυναμικό καιτο αρχηγείο βρίσκεται στην πρωτεύουσα Σαντιάγο, ενώ υπάρχουν 7 διοικητικά κέντρα στην επικράτεια, μία αερομεταφερόμενη ταξιαρχία στηΡανκάγουακαιη διοίκηση των Ειδικών Δυνάμεων στην Κολίνα. Ο στρατός της Χιλής θεωρείται από τους πιο επαγγελματικούς και σύγχρονους στη Λατινική Αμερική.[29]
Η χιλιανή φρεγάτα Almirante Blanco Encalada (FF-15) στοΠερλ Χάρμπορτο 2006
Αρχηγός του χιλιανού πολεμικού ναυτικού είναι ο ναύαρχος Ροδόλφο Κοδίνα, ο οποίος διοικεί 23.000 άτομα προσωπικό, περιλαμβάνοντας και 2.500 πεζοναύτες. Ο στόλος αποτελείται από 29 σκάφη επιφανείας, από τα οποία τα 8 είναι φρεγάτεςμε κύρια ναυτική βάση το Βαλπαραΐσο. Το ναυτικό έχει τα δικά του αεροσκάφη για μεταφορά και περιπολίες, ενώ δεν υπάρχουν μαχητικά ή βομβαρδιστικά. Επίσης, υπάρχουν και 4 υποβρύχια (2 κλάσης «209» και 2 κλάσης «Oberon»), με βάση το Ταλκαουάνο. Άλλες ναυτικές βάσεις είναι των λιμένων Πουέρτο Αρένας, Πουέρτο Μοντκαι Πουέρτο Ουΐλιαμς.
Επιχειρησιακά τα χωρικά ύδατα της Χιλής χωρίζονται σε 4 ζώνες τις οποίες εποπτεύουν αντίστοιχες 4 ναυτικές διοικήσεις: Η «Βόρεια Ναυτική Διοίκηση», (από σύνορα Περού μέχρι τον παράλληλο 26°Ν), η «Ναυτική Διοίκηση 1ης Ζώνης», (από 26°Ν μέχρι 33°Ν), ομοίως η «2ης Ζώνης» (από 33°Ν μέχρι 47°Ν) καιη «3ης Ζώνης» (που επεκτείνεται από 47°Ν μέχρι τονΝότιο Πόλο) που περιλαμβάνει ιδιαίτερο παρατηρητήριο.
Ο πτέραρχος Ρικάρδο Ορτέγκα Περιέρ είναι ο αρχηγός της αεροπορίας με ανθρώπινο δυναμικό 12.500 άτομα. Η αεροπορική δύναμη της Χιλής χωρίζεται σε πέντε ταξιαρχίες που εδρεύουν στοΙκίκε, τηνΑντοφαγάστα, τοΣαντιάγο, τοΠουέρτο ΜοντκαιτοΠούντα Αρένας. Επίσης, υπάρχει μία αεροπορική βάση στο Νησί του Βασιλέως Γεωργίου στηνΑνταρκτική. Το δυναμικό της αποτελείται κυρίως από μαχητικά F-16 από τις ΗΠΑκαιτηνΟλλανδία.[29]
Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου του 1973, ηΧιλιανή εθνοφρουρά, γνωστή και ως Carabineros, ενσωματώθηκε στις ένοπλες δυνάμεις καιτη δικαιοδοσία του Υπουργείου Άμυνας. Μετην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στη χώρα, η εθνοφρουρά (πλέον ως αστυνομία) λειτουργεί κάτω από τη δικαιδοσία του Υπουργείου Εσωτερικών, αλλά παρέμεινε κάτω από την τυπική εποπτεία του Υπουργείου Άμυνας. Διοικητής της εθνικού αστυνομικού σώματος είναι ο στρατηγός Εδουάρδο Γκόρντον, με συνολικό ανθρώπινο δυναμικό 40.964 άτομα[62]και αρμοδιότητες την εφαρμογή των νόμων, την τήρηση της δημόσιας τάξης, τη διαχείριση της κυκλοφορίας, την καταπολέμηση τωνναρκωτικών, το συνοριακό έλεγχο καιτην αντιτρομοκρατία σε όλη τη Χιλιανή επικράτεια.[29]
Η πρόεδρος Μισέλ Μπατσελέτ χαιρετώντας με άλλους ηγέτες κρατών στο Βαλπαραΐσο
Από τις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας της, η Χιλή επέδειξε μία δραστήρια διπλωματία στις εξωτερικές της υποθέσεις. Το1837, αμφισβήτησε δυναμικά την κυριαρχία τουΠερούστο λιμάνι του Καγιάο γιατην εποπτεία της εμπορικής ναυσιπλοΐας στον Ειρηνικό, επικρατώντας απέναντι στη βραχύβια συμμαχία τουΠερούμετηΒολιβίαστον Πόλεμο της Συνομοσπονδίας (1836-39) ενάντια στη συνομοσπονδία Περού και Βολιβίας. Ο πόλεμος αυτός οδήγησε στη διάλυση της συνομοσπονδίας καιστην ανακατανομή των δυνάμεων στον Ειρηνικό. Ένας δεύτερος πόλεμος, γνωστός ως Πόλεμος του Ειρηνικού ακολούθησε (1879-83) με τους ίδιους αντιπάλους, ενδυναμώνοντας τον ρόλο της Χιλής στην ευρύτερη περιοχή και αυξάνοντας σημαντικά την επικράτειά της προς τον βορρά.[11]
Τον 19ο αιώνα η Χιλή ανέπτυξε εμπορικούς δεσμούς κυρίως μετηΜεγάλη Βρετανία, η οποία και επηρέασε σημαντικά την οργάνωση του χιλιανού ναυτικού. Αντίστοιχα, ηΓαλλία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του νομικού και εκπαιδευτικού συστήματος της χώρας, συμμετέχοντας ενεργά στην επέκταση της πρωτεύουσας κατά την ανάπτυξη στις αρχές του αιώνα. Τέλος, ο χιλιανός στρατός οργανώθηκε και εκπαιδεύτηκε από Πρώσσους αξιωματικούς, διατηρώντας χαρακτηριστικά της Γερμανικής τακτικής.[11]
Στις 26 Ιουνίουτου1945η Χιλή αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος τωνΗνωμένων Εθνώνκαι ήταν ανάμεσα στις 50 χώρες που υπέγραψαν την ιδρυτική διακήρυξη στοΣαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια.[63][64][65]Μετο στρατιωτικό πραξικόπημα του 1973 η χώρα απομονώθηκε πολιτικά λόγω των αναφερόμενων καταπατήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.[11]
Από την επαναφορά της δημοκρατίας το 1990, η Χιλή έχει ενεργό συμμετοχή στη διεθνή πολιτική σκηνή. Τον Ιανουάριο του 2005 συμπλήρωσε τη διετή θητεία της ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας τουΟΗΕ. Ο Χιλιανός Χοσέ Μιγκέλ Ινσούλσα εκλέχθηκε Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού των Αμερικανικών Κρατών τον Μάιο του 2005. Επίσης, η Χιλή είναι μέλος Διοικούσας Επιτροπής της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειαςκαιο Χιλιανός Μιλένκο Ε. Σκόκνιτς ήταν πρόεδρος της επιτροπής γιατο διάστημα 2007-8. Η χώρα είναι επίσης ενεργό μέλος των υπηρεσιών και οργανισμών τουΟΗΕ, συμμετέχοντας και στις ειρηνευτικές στρατιωτικές αποστολές του. Είναι συνεργαζόμενο μέλος της Mercosur και πλήρες μέλος τουAPEC.[29]
Η κυβέρνηση της Χιλής διατηρεί διπλωματικές σχέσεις μετα περισσότερα κράτη της γης. Τη δεκαετία του 1990 επέλυσε οριστικά τις εδαφικές διενέξεις της μετηνΑργεντινή. Η Χιλή έχει διακόψει τις διπλωματικές της σχέσεις μετηΒολιβία από το1978, εξαιτίας της απαίτησης της Βολιβίας να επανακτήσει τα εδάφη που έχασε κατά τον Πόλεμο του Ειρηνικού (1879-83). Οι δύο χώρες διατηρούν προξενικές αποστολές καιη διπλωματική επικοινωνία γίνεται σε επίπεδο Γενικού Πρόξενου.[29]
Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας Χιλής θεωρητικά είχαν παγώσει μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ. Το 1991 δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ελληνική πρεσβεία στο Σαντιάγο. Πρώτος Έλληνας πρέσβης ορίσθηκε ο Λύσσανδρος Μηλιαρέσης.
Σε τοπικό επίπεδο, η Χιλή βρίσκεται στις πρώτες θέσεις σε τομέα της ανθρώπινης ανάπτυξης, το βιοτικό επίπεδο καιτην οικονομική ελευθερία και κατέχει το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠστηΛατινική Αμερική. Σε παγκόσμιο επίπεδο βρίσκεται στην 26η θέση και θεωρείται η χώρα μετη λιγότερη διαφθορά στην ευρύτερη περιοχή.[7] Μετά από μία δεκαετία υψηλών ρυθμών ανάπτυξης (1989-1999), η Χιλή άρχισε να βιώνει μία μέτρια οικονομική αναστροφή, εξαιτίας μη ευνοϊκών παγκόσμιων οικονομικών συνθηκών που έφερε η οικονομική κρίση στηνΆπω Ανατολή από το 1997. Η ύφεση διατηρήθηκε ως το 2003, όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα σημεία ανάκαμψης, με αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 4%. Το 2004 η χιλιανή οικονομία παρουσίασε ρυθμό ανάπτυξης 6%, ενώ το 2005 η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ ήταν 5,7% καιτο 2006 πάλι 4%. Το υψηλό κόστος της ενέργειας σε συνδυασμό μετην αύξηση της κατανάλωσης καθήλωσαν την οικονομία το 2006, παρά τις υψηλές κρατικές ενισχύσεις και τις ευνοϊκές συνθήκες, όπως η θεαματική αύξηση των τιμών του χαλκού. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, ο ρυθμός ανάπτυξης της χώρας το 2006 ήταν από τους χαμηλότερους στη Λατινική Αμερική.[29]
Στοιχεία του κατά κεφαλή ΑΕΠ της Χιλής (μπλε) καιτου συνολικού κατά κεφαλή ΑΕΠγια όλη τη Νότια Αμερική (1945-2003)Ποσοστό ετήσιας μεταβολής τουΑΕΠ της Χιλής σε σταθερές τιμές από το 1961 μέχρι σήμερα
Η Χιλή γενικά επιδιώκει σταθερές οικονομικές πολιτικές εδώ και τρεις δεκαετίες. Η στρατιωτική κυβέρνηση της περιόδου 1973-90 εκποίησε αρκετές κρατικές εταιρίες, ενώ οι τρεις δημοκρατικές κυβερνήσεις από το 1990 συνέχισαν τις ιδιωτικοποιήσεις, ανκαιμε μικρότερους ρυθμούς. Ο κρατικός ρόλος στην οικονομία περιορίζεται κυρίως σε διαχείριση, ανκαιτο κράτος λειτουργεί τη μεγαλύτερη εταιρία χαλκού (CODELCO) καθώς και μερικές ακόμα επιχειρήσεις (όπως μία κρατική τράπεζα).
Τα υψηλά ποσοστά αποταμιεύσεων καιοι ρυθμοί των επενδύσεων βοήθησαν τη χιλιανή οικονομία να έχει κατά μέσο όρο ρυθμό ανάπτυξης 8% τη δεκαετία του 1990. Το ιδιωτικοποιημένο εθνικό σύστημα συντάξεων (AFP) υποστηρίζει τις τοπικές επενδύσεις και συνεισφέρει στο συνολικό ποσοστό εθνικών αποθεματικών, το οποίο ανέρχεται στο 21% τουΑΕΠ. Το AFP αντιμετωπίζει βέβαια και αντίστοιχη κριτική σε ό,τι αφορά στα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής στο σύστημα (το 55% του εργαζόμενου πληθυσμού καλύπτεται από το AFP), καθώς οι αυτοαπασχολούμενοι δεν ανήκουν σε αυτό. Αντίστοιχα, υπάρχει κριτική αναφορικά μετην αναποτελεσματικότητα καιτα υψηλά κόστη, λόγω του μονοπωλιακού χαρακτήρα του συστήματος. Η χρήση των αποθεματικών για αγορά δεύτερης κατοικίας ή πανεπιστημιακά δίδακτρα, φαινόμενα πουανκαιμη νόμιμα παρατηρούνται, αποτελούν βασικές αδυναμίες του AFP. Η κυβέρνηση Μπατσελέτ σχεδιάζει μια σημαντική, αλλά όχι ριζική, αναδιάρθρωση τα επόμενα χρόνια.[29]
Η ανεργία ανήλθε σε ποσοστά 9-10% μετην οικονομική ύφεση του 1999, τιμή μεγαλύτερη από το μέσο όρο του 7% γιατη δεκαετία 1990. Το 2006, το αντίστοιχο ποσοστό κυμαινόταν στο 7,8%, ενώ μειώθηκε το 2007 στο 6,8% ως μέση μηνιαία τιμή μέχρι τον Αύγουστο. Οι μισθοί αυξάνονται με ρυθμό μεγαλύτερο του πληθωρισμού, ως αποτέλεσμα της υψηλής παραγωγικότητας, ανεβάζοντας το εθνικό βιοτικό επίπεδο. Το ποσοστό των χιλιανών νοικοκυριών με εισοδήματα κάτω από το όριο της φτώχειας (ορίζεται ως το διπλάσιο κόστος γιατην ικανοποίηση των ελάχιστων διατροφικών αναγκών) έπεσε από 45,1% το 1987 στο 13,7% το 2006, σύμφωνα με κρατικές πηγές. Υποστηρίζεται βέβαια ότι τα πραγματικά ποσοστά φτώχειας είναι υψηλότερα από αυτά που δημοσιεύονται, καθώς χρησιμοποιείται ένας προϋπολογισμός γιατα έξοδα των νοικοκυριών πουδεν ενημερώνεται με τις τρέχουσες τιμές. Σύμφωνα μετην ασκούμενη κριτική, η χρήση των τιμών κόστους του 1997 στους υπολογισμούς, ανεβάζει το ποσοστό της φτώχειας στο 27%. Ανκαιη Χιλή έχει ένα συγκριτικά υψηλό ΑΕΠκαι δυναμική οικονομία σε σχέση με άλλα κράτη της Λατινικής Αμερικής, στη χώρα καταγράφεται μία από τις πιο μεγάλες ανισοκατανομές του πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο, η οποία υποσκελίζεται μόνο από τη Βραζιλία στη Λατινική Αμερική καιταπιο ανεπτυγμένα υποσαχάρια αφρικανικά κράτη. Το 10% των πλουσιότερων κατοίκων της χώρας κατέχει το 47% του εθνικού πλούτου. Αναφορικά μετην κατανομή του εισοδήματος, το 6,2% του πληθυσμού ανήκει στο ανώτερο κλιμάκιο, το 15% στο μεσαίο, το 21% στο χαμηλό μεσαίο, το 38% στο χαμηλό κλιμάκιο, ενώ το 20% χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα.
Η ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα της Χιλής έχει ως στόχο έναν πληθωρισμό μεταξύ του 2% καιτου 4%. Από το 1988 ο πληθωρισμός δεν έχει ξεπεράσει το 5%, ενώ το 2006 κυμάνθηκε στο 3,2%. Το Πέσο της Χιλής παρουσιάζει αυξανόμενη ισοτιμία σε σχέση μετο δολάριο τωνΗΠΑτα τελευταία χρόνια, μειώνοντας τον πληθωρισμό. Αντίστοιχα, οι πληθωριστικές πιέσεις εξασθενούν με τους αυστηρούς όρους των συλλογικών συμβάσεων εργασίας καιτου δανεισμού. Επίσης, μετο ιδιωτικό σύστημα συντάξεων, οι περισσότεροι μισθωτοί πληρώνουν το 10% του μισθού τους σε κεφάλαια ιδιωτικής διαχείρισης.[29]
Τα ορυχεία Τσουκουικαμάτα, τα μεγαλύτερα ορυχεία χαλκού παγκοσμίως
Το σύνολο των ξένων επενδύσεων στη χώρα (FDI) ανερχόταν μόλις σε 3,4 δις δολάρια ΗΠΑτο 2006, σημειώνοντας αύξηση 52% από το 2005. Το 80% όμως αυτών των επενδύσεων επικεντρώνεται σε τέσσερις μόνο τομείς: ηλεκτρική ενέργεια, φυσικό αέριο, νερό και ορυχεία. Η αύξηση του FDI το 2006 ήταν επίσης συνέπεια συγχωνεύσεων και εξαγορών πουδεν δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας στη Χιλή. Η κυβέρνηση έχει ιδρύσει μία Εθνική Επιτροπή γιατην Καινοτομία καιτον Ανταγωνισμό, με στόχο την αναγνώριση και προώθηση νέων τομέων και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, καιμετην ελπίδα ότι, παράλληλα με ορισμένες φορολογικές μεταρρυθμίσεις, θα ενισχυθούν οι εγχώριες και ξένες επενδύσεις στην έρευνα καιτην ανάπτυξη, αυξάνοντας το ποσοστό των ξένων επενδύσεων καισε άλλους τομείς της οικονομίας. Το 2006, η Χιλή επένδυσε μόνο το 0,6% του ετήσιου ΑΕΠστην έρευνα καιτην ανάπτυξη, καιτα 2/3 από αυτό ήταν κρατικές επενδύσεις. Το γεγονός ότι οι χιλιανές καιοι ξένες εταιρίες δεν υποστηρίζουν αυτό τον τομέα, δεν συνεισφέρει στον κυβερνητικό στόχο της δημιουργίας καινοτόμων τομέων. Πέρα από τη γενική οικονομική και πολιτική σταθερότητα, η κυβέρνηση υποστηρίζει επίσης την ιδέα μίας Χιλής ως κράτους για επενδύσεις πολυεθνικών εταιριών, οι οποίες στοχεύουν να δραστηριοποιηθούν στην ευρύτερη περιοχή, ανκαι αυτό θα έχει περιορισμένη αξία γιατην ενίσχυση του επιχειρηματικού κλίματος στην ίδια τη Χιλή. Η κρατική στάση απέναντι στις άμεσες ξένες επενδύσεις στη χώρα καθορίζεται από τον αντίστοιχο Νόμο Ξένων Επενδύσεων, ο οποίος δίνει στους ξένους επενδυτές τα ίδια δικαιώματα με τις εγχώριες επενδύσεις. Η εγγραφή στο νομοθετικό πλαίσιο είναι απλή και διαφανής, ενώ ο νόμος εγγυάται την πρόσβαση στην επίσημη αγορά συναλλάγματος γιατον επαναπατρισμό κερδών και κεφαλαίου.[29]
Γιατην αντιμετώπιση της πρόσφατης διεθνούς οικονομικής ύφεσης (2007-σήμερα), η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα τόνωσης της οικονομίας με προϋπολογισμό 4 δις δολαρίων ΗΠΑ, γιατην ενίσχυση της εργασίας και της ανάπτυξης. Ο στόχος είναι η αύξηση τουΑΕΠτο 2009 από 2% ως 3%. Διεθνείς αναλυτές προβλέπουν αντίστοιχη αύξηση τουΑΕΠσε 1,5% κατά μέσο όρο.
Η Χιλή σήμερα ανήκει σε διάφορους οργανισμούς οικονομικής συνεργασίας και είναι η χώρα που έχει υπογράψει τις περισσότερες διεθνείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου στον κόσμο.[7] Έχει υπογράψει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου (FTA) με πολλά κράτη, όπως καιμε τις ΗΠΑ από το 2003. Τα τελευταία χρόνια η υπεγράφησαν αντίστοιχες συμφωνίες με: Ευρωπαϊκή Ένωση, Νότια Κορέα, Νέα Ζηλανδία, Σιγκαπούρη, Μπρουνέι, ΚίνακαιΙαπωνία. Επίσης, βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις μετηνΙνδία από το 2005 για συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Επιπρόσθετα, βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση η επέκταση των υπάρχουσων εμπορικών συμφωνιών μεΑυστραλία, Μαλαισία, ΤαϊλάνδηκαιΚίνα, με ορίζοντα υλοποίησης το 2008. Τα μέλη της ένωσης Ρ4 (Χιλή, Σιγκαπούρη, Νέα Ζηλανδία και Μπρουνέι) σχεδιάζουν επίσης νέες κινήσεις το 2008. Τέλος, ο διεθνής οργανισμός OECD συμφώνησε να προσκαλέσει τη Χιλή σε διαπραγματεύσεις γιανα γίνει πλήρες μέλος. Από το 2003 η Χιλή έχει προχωρήσει σε μείωση δασμών κατά 6% προς όλες τις χώρες με τις οποίες δεν έχει κάποια εμπορική συμφωνία.[29]
Το 2006 οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών από τη χώρα εκτινάχθηκαν σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα και ανήλθαν σε 58 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Ενώ οι εξαγωγές χαλκού έφτασαν τα 35 δισ. σημειώνοντας αύξηση 17% σε σχέση μετο προηγούμενο έτος. Συγκεκριμένα το οικονομικό προφίλ της χώρας στο παγκόσμιο εμπορικό στερέωμα διαμορφώνεται από τις εξαγωγές χαλκού, όπου είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως σε εξαγωγές. Η υπό δημόσια ιδιοκτησία επιχείρηση 'CODELCO' είναι σήμερα η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής χαλκού παγκοσμίως. Από τις εξαγωγές μη ορυκτού πλούτου ξεχωρίζουν τα είδη ξηλείας, αλιείας, φρούτα, κατεργασμένα τρόφιμα και κρασί.[29] Όσον αφορά το κρασί η Χιλή είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο.[7]
Σε όλη την ιστορική περίοδο από τους πρώτους μη νομαδικούς οικισμούς ως καιτην ύστερη προϊσπανική περίοδο, η βόρεια Χιλή αποτελούσε μέρος του πολιτισμού των Άνδεων, με κύριο χαρακτηριστικό τις παραδόσεις των λαών τωνυψιπέδωνπου είχαν διαδοθεί στις παράκτιες κοιλάδες του βορρά. Αντίθετα, οι νότιες περιοχές της Χιλής άνηκαν στην πολιτιστική σφαίρα των ινδιάνων Μαπούτσε. Κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας μετά την ισπανική κατάκτηση, καθώς και κατά την πρώιμη περίοδο του ανεξάρτητου κράτους της Χιλής, κυρίαρχο πολιτισμικό στοιχείο ήταν η Ισπανική κουλτούρα. Άλλες ευρωπαϊκές πολιτισμικές επιδράσεις, όπως η αγγλική, η γαλλική καιη γερμανική, εμφανίστηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα και παράμειναν μέχρι σήμερα στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας. Χαρακτηριστικό αποτελεί η επίδραση Γερμανών μεταναστών μετη βαυαρέζικη εξοχική αρχιτεκτονικήκαιτην αντίστοιχη γαστρονομία, που είναι εμφανής σήμερα στη νότια Χιλή σε πόλεις όπως ηΒαλδίβια, τοΦρουτιγάρ, τοΠουέρτο Βάρας, τοΟσόρνο, τοΤεμούκο, τοΠουκόνκαιτοΠουέρτο Μοντ.[66][67][68][69][70]
Ημουσικήστη Χιλή παρουσιάζει ποικιλία ανάμεσα στην παραδοσιακή μουσική, τη λαϊκή καιτην κλασική μουσική. Παρατηρούνται σημαντικές γεωγραφικές διαφορές στη μουσική κουλτούρα ανάμεσα στον βορρά, το κέντρο καιτον νότο της χώρας, που συμπληρώνονται από τις παραδοσιακά ακούσματα των ιθαγενών πληθυσμών του Νησιού του Πάσχα καιτων ινδιάνων Μαπούτσε.[71] Από το 1979 επίσημος εθνικός χορός της Χιλής είναι ηκουέκα (cueca). Χορός με ισπανικά, ιθαγενή, ακόμη και αφρικανικά στοιχεία που επιδέχεται πολλές παραλλαγές στη μουσική δομή του.[7]
Ένα άλλο είδος παραδοσιακού τραγουδιού, αλλά όχι χορού, είναι ητονάδα. Προερχόμενη από τη μουσική των Ισπανών αποίκων, διαφέρει από την κουέκα έχοντας μία ενδιάμεση μουσική μελωδία. Ανάμεσα στα1950και1970 υπήρξε μία αναγέννηση της παραδοσιακής μουσικής με συγκροτήματα όπως οιΛος ντε ΡαμόνκαιοιΛος Ουάσος Κιντσέρος,[72] ή με συνθέτες όπως οΡαούλ ντε Ραμόν, ηΒιολέτα Πάρρα, οΝικανόρ Μολινάρεκαι άλλοι.[73]Στα μέσα της δεκαετίας του1960, η οικογένεια Πάρα αναβίωσε διάφορες εθνικές παραδοσιακές μουσικές μορφές μετο ρεύμα Νουέβα Κανσιόν Τσιλένα (Νέο Χιλιανό τραγούδι). Ξεχώρισε γιατον στρατευμένο χαρακτήρα τουκαι εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Συνδέθηκε επίσης καιμε πολιτικούς μεταρρυθμιστές, όπως οΒίκτορ Χάρα, καθώς καιμε λαϊκούς τραγουδιστές και ερευνητές της παράδοσης και της Χιλιανής εθνογραφίας, όπως ηΒιολέτα Πάρρα, η οποία θεωρείται και θεμελιωτής της εθνικής λαϊκής μουσικής της χώρας.[7]
Τα τελευταία έτη τη λαϊκή μουσική παράδοση της Χιλής συνεχίζουν διάφοροι καλλιτέχνες όπως ηΙσαμπέλ Πάρρα (κόρη της Βιολέτας). Τοροκ είναι επίσης δημοφιλές με κύριο τοπικό εκπρόσωπο το συγκρότημα La Ley.[7]
Οι Χιλιανοί ονομάζουν τη χώρα τους χώρα τωνποιητών.[74]ΗΓκαμπριέλα Μιστράλ ήταν η πρώτη Χιλιανή που κέρδισε τοβραβείο ΝόμπελγιατηΛογοτεχνίατο1945. Οπιο διάσημος Χιλιανός ποιητής είναι οΠάμπλο Νερούδα, ο οποίος βγήκε εκτός των ορίων των ισπανόφωνων χωρών και θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ου αιώνα, ενώ κέρδισε και βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το1971, δύο χρόνια πριντον θάνατό του. Οι ποιητικές συλλογές του αγγίζουν τα ανθρώπινα συναισθήματα, τηφύσηκαιτοπεριβάλλον, καιτηνπολιτική. Σήμερα, καιτα τρία σπίτια που διέμενε και διατηρούν έντονα στοιχεία της προσωπικότητάς του, στο Ίσλα Νέγρα, το Σαντιάγο καιτο Βαλπαραΐσο, αποτελούν σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς της Χιλής.[7]
Η γαστρονομία καιη τοπική κουζίνα στη Χιλή αντικατοπτρίζει την τοπογραφική της ποικιλία, με κύρια συστατικά τα θαλασσινά, το μοσχαρίσιο κρέας, ταφρούτακαιταλαχανικά. Παραδοσιακές συνταγές είναι ηκασουέλα, οιεμπανάδας, ταουμίταςκαιτοκουράντο.
Όπως σε όλη τηΛατινική Αμερική, το δημοφιλές άθλημα είναι τοποδόσφαιρο. Η εθνική ομάδα της Χιλής συμμετείχε σε επτά συνολικά Παγκόσμια Πρωταθλήματα, ενώ σε αυτό που διοργανώθηκε στην ίδια τη Χιλή το1962, κατέλαβε την τρίτη θέση. Επίσης, η Χιλή έχει συμμετάσχει σε 4 τέσσερις τελικούς τουΚόπα Αμέρικα, και έχει κατακτήσει αργυρό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2000και δύο φορές την τρίτη θέση στα παγκόσμια τουρνουά εφήβων και νέων της FIFA. Σε γενικές γραμμές όμως δεν θεωρείται από τις μεγάλες δυνάμεις του λατινοαμερικανικού ποδοσφαίρου.[75]Οιπιο γνωστοί σύλλογοι είναι η Κόλο-Κόλο, με 46 εθνικά πρωταθλήματα και 3 Κόπα Λιμπερταδόρες, η Ουνιβερσιδάδ ντε Τσίλε καιη Ουνιβερσιδάδ Κατόλικα.
Τοτένις είναι το άθλημα πουη Χιλή έχει να παρουσιάσει τις περισσότερες επιτυχίες παγκοσμίως. Η εθνική ομάδα κέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο Αντισφαίρισης σε ξερό γήπεδο το 2003 και 2004 και ήταν φιναλίστ στο Κύπελλο Ντέιβις του1976. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004η Χιλή κατέκτησε το χρυσό καιτο χάλκινο μετάλλιο στο ατομικό ανδρών καιτο χρυσό στο διπλό ανδρών. Διακριθέντες Χιλιανοί τενίστες που κατατάσσονται στην κορυφή της παγκόσμιας κατάταξης τα τελευταία έτη είναι ο Φερνάντο Γκονσάλες καιο Νικολάς Μασού.[7]
Παρά τη δημοτικότητα του ποδοσφαίρου, το εθνικό άθλημα της χώρας είναι τοροντέο. Αυτή η δραστηριότητα, όπου τιθασεύονται τα νεαρά άλογα, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις αγροτικές κοινωνίες και συναγωνίζεται σε δημοτικότητα το ποδόσφαιρο. Επίσης, διαδεδομένο είναι το τσουέκα, άθλημα παρόμοιο μετοχόκεϊ, με ρίζες από τους ιθαγενείς Μαπούτσε.[7] Άλλα αθλήματα είναι οι χιονοδρομίες στα χιονοδρομικά κέντρα των κεντρικών Άνδεων, καιηιστιοσανίδασε αρκετές παραλιακές περιοχές. Επίσης διαδεδομένο είναι καιτομπάσκετ στους άνδρες, όπου η εθνική ομάδα έχει κερδίσει το χάλκινο μετάλλιο στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της FIBAτο 1950 και το αργυρό το 1959. Επίσης, στο μπάσκετ γυναικών έχει κατακτήσει το αργυρό μετάλλιο το 1953, που είχε φιλοξενήσει η χώρα.
Η Χιλή έχει γνωρίσει την τουριστική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Το 2005 οτουρισμός αυξήθηκε κατά 13,6% με συνολικά έσοδα 4,5 δις δολάρια, από τα οποία το 1,5 δις προέρχεται από ξένους επισκέπτες. Σύμφωνα μετηνΕθνική Τουριστική Υπηρεσία της Χιλής (Sernatur), σχεδόν 2 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τη χώρα κάθε χρόνο. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονται από άλλα κράτη της Αμερικανικής ηπείρου, κυρίως από τηνΑργεντινή, με αμέσως επόμενη χώρα προέλευσης τις ΗΠΑ. Ακολουθούν ηΕυρώπη, ηΒραζιλία, καθώς και ένας αυξανόμενος αριθμός επισκεπτών από τηνΑσία, κυρίως από τηΝότια ΚορέακαιτηνΚίνα.[76]
Τα κύρια αξιοθέατα για τους επισκέπτες είναι περιοχές φυσικής ομορφιάς στις απομακρυσμένες περιοχές της χώρας. ΤοΣαν Πέδρο ντε Ατακάμαστον βορρά είναι ιδιαίτερα αγαπημένος προορισμός γιατην αρχιτεκτονική τωνΊνκας, τις λίμνες των υψιπέδων καιτηνΚοιλάδα του Φεγγαριού. Στο Πούτρε, επίσης στη βόρεια Χιλή, βρίσκεται ηλίμνη Τσουνγκαρά, όπως καιταηφαίστειαΠαρινακότακαιΠομεράπε, με υψόμετρα 6.348 και 6.282 μέτρα αντίστοιχα. Επίσης, σε όλο το μήκος των κεντρικών Άνδεων υπάρχουν χιονοδρομικά κέντρα με διεθνή φήμη, όπως το Πορτίγιο καιτο Βάγιε Νεβάδο. Στη νότια Χιλή, οι κύριοι τουριστικοί προορισμοί είναι τοαρχιπέλαγος της Τσιλοέκαιη χιλιανή Παταγονία, που περιλαμβάνει τοΕθνικό Πάρκο Λαγούνα Σαν Ραφαέλμε τους πολυάριθμους παγετώνεςτου, καιτοΕθνικό Πάρκο Τόρρες ντελ Πάινε. Επίσης, το λιμάνι του Βαλπαραΐσο μετη μοναδική του αρχιτεκτονική είναι σημαντικός προορισμός. Διεθνούς φήμης είναι τέλος καιτο Νησί του Πάσχα στον Ειρηνικό ωκεανό.
Το Εθνικό Πάρκο Τόρρες ντελ Πάινε
Ο εσωτερικός τουρισμός ανθεί κυρίως το καλοκαίρι (Δεκέμβριο με Μάρτιο) και κυρίως σε παραλιακές πόλεις. Γνωστά παραθεριστικά κέντρα στη βόρεια Χιλή είναι ηΑρίκα, τοΙκίκε, ηΑντοφαγάστα, ηΛα ΣερένακαιτοΚοκίμπο, ενώ τοΠουκόν στις όχθες της λίμνης Βιγιαρίκα είναι ο βασικός τουριστικό προορισμός στον νότο. Οι παραλιακές περιοχές κοντά στο Βαλπαραΐσο, λόγω της κοντινής απόστασης από την πρωτεύουσα Σαντιάγο, συγκεντρώνουν την πλειοψηφία των τουριστών. ΗΒίνια ντελΜαρ, όμορη πόλη του Βαλπαραΐσο, είναι γνωστή για τις παραλίες, τακαζίνοκαιτο ετήσιο φεστιβάλ τραγουδιού της, μία από τις πιο σημαντικές μουσικές εκδηλώσεις σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Τον Νοέμβριο του 2005, η κυβέρνηση ξεκίνησε μία εκστρατεία τουριστικής προβολής μετον τίτλο «Χιλή: Εκπληκτική πάντα καιμε όλους τους τρόπους», και στόχο τη διεθνή προβολή της χώρας τόσο γιατην προσέλκυση τουριστών όσο καιτην προώθηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.[77]
Η χώρα διαθέτει συνολικά 355 αεροδρόμια, από τα οποία 81 είναι με ασφαλτοτάπητα στους διαδρόμους, με μόνο 5 να έχουν μήκος διαδρόμων πάνω από τα 3.000 μ. Το σιδηροδρομικό δίκτυο εκτείνεται σε μήκος γραμμών 5.840 χλμ. (εύρους διεθνών προδιαγραφών μόνο τα 1.700 χλμ, από τα οποία 850 με ηλεκτροκίνητους συρμούς). Το οδικό δίκτυο έχει δρόμους συνολικού μήκους 80.50 χλμ. (ασφαλτοστρωμένα 16.745 χλμ., εθνικές οδοί μήκους 2.414 χλμ.). Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.
Ο κόνδορας των Άνδεων, εθνικό σύμβολο της Δημοκρατίας της ΧιλήςΗ χιλιανή καμπανούλα (Lapageria rosea), εθνικό λουλούδι της Χιλής
Το εθνικό λουλούδι είναι τοκοπίουε (Lapageria rosea, χιλιανή καμπανούλα), που ευδοκιμεί σταδάση της νότιας Χιλής.
Ο εθνικός θυρεός απεικονίζει τα δύο εθνικά ζώα: τονκόνδορα (Vultur gryphus, ορεινό μεγάλο όρνιο) καιτοουεμούλ (Hippocamelus bisulcus, ελάφι με χαρακτηριστική λευκή ουρά - είδος υπό εξαφάνιση). Ο θυρεός επίσης συνοδεύεται από τη λεζάντα: Por la razón o la fuerza (Μετο δίκαιο ή μετη δύναμη).
Ησημαία της Χιλής αποτελείται από δύο οριζόντιες λωρίδες ίσου εύρους και λευκού (πάνω) καικόκκινου (κάτω) χρώματος, μαζί με ένα μπλετετράγωνο ίδιου εύρους μετη λευκή λωρίδα στην πάνω αριστερή πλευρά της λωρίδας αυτής. Μέσα στο τετράγωνο απεικονίζεται ένα πεντάγωνο λευκόαστέρι, που συμβολίζει τον οδηγό στην πρόοδο καιτην τιμή. Τομπλε χρώμα συμβολίζει τον ουρανό, το λευκό αναφέρεται στις χιονισμένες Άνδεις, ενώ το κόκκινο αντιπροσωπεύει το αίμα που χύθηκε γιατην απόκτηση της ανεξαρτησίας της χώρας.
↑Contacto Interlingüístico e intercultural en el mundo hispano.instituto valenciano de lenguas y culturas. Universitat de València Cita: " Un 20% de la población chilena tiene su origen en el País Vasco".
0,855[6] (42
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
