Πρωτεύουσα ονομάζεται ηπόληστην οποία βρίσκεται η έδρα κυβέρνησης ενός κυρίαρχου κράτους, μίας διοικητικής διαίρεσης ή ενός οργανισμού. Συνήθως είναι η μεγαλύτερη πόλη ενός κράτους αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις όπως π.χ. στις ΗΠΑ, όπου ηΝέα Υόρκη είναι η πολυπληθέστερη πόλη αλλά πρωτεύουσα είναι ηΟυάσινγκτονπου είναι η 20η. Μερικές χώρες έχουν δύο ή και περισσότερες πρωτεύουσες, παράδειγμα ηΝότια Αφρική έχει τρεις πρωτεύουσες, τηνΠρετόρια, τοΜπλουμφοντέινκαιτηνΚέιπ Τάουνκαι μεγαλύτερη πόλη τοΓιοχάνεσμπουργκ.
Στο πέρασμα του χρόνου πολλές φορές έχει συμβεί μεταφορά μιας πρωτεύουσας σε μία άλλη πόλη όπως για παράδειγμα συνέβη στηΡωσία, από τηΜόσχαστηνΑγία Πετρούπολητο1712, ή στηνΕλλάδα, από τοΝαύπλιοστηνΑθήνατο1834.
Πολλές φορές ταΜΜΕ αναφέρουν το όνομα της πρωτεύουσας ως ένα εναλλακτικό όνομα γιαμια χώρα. Για παράδειγμα "Οι σχέσεις μεταξύ ΑθήναςκαιΡώμης αναφέρονται "στις σχέσεις μεταξύ ΕλλάδαςκαιΙταλίας".
ΣταΕλληνικάη λέξη «Πρωτεύουσα» προέρχεται από το αρσενικό «Πρωτεύων» που σημαίνει "Αυτός που πρωτεύει, αυτός που είναι πρώτος". ΣταΑγγλικάκαι στις Δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται η λέξη «Capital, Capitale κτλ». Προέρχεται από τοΛατινικό «Caput» που σημαίνει «Κεφάλι», ενώ στα γερμανικά χρησιμοποιείται η λέξη Hauptstadt που σημαίνει "κεντρική πόλη, πόλη-αρχηγείο".
Το 2015, ηΑίγυπτος ανακοίνωσε την κατασκευή μιας νέας πρωτεύουσας[1], η οποία θα φιλοξενήσει έως και 6.000.000 κατοίκους. ΤοΚάιρο, το οποίο αποτελούσε πρωτεύουσα της χώρας από το 969, έχει ξεπεράσει τα 20.000.000 με αποτέλεσμα να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, καθώς και μία από τις πιο μολυσμένες. Το 2019, ηΙνδονησία ανακοίνωσε την επιθυμία να μετακινήσει την πρωτεύουσα της άλλου, αφού σύμφωνα με έρευνες, η τωρινή πρωτεύουσα, ηΤζακάρτα κινδυνεύει να βυθισθεί.
• Πορτογαλία: Το κοινοβούλιο, τα υπουργεία, τα δικαστήρια κτλ, βρίσκονται στηΛισαβόνα. Παρόλα αυτά κανένα αυτά, κανένα κρατικό αρχείο δεν αναφέρεται στη Λισαβόνα ως πρωτεύουσα.
Ισραήλ: ΗΙερουσαλήμ διεκδικείται και από το Ισραήλ και από τηνΠαλαιστίνη ως πρωτεύουσα τους. Καμία χώρα, με εξαίρεση τις ΗΠΑδεν αναγνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, για αυτό όλες οι διπλωματικές αποστολές βρίσκονται στοΤελ Αβίβ.
Μετην άνοδο τωνΕθνών-Κρατώνη πρωτεύουσα θεωρείται εθνικό σύμβολο:
• Ελλάδα: Πρωτεύουσα της Ελλάδας για 7 χρόνια (1827 - 1834) ήταν τοΝαύπλιο, το οποίο ήταν μεγάλο και σημαντικό οικονομικά σε αντίθεση μετηνΑθήναπου λόγω των αγώνων γιατην ανεξαρτησία, είχε ερημώσει. 4 χρόνια μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της χώρας με σκοπό να θυμίζει στους Έλληνεςτο ένδοξο παρελθόν καιαρχαίο μεγαλείο της Ελλάδας. Η ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα συμβόλιζε καιτη συνέχεια τωναρχαίωνκαισύγχρονων Ελλήνων.
Συνήθως, σε έναν πόλεμο η πρωτεύουσα θεωρείται ο κύριος στόχος του εχθρού. Έτσι ηΓερμανία ανακοίνωσε τη νίκη τους στηΜάχη της Γαλλίας μόνο αφότου μπήκαν στοΠαρίσι. Παρομοίως, στηνΕλλάδα, η Γερμανία ανακοίνωσε τηνίκη, μόνο όταν τα στρατεύματα της μπήκαν στηνΑθήνα.