Το πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης στην Πλάκα. (Θέα από νότο)
Γεννήθηκε στις 21 Νοεμβρίου1522στην Αθήνα, καταγόμενη από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, τωνΜπενιζέλων. Η Ρηγούλα ή Ρεβούλα (Παρασκευούλα), όπως ήταν το κοσμικό της όνομα, ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνου της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας. Καθώς η Ρηγούλα μεγάλωνε, διακρινόταν γιατο ήθος καιτην ευφυΐα της. Το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας, τοΑρχοντικό Μπενιζέλου, βρίσκεται στηνοδό Αδριανού 96 στην Πλάκακαι είναι το παλαιότερο σπίτι της πρωτεύουσας.
Σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν νατην παντρέψουν μετον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Ρεβούλα έμεινε χήρα.
Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη, καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και ελεύθερη. Εύκολα εννοεί κανείς πόσο περιζήτητη νύφη ήταν καιοι σημαντικότερες οικογένειες της Αθήνας και όχι μόνο, την διεκδικούσαν για νύφη τους. Οι γονείς της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά η Ρεβούλα δεν εισάκουσε την επιθυμία των γονέων της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να ακολουθήσει ασκητική ζωή. Επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια μετά το θάνατο των γονιών της εκάρη μοναχή μετο όνομα Φιλοθέη.
Η μοναχή Φιλοθέη άσκησε ένα είδος φιλανθρωπικού καιιεραποστολικού μοναχισμού.[1]:
Ανακαίνισε το ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα, ο οποίος βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού της αρχοντικού, μετατρέποντάς τονσεκοινόβιο. Το Καθολικό του Αγίου Ανδρέα καιτο πηγάδι της μονής της σώζονται μέχρι σήμερα στον περίβολο του μεγάρου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Στο κοινόβιο αυτό εισήλθε πρώτη ως Ηγουμένη μαζί με άλλες μοναχές, κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας. Η ίδρυσή του πρέπει να τοποθετηθεί περί το1571. Σε αυτό εγκαταβιούσαν περί τις 150 μοναχές, ανάμεσα στις οποίες και μερικές εκχριστιανισμένες μουσουλμάνες, αλλά καιΚύπριοισκλάβοι μετά την πτώση της Κύπρου στους Τούρκους την ίδια περίοδο.[2]
Εκείνη την εποχή, αρχίζει το φιλανθρωπικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης. Στο έργο αυτό αφιέρωσε την πατρική και προσωπική της περιουσία. Ιδρύει σχολεία, βιοτεχνικά και χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία, κ.α. Διδάσκει στοιχειώδη οικοκυρική στις «μοναστηρίσιες».[3]Το συγκρότημα αυτό ονομάζεται «Παρθενώνας» και εκεί βρίσκουν καταφύγιο και περίθαλψη (υλική και πνευματική) αδιακρίτως ΈλληνεςκαιΤούρκοι. Προσφέρει μεγάλα ποσά γιατην απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ενώ ιδιαιτέρως φροντίζει γιατη φυγάδευση των γυναικών στα νησιά, προκαλώντας όλεθρο στα χαρέμια των Τούρκων. Σύμφωνα μετη μαρτυρία τουΡωμαιοκαθολικούεπισκόπουΖακύνθου προς τις αρχές της Βενετίας, η Φιλοθέη "εδέχθη εις το μοναστήρι πολλάς γυναίκας αμαρτωλάς που ήσαν έγκυοι και τας έκρυψεν εις το μοναστήρι ίνα μη τιμωρηθούν από τους Τούρκους".[4]
Παράλληλα, ιδρύει παραρτήματα στοΧαλάνδρι, ταΠατήσια, τοΨυχικό, τηνΚαλογρέζα. Στην περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι γιανα ξεκουράζονται οι κατάκοποι αγρότες που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο καιτο νερό ήταν λιγοστό στηνΑττικήγη. Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της μοναχής Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά της. Ή πάλι πως έγραψε πάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού την λέξη «ψυχικόν» δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας.[5]Καιη περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της από τομετόχιπου εκεί ίδρυσε η Φιλοθέη, τη μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν οι Αθηναίοι (και από παραφθορά της λέξης, Μετόχι Καλογρέζας, σύμφωνα με άλλη ετυμολογία, «καλογρέζα» σημαίνει «μοναχή» στηναρβανίτικη διάλεκτο).
Βασική επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους καιη διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Το έργο της, κατά βάση εθνικό και θρησκευτικό, ξεπέρασε τα όρια της Αθήνας και έγινε γνωστό σε όλη τηνΕλλάδα. Αδιαφιλονίκητη ιστορική επιβεβαίωση γιατο έργο αυτό παρέχει η αλληλογραφία της Φιλοθέης μετη Γερουσία της Βενετίας (1583), από την οποία ζητούσε οικονομική βοήθεια.
Σε επιστολή της Αγίας που εντοπίστηκε από τον ιστοριοδίφη Κωνσταντίνο Μέρτζιο[6]σε βιβλιοθήκη της Βενετίας με παραλήπτη τηνΒενετική Γερουσία, με ημερομηνία ΄΄22 Φεβρουαρίου 1583΄΄, ζητείται χρηματική βοήθεια γιανα ξεπληρώσει χρέη που είχαν προκύψει γιατί ήθελε να γλιτώσει το μοναστήρι και τις μοναχές από τις τουρκικές λεηλασίες.[7] Επομένως οι διώξεις της αγίας είχαν αρχίσει πριντο 1588-1589. Η Βενετική Γερουσία αποφάσισε να συνδράμει με 200 τσεκίνια (χρυσά νομίσματα)[8].
Τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου1588, κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που επιτελούσαν οι μοναχές προς τιμή τουΑγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στοεκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εφορμούν εκ νέου, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της.
Το εσωτερικό του σπιτιού της Αγίας Φιλοθέης στην Αθήνα
Έξω από το ναό, στα δεξιά της εισόδου του, σώζεται η κολώνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα. Εκεί η Φιλοθέη υπέκυψε στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου1589. Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στηΜητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.
Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται οΙ. Ν. της Αγίας Φιλοθέης, ενώ το όνομά της φέρει και ολόκληρο το γνωστό προάστιο των Αθηνών, ηΦιλοθέη. Το 1937 η Αγία Φιλοθέη εμφανίστηκε σε όραμα σε πατριώτισσα και προειδοποίησε ότι η χώρα μας θα κατακτηθεί από τηνΝαζιστική Γερμανίακαι ότι ηκατοχήδενθα διαρκέσει πολύ.
Ύστερα από τηνμε αριθμ. 22/30 Σεπτεμβρίου1999 εγκύκλιο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, η μνήμη της Αγίας Φιλοθέης συμπεριελήφθηκε να τιμάται επιπρόσθετα και στις 12 Οκτωβρίου όπου και ορίσθηκε να τιμάται ηΣύναξη τωνεν Αθήναις Αγίων.
Το σπίτι των Μπενιζέλων, που ανεγέρθηκε πιθανότατα στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα, είναι το τελευταίο σωζόμενο κονάκι στην Αθήνα και ένα από τα λίγα παραδείγματα ανάλογων αρχοντικών που σώζονται στη νότια Ελλάδα.
↑Μέρτζιος Κωνσταντίνος, "Η Οσία Φιλοθέη. Ανέκδοτα έγγραφα", Ελληνικά, τ. ΙΓ', (1954), σ. 127. Αναφέρεται στο Γκενάκου Ζωή, "Αγία Φιλοθέη Μπενιζέλου. Η προσφορά στη γυναίκα", και Μπουρδάρα Καλλιόπη (Κέλλυ), "Διατην ελευθερίαν των αιχμαλώτων χριστιανών ...", στο "Η κυρά των Αθηνών", Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Αθήνα, 2019, σ. 27 και 64. Η αναφορά του Καθολικού επισκόπου είχε σκοπό να ενημερώσει τη Σύγκλητο της Βενετίας προκειμένου να δοθεί στη Φιλοθέη η οικονομική βοήθεια που είχε ζητήσει.
Κωνσταντίνος Σάθας, Βιογραφίαι τωνεν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821, εκδ. Κουλτούρα,1990, σελ.193-195