ΟΘόλος ή Τρούλος του Βράχου (αραβικά: قبة الصخرة, Qubbat As-Sakhrah, εβραϊκά: כיפת הסלע, Kipat Hasela) είναι μουσουλμανικό ιερό το οποίο βρίσκεται στοόρος του Ναού (Χαράμ αλ-Σαρίφ), στην παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ.
Ο Θόλος του Βράχου είναι μέρος ενός συμπλέγματος θρησκευτικής σημασίας για τους Μουσουλμάνους, που περιλαμβάνει επίσης τοΤέμενος Αλ-Άκσα, και δευτερεύοντα θρησκευτικά κτίσματα.
Η θολωτή κατασκευή είναι εμπνευσμένη από τον χριστιανικό Ναό της Αναστάσεως. Ολοκληρώθηκε το 692, γεγονός που καθιστά τον Θόλο του Βράχου ένα από τα παλαιότερα δείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Η θρησκευτική σημασία του προέρχεται από τον λίθο (ή απλά Βράχο), που βρίσκεται μέσα στο κέντρο του τεμένους, ο οποίος έχει μεγάλη σημασία για Εβραίους, Μουσουλμάνους και Χριστιανούς, γιατί σύμφωνα μετη παράδοση εκεί έγινε η θυσία του Αβραάμ.
Το κτίριο είναι οχτάγωνο, ενώ στο κέντρο βρίσκεται ένας θόλος διαμέτρου περίπου 20 μέτρων.
Ο Θόλος του Βράχου βρίσκεται στο κέντρο του Όρους του Ναού, στην περιοχή του εβραϊκού Δεύτερου Ναού. Η τοποθεσία είναι ιερή για τους χριστιανούς, κυρίως λόγω του ρόλου που έπαιξε ο Ναός στη ζωή του Ιησού. Ο ναός καταστράφηκε το 70 μ.Χ. από τους Ρωμαίους, οι οποίοι έχτισαν ένα ναό του Δία στην περιοχή. Κατά τη Βυζαντινή εποχή, η Ιερουσαλήμ ήταν κυρίως χριστιανική, καιοι προσκυνητές έρχονταν κατά δεκάδες χιλιάδες γιαναδουντα μέρη όπου οΙησούς περπάτησε.[5]
Μετά την εισβολή των Περσών το 614, ακολουθούμενη από τη Μουσουλμανική πολιορκία της Ιερουσαλήμ το 637, ο Θόλος του Βράχου κατασκευάστηκε με εντολή του Ομεϋάδη χαλίφη Αμπνταλ-Μαλίκ μεταξύ του 689 και του 691. Για κάποιο χρονικό διάστημα οι Χριστιανοί προσκυνητές ήταν σε θέση να πάνε στο Όρος του Ναού, αλλά τελικά η κλιμάκωση της βίας κατά των προσκυνητών στην Ιερουσαλήμ υποκίνησε τηνΣταυροφορίες.[6]Οι Σταυροφόροι κατέλαβαν εκ νέου την Ιερουσαλήμ το 1099 και ο Θόλος του Βράχου δόθηκε στους Αυγουστίνους, και μετατράπηκε σε εκκλησία, ενώ τοτέμενος Αλ-Ακσά έγινε βασιλικό παλάτι. ΟιΝαΐτες Ιππότες, οι οποίοι πίστευαν ότι η Θόλος του Βράχου ήταν η περιοχή τουΝαού του Σολομώντα, έστησαν στη συνέχεια το αρχηγείο τους στο Τέμενος Αλ Ακσά, δίπλα στο Θόλο, γιατο μεγαλύτερο μέρος του 12ου αιώνα. Ο "Templum Domini", όπως αποκαλούσαν το Θόλο του Βράχου, εμφανιζόταν στις επίσημες σφραγίδες του Τάγματος του Μεγάλου Μαγίστρου, έγινε το αρχιτεκτονικό μοντέλο για τις κυκλικές εκκλησίες των Ναϊτών σε όλη την Ευρώπη.
Η Ιερουσαλήμ ανακαταλήφθηκε από τονΣαλαντίν στις 2 Οκτωβρίου 1187 και ο Θόλος του Βράχου αποκαταστάθηκε ως μουσουλμανικό τέμενος. Ο σταυρός στην κορυφή του θόλου αντικαταστάθηκε από την ισλαμική ημισέληνο, και ένα ξύλινο τέμπλο τοποθετήθηκε γύρω από το βράχο. Ο ανιψιός του Σαλαντίν αλ-Μαλίκ αλ-Μουαζζάμ Ίσα αποκατέστησε περαιτέρω το κτίριο και προσέθεσε ένα προπύλαιο προς το τέμενος αλ-Ακσά. Ο Θόλος του Βράχου ήταν στο επίκεντρο εκτεταμένης βασιλικής προστασίας από τους σουλτάνους κατά τη διάρκεια της περιόδου τωνΜαμελούκων, η οποία διήρκεσε από το 1250 έως το 1510.
Τα πλακάκια στη πρόσοψη
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας τουΣουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούςτο εξωτερικό της Θόλου του Βράχου επενδύθηκε μεκεραμικά πλακάκια. Το έργο αυτό διήρκησε επτά χρόνια. Δίπλα στο Θόλο του Βράχου, οι Οθωμανοί έχτισαν τοΘόλο του Προφήτηστο 1620. Ανακαίνιση μεγάλης κλίμακας πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας τουΜαχμούτ Β΄το 1817.
ΟΧατζ Αμίν Αλ-Χουσσεΐνι, Μεγάλος Μουφτήςπου διορίστηκε από τους Βρετανούς στο προτεκτοράτο της Παλαιστίνης το 1917, μαζί μετον Γιακούμπ αλ-Γουσαΐν, υλοποίησε την αποκατάσταση του Θόλου του Βράχου καιτου Τεμένους Αλ Ακσά στην Ιερουσαλήμ.
Ο Θόλος του Βράχου υπέστη αρκετές ζημιές κατά τη διάρκεια ενός σεισμού στην Παλαιστίνη στις 11 Ιουλίου 1927, καταστρέφοντας πολλές από τις επισκευές που είχαν πραγματοποιηθεί κατά τα προηγούμενα έτη.
Το 1955, ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ανακαίνισης ξεκίνησε από την κυβέρνηση της Ιορδανίας, με κεφάλαια που προέρχονταν από τις αραβικές κυβερνήσεις καιτην Τουρκία. Το έργο περιλάμβανε την αντικατάσταση μεγάλου αριθμού των πλακιδίων που χρονολογούνται από την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, τα οποία είχαν αποκολληθεί λόγω των δυνατών βροχών. Το 1965, ως μέρος αυτής της αποκατάστασης, ο θόλος καλύφθηκε με ένα ανθεκτικό κράμα χαλκού και αλουμινίουπου κατασκευάστηκε στην Ιταλία, η οποία αντικατέστησε το μολύβδινο εξωτερικό.[7]Η αποκατάσταση ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1964.
Λίγες ώρες αφότου ηισραηλινή σημαία υψώθηκε πάνω από το Θόλο του Βράχου κατά τη διάρκεια τουΠολέμου των Έξι Ημερώντο 1967, οι Ισραηλινοί την ξανακατέβασαν ύστερα από διαταγές τουΜοσέ Νταγιάνκαι επένδυσε στο μουσουλμανικό βακούφι (θρησκευτικό κεφάλαιο), μετην εξουσία να διαχειριστεί το Όρος του Ναού / Χαράμ αλ-Σαρίφ, προκειμένου να «διατηρήσει την ειρήνη».[8]
Το 1993, ο χρυσός θόλος ανακαινίστηκε με δωρεά 8.200.000 δολαρίων από τον βασιλιά Χουσεΐν της Ιορδανίας, ο οποίος πούλησε ένα από τα σπίτια τουστο Λονδίνο γιαναβρειτα χρήματα γιατα 80 κιλά χρυσούπου απαιτήθηκαν.
Η αρχιτεκτονική καιτα ψηφιδωτά του έχουν παρόμοια μοτίβα με κοντινές βυζαντινές εκκλησίες. Οι δύο υπεύθυνοι μηχανικοί του έργου ήταν ο Ρατζά Ιμπ Χαϊουάχ, θεολόγος από τοΜπαϊσάν (Μπετ-Σεάν), καιο Γιαζίντ Ιμπ Σαλάμ, ένας χριστιανός σκλάβος του Ομεϋάδη χαλίφη Αμπνταλ-Μαλίκ ιμπν Μαρουάν από την Ιερουσαλήμ.[9]Ο Σλόμο Ντοβ Γκόιτεν του Εβραϊκού Πανεπιστημίου αναφέρει ότι ο Θόλος του Βράχου είχε ως στόχο να ανταγωνιστεί με πολλά ωραία κτίρια λατρείας άλλων θρησκειών. Όπως είπε: «Η ίδια η μορφή της ροτόντας, που δόθηκε στο Qubbat as-Sakhra, ανκαι ήταν ξένη ως προς το Ισλάμ, προσπάθησε να ανταγωνιστεί τους πολλούς χριστιανικούς τρούλους της εποχής του».[10][11]
Ο Κρέσγουελ στο βιβλίο Προέλευση του σχεδίου του Θόλου του Βράχου σημειώνει ότι εκείνοι που έχτισαν το ιερό χρησιμοποίησαν τις διαστάσεις τουναού του Παναγίου Τάφου. Η διάμετρος του θόλου του ιερού είναι 20,20 μ. καιτο ύψος του 20,48 μ., ενώ η διάμετρος του τρούλου της εκκλησίας του Παναγίου Τάφου είναι 20,90 μ. καιτο ύψος του 21,05 μ.
Η δομή του είναι βασικά οκτάγωνη. Αποτελείται από ένα ξύλινο θόλο, διαμέτρου περίπου 20 μέτρων, η οποία είναι τοποθετημένη σε υπερυψωμένο βάση που αποτελείται από έναν κύκλο 16 βάσεων και κολώνων.[12] Γύρω από αυτό τον κύκλο είναι μια οκτάγωνη στοά των 24 βάσεων και κολώνων. Η εξωτερική πρόσοψη είναι κατασκευασμένη από πορσελάνη[13]και αντικατοπτρίζει την οκταγωνικό σχεδιασμό. Η κάθε πλευρά έχει μήκος 18 μέτρα και ύψος 11 μέτρα. Τόσο ο θόλος και όσο καιοι εξωτερικοί τοίχοι έχουν πολλά παράθυρα.[12]
Το εσωτερικό του θόλου είναι πολυτελώς διακοσμημένο μεψηφιδωτά, φαγεντιανήκαιμάρμαρο, μεγάλο μέρος των οποίων προστέθηκε αρκετούς αιώνες μετά την ολοκλήρωσή του. Περιέχει επίσης επιγραφές από τοΚοράνι. ΗσούραΓια-Σέεν είναι γραμμένη στα πλακάκια που τοποθετήθηκαν επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και από πάνω είναι γραμμένη η σούρα Αλ-Ίσρα.
Ο θεμέλιος λίθος (ή Βράχος) όπως φαίνεται από το θόλο
Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές του Ισλάμ, ο Βράχος είναι το σημείο[14] από το οποίο ο Προφήτης Μωάμεθ αναλήφθηκε στον ουρανό συνοδευόμενος από τον αρχάγγελο Γαβριήλ. Περαιτέρω, ο Γαβριήλ πήρε το Μωάμεθ από το σημείο γιανα προσευχηθεί μετονΑβραάμ, τονΜωυσήκαιτονΙησού.[15] Μετά την επιστροφή του Μωάμεθ, κάλεσε όλους εκείνους πουθατον πιστέψουν να ενωθούν με αυτόν καινα γίνουν μουσουλμάνοι.[14] Άλλοι Ισλαμικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Προφήτης ανέβηκε στον ουρανό από το τέμενος Αλ-Ακσά.[16][17]
Ο θεμέλιος λίθος καιτα περίχωρά του είναι ηπιο ιερή τοποθεσία τουΙουδαϊσμού. Ανκαιοι μουσουλμάνοι προσεύχονται τώρα προς τηνΚάαμπαστηΜέκκα, κάποτε στρέφονταν προς τοΌρος του Ναού, όπως κάνουν οι Εβραίοι. Ο Μωάμεθ άλλαξε την κατεύθυνση της προσευχής για τους μουσουλμάνους μετά από μια αποκάλυψη από τονΑλλάχ. Οι Εβραίοι θεωρούν παραδοσιακά τη θέση της πέτρας ως το ιερότερο σημείο της Γης, στο χώρο τωνΆγιων των Αγίων κατά τη διάρκεια της Περιόδου του Ναού.
Οπιο ευνοϊκός χώρος γιατην εβραϊκή προσευχή είναι το σημείο που είναι πλησιέστερο στον θεμέλιο λίθο. Επειδή οι μουσουλμανικές αρχές αρνήθηκαν να επιτρέψουν στους Εβραίους να προσευχηθούν στο Όρος του Ναού, αυτοί άρχισαν να προσεύχονται κοντά στοΤείχος των Δακρύων, δεδομένου ότι ήταν η περιοχή που βρίσκεται πλησιέστερα στον θεμέλιο λίθο, ή στοΌρος των Ελαιών, κοιτάζοντας προς το χώρο του Ναού. Μεταξύ 1948 και 1967, όταν οι ιορδανικές αρχές αρνήθηκαν να δώσουν άδεια στους Εβραίους να εισέλθουν στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, οι Εβραίοι προσκυνούσαν σε στέγες στοόρος Σιώνκαι προσεύχονταν προς την περιοχή των αρχαίων Άγιων των Αγίων.[18]
Πολυμέσα-View_of_the_Dome_of_the_Rock_%26_Temple_Mount_02.jpg)
