Ο Ιώσηφ Σαμουήλοβιτς Σκλόφσκι (ρωσ. Ио́сиф Самуи́лович Шкло́вский, 1 Ιουλίου 1916 – 3 Μαρτίου 1985) ήταν Σοβιετικός αστρονόμος, με σημαντικό έργο στη θεωρητική αστροφυσική. Σε ένα ευρύτερο κοινό ωστόσο είναι γνωστός για το βιβλίο που συνέγραψε αρχικώς το 1962 με θέμα την εξωγήινη ζωή, του οποίου η αναθεωρημένη και επαυξημένη εκδοχή, που συνέγραψε από κοινού με τον μεγάλο Αμερικανό εκλαϊκευτή της αστρονομίας Καρλ Σαγκάν με τίτλο Ευφυής ζωή στο Σύμπαν, μεταφράσθηκε σε αρκετές γλώσσες.
Ο Ι.Σ. Σκλόφσκι γεννήθηκε στο Χλούχιβ (ρωσ. Γκλούχοφ), πόλη της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας και σήμερα της βορειοανατολικής Ουκρανίας, σε μια φτωχή οικογένεια Εβραίων της Ουκρανίας. Αφού τελείωσε το σχολείο, εργάσθηκε ως επιστάτης στην κατασκευή της Κύριας Σιδηροδρομικής Γραμμής Βαϊκάλης-Αμούρ στη ρωσική Άπω Ανατολή. Το 1933 ο Σκλόφσκι εισάχθηκε στο Φυσικομαθηματικό Τμήμα του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας.
Εκεί σπούδασε έως το 1938, όταν πήρε ένα μεταπτυχιακό μάθημα στο Τμήμα Αστροφυσικής του Αστρονομικού Ινστιτούτου Στέρνμπεργκ και παρέμεινε ως εργαζομενος στο Ινστιτούτο μέχρι το τέλος της ζωής του. Απεβίωσε στη Μόσχα σε ηλικία 68 ετών.
Ο Σκλόφσκι ειδικεύθηκε στη θεωρητική αστροφυσική και στη ραδιοαστρονομία, και μελέτησε το ηλιακό στέμμα, τους υπερκαινοφανείς αστέρες και την προέλευση των κοσμικών ακτίνων. Το 1946 απέδειξε ότι η ακτινοβολία ραδιοκυμάτων από τον Ήλιο εκπέμπεται από τα ιονισμένα στρώματα του ηλιακού στέμματος και ανέπτυξε μία μαθηματική μέθοδο για τη διάκριση μεταξύ των θερμικών και των μη θερμικών μικροκυμάτων του Γαλαξία μας. Αξιοσημείωτη είναι ιδίως η πρότασή του ότι η ακτινοβολία από το «Νεφέλωμα του Καρκίνου» οφείλεται σε ακτινοβολία συγχρότρου, δηλαδή σε ηλεκτρόνια υψηλής ταχύτητας που εκτελούν κυκλική κίνηση εντός μαγνητικών πεδίων. Εξάλλου ο Σκλόφσκι πρότεινε ότι κοσμικές ακτίνες που προέρχονται από εκρήξεις υπερκαινοφανών σε αποστάσεις μικρότερες των 300 ετών φωτός από τη Γη, θα μπορούσαν να ευθύνονται για κάποιες από τις μαζικές εξαφανίσεις ζωντανών οργανισμών πάνω στον πλανήτη μας.
Το 1959 ο Σκλόφσκι εξέτασε την τροχιακή κίνηση του εσωτερικού φυσικού δορυφόρου του πλανήτη Άρη, του Φόβου. Συμπέρανε ότι η τροχιά του μίκραινε και σημείωσε ότι, αν το φαινόμενο αυτό αποδιδόταν στην τριβή με τα αραιότατα ανώτερα στρώματα της αρειανής ατμόσφαιρας, τότε ο δορυφόρος έπρεπε να έχει μια αφύσικα μικρή πυκνότητα. Με αυτή την παραδοχή, προέβη στην πιο ευφάνταστη υπόθεση ότι ο Φόβος ίσως να είναι κούφιος και άρα τεχνητό κατασκεύασμα. Αυτή η υπόθεση έχει πλέον διαψευσθεί από ακριβέστερες μετρήσεις, αλλά η προφανής αυτή υπονόηση ευφυούς εξωγήινης ζωής αιχμαλώτισε τη φαντασία των ανθρώπων, αν και υπάρχει κάποια διχογνωμία ως προς το πόσο σοβαρά ήθελε o Σκλόφσκι να θεωρηθεί η ιδέα του. Ωστόσο, μαζί με τον Καρλ Σαγκάν[6] επιχειρηματολόγησε υπέρ της σοβαρής έρευνας της επαφής με εξωγήινους πολιτισμούς κατά την προϊστορία και την αρχαιότητα, και της εξετάσεως των μύθων και των θρησκευτικών παραδόσεων για ενδείξεις τέτοιων επαφών.
Το βιβλίο του Σκλόφσκι «Вселенная, жизнь, разум» («Σύμπαν, ζωή, ευφυΐα», 1962) επαυξήθηκε και επανεκδόθηκε το 1966 με τη βοήθεια του Αμερικανού αστρονόμου Καρλ Σαγκάν υπό τον τίτλο Intelligent Life in the Universe (Ευφυής ζωή στο Σύμπαν, 1966). Αυτή υπήρξε η πρώτη περιεκτική σοβαρή επιστημονική συζήτηση αυτού του θέματος. Η έκθεση των βιολογικών και αστρονομικών πλευρών του θέματος με ασυνήθιστο τρόπο (εναλλασσόμενες παράγραφοι γραμμένες από τον Σκλόφσκι και τον Σαγκάν δείχνει τη βαθιά αμοιβαία εκτίμηση μεταξύ των δύο επιστημόνων και τους επέτρεψε να εκφράσουν τις απόψεις τους χωρίς συμβιβασμούς.
Το 1967, πριν από την ανακάλυψη των πάλσαρ, ο Σκλόφσκι εξέτασε τις παρατηρήσεις στις ακτίνες X και το ορατό φώς της πηγής Σκορπίος X-1, και συμπέρανε σωστά ότι η ακτινοβολία προέρχεται από έναν δίσκο προσαυξήσεως που υπάρχει γύρω από έναν αστέρα νετρονίων.[7]
Στο τεύχος Σεπτεμβρίου 1965 του περιοδικού «Σοβιετική ζωή»[8] ο Ι.Σ. Σκλόφσκι διετύπωσε την ακόλουθη άποψη σχετικά με το μελλοντικές προοπτικές της ανθρωπότητας:
- Βαθιές κρίσεις βρίσκονται «στην αναμονή» για έναν αναπτυσσόμενο πολιτισμό και μία από αυτές ίσως να αποδειχθεί μοιραία. Είμαστε ήδη οικείοι με αρκετές τέτοιες κρίσιμες καταστάσεις:
- (1) Αυτοκαταστροφή ως αποτέλεσμα θερμοπυρηνικού πολέμου ή κάποιας άλλης ανακαλύψεως, η οποία μπορεί να έχει απρόβλεπτες και μη ελέγξιμες συνέπειες.
- (2) Γενετικοί κίνδυνοι.
- (3) Υπερπαραγωγή πληροφορίας.
- (4) Η περιορισμένη χωρητικότητα του εγκεφάλου του κάθε ανθρώπου μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική εξειδίκευση, με συνεπαγόμενους κινδύνους εκφυλισμού.
- (5) Κρίση από τη δημιουργία οντοτήτων με τεχνητή νοημοσύνη.
Τα απομνημονεύματά του Σκλόφσκι εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του και το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, υπό τον τίτλο «5 δισεκατομμύρια μπουκάλια βότκας μέχρι το Φεγγάρι: Ιστορίες ενός Σοβιετικού επιστήμονα» (W.W. Norton & Co., 1991).
Στο βιβλίο αυτό ο Σκλόφσκι αναθυμάται την επίσκεψή του στον Φίλιπ Μόρισον, ο οποίος το 1959 είχε δημοσιεύσει στο Nature μαζί με τον Τζ. Κοκκόνι την εργασία που σημείωσε την έναρξη των σύγχρονων αναζητήσεων εξωγήινων, και τη συζήτηση που είχαν για τέτοια θέματα. Πικραμένος από τον σοβιετικό αντισημιτισμό, ο Σκλόφσκι συνδέθηκε και επέλεξε ως συν-συγγραφέα του (από τους 4 πρωτοπόρους στις ΗΠΑ στο θέμα: Μόρισον, Κοκκόνι, Σαγκάν και Φρανκ Ντρέικ) για το βιβλίο της εξωγήινης νοημοσύνης τον Καρλ Σαγκάν, έχοντας την επίγνωση ότι μοιραζόταν μαζί του κοινή καταγωγή από τους Εβραίους της Ουκρανίας.
Ο Σκλόφσκι ήταν γνωστός για το έξυπνο και κοφτερό του χιούμορ, όπως και για τον συμπαθητικό χαρακτήρα του. Συνάδελφοί του στο Τμήμα Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ, θυμούνταν για δεκαετίες την επίσκεψή του εκεί κατά τη δεκαετία του 1970. Γνωστός ήδη από το Intelligent Life in the Universe, ερωτήθηκε από κάποιον μεταπτυχιακό φοιτητή εάν οι θεάσεις UFO ήταν το ίδιο συνηθισμένες στη Σοβιετική Ένωση όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Σκλόφσκι του απάντησε: «όχι, σε αυτό τον τομέα οι Αμερικανοί είναι πολύ πιο μπροστά από μάς».
Στον Σκλόφσκι είχε απονεμηθεί το Βραβείο Λένιν το 1960 και το Μετάλλιο Μπρους το 1972. Υπήρξε αντεπιστέλλον μέλος της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών από το 1966.
- Ο αστεροειδής 2849 Σκλόφσκι (Shklovskij), που ανακαλύφθηκε το 1976
- Ο κρατήρας Σκλόφσκι (Shklovsky) στον δορυφόρο Φόβο του πλανήτη Άρη.
- I.S. Shklovsky: Cosmic Radio Waves, Cambridge, Harvard University Press, 1960
- И.С. Шкловский: Вселенная, жизнь, разум (= «Σύμπαν, ζωή, νοημοσύνη»), εκδ. Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών, Μόσχα 1962
- Αναθεωρημένη και επαυξημένη εκδοχή σε συνεργασία με τον Καρλ Σαγκάν ως Intelligent Life in the Universe (1966). Ελλην. έκδοση: Ευφυής ζωή στο Σύμπαν, μετάφραση Ντίνος Γαρουφαλιάς, εκδ. «Ωρόρα», Αθήνα 1986, 197 σελ.
- I.S. Shklovsky: Physics of the Solar Corona, Pergamon Press, Οξφόρδη 1965
- I.S. Shklovskii: Supernovae, Wiley, Νέα Υόρκη 1968
- I.S. Shklovsky: Stars: Their Birth, Life, Death, San Francisco 1978, ISBN 0-7167-0024-7
- I.S. Shklovsky: Five Billion Vodka Bottles to the Moon: Tales of a Soviet Scientist, W.W. Norton & Company, 1991
.jpg)
Σχετικά πολυμέσα