ΟΟίκος των Αγγέλων ήταν Βυζαντινή οικογένεια που έδωσε τρεις Βυζαντινούς Αυτοκράτορες, Δεσπότες της Ηπείρου, Αυτοκράτορες της Θεσσαλονίκης, μέλη της επίσης κυβέρνησαν τηΘεσσαλία, τηνΑιτωλοακαρνανία, τηΜακεδονίακαιτηΘράκη. O Αλέξιος Δ΄, προκειμένου να γίνει αυτοκράτορας, παρέδωσε την Κωνσταντινούπολη στους Σταυροφόρους το 1204, υποσχόμενος τεράστια ποσά γιατην ανατροπή του Αλέξιου Γ΄. Όταν αθέτησε τον λόγο του προς τους δυτικούς ακολούθησε η καταστροφή.
Γενάρχης της Οικογένειας ήταν ο Βυζαντινός αριστοκράτης Κωνσταντίνος Άγγελος από τηΦιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας.[1]Ο Κωνσταντίνος Άγγελος παντρεύτηκε τηΘεοδώρα Κομνηνή, τέταρτη κόρη τουΑλεξίου Α΄ Κομνηνούτου πρώτου Βυζαντινού αυτοκράτορα από τηΔυναστεία των Κομνηνώνκαι της Ειρήνης Δούκαινας. Ο γάμος έγινε λίγο μετά τον θάνατο του πατέρα της Θεοδώρας παρά τη σκληρή αντίδραση της μητέρας της γιατη χαμηλή καταγωγή του Κωνσταντίνου. Ο Κωνσταντίνος Άγγελος μετά τον γάμο ανέβηκε ταχύτατα στις τάξεις της Βυζαντινής αριστοκρατίας και πήρε τον τίτλο του"Σεβαστουπέρτατου".[2]Ο τίτλος δόθηκε στους συζύγους των μικρότερων θυγατέρων του αυτοκράτορα, ο Κωνσταντίνος Άγγελος ήταν ένας από τους πρώτους κατόχους.[3]
Υπέρπυρονμε απεικόνιση του αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ Άγγελου. Επιγρ.: MHΡΘΟΥ / ΙCΑΑΚΙΟC ΔΕ[CΠΟΤΗC] [ΑΡ]Χ. Μ[ΙΧ].
Οιγιοιτου Κωνσταντίνου Άγγελου και της Θεοδώρας ΣεβαστοκράτωρΙωάννης ΔούκαςκαιΑνδρόνικος Άγγελος διακρίθηκαν ιδιαίτερα όταν ανέβηκε στον αυτοκρατορικό θρόνο ο ξάδελφος τους Μανουήλ Α΄ ΚομνηνόςΤαδυο αδέλφια πολέμησαν στη Βυζαντινή εκστρατεία στοΣουλτανάτο τουΡουμπου κατέληξε στη συντριβή του αυτοκρατορικού στρατού από τους ΣελτζούκουςστηΜάχη του Μυριοκέφαλου (17 Σεπτεμβρίου 1176)[4].
ΟΑνδρόνικος Α΄ Κομνηνός σφετερίστηκε τον θρόνο από τον ανήλικο ανιψιό τουΑλέξιο Β΄ Κομνηνό (1183) και κυβέρνησε τυραννικά την επόμενη διετία (1183 - 1185), τα μέλη του Οίκου των Αγγέλων ήρθαν σε σύγκρουση μαζί του όπως καιη υπόλοιπη αριστοκρατία. ΟΙσαάκιος Β΄ Άγγελος έκτος και μικρότερος γιος του Ανδρόνικου Άγγελου παρότρυνε τον λαό της Κωνσταντινούπολης σε εξέγερση εναντίον του αυτοκράτορα (11 Σεπτεμβρίου 1185). Ο Ανδρόνικος Α΄ ανατράπηκε την ίδια μέρα και δολοφονήθηκε με φρικτό τρόπο από το εξαγριωμένο πλήθος, ο Ισαάκιος Β΄ στέφτηκε την ίδια μέρα ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας από τον Οίκο των Αγγέλων.
Ο Ισαάκιος Β΄ Άγγελος κυβέρνησε την επόμενη δεκαετία (1185 - 1195) καιη διακυβέρνηση του συνάντησε σημαντικούς κινδύνους. Η Βουλγαρική Εξέγερση των Ασέν και Πέτρου έπειτα από μακροχρόνιους πολέμους δημιούργησε τηΔεύτερη Βουλγαρική ΑυτοκρατορίαμετονΟίκο των Ασέν.[5]Ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Α΄ Βαρβαρόσσα ζήτησε από τον Ισαάκιο Β΄ την άδεια (1189) να περάσουν τα στρατεύματα τουπου συμμετείχαν στηνΓ΄ Σταυροφορία από τηΒυζαντινή Αυτοκρατορία.[5]Ο Ισαάκιος Β΄ που υποψιάζοταν πως ο Φρειδερίκος ήθελε να κατακτήσει τη βυζαντινή αυτοκρατορία, έλεγξε στενά τη πορεία των σταυροφορικών στρατευμάτων.
Ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα κατέλαβε ως απάντηση πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας όπως τηνΦιλιππούποληκαι λεηλάτησε βάναυσα τη Μακεδονία καιτη Θράκη. Ωστόσο βλέποντας πως ο Ισαάκιος με τις διαρκής παρενοχλήσεις του στρατού του, του είχε προκαλέσει αξιόλογες ζημιές και επειδή βιαζόταν να φτάσει στη Μέση Ανατολή, ήρθε σε συνεννόηση μετον αυτοκράτορα. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Ισαάκιου Β΄ Αλέξιος Γ΄ Άγγελος τρίτος γιος του Ανδρόνικου Άγγελου ανέτρεψε και τύφλωσε τον αδελφό του (1195) παρά το ότι είχε πληρώσει τα λύτρα γιατην απελευθέρωση του.[6]Ο Αλέξιος Γ΄ κυβέρνησε την περίοδο (1195 - 1203) και ήταν ένας μέτριος αυτοκράτορας, που ρήμαξε το θησαυροφυλάκιο με αποτέλεσμα να φέρει την αυτοκρατορία σε οικονομική κατάρρευση και φορολόγησε άγρια τον λαό.
Ο νέος μεγάλος κίνδυνος γιατην αυτοκρατορία ήταν οι Φράγκοι, συγκεντρώθηκαν στηΒενετίακαιο Δόγης Ενρίκο Ντάντολο ανακήρυξε τηνΔ΄ Σταυροφορία (1202).
Τα Ελληνικά και Λατινικά κράτη που δημιουργήθηκαν αμέσως μετά τηνΔ΄ Σταυροφορία.
Ο νεαρός Αλέξιος Δ΄ Άγγελος γιος του Ισαάκιου Β΄ που ήθελε να εκδικηθεί την ανατροπή καιτην τύφλωση του πατέρα του ζήτησε τη βοήθεια των Σταυροφόρων γιανα ανατρέψει τον θείο του, τους υποσχέθηκε τεράστια οικονομικά ανταλλάγματα και υποταγή της Ορθόδοξης εκκλησίας στον πάπα. Ο νεαρός Αλέξιος ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας στοΔυρράχιο ως Αλέξιος Δ΄ καιο στόλος των Σταυροφόρων υπό την ηγεσία του υπέργηρου δόγη τον μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη (3 Ιουνίου 1203). Ο δειλός Αλέξιος Γ΄ δραπέτευσε, οι Σταυροφόροι κατέλαβαν εύκολα την πόλη (17 Ιουλίου 1203) και ανέβασαν στον θρόνο τον Αλέξιο Δ΄. Η υποταγή της Ορθόδοξης εκκλησία στη Δύση καιη τεράστια φορολογική επιδρομή του Αλέξιου Δ΄ στους Έλληνες γιανα συγκεντρώσει τα χρήματα που απαιτούσαν οι Σταυροφόροι οδήγησαν σε λαϊκή εξέγερση. Ο ηγέτης του αντί-Λατινικού κινήματος Αλέξιος Ε΄ Δούκας ανέτρεψε, σκότωσε τον Αλέξιο Δ΄ και ανέβηκε ο ίδιος στη θέση του αυτοκράτορα (5 Φεβρουαρίου 1204). Η κυριαρχία του Αλέξιου Μούρτζουφλου θα διατηρηθεί μονάχα δυο μήνες, οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και δημιούργησαν τηΛατινική Αυτοκρατορία (12 Απριλίου 1204), οι Σταυροφόροι θανάτωσαν τον Αλέξιο Μούρτζουφλο σαν υπεύθυνο γιατον θάνατο του Αλεξίου Δ΄.
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους οΜιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας νόθος γιος του Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Δούκα του μεγαλύτερου γιουτου ιδρυτή της δυναστείας Κωνσταντίνου Άγγελου ίδρυσε τοΔεσποτάτο της Ηπείρου. Το Δεσποτάτο ήταν ένα από τα μεγαλύτερα Ελληνικά κράτη που δημιουργήθηκαν την εποχή της Φραγκοκρατίας, διεκδίκησε τον αυτοκρατορικό θρόνο και βρισκόταν σε συνεχή σύγκρουση μετηνΑυτοκρατορία της Νίκαιαςγιατο θέμα της διαδοχής. Ο Μιχαήλ Α΄ μετά την Ήπειρο κατέκτησε ολόκληρη τηΘεσσαλίακαιτην έδωσε στον γαμπρό τουΚωνσταντίνο Μαλιασηνό.[7]Ο Μιχαήλ Α΄ δολοφονήθηκε (1215) καιτον διαδέχθηκε ο ετεροθαλής αδελφός τουΘεόδωρος Κομνηνός Δούκας νόμιμος γιος του Σεβαστοκράτορα Ιωάννη Δούκα.
Ο Θεόδωρος κατέλαβε τηΘεσσαλονίκη (1224), ίδρυσε τηνΑυτοκρατορία της Θεσσαλονίκηςκαι στέφτηκε τυπικά νέος Βυζαντινός αυτοκράτορας αλλά η συντριβή του από τον Βούλγαρο τσάρο Ιβάν Ασέν Β΄στηΜάχη της Κλοκοτνίτσας (1230) του ανέτρεψε τα σχέδια. Ο Θεόδωρος παρέμεινε αιχμάλωτος επτά χρόνια (1230 - 1237) και τυφλώθηκε από τον Βούλγαρο τσάρο, στο Δεσποτάτο της Ηπείρου τον διαδέχθηκε ο νόθος γιος του Μιχαήλ Α΄ Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας.
Ο Θεόδωρος ελευθερώθηκε όταν ο Βούλγαρος τσάρος παντρεύτηκε την κόρη του (1237), ανακατέλαβε την Αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης από τον αδελφό του Μανουήλ αλλά επειδή ήταν ο ίδιος τυφλός τοποθέτησε αυτοκράτορες τους γιους του. ΟΜανουήλ Κομνηνός Δούκας κατέφυγε στη Νίκαια καιμετη βοήθεια της κατέλαβε τηΛάρισακαιταΦάρσαλα, ο Θεόδωρος γιανα αποφύγει τον εμφύλιο αναγνώρισε τον Μανουήλ κυβερνήτη της Θεσσαλίας (1239) μετον όρο να συνεχίσει ο ίδιος μέσω τωνγιωντουνα κυβερνάει τη Θεσσαλονίκη. Ο Μανουήλ πέθανε σεδυο χρόνια χωρίς απογόνους (1241) καιο Μιχαήλ Β΄ Κομνηνός Δούκας κατέλαβε γρήγορα τη Θεσσαλία γιανα προλάβει τους θείους του. ΟΙωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης εκμεταλλεύτηκε την ανικανότητα τουγιουτου Θεόδωρου Δημήτριου, κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και διέλυσε την Αυτοκρατορία (1246). Ο Θεόδωρος κατέφυγε στον ανιψιό τουκαιτον προκάλεσε να ξεκινήσει νέο πόλεμο μετη Νίκαια αλλά ηττήθηκαν (1252), ο ίδιος ο Θεόδωρος παρέμεινε αιχμάλωτος του Βατάτζη στη Νίκαια μέχρι τον θάνατο του (1253).
Άσπρον τραχύ με παράσταση του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα. Eπιγρ.: ΘΕΟΔΩΡΟC ΔΕCΠΟ[ΤΗC] - O AΓΙΟC ΔΗΜΗΤΡΙ[ΟC].
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στη Νίκαια καιτην Ήπειρο συνεχίστηκαν σεπιο έντονο ρυθμό και μετά τον θάνατο του Βατάτζη (1254), ο μελλοντικός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος διέταξε τον αδελφό τουΙωάννηνα επιτεθεί στην Ήπειρο. Ο στρατός του Ιωάννη προχώρησε πολύ γρήγορα και επιτέθηκε σταΙωάννινα, οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και υποχώρησαν άτακτα. Ο Ιωάννης κατέλαβε τα φρούρια της ΔεαβόλεωςτηνΟχρίδα, τηνΠελαγονία, ταΒιτώλιακαιτην περιοχή γύρω από τις Λίμνες Πρέσπες.[8].
Ο Μιχαήλ Β΄ προχώρησε σε συμμαχία μετον πανίσχυρο Πρίγκιπα της ΑχαΐαςΓουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο, τονΜανφρέδο της Σικελίαςκαιτον νόθο γιοτουΙωάννη Α΄ Δούκα Κύριο της Θεσσαλίας.[9]. Ακολούθησε ηΜάχη της Πελαγονίας (1259), ο Ιωάννης Α΄ Δούκας δραπέτευσε μετον εχθρό, οι σύμμαχοι γνώρισαν τη συντριβή καιη Ήπειρος καταλήφθηκε προσωρινά από τις δυνάμεις της Νίκαιας. Ο Μιχαήλ Η΄ αμέσως μετά ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους και ορκίστηκε νέος Βυζαντινός αυτοκράτορας (1261), όλες οι ελπίδες του Δεσποτάτου της Ηπείρου καιτου Οίκου των Αγγέλων γιατον αυτοκρατορικό θρόνο εξανεμίστηκαν.
Οι Ηπειρώτες σύντομα εξεγέρθηκαν εναντίον των Παλαιολόγων, ο Μιχαήλ Β΄ επέστρεψε και πήρε πίσω τα εδάφη τουστην Ήπειρο μετη βοήθεια του Μανφρέδου, μια νέα ήττα όμως από τον Μιχαήλ Η΄ τον ανάγκασε να ορκιστεί οριστικά υποτέλεια (1264).
Νόμισμα με παράσταση του Μιχαήλ Β΄ Κομνηνού Δούκα. Eπιγρ.: +ΜΗΧΑΗΛ ΔΟΥΚΑC.
Τον Μιχαήλ Β΄ διαδέχθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου ο γιος τουΝικηφόρος Α΄ Κομνηνός Δούκας, συμμάχησε μετονΚάρολο τον Ανδεγαυό εναντίον του Βυζαντίου αλλά οΣικελικός Εσπερινός (1282) τον ανάγκασε να διαλύσει τη συμμαχία. Ο Νικηφόρος Α΄ συμμάχησε με τους Ανθενωτικούς του Βυζαντίου ανκαιο ίδιος ήταν σύμμαχος των Δυτικών αλλά όταν ανέβηκε στον θρόνο οΑνδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος βελτίωσε τις σχέσεις τουμετο Βυζάντιο. Ο Νικηφόρος Α΄ πάντρεψε τη μεγαλύτερη κόρη τουΘαμάρ της Ηπείρουμετον πρίγκιπα Φίλιππο Α΄ του ΤάρανταγιοτουΚαρόλου του Χωλούκαιτου υποσχέθηκε τη διαδοχή. Η μικρότερη κόρη του Μαρία Αγγελίνα παντρεύτηκε τονΠαλατίνο Κόμη της Κεφαλονιάς και της ΖακύνθουΙωάννη Α΄ Ορσίνι. Μετον θάνατο του Νικηφόρου Α΄ ξέσπασε σύγκρουση γιατη διαδοχή ανάμεσα στονγιοτου Θωμά καιτον γαμπρό του Φίλιππο του Τάραντα, τελικά επικράτησε ο γιος τουΘωμάς Κομνηνός Δούκας χάρη στην υποστήριξη που είχε από τη μητέρα του. Ο Θωμάς απαγόρευσε στην αδελφή του Μαρία Αγγελίνα να συμμετέχει στη διανομή της πατρικής περιουσίας, ο γιος της Νικόλαος Ορσίνι πήγε στην Ήπειρο και δολοφόνησε τον θείο του (1318). Μετη δολοφονία του Θωμά έληξε οριστικά η Δυναστεία των Αγγέλων που κυβέρνησε το Δεσποτάτο της Ηπείρου 114 χρόνια.[10] H Δυναστεία των Αγγέλων συνέχισε να κυβερνά, ωστόσο, μέχρι την οθωμανική κατάκτηση, στη Θεσσαλία καιτη Μακεδονία (δούκες Άγγελοι υπό την Αυτοκρατορία Παλαιολόγου συνόδευαν τον αυτοκράτορα στη Σύνοδο της Κωνσταντίας το πρώτο μισό του 15ου αιώνα15ου αιώνα Άγγελος). Μετά την οθωμανική κατάκτηση διάφοροι κλάδοι μετακινήθηκαν στη Δημοκρατία της Βενετίας καιστο Αραγωνικό Βασίλειο των δύο Σικελιών.
Βαρζός, Κωνσταντίνος (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών(PDF). Α. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο(PDF) στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2019.
Βαρζός, Κωνσταντίνος (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών(PDF). B. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο(PDF) στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2019.
