ΟΜιρζά Μουχαμάντ Ταραγκάυ μπιν Σαχρούχ (Τσαγκατάι: میرزا محمد طارق بن شاہ رخ, περσ.: میرزا محمد طارق بن شاہ), γνωστότερος διεθνώς ως Ούλουγκ Μπεγκ (Ulugh Beg) και εξελληνισμένα ως Ουλούγ μπέης ή Ουλούγ βέης[5] (22 Μαρτίου1393 ή 1394 – 27 Οκτωβρίου1449) ήταν Τιμουρίδης κυβερνήτης, σουλτάνος, αλλά και σημαντικός αστρονόμοςκαιμαθηματικός. Το «Ούλουγκ Μπεγκ» δεν είναι πραγματικό όνομα, αλλά προσωνύμιο, που μπορεί να αποδοθεί ως «Μέγας Κυβερνήτης» ή «ηγέτης-πατριάρχης», τοτουρκομανικό ισοδύναμο του περσικο-αραβικού τίτλου του Ταμερλάνου Amīr-e Kabīr[6].
Ο Ούλουγκ Μπεγκ άφησε σημαντικό έργο στα μαθηματικά που σχετίζονται μετην αστρονομία, όπως είναι ητριγωνομετρίακαιησφαιρική γεωμετρία. Κατασκεύασε το μεγάλο Αστεροσκοπείο του Ούλουγκ ΜπεγκστηΣαμαρκάνδη, όπως καιτηΜαντράσατου Ούλουγκ Μπεγκστο Ρετζιστάν της Σαμαρκάνδης καιστηΜπουχάρα, καθιστώντας τις πόλεις αυτές τα πνευματικά κέντρα της κεντρικής Ασίας.[7]. Η τεράστια περιοχή που διοικούσε εκτεινόταν στις σημερινές χώρες Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργισία, στο νότιο Καζακστάν καιστο μεγαλύτερο μέρος του Αφγανιστάν, επί σχεδόν 40 χρόνια, από το 1411 μέχρι το 1449.
Ο Ούλουγκ Μπεγκ γεννήθηκε στοΣολτανίγιε, τότε πρωτεύουσα τουΙλχανάτουτωνΜογγόλωνστηνΠερσία, και ήταν εγγονός του μεγάλου Μογγόλου ηγέτη και κατακτητή Ταμερλάνου (Τιμούρ-ι-Λενγκ = Τιμούρ ο Κουτσός, 1336–1405), και πρωτότοκος γιος τουΣαχΡουχ Μιρζά. Μητέρα του ήταν η Γκοχαρσάντ, μέλος ηγετικής οικογένειας (των Giyasitdin Tarhan) τωνΤουρκομάνων της Υπερωξιανής[8][9]. Ως παιδί ο Ούλουγκ Μπεγκ ταξίδεψε σε μεγάλο μέρος της Μέσης ΑνατολήςκαιτωνΙνδιών καθώς ο παππούς του επεξέτεινε τις κατακτήσεις τουσε αυτές τις περιοχές. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Ταμερλάνου καιτη διαδοχή του από τον πατέρα του, εγκαταστάθηκε στηΣαμαρκάνδη, την πρωτεύουσα του Ταμερλάνου. Από τότε πουοΣαχΡουχ μετέφερε την πρωτεύουσα στοΧεράτ (1409), ο δεκαεξάχρονος Ούλουγκ Μπεγκ έγινε ο κυβερνήτης τουστη Σαμαρκάνδη, ενώ το1411 έγινε ο ηγεμόνας ολόκληρου του χανάτου της Υπερωξιανής (Μαβαραννάρ).
Ο έφηβος Ούλουγκ Μπεγκ άρχισε να μετατρέπει την πόλη σε κέντρο παιδείας της Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα στο 1417 και στο 1420, έχτισε ένα μεντρεσέστην κεντρική πλατεία Ρετζιστάν της Σαμαρκάνδης και προσεκάλεσε πολυάριθμους αστρονόμους και μαθηματικούς του ισλαμικού κόσμου να διδάξουν καινα ερευνήσουν εκεί. Το κτίσμα αυτό σώζεται μέχρι σήμερα.
Ο Ούλουγκ Μπεγκ ήταν ο ίδιος διάσημος από τα νιάτα του ως ποιητήςκαι πρακτικός θεραπευτής. Συνήθιζε να συζητά με άλλους ποιητές για επίκαιρα θέματα. Του άρεσε να επιχειρηματολογεί με ποιητικό τρόπο, που ονομαζόταν «Bahribayt» από τους ποιητές της πόλης. Σύμφωνα μετο ρωσικό ιατρικό βιβλίο Μασκόφσκι, ο Ούλουγκ Μπεγκ ανεκάλυψε το μίγμα οινοπνεύματοςμεσκόρδο, γιατη θεραπεία συμπτωμάτων όπως η διάρροια, ο πονοκέφαλος καιο στομαχόπονος.
Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Ούλουγκ Μπεγκ όμως ήταν ηαστρονομίακαιτο1428 έκτισε ένα τεράστιο αστεροσκοπείο, τοGurkhani Zij, παρόμοιο μετο μεταγενέστερο ΟυρανίενμποργκτουΤύχο Μπράχε. Χωρίς τηλεσκόπια, ο Ούλουγκ Μπεγκ αύξησε την ακρίβεια των μετρήσεών του μεγαλώνοντας τονεξάντατου: η ακτίνα του έφθανε τα 36 μέτρα.
Χρησιμοποιώντας αυτό το όργανο, ο Ούλουγκ Μπεγκ ολοκλήρωσε το1437τον κατάλογο Zij-i-Sultaniτων 994 αστέρων, που θεωρείται γενικώς ο μεγαλύτερος αστρικός κατάλογος ανάμεσα σε αυτούς τουΠτολεμαίουκαιτου Μπράχε, ένα έργο που στέκει δίπλα μόνο στοΒιβλίο των απλανών αστέρωντουΑλ Σούφισε ολόκληρη τηνισλαμική αστρονομία. Τα σοβαρά λάθη που βρήκε σε προγενέστερους αραβικούς αστρικούς καταλόγους (πολλοί από τους οποίους είχαν απλώς επικαιροποιήσει το έργο του Πτολεμαίου, προσθέτοντας την επίδραση που είχε ημετάπτωση των ισημεριώνστα μήκη), τον ώθησαν να επαναπροσδιορίσει τις θέσεις 992 απλανών αστέρων, στους οποίους προσέθεσε 27 ακόμα από τον κατάλογο Βιβλίο των απλανών αστέρωντουΑλ Σούφι (964 μ.Χ.), οι οποίοι ήταν πολύ νότια γιανα μπορούν να παρατηρηθούν από τη Σαμαρκάνδη. Στην Ευρώπη αυτός ο κατάλογος πρωτοδημοσιεύθηκε δύο αιώνες αργότερα (1665), από τον Βρετανό ανατολιστή Τόμας Χάυντστην Οξφόρδη, υπό τον τίτλο Tabulae longitudinis et latitudinis stellarum fixarum ex observatione Ulugbeighiκαιστη συνέχεια το 1767 από τον G. Sharpe. Μία πιο πρόσφατη έκδοση είναι αυτή που επιμελήθηκε ο Edward Ball Knobel υπό τον τίτλο Ulugh Beg's Catalogue of Stars, Revised from all Persian Manuscripts Existing in Great Britain, with a Vocabulary of Persian and Arabic Words (μετάφραση από την περσική γλώσσα, 1917).
Το 1437 ο Ούλουγκ Μπεγκ προσδιόρισε τη διάρκεια τουαστρικού έτουςσε 365,2570370... ημέρες ή 365ημ. 6ώ. 10λ. 8δευτ. (διαφορά από τη σημερινή τιμή μόλις +58 δευτερόλεπτα). Η τιμή αυτή βελτιώθηκε κατά 28 δευτερόλεπτα το 1525 από τονΚοπέρνικο. Ωστόσο, οΜπεγκ μέτρησε αργότερα μία ακριβέστερη τιμή. Μέτρησε επίσης τηλόξωση της εκλειπτικής ως 23,52 μοίρες, τιμή που παρέμεινε η ακριβέστερη για αιώνες, όντας ακριβέστερη από τις μεταγενέστερες μετρήσεις του Κοπέρνικου καιτου Μπράχε[10].
Ο διασημότερος μαθητής του Ούλουγκ Μπεγκστην αστρονομία υπήρξε οΑλί Κουστζί, που πέθανε το 1474.
Ο Ούλουγκ Μπεγκ υπήρξε επίσης μία μαθηματική ιδιοφυία του 15ου αιώνα — παρότι το βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η επιμονή περισσότερο από κάποια ασυνήθιστη ικανότητα του εγκεφάλου[11]. Πάνω στο αντικείμενο αυτό συνέταξε ακριβείς τριγωνομετρικούς πίνακες ημιτόνωνκαι εφαπτομένων με ακρίβεια τουλάχιστον οκτώ δεκαδικών ψηφίων.
Ο Ούλουγκ Μπεγκ απεικονίζεται μαζί με σχέδιο του αστεροσκοπείου τουσε αυτό τοσοβιετικό γραμματόσημο του 1987, όπου χαρακτηρίζεται ως Ουζμπέκος αστρονόμος και μαθηματικός.
Οι επιστημονικές ικανότητες του Ούλουγκ Μπεγκδεν συνοδεύονταν από εξίσου μεγάλες διοικητικές ικανότητες. Μαθαίνοντας τον θάνατο του πατέρα του, πήγε στοΜπαλχ, όπου πληροφορήθηκε ότι ο ανηψιός του, ο Ala-ud-Daulah Mirza bin Baysonqor, γιος του αδελφού του, του Μπαϊσονκόρ, διεκδικούσε την ηγεσία της αυτοκρατορίας του Ταμερλάνου στηΧεράτ. Τότε ο Ούλουγκ Μπεγκ προέλασε εναντίον του, έδωσε μάχη με τις δυνάμεις τουστο Μπάλα Μουργκάμπ (σήμερα χωριό στηνεπαρχία Μπαντγκίς) καιτην κέρδισε. Στη συνέχεια, προέλασε κατά της Χεράτ και κατέσφαξε τον πληθυσμό της το1448, αλλά ο αδελφός του ηττηθέντος, ο Μιρζά Αμπούλ-Κασίμ Μπαμπούρ μπιν Μπαϊσονκόρ, προσέτρεξε και νίκησε τον Ούλουγκ Μπεγκ. Ο Ούλουγκ Μπεγκ υποχώρησε στοΜπαλχ, γιανα ανακαλύψει ότι ο κυβερνήτης τουκαι πρωτότοκος γιος του, ο Αμπντάλ-Λατίφ Μιρζά, είχε επαναστατήσει εναντίον του. Ακόμα ένας εμφύλιος πόλεμος ακολούθησε. Δύο χρόνια αργότερα ο Ούλουγκ Μπεγκ αποκεφαλίσθηκε μετά από διαταγή του Αμπντάλ-Λατίφ Μιρζά ενώ κατευθυνόταν προς τηΜέκκα, και βρισκόταν ακόμα πιθανότατα πολύ κοντά στη Σαμαρκάνδη[12]. Η φήμη του αποκαταστάθηκε από τον ανεψιό του Αμπντάλα Μιρζά το 1450–1451, ο οποίος εναπέθεσε τη σορό του θείου τουστομαυσωλείοτου Ταμερλάνου στη Σαμαρκάνδη, όπου ανακαλύφθηκαν από αρχαιολόγους το1941.
↑Stevens, John: The history of Persia. Containing, the lives and memorable actions of its kings from the first erecting of that monarchy to this time; an exact Description of all its Dominions; a curious Account of India, China, Tartary, Kermon, Arabia, Nixabur, and the Islands of Ceylon and Timor; as also of all Cities occasionally mention'd, as Schiras, Samarkand, Bokara, &c. Manners and Customs of those People, Persian Worshippers of Fire; Plants, Beasts, Product, and Trade. With many instructive and pleasant digressions, being remarkable Stories or Passages, occasionally occurring, as Strange Burials; Burning of the Dead; Liquors of several Countries; Hunting; Fishing; Practice of Physick; famous Physicians in the East; Actions of Tamerlan, &c. To which is added, an abridgment of the lives of the kings of Harmuz, or Ormuz. The Persian history written in Arabick, by Mirkond, a famous Eastern Author that of Ormuz, by Torunxa, King of that Island, both of them translated into Spanish, by Antony Teixeira, who liv'd several Years in Persia and India; and now render'd into English.
1839. L.P.E.A. Sedillot (1808–1875). Tables astronomiques d’Oloug Beg, commentees et publiees avec le texte en regard, Tome I, 1 fascicule, Παρίσι. Πολύ σπάνιο έργο, αλλά αναφερόμενο στηBibliographie generale de l’astronomie jusqu’en 1880του J.
1847. L.P.E.A. Sedillot (1808–1875). Prolegomenes des Tables astronomiques d’Oloug Beg, publiees avec Notes et Variantes, et precedes d’une Introduction, F. Didot, Παρίσι
1853. L.P.E.A. Sedillot (1808–1875). Prolegomenes des Tables astronomiques d’Oloug Beg, traduction et commentaire, Παρίσι.
Le Prince Savant annexe les étoiles, Frédérique Beaupertuis-Bressand, in Samarcande 1400–1500, La cité-oasis de Tamerlan : coeur d'un Empire et d'une Renaissance, book directed by Vincent Fourniau, éditions Autrement, 1995, ISSN1157-4488.
«L'âge d'or de l'astronomie ottomane», Antoine Gautier, στοL'Astronomie, (μηνιαίο περιοδικό ιδρυθέν από τονΚαμίγ Φλαμμαριόντο 1882), Δεκέμβριος 2005, τόμος 119.
«L'observatoire du prince Ulugh Beg», Antoine Gautier, στοL'Astronomie, Οκτώβριος 2008, τόμος 122.
Le recueil de calendriers du prince timouride Ulug Beg (1394–1449), Antoine Gautier, in Le Bulletin, n° spécial Les calendriers, Institut National des Langues et Civilisations Orientales, juin 2007, pp. 117–123. d
Jean-Marie Thiébaud, Personnages marquants d'Asie centrale, du Turkestan et de l'Ouzbékistan, Paris, éditions L'Harmattan, 2004. ISBN 2-7475-7017-7.
Σχετικά πολυμέσα
