ΗΠομπηία ήταν πόλη της νότιας Ιταλίας, στην πλευρά της Τυρρηνικής θάλασσας, κοντά στη σημερινή Νάπολη. Χτίστηκε τον8ο αιώνα π.Χ. από τους Όσκους στις ακτές της Καμπανίας στους πρόποδες τουΒεζούβιου.
Η Πομπηία έπεσε στα χέρια τωνΡωμαίωνκαι είχε επηρεαστεί πολύ από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Η τοποθεσία της καιτοκλίμα της ήταν περίφημα, πράγμα πουτην έκανε το καλύτερο θέρετρο της αρχαίας Ρώμης. Πολλοί πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν χτίσει πάνω στους σκεπασμένους μεαμπέλια λόφους της, όμορφες εξοχικές επαύλεις, τις οποίες στόλιζαν με διάφορα έργα τέχνης.
Η Πομπηία ήταν πόλη ανθηρή, μεπληθυσμό 20.000-30.000 κατοίκους. Το 62 μ.Χ. έγινε ένας σφοδρότατος σεισμός, που συντάραξε την ωραία και πλούσια αυτή πόλη. Αλλά ο σεισμός αυτός δεν ήταν παρά το προμήνυμα γιατην ολοσχερή καταστροφή της. Πράγματι λίγα χρόνια αργότερα, στις 24 Αυγούστουτου 79 μ.Χ., μετά από μια φοβερή έκρηξη τουΒεζούβιου, ένα τεράστιο κύμα από στάχτη έθαψε, μέσα σε λίγες ώρες, την εύθυμη, σπάταλη και πανέμορφη ρωμαϊκή πόλη. Στην αρχή σηκώθηκε ένα φοβερό σύννεφο από στάχτη, το οποίο σκέπασε την πόλη σε ύψος ενός μέτρου. Μόλις αντιλήφθηκαν οι κάτοικοι της Πομπηίας τη θεομηνία, άρχισαν να τρέπονται σε φυγή, παίρνοντας ο καθένας ό,τι μπορούσε να προφτάσει τις συνταρακτικές εκείνες στιγμές. Πολλοί όμως άλλαξαν γνώμη και ξαναγύριζαν αλλά τους έπιανε παραλυσία από τον πανικό.
Ύστερα από το σύννεφο της στάχτης, κατέκλυσε την πόλη μία αφάνταστη καταιγίδα από ηφαιστειακά αναβλήματακαι κίσσηρι (ελαφρόπετρα), πουτην σκέπασαν σε ύψος 3 και περισσότερα μέτρα, πάνω δεσ' αυτές επικάθησε νέο στρώμα από στάχτη και πέτρες, ώστε η σημερινή επίχωση φτάνει τα 6-7 μέτρα. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 2.000 άτομα τάφηκαν ζωντανά και πέθαναν έτσι από ασφυξία.
Η παλαιά πόλη είχε ξεχαστεί και κανείς δεν ήξερε την ύπαρξή της. Πρώτη ανακάλυψη τμήματος της Πομπηίας έγινε το1592, τυχαία, κατά τις εργασίες γιατην κατασκευή του υπόγειου υδραγωγείου της πόλης Τόρρε Αννουντσιάτα που βρίσκεται εκεί κοντά. Τότε βρέθηκαν πολλά σημαντικά αντικείμενα, που μαζί με όσα ανακάλυψαν σε κατοπινές ανασκαφές αποτελούν σήμερα έναν πραγματικό θησαυρό τέχνης. Οι ανασκαφές έφεραν την Πομπηία ζωντανή στα μάτια μας, αποκαλύπτοντας πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας των κατοίκων της. Διασώθηκαν, προστατευμένες απ' τη φθορά του χρόνου, όλες οι πλούσιες επαύλεις, με τις πολυάριθμες τοιχογραφίες τους, η αγορά, οι πολυάριθμοι ναοί, το μικρό καιτο μεγάλο θέατρο, οι αψίδες, οι κρήνες, τα καταστήματα, τα ιδιωτικά σπίτια. Διασώθηκαν και λεπτομέρειες που μας δείχνουν τον ξαφνικό θάνατο της πόλης, από την καθημερινή ζωή που διακόπηκε απότομα. Άνθρωποιπου έτρωγαν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα, άνθρωποι που πνίγηκαν απ' τις αναθυμιάσεις προσπαθώντας να ξεφύγουν απ' το φριχτό θάνατο. Στα τραπέζια των πανδοχείων βρέθηκαν παρατημένα τα κύπελλα καιτα πιάτα, σ' ένα δωμάτιο βρέθηκαν τα σώματα επτά παιδιών πουο θάνατος τα είχε προλάβει ενώ έπαιζαν.
Ασύγκριτα μεγάλη είναι η αξία των ερειπίων της Πομπηίας, γιατί μας έδωσε μια ιδέα ρωμαϊκής πόλης στο σύνολό της, μέσα στην άνθηση της ακμής καιτου πλούτου της. Οι ανακαλύψεις αυτές τράβηξαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, Ποιητές, πεζογράφοι, καλλιτέχνες και γενικά ολόκληρος ο διανοούμενος κόσμος στράφηκε προς την Πομπηία. ΟΦρίντριχ Σίλερ αφιέρωσε ωραιότατα ποιήματα στη νεκρή πολιτεία, οδεΈντουαρντ Μπούλβερ-Λύττον εμπνεύστηκε τομυθιστόρημαΟι Τελευταίες Ημέρες της Πομπηίας.
Τα αρχαιότερα ευρήματα χρονολογούνται το 79 μ.Χ., η πρώτη πόλη ιδρύθηκε σε πολύ παλιότερη περίοδο που χάνεται στην προϊστορία, η πρώτη επέκταση της αρχαίας πόλης έγινε μετά την νίκη των Ελλήνων στηνΝαυμαχία της Κύμης (450 π.Χ.).[1]Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν οιΌσκοιτον 8ο αιώνα π.Χ. που ίδρυσαν στην κεντρική Ιταλία πέντε πόλεις.[2] Όταν ηΜεγάλη Ελλάδα επεκτάθηκε στηνΙταλική Καμπανία (740 π.Χ.) η Πομπηία εισήλθε στην Ελληνιστική εποχή. Την ίδια εποχή οικοδομήθηκε ένας μεγαλοπρεπής ναός Δωρικού ρυθμούστην περιοχή που έγινε αργότερα το"Τριγωνικό Φόρουμ", εισήλθε καιη λατρεία τουΑπόλλωνος.[3][4]Οι Έλληνες καιοιΦοίνικες χρησιμοποιούσαν την Πομπηία ως ασφαλές λιμάνι. Τον 6ο αιώνα π.Χ. ο οικισμός επεκτάθηκε σεμια σημαντική κοιλάδα που βρισκόταν στο σταυροδρόμι ανάμεσα στηνΙταλική Κύμη, τηνΝώρακαι τις Σταβίαι, περικυκλώθηκε από ένα τείχος.[1][5]Το πρώτο τείχος ακολούθησε ένα μεγαλύτερο με περισσότερη αγροτική έκταση.[6]Τα τείχη δείχνουν ότι ο οικισμός ήταν σημαντικός και πλούσιος χάρη στο εμπόριο, το λιμάνι βρισκόταν στο στόμιο του ποταμού.[4]Ο πρώτος οικισμός στα στρώματα Ζ΄ και Η΄ της παλαιάς πόλης αναγνωρίζεται στους Σαμνίτεςκαι Ρωμαικά σχέδια διαφορετικού ρυθμού.
Στην περιοχή της Πομπηίας εγκαταστάθηκαν οιΕτρούσκοι (524 π.Χ.), ο ποταμός Σάρνο ήταν σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος ανάμεσα στην θάλασσα καιτο εσωτερικό της χερσονήσου.[7]Οι Ετρούσκοι όπως καιοι Έλληνες δεν κατέλαβαν την πόλη στρατιωτικά, εξακολουθούσε να διατηρεί την αυτονομία της.[7]Η Πομπηία έγινε ωστόσο μέλος της Ετρουσκικής Ομοσπονδίας, οι ανασκαφές (1980) βρήκαν επιγραφές καιμιαΝεκρόπολητου 6ου αιώνα π.Χ.[8]Με τους Ετρούσκους οικοδομήθηκαν στην πόλη ένα Φόρουμ, μια πλατεία για αγορές καιοΝαός του Απόλλωνα, βρέθηκαν και δείγματα της κεραμικής τους, υπήρχαν και πολλά κτίσματα μετον ρυθμό τους.[9]Η Ελληνική Κύμη συμμάχησε με τις Συρακούσες, νίκησε τους Ετρούσκους στην Μάχη της Κύμης και κατέλαβε την περιοχή (474 π.Χ.). Την περίοδο 450 π.Χ.-375 π.Χ. εμφανίζονται πολλές αλλαγές στην ζωή των κατοίκων, πολλές συνοικίες ερημώθηκαν από πληθυσμό καιοι προσφορές στον ναό του Απόλλωνα ελαττώθηκαν σημαντικά.[10]ΟιΣαμνίτες ένας λαός Σαβινικής καταγωγής, σύμμαχοι των Ρωμαίων ήρθαν από τοΑμπρούτσοκαιτοΜολίζεκαι κατέλαβαν την Ελληνική Κύμη (423 π.Χ.-420 π.Χ.). Η Πομπηία πιθανότατα κατακτήθηκε μαζί με τις γύρω περιοχές (424 π.Χ.), οι νέοι κυρίαρχοι επέβαλαν τον ρυθμό τους και επέκτειναν την πόλη.
Οι Ρωμαίοι ήρθαν σε σύγκρουση με τους Σαμνίτες (343 π.Χ.-341 π.Χ.) με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν οι"Σαμνίτικοι Πόλεμοι", οι Ρωμαίοι εισέβαλαν και κατέκτησαν την πεδιάδα της Καμπανίας. Οι κάτοικοι της Πομπηίας παρέμεναν πιστοί στους Ρωμαίους παρά το ότι κυβερνήθηκαν από τους Σαμνίτες, τους υποστήριξαν στους Α΄, Β΄, Γ΄ Σαμνίτικους πολέμους καιστον πόλεμο μετονΠύρρο. Από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. η Πομπηία άρχισε να επεκτείνεται από τον αρχικό πυρήνα με πρόσθετες εξωτερικές συνοικίες ή προάστεια με σύγχρονα γιατην εποχή οικιστικά συστήματα όπως τοΙπποδάμειο. Στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. τα τείχη ενισχύθηκαν σημαντικά με ασβεστολιθική πέτρα από το Σάρνο. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκαν τα ισχυρά τείχη που είναι ορατά και σήμερα, με τετράγωνες ασβεστολιθικές πέτρες, στηρίχτηκε σε ένα μεγάλο χωμάτινο ανάχωμα. Μετά τους Σαμνίτικους Πολέμους (290 π.Χ.) η Πομπηία δέχτηκε την διοικητική κυριαρχία της Ρώμης. Όταν ξέσπασε οΒ΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος (218 π.Χ.-201 π.Χ.), οΑννίβας απείλησε πολλές πόλεις αλλά η Πομπηία εξακολουθούσε να είναι πιστή στην Ρώμη σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πόλεις της νότιας Ιταλίας που αποστάτησαν. Το αποτέλεσμα ήταν να ενισχυθεί το εξωτερικότερο τείχος με ένα εσωτερικό, τα δύο τείχη ανυψώθηκαν καιτα χώριζε ένας διάδρομος στον οποίο ένας άνθρωπος θα μπορούσε να κινηθεί.[4] Παρά την μεγάλη αβεβαιότητα στην οποία πολλοί κάτοικοι της νότιας Ιταλίας μετανάστευσαν η Πομπηία εξακολουθούσε να ευημερεί χάρη στην αγροτική παραγωγή σε κρασί και λάδι καιστο εμπόριο μετηνΙσπανίακαιτηνΠροβηγκία.[11]
Τον 2ο αιώνα π.Χ. κορυφώθηκε η ανάπτυξη στην Πομπηία χάρη στα λάφυρα που έφεραν οι Ρωμαίοι από τις κατακτήσεις τους στην Ανατολή, ιδιαίτερα από την καταστροφή της Κορίνθου. Την ίδια εποχή έγιναν σημαντικά έργα όπως το Μεγάλο Θέατρο, ο ναός του Γιούπιτερ, η Βασιλική καιτα Λουτρά.[12]Η Πομπηία βρισκόταν ανάμεσα στις πόλεις της Καμπανίας που επαναστάτησαν εναντίον των Ρωμαίων (89 π.Χ.) όταν ξέσπασαν οι Κοινωνικοί Πόλεμοι. ΟΛεύκιος Κορνήλιος Σύλλας ξεκίνησε σκληρούς βομβαρδισμούς στα τείχη της πόλης με χιλιάδες ρουκέτες, πολλά από τα τείχη στο εσωτερικό τους καταστράφηκαν. Παρά την σκληρή αντίσταση μετά την κατάκτηση της Νώρας αναγκάστηκαν καιοι κάτοικοι της Πομπηίας να παραδοθούν. Ο Σύλλας μοίρασε τηνγη της Πομπηίας στους Βετεράνους στρατιώτες του, σε όσους αντιστάθηκαν έγινε κατάσχεση της περιουσίας τους. Η Πομπηία έγινε Ρωμαϊκή επαρχεία, οι κάτοικοι Ρωμαίοι πολίτες και υιοθέτησαν την Λατινική γλώσσα, οι αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης αναδείχθηκαν στηνΡωμαϊκή αυτοκρατορία.[13][14]Ηγη της Πομπηίας ήταν πολύ εύφορη καιη γειτνίαση μετον Κόλπο της Νεαπόλεως έφερε μεγάλη εμπορική ανάπτυξη.[15] Πολλές νέες μεγαλοπρεπείς βίλες οικοδομήθηκαν όπως ηΈπαυλη του Διομήδηκαιη Βίλα των Μυστηρίων.[16]Η πόλη επεκτεινόταν συνεχώς μετην κατασκευή νέων κτιρίων όπως το Αμφιθέατρο του Πομπήιου (70 π.Χ.), τα Ρωμαϊκά Λουτρά καιτο Ωδείο.[17]Τα κτίσματα αυτά επέτρεψαν στην Πομπηία να γίνει το σημαντικότερο κέντρο εξουσίας σε ολόκληρη την νότια Ιταλία. Μια σκληρή εμφύλια σύγκρουση που οδήγησε σε αιματοχυσία (59 μ.Χ.) ανάγκασε την Ρωμαϊκή Σύγκλητο να στείλει στρατό να αποκαταστήσει την τάξη καινα απαγορεύσει περισσότερες διαδηλώσεις για 10 χρόνια.[18][19]
Οι κάτοικοι της Πομπηίας είχαν συνηθίσει σε πολλούς μικρότερους σεισμούς αλλά ένας ισχυρότατος σεισμός της τάξης των 6 Ρίχτερ προκάλεσε σημαντικές ζημιές στην πόλη (5 Φεβρουαρίου 62).[20][21]Την ίδια μέρα η Πομπηία ετοιμαζόταν για σημαντικές τελετές όπως τα γενέθλια γιατην ανάδειξη του Αυγούστου σε"Πατέρα της χώρας", οι φωτιές που ακολούθησαν όταν έπεσαν τα καντήλια από τον σεισμό δημιούργησαν στους κατοίκους μεγάλο πανικό.[21]Την περίοδο (62 μ.Χ.-79 μ.Χ.) οι κάτοικοι ασχολήθηκαν μετην αποκατάσταση των ζημιών που προήλθαν από τον σεισμό, σε μεγάλο βαθμό τα είχαν καταφέρει.[22] Ένα σημαντικό πεδίο έρευνας των αρχαιολόγων επικεντρώθηκε στην αποκατάσταση των κτιρίων από τις φθορές στον μεγάλο σεισμό (62 μ.Χ.). Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι δεν αποκαταστάθηκαν πλήρως αλλά δεν έχουν υπολογιστεί οι πολλαπλές κλοπές από τις αρχαιοκαπηλείες.[23][24]Τα δημόσια κτίρια ωστόσο είχαν αποκατασταθεί πλήρως. Μερικά κτίρια οικοδομήθηκαν μετά τον μεγάλο σεισμό, τα νέα δημόσια λουτρά δημιουργήθηκαν σεμια νησίδα, σε αυτήν κατεδαφίστηκαν τα προηγούμενα κτίσματα που ήταν κατεστραμμένα από τον σεισμό. Η κατασκευή αυτή δείχνει ότι η πόλη εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ακμή και είχε ανακάμψει πλήρως.[25]Ο αυτοκράτορας Νέρωνκαιη σύζυγος τουΠοππαία Σαβίνα επισκέφτηκαν την Πομπηία (64 μ.Χ.), πρόσφεραν μερικά δώρα στον ναό της Βένους, διαμόρφωσε καιτο θέατρο της Νεαπόλεως.[26][27]Την εποχή της έκρηξης (79 π.Χ.) κατοικούσαν στην Πομπηία 20.000 κάτοικοι ανκαιο αριθμός που είναι επιβεβαιωμένος με βάση τις κατοικίες ήταν 11.500 κάτοικοι.[28][29]
Η Πομπηία μαζί με πολλές άλλες πόλεις επλήγη σε ισοπεδωτικό βαθμό από την έκρηξη του ηφαιστείου του Όρους Βεζούβιος, κράτησε δύο ολόκληρες μέρες.[30] Ξεκίνησε μετην βροχή ελαφρόπετρας διάρκειας περίπου 18 ωρών, επιτρέποντας στους περισσότερους κατοίκους να διαφύγουν. Μόνο 1.150 πτώματα έχουν βρεθεί μέχρι τώρα στο χώρο, επιβεβαιώνοντας πως αρκετοί ήταν οι κάτοικοι που δραπέτευσαν.[31] Κάποια στιγμή τη νύχτα ή νωρίς την επόμενη μέρα, άρχισαν πυροκλαστικές ροές κοντά στο ηφαίστειο, που αποτελούνταν από σύννεφα πυκνής και πολύ καυτής τέφρας, αποτεφρώνοντας ή πνίγοντας τον υπόλοιπο πληθυσμό. Το βράδυ της δεύτερης ημέρας, η έκρηξη είχε τελειώσει, αφήνοντας μόνο ομίχλη στην ατμόσφαιρα μέσω της οποίας ο ήλιος έλαμπε ελάχιστα.[32]Μια σύγχρονη ηφαιστειολογική και ανθρωπολογική μελέτη έδειξε ότι ο θάνατος των κατοίκων προήλθε όχι από την ίδια την τέφρα αλλά από την τεράστια αύξηση της θερμοκρασίας που έφτασε ακόμα και τους 250 βαθμούς Κελσίου. Οι διαρροές της τέφρας σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από τον κρατήρα ήταν επαρκείς να προκαλέσουν τον ακαριαίο θάνατο των ανθρώπων πουδεν είχαν διαφύγει, ολόκληρη η πόλη καλύφτηκε από τέφρα ύψους 6 μέτρων. ΟΠλίνιος ο Νεότερος είχε περιγράψει το περιστατικό με επίκεντρο τον κόλπο της Νάπολης αλλά η περιγραφή έγινε 25 χρόνια μετά το περιστατικό.[33]Στην έκρηξη βρήκε τον θάνατο καιο θείος τουΠλίνιος ο Πρεσβύτερος όπου είχε αποσταλεί από την Ρωμαϊκή Σύγκλητο ως εθελοντής, κατά μερικούς από τα αέρια των ηφαιστείων, άλλοι το αμφισβητούν επειδή βρισκόταν 16 χιλιόμετρα από την εστία. Η έκρηξη προσδιορίστηκε αρχικά σύμφωνα με ένα έγγραφο τον Αύγουστο, σύντομα αμφισβητήθηκε και μετατέθηκε (23 Νοεμβρίου 72).[34]Σε έγγραφο που βρέθηκε αργότερα (2018) καθορίζεται η ακριβής ημερομηνία (17 Οκτωβρίου 72).[35]Η λεπτομερής μελέτη που ακολούθησε κατοχύρωσε την τελική ημερομηνία στις 24/25 Οκτωβρίου. Το γεγονός ότι η έκρηξη έγινε το φθινόπωρο επιβεβαιώνεται από πολλά ευρήματα όπως τα ρούχα που φορούσαν οι άνθρωποι βαρύτερα από τα καλοκαιρινά καιτο γεγονός ότι τα καλοκαιρινά φρούτα βρίσκονταν στην αγορά αποξηραμένα.
↑ 4,04,14,2Etienne, Robert (1992). Daily Life in Pompeii. Milan: Arnoldo Mondadori Editore
↑Touring Club Italiano, Guida d'Italia – Naples and surroundings, Milan, Touring Club Editore, 2008
↑P. G. Guzzo, "Alla ricerca della Pompei sannitica," in Studi sull'Italia dei Sanniti, Milan, 2000, σσ. 107–117. See also the discussion in Guzzo (ed.), Pompei. Scienza e Società, σ. 159 (F. Coarelli) and σ. 161
↑ 7,07,1Dionysius of Halicarnassus: Roman Antiquities Book VII
↑Arthur, P. (1986) "Problems of the urbanization of Pompeii: excavations 1980–1981". Antiquaries Journal 66: 29–44
↑Arnold De Vos ; Mariette De Vos, Pompeii, Herculaneum, Stabia, Rome, Giuseppe Laterza & Figli Publishing House, 1982, σ. 8
↑The City Walls of Pompeii: Perceptions and Expressions of a Monumental Boundary by Ivo van der Graaff, M.A. Dissertation. Graduate School of The University of Texas, σ. 56
↑Paul Zanker, Pompeii: society, urban images and forms of living, Turin, Giulio Einaudi Editore, 1993, σ. 60
↑ecolo a.C." In Sicilia ellenistica, consuetudo italica. Alle origini dell'architettura ellenistica d'occidente. Spoleto, complesso monumentale di S. Nicolò, 5–7 Novembre 2004, edited by M. Osanna and M. Torelli (Pisa, 2006), 227–241
↑The World of Pompeii, Edited by John J. Dobbins and Pedar W. Foss, σ. 173
↑Dobbins, J. J., "Problems of chronology, decoration, and urban design in the forum at Pompeii", AJA, 1994, Τομ. 98, σσ. 629–694
↑Wallat, K., Die Ostseite des Forums von Pompeji, Frankfurt am Main, 1997
↑John J. Dobbins, Pedar W. Foss, The World of Pompeii, σ. 126
↑Carroll, Maureen (2010). "Exploring the sanctuary of Venus and its sacred grove: politics, cult and identity in Roman Pompeii". Papers of the British School at Rome. 78: 63–106, 347–351
↑M. Mastroroberto, "Una visita di Nerone a Pompei: le deversoriae tabernae di Moregine," in A. D’Ambrosio, P. G. Guzzo and M. Mastroroberto (eds), Storie da un’eruzione. Exhib. Catalogue Naples–Bruxelles 2003–2004, 2003, σσ. 479–523
↑Wilson, Andrew (2011). "City Sizes and Urbanization in the Roman Empire". In Bowman, Alan; Wilson, Andrew (eds.). Settlement, Urbanization, and Population. Oxford Studies on the Roman Economy. Vol. 2. Oxford, England: Oxford University Press. σσ. 171–172
↑A. Maiuri, "Pompeii,"Scientific American 198.4 (1958) 70; A. Maiuri, Herculaneum (Rome 1977), σ. 13
↑The Eruption of Vesuvius in A. D. 79: Reconstruction from Historical and VolcanologicalEvidenceAuthor(s): Haraldur Sigurdsson, Stanford Cashdollar and Stephen R. J. SparksSource: American Journal of Archaeology, Τομ. 86, No. 1 (Jan. 1982), σσ. 39–5
↑E. De Carolis, G. Patricelli and A. Ciarallo, 'Rinvenimenti di corpi umani nell'area urbana di Pompei', RStPomp, 1998, Τομ. 9, σσ. 75–123
↑Mastrolorenzo, Giuseppe; Petrone, Pierpaolo; Pappalardo, Lucia; Guarino, Fabio (2010). Langowski, Jörg (ed.). "Lethal Thermal Impact at Periphery of Pyroclastic Surges: Evidences at Pompeii"
↑Gabi Laske. "The A.D. 79 Eruption at Mt. Vesuvius". Lecture notes for UCSD-ERTH15: "Natural Disasters".
Albert Demaziere, «Η καταστροφή της Πομπηίας», Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ.56 (Φεβρουάριος 1973), σελ.78-89
Beard, Mary (2008). Pompeii: The Life of a Roman Town. Profile Books.
Butterworth, Alex; Laurence, Ray (2005). Pompeii: The Living City. St. Martin's Press.
Cioni, Rafaello; Gurioli, L; Lanza, R; Zanella, E (2004). "Temperatures of the A.D. 79 pyroclastic density current deposits (Vesuvius, Italy)". Journal of Geophysical Research. 109 (B2): 2207.
Clarke, John (2006). Visual Representation and Non-Elite Viewers in Italy, 100 BC – AD 315. University of California.
De Carolis, Ernesto; Patricelli, Giovanni (2003). Vesuvius, A.D. 79: the destruction of Pompeii and Herculaneum. L'erma Di Bretschneider.
Fletcher, John (1835). The whole works of...John Flecter. Oxford University.*Grant, Michael (2001). Cities of Vesuvius: Pompeii and Herculaneum. Phoenix.
Hodge, Trevor (2001). Roman Aqueducts & Water Supply. Duckworth.
Kraus, Theodor (1975). Pompeii and Herculaneum: The Living Cities of the Dead. H.N. Abrams.
Mastrolorenzo, Giuseppe; Petrone, Pierpaolo; Pappalardo, Lucia; Guarino, Fabio (2010). Langowski, Jörg (ed.). "Lethal Thermal Impact at Periphery of Pyroclastic Surges: Evidences at Pompeii". PLOS ONE. 5 (6): e11127.
Ozgenel, Lalo (15 April 2008). "A Tale of Two Cities: In Search of Ancient Pompeii and Herculaneum" (PDF). Journal of the Faculty of Archaeology. Ankara: Middle East Technical University. 25 (1): 1–25.
Pagano, Mario (1997). I Diari di Scavo di Pompeii, Ercolano e Stabiae di Francesco e Pietro la Vega (1764–1810) (in Italian). L'Erma di Bretschneidein.
Parslow, Christopher (1995). Rediscovering antiquity: Karl Weber and the excavation of Herculaneum, Pompeii, and Stabiae. Cambridge University Press.
Perring, Stefania (1991). Pompeii: The Wonders of the Ancient World Brought to Life in Vivid See-Through Reconstructions: Then and Now. Macmillan Books.
Rodríguez, Cristina (2008). Les mystères de Pompéi (in French). Éditions du Masque.
Rowland, Ingrid D. (2014). From Pompeii: The Afterlife of a Roman Town. Cambridge, MA: Belknap Press.
Senatore, Maria; Stanley, Jean-Daniel; Pescatore, Tullio (7–10 November 2004). "Avalanche-associated mass flows damaged Pompeii several times before the Vesuvius catastrophic eruption in the 79 CE". 2004 Denver Annual Meeting. Archived from the original on 8 December 2007.
Stefani, Grete (October 2006). La vera data dell'eruzione. Archeo.
Steven, Ellis (2004). "The distribution of bars at Pompeii: Archaeological, spatial and viewshed analyses". Journal of Roman Archaeology. 17 (1).
Zarmati, Louise (2005). Heinemann ancient and medieval history: Pompeii and Herculaneum. Heinemann.
Ιταλία
.jpg)
