Η Τέταρτη Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης (ονομαζόμενη και Όγδοη Οικουμενική Σύνοδος από την Ορθόδοξη Εκκλησία) συνήλθε το 879 από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Βασίλειο Α΄ τον Μακεδόνα, στον χριστιανικό Καθεδρικό Ναό Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, υπό την προεδρία του Πατριάρχη Φωτίου Α´. Η Σύνοδος, μεταξύ άλλων, κατέταξε τη Δεύτερη Σύνοδο της Νίκαιας το 787 ως Οικουμενική και αποκατέστησε τον Φώτιο Α´ ως Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.
Η Σύνοδος διευθέτησε τη διαμάχη που είχε ξεσπάσει μετά την απομάκρυνση του Ιγνατίου ως Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως το 858. Ο Ιγνάτιος, διορισμένος ο ίδιος στο αξίωμα του με αντικανονικό τρόπο, εναντιώθηκε στον Καίσαρα Βάρδα, ο οποίος είχε καθαιρέσει την Αντιβασίλισσα Θεοδώρα. Σε απάντηση, ο ανιψιός του Βάρδα, ο νεαρός Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ μεθόδευσε την απομάκρυνση και τον εγκλεισμό του Ιγνατίου με την κατηγορία της προδοσίας. Ο πατριαρχικός θρόνος περιήλθε στον Φώτιο, φημισμένο λόγιο και συγγενή του Βάρδα. Η εκθρόνιση του Ιγνατίου χωρίς τυπική εκκλησιαστική απόφαση και η ξαφνική ανάδειξη του Φωτίου προκάλεσαν σκάνδαλο στην εκκλησία. Ο Πάπας Νικόλαος Α΄ και οι δυτικοί επίσκοποι ανέλαβαν την υπόθεση του Ιγνατίου και καταδίκασαν την εκλογή του Φωτίου ως αντικανονική. Το 863, σε σύνοδο στη Ρώμη, ο Πάπας καθαίρεσε και αφόρισε τον Φώτιο και επανέφερε τον Ιγνάτιο ως νόμιμο Πατριάρχη. Ωστόσο, ο Φώτιος ζήτησε την υποστήριξη του Αυτοκράτορα και απάντησε, συγκαλώντας Σύνοδο και αφορίζοντας τον Πάπα.
Αυτή η κατάσταση άλλαξε όταν οι προστάτες του Φωτίου, ο Βάρδας και ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ δολοφονήθηκαν το 866 και το 867, αντίστοιχα, από τον Βασίλειο Α΄ τον Μακεδόνα, ο οποίος σφετερίστηκε τον θρόνο. Ο Φώτιος καθαιρέθηκε από Πατριάρχης, όχι τόσο επειδή ήταν προστατευόμενος του Βάρδα και του Μιχαήλ, αλλά επειδή ο Βασίλειος αναζητούσε συμμαχία με τον Πάπα και τον δυτικό αυτοκράτορα. Ο Φώτιος απομακρύνθηκε από τον θρόνο του και εξορίστηκε περί τα τέλη Σεπτεμβρίου 867, και ο Ιγνάτιος αποκαταστάθηκε στις 23 Νοεμβρίου. Ο Φώτιος καταδικάστηκε από την Τέταρτη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (Καθολική Εκκλησία) (5 Οκτωβρίου 869 έως τις 28 Φεβρουαρίου 870). Ο Φώτιος καθαιρέθηκε και αποκλείστηκε από το πατριαρχικό αξίωμα, ενώ ο Ιγνάτιος αποκαταστάθηκε.
Μετά το θάνατο του Ιγνατίου το 877, ο Αυτοκράτορας έκανε τον Φώτιο και πάλι Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. [1] Συγκλήθηκε σύνοδος το 879, που έγινε στην Κωνσταντινούπολη, αποτελούμενη από τους αντιπροσώπους και των πέντε Πατριαρχείων, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της Ρώμης (συνολικά 383 επίσκοποι). Ο συγγραφέας Αντώνιος Εδουάρδος Σιεσιένσκι γράφει: «Το 879 ο αυτοκράτορας ζήτησε να συνέλθει ένα άλλο συμβούλιο στην Κωνσταντινούπολη με την ελπίδα ότι ο νέος Πάπας, Ιωάννης Η' (872-882) θα αναγνώριζε την εγκυρότητα της αξίωσης του Φωτίου στο Πατριαρχείο. Στη Σύνοδο αυτή, που αποκαλείται Η΄ Οικουμενική στην Ορθόδοξη Εκκλησία, συμμετείχαν οι παπικοί εκπρόσωποι (οι οποίοι είχαν φέρει μαζί τους ένα δώρο από τον πάπα - ένα πάλλιον για τον Φώτιο) και περισσότεροι από 400 επίσκοποι, οι οποίοι αμέσως επιβεβαίωσαν τον Φώτιο ως νόμιμο Πατριάρχη».
Η Σύνοδος καταδίκασε επίσης την προσθήκη του Filioque στο Σύμβολο Της Νίκαιας - Κωνσταντινούπολης, μια προσθήκη που απορρίφθηκε εκείνη την εποχή στη Ρώμη: «Διαβάστηκε το Σύμβολο της Πίστεως (χωρίς το filioque) και καταδίκασε εκείνους που "του επιβάλλουν τις δικές τους επινοημένες φράσεις [ἰδίας εὑρεσιολογίαις] και το παρουσιάζουν ως κοινή διδαχή στους πιστούς ή σε εκείνους που επιστρέφουν από κάποιου είδους αίρεση και επιδεικνύουν το θράσος να παραποιήσουν εντελώς [κατακιβδηλεῦσαι άποθρασυνθείη] την αρχαιότητα αυτού του ιερού και αξιοσέβαστου Χώρου [Ιερός Κανόνας] με παράνομες λέξεις, ή προσθήκες, ή αφαιρέσεις"». Οι Ανατολικοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί πιστεύουν ότι η Σύνοδος καταδίκασε όχι μόνο την προσθήκη του filioque στο δόγμα, αλλά την καταδίκασε ως αιρετική (μια άποψη που υποστηρίχθηκε έντονα από τον Φώτιο στις αντιπαραθέσεις με την Ρώμη): «Εάν κάποιο από τα πνευματικά πρόσωπα επιτρέψει μια αλλαγή ή προσθήκη σε αυτό τη Σύμβολο, αποβάλεται από την ιεροσύνη, οι δε λαϊκοί που τολμούν να το κάνουν αυτό, υπόκεινται σε ανάθεμα».
Οι προσθήκες στο Σύμβολο της Πίστεως της Νίκαιας - Κωνσταντινούπολης είχαν απαγορευθεί από την Ζ΄Οικουμενική Σύνοδο.[4][5] Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διαχωρίζει τα δύο και επιμένει στην θεολογική ορθότητα της προσθήκης, ενώ δεν αναγνωρίζει τις αποφάσεις της Συνόδου του 879.[6][7]
Σύμφωνα με τον μη Ρωμαιοκαθολικό Φίλιπ Σαφ, «στις ελληνικές πράξεις προστέθηκε στη συνέχεια μια (δήθεν) επιστολή του Πάπα Ιωάννη Η΄ προς τον Φώτιο, δηλώνοντας ότι το Filioque είναι μια προσθήκη που απορρίπτεται από την εκκλησία της Ρώμης και μια βλασφημία που πρέπει να καταργηθεί ήρεμα και σταδιακά».[8]
Η Σύνοδος πραγματοποιήθηκε παρουσία παπικοί εκπροσώπων, οι οποίοι ενέκριναν τη διαδικασία.[9]
Ο Ρωμαιοκαθολικός ιστορικός Φράνσις Ντβόρνικ υποστηρίζει ότι ο Πάπας αποδέχθηκε τις πράξεις της Συνόδου και ακύρωσε εκείνες των ρωμαιοκαθολικής Τέταρτης Σύνόδου της Κωνσταντινούπολης (869-870). Άλλοι Ρωμαιοκαθολικοί ιστορικοί, όπως ο Γουόρεν Κάρολ, αμφισβητούν αυτή την άποψη, υποστηρίζοντας ότι ο Πάπας απέρριψε τη Σύνοδο. Ο Σιεσιένσκι αναφέρει ότι ο Πάπας έδωσε μόνο μια ειδική συναίνεση στις πράξεις της Συνόδου. Ο Φίλιπ Σαφ πιστεύει ότι ο Πάπας, εξαπατημένος από τους εκπροσώπους του σχετικά με τις πραγματικές διαδικασίες, αρχικά χαιρέτισε την πρωτοβουλία του Αυτοκράτορα αλλά αργότερα κατήγγειλε τη Σύνοδο.[8] Σε κάθε περίπτωση, ο Πάπας είχε ήδη αποδεχθεί την αποκατάσταση του Φώτιου ως Πατριάρχη.
Στις 8 Μαρτίου 870, τρεις ημέρες μετά το τέλος της ρωμαιοκαθολικής Συνόδου, οι παπικοί και Ανατολικοί αντιπρόσωποι συναντήθηκαν με τυς Βούλγαρους πρεσβευτές με επικεφαλής τον καυχάνο Πέτρο για να αποφασίσουν το καθεστώς της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δεδομένου ότι οι Βούλγαροι δεν ήταν ικανοποιημένοι με τις θέσεις του Πάπα μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, κατέληξαν σε ευνοϊκή συμφωνία με τους Βυζαντινούς και ελήφθη η απόφαση ότι η Βουλγαρική Εκκλησία θα έπρεπε να γίνει Ανατολική Χριστιανική.[10]
Το Φώτιο Σχίσμα (863-867) που οδήγησε στις Συνόδους του 869 και το 879 αντιπροσωπεύει μια ρήξη μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ενώ οι προηγούμενες επτά Οικουμενικές Σύνοδοι αναγνωρίζονται ως οικουμενικές και έγκυρες τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση, πολλοί ανατολικοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί αναγνωρίζουν τη σύνοδο του 879 ως την Η΄ Οικουμενική Σύνοδο, θερώντας ότι ακύρωσε την προηγούμενη. Αυτή η Σύνοδος αναφέρεται ως Οικουμενική στην Εγκύκλιο των Ανατολικών Πατριαρχών του 1848.[11] Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ωστόσο, αναγνωρίζει ως Η΄ Οικουμενική Σύνοδο τη Σύνοδο του 869 και δεν τοποθετεί την Τέταρτη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης του 879 μεταξύ των Οικουμενικών Συνόδων.[12]
- ↑ "Photius." Cross, F. L., ed. The Oxford Dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005. Quote: "It was only after Ignatius' death (877) that Photius, by order of the Emperor, once more became Patriarch."
- ↑ Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio. Tomus 17 (1) col. 522
- ↑ ВОСЬМОЙ ВСЕЛЕНСКИЙ СОБОР (КОНСТАНТИНОПОЛЬСКИЙ В 879—880)
- ↑ Лебедев А. П. Т. 5: История разделения Церквей в IX, X и XI веках: С подроб. указ. рус. лит., относящейся к этому предмету, с 1841 по 1900 гг. СПб.: Тузов, М.: Печатня Снегиревой стр.293
- ↑ Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio. Tomus 17 (1) col. 516
- ↑ 8,0 8,1 Philip Schaff, Conflict of the Eastern and Western Churches
- ↑ Nichols, Aidan (1992). Rome And The Eastern Churches. Edinburgh, Scotland: Liturgical Press.
- ↑ Zlatarski, History of the Bulgarian State during the Middle Ages, vol. 1, ch. 2, Sofia, 1971, p. 159
- ↑ «Encyclical of the Eastern Patriarchs, 1848». Orthodox Christian Information Center. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2020.
- ↑ «The 21 Ecumenical Councils». Catholic Answers. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2023.
