ΟΜιχαήλ Γ΄, ο επιλεγόμενος Μέθυσος (839 - 23 Σεπτεμβρίου867), ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας (842-867). Γιος και διάδοχος τουΘεόφιλου, ανήλθε στον θρόνο σε ηλικία τριών ετών υπό την αντιβασιλεία της μητέρας τουΘεοδώρας. Ο βίος καιη πολιτεία του Μιχαήλ παρουσιάζονται μετα μελανότερα χρώματα από τους Βυζαντινούς χρονογράφους, αλλά τα τελευταία χρόνια υπάρχουν τάσεις αποκατάστασής του. (βλ. σχετικά κεφ. Αποτίμηση)
Πριν πεθάνει ο Θεόφιλος, όρισε συνεπιτρόπους, βοηθούς της Θεοδώρας, τον λογοθέτη Θεόκτιστο[en], τον μάγιστρο Μανουήλ[en]καιτον πατρίκιο Βάρδα, αδελφό της Θεοδώρας.[1]
Τα σπουδαιότερα γεγονότα μέχρι την απομάκρυνση της Θεοδώρας από την εξουσία, ήταν : η καθαίρεση του εικονομάχου πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικούκαιη ενθρόνιση του εικονόφιλου Μεθόδιου ως προαπαιτούμενα του σημαντικότατου γεγονότος, της αναστήλωσης των εικόνων • ο ολοκληρωτικός πόλεμος κατά τωνΠαυλικιανών της Μικράς Ασίας που μετέτρεψε προμάχους της αυτοκρατορίας σε ανελέητους εχθρούς της • οι εδαφικές απώλειες του κράτους. (βλ. αναλυτικότερα στο λήμμα Θεοδώρα)
Ο Μιχαήλ Γ΄ μεγάλωσε υπό την επιμέλεια του αδελφού της Θεοδώρας Βάρδα και πήρε —κατά τους χρονογράφους πάντοτε— τη χειρότερη ανατροφή που μπορούσε να δοθεί: παραδομένος από μικρή ηλικία στα ποτά (εξουκαιη προσωνυμία Μέθυσος), στις ερωμένες και στις αρματοδρομίες, επικεφαλής συμμορίας ελεεινών που αναστάτωναν την Κωνσταντινούπολη με αισχρές φάρσες και βρομερά αστεία εις βάρος του πατριάρχη και της Θεοδώρας ακόμη.[2]
Φιλοδοξώντας ο Βάρδας να μείνει μόνος επίτροπος της βασιλείας, προκάλεσε ένταση στις σχέσεις των άλλων δύο συνεπιτρόπων με αποτέλεσμα ο Μανουήλ να αποσυρθεί. Ύστερα ο Βάρδας παρόξυνε τον ανεψιό του εναντίον του Θεόκτιστου λέγοντας ότι αυτός ήταν που συμβούλευε τη Θεοδώρα ναμητου δίνει χρήματα για τις ακολασίες του.[3] Τελικά μετην έγκριση του Μιχαήλ ο Βάρδας δολοφόνησε τον Θεόκτιστο το 854.[4]
Βλέποντας η Θεοδώρα ότι οι ενέργειες του αδελφού της αποσκοπούσαν στην εξουδετέρωσή της, καιγιαν’ αποφύγει τα χειρότερα, συγκάλεσε το 856 τη Σύγκλητο, απέδωσε λογαριασμό της επιτροπείας της και έφυγε από τα ανάκτορα με τις θυγατέρες της αφήνοντας ένα υπέρογκο ποσό στο δημόσιο ταμείο.[5]
Αλλά ο Βάρδας δεν αρκέστηκε σ’ αυτό. Υπέβαλε στον Μιχαήλ τον φόβο ότι θα είχε την τύχη τουΚωνσταντίνου ΣΤ΄πουτον τύφλωσε η μητέρα τουΕιρήνη η Αθηναία,[6]καιοπατριάρχης Ιγνάτιος -που είχε διαδεχτεί το 846 τον Μεθόδιο- διατάχθηκε να κουρέψει μοναχές τη Θεοδώρα και τις κόρες της. Ο Ιγνάτιος αρνήθηκε[7], οπότε εκάρησαν μοναχές από τον άλλο αδελφό,τονΠετρωνά. Η Θεοδώρα έζησε από τότε περιορισμένη και φτωχικά στα ανάκτορα του Καριανού.
Χρυσός σόλιδος μετη Θεοδώρα στη μία όψη. Στην άλλη όψη τα τέκνα της, η Θέκλα δεξιά καιο Μιχαήλ Γ' αριστερά. Επιγραφές ΘΕΟDORA DESPYNA / MIXAHL S ΘEKLA.
Παραδυναστεύων πλέον ο Βάρδας -ο οποίος είχε κι αυτός την ίδια αντιμετώπιση μετον Μιχαήλ από τους χρονογράφους, και όμοια κι αυτόν νεώτεροι ιστορικοί προσπαθούν ν’ αποκαταστήσουν- μόνος δίπλα στον βασιλιά, προήχθη μετά τη δολοφονία του Θεόκτιστου σε μάγιστρο και δομέστικο των σχολών, και μετά την αποπομπή της Θεοδώρας σε κουροπαλάτη. Δυογιοιτου είχαν καίρια στρατιωτικά αξιώματα. Αλλά έμενε ένα εμπόδιο ακόμη, ο πατριάρχης Ιγνάτιος.
Ο Ιγνάτιος ήταν από τους ακραίους εικονόφιλους, επιλογή της Θεοδώρας. Όπως προελέχθη αρνήθηκε νατην κουρέψει μοναχή, κι αυτό ήταν μια αφορμή της εχθρότητας του Βάρδα. Άλλη σοβαρότατη αφορμή ήταν ότι τα Φώτα του 857 ο Ιγνάτιος αρνήθηκε τη θεία κοινωνία στον Βάρδα επειδή έδιωξε τη γυναίκα τουκαι συζούσε μετη γυναίκα ενός γιουτου.[8] Τελικά ο Ιγνάτιος εκθρονίστηκε και πατριάρχης έγινε οΦώτιος.
Ο Φώτιος ζήτησε από τονπάπα Νικόλαο Α΄να στείλει αντιπροσώπους τουσε σύνοδο της Κωνσταντινούπολης γιανα επικυρωθεί οριστικά ο θρίαμβος της ορθοδοξίας κατά των εικονομάχων καινα επικυρωθεί η εκλογή του. Οι αντιπρόσωποι ήρθαν καιο Ιγνάτιος καθαιρέθηκε μετη σύμφωνη γνώμη τους,[9] αλλά σε λίγο ο Νικόλαος, για πολιτικούς κυρίως λόγους,[10] άλλαξε γνώμη. Καθήρεσε τους αντιπροσώπους τουστη σύνοδο, καθήρεσε (θεωρητικώς) κι αναθεμάτισε τον Φώτιο, τον αυτοκράτορα κι όλο το κράτος.[11] Ήταν η απαρχή της μακράς διένεξης που οδήγησε στο Μεγάλο Σχίσμα των Εκκλησιών το 1054.
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των Μιχαήλ και Βάρδα κατά των Αράβων στη Μικρά Ασία κατέληγαν κατά κανόνα σε αποτυχία. Δύο φορές ο Μιχαήλ λίγο έλειψε να αιχμαλωτιστεί και σώθηκε διά της φυγής.[12] Τελικά το 862 ο αδελφός της Θεοδώρας καιτου Βάρδα Πετρωνάς συνέτριψε τους Άραβεςκαι τους Παυλικιανούςκαιο κίνδυνος από την πλευρά εκείνη απομακρύνθηκε για λίγο.[13] Μετά την επιτυχία αυτή ο Βάρδας αναγορεύθηκε καίσαρ.
Στα θετικά της διακυβέρνησης του Βάρδα περιλαμβάνεται η αντίστασή του στις κυριαρχικές απαιτήσεις του πάπα καιη ενθάρρυνση της παιδείας. Φρόντισε ιδιαίτερα τη σχολή ανωτέρων σπουδών της Μαγναύρας, όπου κάλεσε τον καθαιρεμένο εικονομάχο αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Λέοντα τον Μαθηματικό.[14] Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην «έξω σοφίαν», στημη εκκλησιαστική παιδεία δηλαδή[15]καιη διδασκαλία γινόταν δωρεάν.[14] Τότε επίσης εκχριστιανίστηκαν οι Βούλγαροι[16]και εστάλησαν οιΚύριλλος και Μεθόδιοςστη Μοραβία. Τέλος, αποκρούστηκε επιδρομή των Ρώσων που πέρασαν το 865 τον Βόσπορο με 200 πλοιάρια και λεηλατούσαν τα παράλια.
Ο Μιχαήλ Γ΄ ως αρματοδρόμος στα ανάκτορα του Αγίου Μάμαντα. Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτση, Κώδικας Μαδρίτης.
Δεδομένου ότι Μιχαήλ δεν είχε αποκτήσει παιδιά από τη γυναίκα τουΕυδοκία Δεκαπολίτισσα, ο Βάρδας ήλπιζε ότι η βασιλεία θα περιέλθει στον ίδιο και στους γιους του.[17]
Σε εφαρμογή των σχεδίων του αυτών, έπεισε ο Βάρδας τον Μιχαήλ να αποπέμψει τον παρακοιμώμενο Δαμιανό, προκειμένου να βάλει δίπλα του ένα δικό του άνθρωπο. Αλλά παρακοιμώμενος έγινε απρόσμενα ο πρωτοστράτορας Βασίλειος.[18]
Ο Βασίλειος γεννήθηκε στηνΑδριανούποληκαιη οικογένειά τουκι αυτός αιχμαλωτίστηκαν από τονΚρούμο. Ύστερα από ανταλλαγή αιχμαλώτων ήρθε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διακρίθηκε γιατη σωματική του δύναμη, τις κυνηγετικές του ικανότητες καιτην ιππευτική του δεινότητα.[19]Ο Μιχαήλ ενθουσιάστηκε μετα χαρίσματα αυτά καιτον κατέταξε στη φρουρά του.
Η εξέλιξη του Βασίλειου υπήρξε ιλιγγιώδης, ανκαιμε κάποιες παραχωρήσεις. Μετά την άνοδό τουστο αξίωμα του παρακοιμώμενου, ο Μιχαήλ τον υποχρέωσε να διώξει τη γυναίκα τουκαινα παντρευτεί τη βασιλική ερωμένη Ευδοκία την Ιγγερίνα.[20]Ο Βάρδας, βαρέως φέρων την αποτυχία των σχεδίων του, ήρθε σε ανοικτή ρήξη μετον Βασίλειο και καθένας ερέθιζε τον αυτοκράτορα εναντίον του άλλου.[21] Τελικά ο Βασίλειος έπεισε τον Μιχαήλ γιατην επιβουλή του Βάρδα και σκηνοθετήθηκε εκστρατεία στην Κρήτη μετά το Πάσχα του 866. Ο Βάρδας αποφάσισε να συμμετάσχει, ανκαι πολλοί τον είχαν συμβουλεύσει ναμητο κάνει. Δολοφονήθηκε στην αυτοκρατορική σκηνή από τον Βασίλειο «του βασιλέως βλέποντος και σιωπώντος».[22]
Ύστερα ο Μιχαήλ έκανε μάγιστρο και υιοθέτησε τον Βασίλειο,[23]καιτην Πεντηκοστή στην Αγία Σοφία τον έστεψε συμβασιλέα. Πριν από τη στέψη τον μαστίγωσε τριάντα φορές γιανατου δείξει τη στοργή του.[24]
Το καλοκαίρι του 867 το σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών έγινε βαθύτερο. Ο Φώτιος συνεκάλεσε σύνοδο των ανατολικών Εκκλησιών, η οποία καθήρεσε (θεωρητικώς κι αυτή) κι αναθεμάτισε τον πάπα Νικόλαο.[25]
Εντω μεταξύ ο Μιχαήλ φέρεται να είχε φτάσει στα όρια της παραφροσύνης : Ξέθαψε τα οστά τουΚωνσταντίνου Ε΄καιτου Ιωάννη του Γραμματικού, τα μαστίγωσε στον Ιππόδρομο και διέταξε νατα κάψουν. Κατήργησε τον οπτικό τηλέγραφο που είχε επινοήσει ο Λέων ο Μαθηματικός και ειδοποιούσε για τις επιδρομές των Αράβων, προκειμένου ν’ απολαμβάνει ο λαός απερίσπαστος τις νίκες του στις αρματοδρομίες. Το βράδυ μεθυσμένος διέτασσε ακρωτηριασμούς κι αποκεφαλισμούς καιτο πρωί καλούσε τους καταδικασμένους στο επόμενο συμπόσιο.[26] Κατασπατάλησε το δημόσιο χρήμα στα συμπόσια, στα άλογα και στους αρματηλάτες, αγωνιζόμενος και κινδυνεύοντας ο ίδιος.[27]
Ο Βασίλειος προσπάθησε νατον συνετίσει αλλά μάταια. Κέρδισε μόνο την εχθρότητα των συμποτών του Μιχαήλ οι οποίοι άρχισαν νατον διαβάλλουν.[28]Η στάση του Μιχαήλ έναντι του Βασίλειου άλλαξε τελείως και έβαλε νατον δολοφονήσουν.[29]Η απόπειρα απέτυχε και τότε ο Μιχαήλ ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να αναγορεύσει συμβασιλέα και έναν από τους ευνοουμένους του, τον Βασιλίσκο ή Βασιλισκιανό. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 867 ο Βασίλειος δολοφόνησε τον Μιχαήλ[30], και έμεινε μόνος αυτοκράτορας, ιδρύοντας τηΜακεδονική δυναστεία.[31]
Η δολοφονία του Βάρδα ενώπιον του Μιχαήλ. Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννη Σκυλίτση, Κώδικας Μαδρίτης.
Η άποψη των χρονογράφων γιατον Μιχαήλ είναι ομόφωνα καταδικαστική : ο μέθυσος, ο ακόλαστος, ο εμπαίζων τα θεία, αυτός που έκανε όλα όσα αναφέρθηκαν ώς τώρα. Είναι όμως γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους χρονογράφους έγραψαν επί Μακεδονικής Δυναστείας και πιθανότατα καθ΄υπαγόρευσιν των βασιλέων της. Σκοπός τους συνεπώς ήταν να δικαιολογήσουν τις δολοπλοκίες και τις δολοφονίες του Βασίλειου καινα εμφανίσουν την εξόντωση του Μιχαήλ σαν σωτηρία του κράτους.
Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μια προσπάθεια ανασκευής της περί Μιχαήλ άποψης των χρονογράφων. Εστιάζεται όμως αυτή η προσπάθεια στα σημαντικά όντως γεγονότα της βασιλείας του, πρωταγωνιστές των οποίων υπήρξαν η Θεοδώρα, ο Βάρδας καιο Φώτιος, καιδεν οφείλονται στην προσωπικότητα του Μιχαήλ.[32][33]
↑Συνεχισταί Θεοφάνους 193 : «τον Βάρδαν επί τητου οικείου γυναίου αποβολή, της αυτού δε νύμφης περιπλοκή, της εκκλησίας απείργων». Συμεών Μάγιστρος 667
↑Ιωσήφ Γενέσιος 221. Συνεχισταί Θεοφάνους 249. Γιατην απόπειρα δολοφονίας του Βασιλείου Α' από τον Μιχαήλ Γ' βλ. ειδικά Κωνσταντίνος Παΐδας, Ματωμένο Στέμμα. Πολιτικές δολοφονίες και απόπειρες πολιτικών δολοφονιών στις ιστοριογραφικές πηγές του 11ουαι. (Μ. Ψελλός, Μ. Ατταλειάτης, Ι. Σκυλίτζης). Μελέτη Αφηγηματολογική, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2022, σσ. 72-76.
↑Παΐδας, Κωνσταντίνος (2022). Ματωμένο στέμμα. Πολιτικές δολοφονίες και απόπειρες πολιτικών δολοφονιών στις ιστοριογραφικές πηγές του 11ουαι. (Μ.Ψελλός, Μ.Ατταλειάτης, Ι.Σκυλίτζης). Μελέτη Αφηγηματολογική. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. σελ. 79-84.
↑Ο Ιωσήφ Γενέσιος (σελ. 221) απαλλάσσει τον Βασίλειο, λέγοντας ότι τη δολοφονία οργάνωσαν φίλοι τουπου φοβόταν γιατη ζωή του. Οι Συνεχισταί Θεοφάνους (σ. 254) αναφέρουν, τελείως αόριστα, συμφωνία συγκλητικών και άλλων αρχόντων, απαλλάσσοντας ουσιαστικά τον Βασίλειο. Ο Συμεών Μάγιστρος (σ. 685) αναφέρει κατηγορηματικά ότι τη δολοφονία οργάνωσε καιτην εκτέλεσή της επέβλεψε ο Βασίλειος καιτην περιγράφει. Πανομοιότυπη η άποψη καιη διατύπωση του Γεωργίου Μοναχού (σ. 837). Ο Κεδρηνός (σ. 1088) δέχεται ότι τη δολοφονία διέπραξε ο Βασίλειος, θεωρεί όμως ότι βρισκόταν σε άμυνα. Ο Ζωναράς (τ. Δ΄σ. 22-23) δέχεται τα όσα γράφει ο Συμεών. Όλοι πληντου Γεωργίου Μοναχού, που δείχνει ένα κάποιο επιτιμητικό τόνο, θεωρούν, ρητά ή εξ όσων προεξέθεσαν, τη δολοφονία επιβεβλημένη.
↑Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, σσ. 38, 111,197, ελληνικά γράμματα, 2009
Σχετικά πολυμέσα
