ΟΚωνσταντίνος Ε΄ ή Κωνσταντίνος ο Κοπρώνυμος (718 - 14 Σεπτεμβρίου775) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτοτρας (741 - 775).[1]Την περίοδο της βασιλείας του εδραιώθηκε η ασφάλεια της αυτοκρατορίας από εξωτερικές απειλές. Την εποχή που ξέσπασε οΓ΄ Ισλαμικός Εμφύλιος Πόλεμος εκμεταλλεύτηκε τις αδυναμίες τωνΑράβωνκαι προχώρησε σε περιορισμένες επιθέσεις στα σύνορα τους. Με εξασφαλισμένα τα ανατολικά σύνορα προχώρησε σε επιθέσεις εναντίον τωνΒουλγάρωνσταΒαλκάνια. Μετην εγκατάσταση χριστιανικού πληθυσμού στηνΘράκη πέτυχε την ασφαλή κυριαρχία του Βυζαντίου στα Βαλκανικά του εδάφη. Η ένθερμη υποστήριξη τουστηνΕικονομαχίακαιη αντίθεση τουστονΧριστιανικό μοναχισμο οδήγησε πολλούς σύγχρονους ιστορικούς στην συκοφαντία απέναντι του. Ο Κωνσταντίνος Ε΄ πήρε το προσωνύμιο "Κοπρώνυμος" επειδή κυκλοφορούσε η φήμη ότι κατά την βάπτιση του αφόδευε.[2][3]
Ο Κωνσταντίνος Ε΄ γεννήθηκε στηνΚωνσταντινούπολη ως γιος και διάδοχος του αυτοκράτορα Λέων Γ´και της συζύγου τουΜαρίας. Σε ηλικία 2 ετών το Πάσχα του 720 οΠατριάρχης Γερμανός Α΄τον έστεψε Συναυτοκράτορα.[4] Μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον Ιούνιο του741, ανήλθε αμέσως στον θρόνο[5][6]Η θέση του αυτοκράτορα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν ήταν αυστηρά κληρονομική οπότε συνηθιζόταν να στέψει Συναυτοκράτορα από μικρή ηλικία ένας αυτοκράτορας τονγιοτουγιανα εξασφαλίσει την διαδοχή.[7]Μετην στέψη τουγιουτουο Λέων Γ΄ εισήγαγε ένα ασημένιο νόμισμα τοΜιλιαρήσιον αξίας 12 χρυσών Σόλιδος, συνδέθηκε άμεσα τα επόμενα χρόνια μετην αυτοκρατορική οικονομία. Ο Λέων Γ΄ εξέδωσε την"Εκλογή" ένα πλήρες σύστημα Βυζαντινών νομικών κανόνωνο οποίος συνυπογράφεται μαζί μετονγιοτου Κωνσταντίνο Ε΄. Ο μικρός Κωνσταντίνος παντρεύτηκε τηνΤζιτζάκ, κόρη του Χάνου των Χαζάρων Μπιχάρ ενός σημαντικού Βυζαντινού συμμάχου, η νύφη βαπτίστηκε μετο χριστιανικό όνομα Ειρήνη (732). Μετον θάνατο του πατέρα (18 Ιουνίου 741) ο Κωνσταντίνος Ε΄ τον διαδέχθηκε ως ο μοναδικός αυτοκράτορας.[8][9][10][11]Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ο Κωνσταντίνος Ε΄ έπασχε από μια χρόνια ασθένεια επιληψία ή λέπρα, το γεγονός αυτό επικαλέστηκε ως δικαιολογία από τους επαναστάτες γιανατον κρίνουν ανίκανο να κυβερνήσει.[12]
Νόμισμα με παράσταση του Κωνσταντίνου Ε΄ ως Συναυτοκράτορα μετον πατέρα του Λέων Γ΄
Αμέσως μετά την άνοδο του Κωνσταντίνου Ε΄ στον θρόνο ο σύζυγος της μεγαλύτερης αδελφής τουΆνναςΑρτάβασδος επαναστάτησε, ήταν ΣτρατηγόςστοΘέμα Οψίκιονκαιτον ουσιαστικό έλεγχο στοΘέμα Αρμενιακών. Το γεγονός αυτό χρονολογείται την επόμενη χρονιά μετά την άνοδο του (742) αλλά η χρονολογία αμφισβητείται.[13]Ο Αρτάβασδος χτύπησε τον Κωνσταντίνο Ε΄ την εποχή πουτα στρατεύματα του συγκεντρώθηκαν για εκστρατεία απέναντι στοΧαλιφάτο των Ομεϋαδών, ένα επιφανές μέλος της φρουράς του δολοφονήθηκε. Ο Κωνσταντίνος Ε΄ δραπέτευσε στοΑμόριο όπου τον υποδέχθηκαν οι στρατιώτες οι οποίοι υπηρετούσαν τον πατέρα τουπριν γίνει αυτοκράτορας.[14][15]Ο Αρτάβασδος προχώρησε κατόπιν προς την Κωνσταντινούπολη, μετην υποστήριξη του πατριάρχη Αναστάσιου ανακηρύχτηκε και στέφτηκε αυτοκράτορας. Ο Κωνσταντίνος Ε΄ έλαβε την υποστήριξη από τοΘέμα ΑνατολικώνκαιτοΘέμα Θρακησίων, ο Αρτάβασδος μετην σειρά του έλαβε την στήριξη Αρμένιων στρατιωτών πέρα από τα θέματα που διοικούσε.[16][17]Ο Αρτάβασδος βάδισε τον Μάιο του 743 εναντίον του Κωνσταντίνου Ε΄ στις Σάρδεις αλλά ηττήθηκε, σε τρεις μήνες ηττήθηκε καιο γιος του Νικήτας καιτα αυτοκρατορικά στρατεύματα προχώρησαν γιατην Κωνσταντινούπολη. Η πολιορκία ξεκίνησε και στις αρχές του Νοεμβρίου του 743 ο στρατός του Κωνσταντίνου Ε΄ εισήλθε στην πόλη.[18]Οι αντίπαλοι του τυφλώθηκαν ή εκτελέστηκαν, ο ίδιος ο Πατριάρχης Αναστάσιος που υποστήριξε τον Αρτάβασδο παρέλασε στην πλάτη ενός γαιδάρου γύρω από τονΙππόδρομο υπό την χλεύη του πλήθους, αργότερα του ζητήθηκε ωστόσο να παραμείνει στην θέση.[19]Ο Αρτάβασδος δραπέτευσε στηνΑρχαία Νικομήδεια αλλά αργότερα συνελήφθη ο ίδιος καιοιγιοιτου, τυφλώθηκαν και κλείστηκαν στηνΜονή της Χώραςστα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης.[20]Ο Κωνσταντίνος Ε΄ ήταν πλέον παντοδύναμος.
Οι πόλεμοι εναντίον των Αράβων καιτων Βουλγάρων απασχολούσαν τον Κωνσταντίνο στο μεγαλύτερο διάστημα της βασιλείας του. Η αποδυνάμωση των Αράβων από τις εσωτερικές δυναστικές έριδες των Ομεϋαδών καιτων Αμπασιδών, που κατέληξαν στην επικράτηση της δυναστείας των Αμπασιδών, διευκόλυναν το έργο του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Οι νίκες του Κωνσταντίνου εναντίον των Αράβων στη βόρεια Συρία, που κορυφώθηκαν μετην ανάκτηση της γενέτειρας της οικογένειας, Γερμανίκειας (746), καιτου βυζαντινού στόλου του «θέματος» των Κιβυρραιωτών εναντίον του αραβικού στόλου (747) αποτελούσαν απόδειξη της παντοδυναμίας των Βυζαντινών στην ξηρά καιστη θάλασσα. Οι εκστρατείες συνεχίστηκαν μέχρι την Αρμενία καιτη Μεσοποταμία (751) και σφραγίστηκαν μετην ανάκτηση της Θεοδοσιούπολης, της Μελιτινής και άλλων στρατηγικών πόλεων.
Η εκμηδένιση της αραβικής απειλής στην Ανατολή συμπληρώθηκε με τις επιτυχίες εναντίον τωνΒουλγάρων, οι οποίες εξουδετέρωσαν κάθε κίνδυνο στη Βαλκανική Χερσόνησο. Ερέθισμα για τους Βουλγαρικούς πολέμους υπήρξε η επιδρομή των Βουλγάρων στα βυζαντινά εδάφη (756). Ο Κωνσταντίνος απώθησε τους Βουλγάρους και οργάνωσε συστηματικά τον αγώνα εναντίον τους. Η νίκη τουστο φρούριο των Μαρκελλών (759) ολοκληρώθηκε μετη συντριβή των Βουλγάρων στην Αγχίαλο (763), η οποία επιτεύχθηκε με συνδυασμένη αξιοποίηση του στρατού καιτου στόλου και εορτάστηκε με θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη. Οι μετά τη συντριπτική ήττα εσωτερικές έριδες στη Βουλγαρία εξουδετέρωσαν κάθε προοπτική απειλής, οδε χάνος των Βουλγάρων Τελέριγος υποχρεώθηκε να συνάψει ειρήνη με επαχθείς γι' αυτόν όρους (772-773).
Στη Δύση όμως ο Κωνσταντίνος συνέχισε την εσφαλμένη πολιτική του πατέρα τουκαι αδιαφόρησε για τις σημαντικές πολιτικές εξελίξεις στηνΙταλίαμετην επέκταση των Λογγοβάρδων, οι οποίοι προσάρτησαν στις κτήσεις τους καιτο βυζαντινό εξαρχάτο της Ραβέννας (751). Έτσι, έθεσαν τέρμα στη βυζαντινή επιρροή στην κεντρική Ιταλία και εξανάγκασαν τον παπικό θρόνο να αναζητήσει την προστασία των Φράγκων, αφού οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Ισαύρων δεν μπορούσαν να εκτιμήσουν τη σημασία των εξελίξεων αυτών για τις προοπτικές της αυτοκρατορίας. Εγκλωβισμένοι στη μονοσήμαντη εικονομαχική πολιτική τους, έχαναν από το οπτικό τους πεδίο τις πολυσήμαντες παρενέργειες της πολιτικής αυτής.
Ο Κωνσταντίνος Ε΄ ήταν φανατικός εικονομάχος όπως ο πατέρας του, το κίνημα απαγόρευε την λατρεία των εικόνων και ζητούσε την καταστροφή αυτών που υπήρχαν, αργότερα χαρακτηρίστηκε οριστικά ως Αίρεση. Οι εχθροί τουπου υπερασπίστηκαν την λατρεία των εικόνων του έδωσαν το προσωνύμο "Κοπρώνυμος"που έχει σχέση μεταΚόπρανα, διέδιδαν ότι στην βάπτιση του είχε αφοδεύσει στο αυτοκρατορικό πορφυρό ύφασμα που φορούσε.[21]Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αμφισβήτησε οποιαδήποτε απεικόνιση τουΙησούμετην αιτιολογία ότι ο θεός είναι άπειρος καιδεν μπορεί να απεικονιστεί σε έναν άνθρωπο.[22]Ο ίδιος ήταν πάντοτε παρόν σε όλες τις θεολογικές συζητήσεις και έστειλε απεσταλμένους σε όλη την αυτοκρατορία γιανα διαδώσει τις απόψεις του.[23][24]Τον Φεβρουάριο του 754 ο Κωνσταντίνος Ε΄ συγκάλεσε τηνΣύνοδο της Ιέρειαςμε επισκόπους αποκλειστικά εικονομάχους. Η σύγκληση της εικονομαχικής Συνόδου, της Ιέρειας (754) αποτελεί οπωσδήποτε υποχώρηση από τις θεοκρατικές αντιλήψεις γιατη βασιλική εξουσία του πατέρα του, ο οποίος απέρριπτε την ανάγκη σύγκλησης συνόδου, μετη διακήρυξη «βασιλεύς ειμί και ιερεύς», αλλά είναι βέβαιο ότι η κινητοποίηση του συνοδικού θεσμού κατανοήθηκε ως μέσο γιατην επιβολή των θέσεων τουστην Εκκλησία. Η Σύνοδος απαγόρευσε την χρήση των εικόνων με ανάθεμα και όρισε εικονομάχο πατριάρχη. Η Σύνοδος δεν υιοθέτησε τις σκληρές θέσεις του Κωνσταντίνου Ε΄ ο οποίος ήθελε απαγόρευση της λατρείας της Παναγίαςκαιτων Αγίων. Η Παναγία θα έπρεπε να λατρεύεται ως "μητέρα του θεού" ή Θεοτόκος, εξίσου το ίδιο θα έπρεπε να λατρεύονται καιοι Άγιοι. Η Σύνοδος καταδίκασε επίσης το κάψιμο καιτην βεβήλωση των εκκλησιών σε περίπτωση της λατρείας των εικόνων.[25][26][27]Η Σύνοδος αυτή αναθεμάτισε τον Γερμανό Α΄ καιτον Ιωάννη Δαμασκηνό, ενώ διόρισε ως νέο Πατριάρχη τονεπίσκοπο Κωνσταντίνο.
Μετά το πέρας της Συνόδου της Ιερείας ακολούθησε εκστρατεία με στόχο την αφαίρεση όλων των εικόνων από τις εκκλησίες. Ο μεγάλος στόχος ιδιαίτερα του Κωνσταντίνου Ε΄ ήταν τα μοναστήρια που αποτελούσαν το προπύργιο των εικονόφιλων. Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αποφάσισε την απαλλοτρίωση της μοναστηριακής περιουσίας, ο στρατηγός Μιχαήλ Λαχανοδράκωνπου διορίστηκε από τον αυτοκράτορα για αυτόν τον στόχο απείλησε τους μοναχούς πουθα αντιδρούσαν με εξορία ή τύφλωση. Ακολούθησε στον Ιππόδρομο το ζευγάρωμα πολλών μοναχών με μοναχές ώστε να γελοιοποιηθούν δημόσια για τους όρκους αγνότητας που είχαν πάρει.[28]Ο εικονόφιλος ηγούμενος Στέφανος Νέος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από το πλήθος με εντολή του αυτοκράτορα, οι περισσότεροι εικονόφιλοι μοναχοί δραπέτευσαν στην νότια Ιταλία καιτηνΣικελία.[29]Η αντίδραση των εικονόφιλων μοναχών συνεχίστηκε έντονα με αποτέλεσμα να ακολουθήσει συνομωσία εναντίον του ίδιου του αυτοκράτορα. Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αντέδρασε ακαριαία και σκληρά (765), 18 ανώτατοι αξιωματούχοι εκτελέστηκαν ή τυφλώθηκαν. ΟΠατριάρχης Κωνσταντίνος Β΄ καθαιρέθηκε, την επόμενη χρονιά βασανίστηκε και αποκεφαλίστηκε.[30]Στα τέλη της ηγεμονίας του Κωνσταντίνου Ε΄ η Εικονομαχία εξελίχθηκε σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε απαγορεύτηκαν σαν Αιρετικά ακόμα καιτα λείψανα των Αγίων ή οι προσευχές προς αυτούς. Οι περιγραφές ωστόσο για μαζική καταστροφή εικόνων ή λειψάνων Αγίων αμφισβητήθηκαν από τους σύγχρονους ιστορικούς, θεωρήθηκαν υπερβολικές λόγω μίσους προς τον Κωνσταντίνο Ε΄. Δεν υπάρχει καμιά βέβαιη πηγή ότι απαγόρευσε την λατρεία των Αγίων ενώ σχεδόν όλες οι εικόνες όπως καιτα λείψανα των Αγίων διασώθηκαν.[31][32]Ο θάνατος του Κωνσταντίνου Ε΄ θεωρήθηκε από τους Εικονόφιλους ως θεία τιμωρία, μετην αποκατάσταση των εικόνων τον 9ο αιώνα τα λείψανα του αφαιρέθηκαν από τονΝαό των Αγίων Αποστόλων της Κωνσταντινούπολης.[33]Ο διάδοχος τουΛέων Δ΄ (775-780) παρέλαβε μια πανίσχυρη αυτοκρατορία, η οποία όμως αδυνατούσε να αντιμετωπίσει την εσωτερική διάσπαση από την εικονομαχική έριδα.
Ο Κωνσταντίνος Ε΄ με γένειο και μύστακα καιο συναυτοκράτορας γιος του Λέων (Δ΄). Επιγρ.: CONSTANTINOS S LEON Ο NEOS.
Ό,τι γνωρίζουμε για τους εικονομάχους αυτοκράτορες προέρχεται από εικονόφιλους ιστορικούς.[34]Τα έργα των εικονομάχων «εξηφανίσθησαν…υπό της θρησκομανίας της βραδύτερον θριαμβευσάσης αντιπάλου μερίδος».[35]Η κρίση μας γιατον Κωνσταντίνο Ε΄, καθώς καιγιατον πατέρα του Λέοντα Γ΄, βασίζεται πρωτογενώς σε έργα σχεδόν συγχρόνων τουκαι ιδεολογικώς εχθρών του, στηνΧρονογραφίατου Θεοφάνη του Ομολογητή καιστηνΙστορίαν Σύντομοντου πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρου Α΄.
Κατά τον Θεοφάνη, τον σημαντικότερο χρονογράφο της εποχής, ο Κωνσταντίνος Ε΄ήταν «πανώλης και εμβρόντητος αιμοβόρος τεκαι αγριώτατος θηρ», έκδοτος σε κάθε διαστροφή και κακία.[36]Ο πατριάρχης Νικηφόρος είναι ηπιότερος στους χαρακτηρισμούς του, εξιστορεί όμως κι αυτός τις διώξεις του Κωνσταντίνου κατά των εικονόφιλων.[37] Αλλά ενώ ο Θεοφάνης προσπαθεί να αμαυρώσει εκτός από τις δοξασίες καιτο σύνολο της πολιτείας του Κωνσταντίνου, από τον Νικηφόρο μαθαίνουμε για τις λαμπρές πολεμικές του επιτυχίες κατά των Αράβων και κυρίως κατά των Βουλγάρων,[38]γιατην σωστή του εσωτερική διοίκηση καιτην άκρως επιτυχή οικονομική του πολιτική.[39]
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Κωνσταντίνος ήταν πιο επίμονος από τον πατέρα τουστην επιδίωξη των σκοπών τουκαι ότι επί της βασιλείας του πολλοί οπαδοί των εικόνων ταλαιπωρήθηκαν έως και μαρτύρησαν. Ο Λέων Γ΄ διατύπωσε τις αρχές της εικονομαχίας καιδεν επέμεινε στην εφαρμογή τους. Αυτήν την ανέλαβε ο Κωνσταντίνος, εκτελεστής και θεωρητικός συγχρόνως των εικονομαχικών δογμάτων. Γιατον λόγο αυτό βρίστηκε και συκοφαντήθηκε από τους εικονόφιλους συγγραφείς όσο κανείς άλλος. Μια πρώτη απόδειξη γι’ αυτό είναι το προσωνύμιό του «Κοπρώνυμος».
ΟΚων. Παπαρρηγόπουλος ανέλαβε την «ανακάθαρσιν» της Ιστορίας σχετικά μετον
Κωνσταντίνο Ε΄. Και καταλήγει ότι «ενώ ουδεμία εκτων αποδιδομένων εις τον Κωνσταντίνον κακιών πιστοποιείται αποχρώντως, πολλαί των αρετών αυτού συνομολογούνται καιυπ’ αυτών των ασπονδοτέρων του ανδρός πολεμίων».[40]
Angold, M. (2012) Byzantium: The Bridge from Antiquity to the Middle Ages, Hachette UK, London.
Barnard, L. (1977) "The Theology of Images", in Iconoclasm, Bryer, A. and Herrin, J. (eds.), Centre for Byzantine Studies University of Birmingham, Birmingham, σσ. 7–13.
Bonner, M.D. (2004) Arab-Byzantine Relations in Early Islamic Times, Ashgate/Variorum, Farnham.
Brubaker, L. and Haldon, J. (2011) Byzantium in the Iconoclast Era, C. 680–850: A History, Cambridge University Press, Cambridge.
Bury, J.B. (1923) The Cambridge Medieval History, Vol. 4: The Eastern Roman Empire, Cambridge University Press, Cambridge.
Constas, N. (trans.) (1998) "Life of St. Anthousa, Daughter of Constantine V", in Byzantine Defenders of Images: Eight Saints' Lives in English Translation, Talbot, A-M.M. (ed.), Dumbarton Oaks, Harvard University Press, Cambridge MA σσ. 21–24.
Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge: Cambridge University Press.
Dagron, G. (2003) Emperor and Priest: The Imperial Office in Byzantium, Cambridge University Press.
Fine, John V. A. Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor: University of Michigan Press.
Finlay, G. (1906) History of the Byzantine Empire from 716 to 1057, J.M. Dent & Sons, London.
Freely, J. and Cakmak, A. (2004). Byzantine Monuments of Istanbul. Cambridge University Press, Cambridge.
Garland, L. (1999) Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium AD 527–1204, Routledge, London.
Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565–1204. London: UCL Press.
Herrin, J. (2007) Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
Jeffreys, E., Haldon, J.F. and Cormack, R. (eds.) (2008) The Oxford Handbook of Byzantine Studies, Oxford University Press, Oxford.
Jenkins, R.J.H. (1966) Byzantium: The Imperial Centuries, AD 610–1071, Weidenfeld & Nicolson, London.
Loos, M. (1974) Dualist Heresy in the Middle Ages, Martinus Nijhoff NV, The Hague.
Magdalino, Paul (2002) [1993]. The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge: Cambridge University Press.
Magdalino, P. (2015) "The People and the Palace", in The Emperor's House: Palaces from Augustus to the Age of Absolutism, Featherstone, M., Spieser, J-M., Tanman, G. and Wulf-Rheidt, U. (eds.), Walter de Gruyter GmbH, Göttingen.
Nikephoros (1990). Short history. Translated by Cyril Mango. Dumbarton Oaks.
Ostrogorsky, G. (1980) History of the Byzantine State, Basil Blackwell, Oxford.
Pelikan, J. (1977) The Christian Tradition: A History of the Development of Doctrine, Volume 2: The Spirit of Eastern Christendom (600–1700), University of Chicago Press, Chicago.
Robertson, A. (2017) "The Orient Express: Abbot John's Rapid trip from Constantinople to Ravenna c. AD 700", in Byzantine Culture in Translation, Brown, B. and Neil, B. (eds.), Brill, Leiden.
Rochow, I. (1994) Kaiser Konstantin V. (741–775). Materialien zu seinem Leben und Nachleben (in German), Peter Lang, Frankfurt am Main, Germany.
Theophanes the Confessor (1997). The Chronicle of Theophanes Confessor. Translated by Cyril Mango; Roger Scott. Oxford University Press. (Treadgold, W.T. (1995) Byzantium and Its Army, Stanford University Press, Stanford, California.
Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press.
Treadgold, W.T. (2012) "Opposition to Iconoclasm as Grounds for Civil War", in Byzantine War Ideology Between Roman Imperial Concept And Christian Religion, Koder, J. and Stouratis, I. (eds.), Austrian Academy of Sciences Press, Vienna.
Zuckerman, C. (1988) The Reign of Constantine V in the Miracles of St. Theodore the Recruit, Revue des Études Byzantines, tome 46, pp. 191–210, Institut Français D'Études Byzantines, Paris.
Σχετικά πολυμέσα.png)
.png)
