گەرستێرک

گەرستێرک، گەرەستێر، هەسارە، رۆژگەر، رۆژگەرک، رۆژگەران، رۆژگێران، سەیارە، ەختەر^{[چاڤکانی هەوجە یە]} جیسمێنئە سمانی یێن رۆژبەندێ نە کو ل دۆر رۆژێ دزڤرن.

ل گۆرەیی یەکیتیا ناڤنەتەوەیی یا ستێرناسیێ، دەستەکا فەرمی ژبۆ ناڤلێنانێن ستێرناسی، گەرستێرک ژ بۆ دۆزەنا رۆژێا مە وها دهێت پێناسکرن: گەرستێرک کەرستەیەکێئە سمانی یە کۆ (ا) تێرا گرانهێزا (گراڤتی) خوە بارستە هەبت دا بکاربت ل راستی سەرتوویێ رەق بن دەست بکتئوو ئا وایەکێ هەڤسەنگ ژ هەڤسەنگیا حیدرۆستاتیکئا نکۆ نێزیکی گرۆڤەریێ ب خوە ڤە بگرت، (ب) ل سەر دەوسەکا دیارکری ل دۆر رۆژێ بزڤرتئوو (ج) دەردۆرا دەوسا خوە پاکژ کر بت.

دەما مرۆڤ ب چاڤان ل ستێران دنهێرە، ل ەسمانان دچوورسن، رۆناهیا وان ڤێدکەڤەئوو ڤەدمرە. ژ بەر کوئە و گەلەکی دوور نئوو رۆناهیا وان لاوازئە ،ئە و رۆناهی د رێ دە دشکێ. ژ بەر ڤێ ژی مرۆڤ دبێژە قەی ستێرک ڤێدکەڤنئوو ڤەدمرن. لێ گەرستێرک نە وسا نە. رۆناهیا وان سابیتئە ، رۆنیتر خویا دکن.

ل گۆرەیی ڤێ پێناسکرنێ، دۆزەنا رۆژا مە 8 گەرستێرک هەنە: تیر، گەلاوێژ، ئەرد، بەهرام، بەرجیس، کەیوان، ئورانووسئوو نەپتوون.

گەوشینێن گەرستێرکان[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

رێز	ناڤ	چاپائە کڤاتۆری	بارستە	پەریۆدا گەرێ (رۆژ)	حەژمارا پەیکێ	خواریا تەوەرەیێ	پێکهاتەیێن مەهوایێ (ئاتمۆسفەر)
1.	تیر	0.382	0.06	58.64	0	0.04°	کێمترین(اسگاری)
2.	گەلاوێژ	0.949	0.82	−243.02	0	177.36°	جئۆ₂، ن₂
3.	ئەرد	1.00	1.00	1.00	1	23.44°	ن₂،ئۆ ₂،ئا ر
4.	بەهرام	0.532	0.11	1.03	2	25.19°	جئۆ₂، ن₂،ئا ر
5.	بەرچیس	11.209	317.8	0.41	67	3.13°	ح₂، حە
6.	کەیوان	9.449	95.2	0.43	62	26.73°	ح₂، حە
7.	ئوورانووس	4.007	14.6	−0.72	27	97.77°	ح₂، حە، جح₄
8.	نەپتوون	3.883	17.2	0.67	14	28.32°	ح₂، حە، جح₄
واتەیا رەنگان: گەرستێرکێن بەژایی دێوێ گازێ دێوێ جەمەدێ .

ڤەدیتنا گەرستێرکەک کو دبە سەدەما بلەزتر زڤرینا ستێرکا خوە!

گەرستێرکەک مەزن کو ل دەرڤەیی مەنزوومەیا شەمسی یە، هن نێزیکێ ستێرکا خوە یە کو ب گەرا خوە یا ل دۆرا ستێرکا ماک، لەزا زڤرینا وێ دگوهەرینە.

مشتەری یان هەمان ژوپتەر ^{گرێدانائا رشیڤێ 2013-07-11 ل سەر وایباجک ماجهنە} کو مەزنترین گەرستێرکا مەنزوومەیا شەمسی یە، بالا گەلەک ستێرکناسان کشاندییە سەر خوەئوو د زانستا ستێرناسیێ دا هن وێ وەک گەرستێرک*ستێرک بلێڤ دکن. یا راستئە وئە کو مشتەریئوو گەرستێرکێن وەک وێ، هن مەزن ن کو خوەدیێ تایبەتمەندیێن ستێرکان نئوو تەنێ کەلینا دەندکی د ناڤ وان دا پێک نایە.

حن لێکۆلەرێن زانینگەها پرıنجەتۆن^{[گرێدان دامی مریە]}’ێ ب هەڤکاریا چەند ناڤەندێن دن یێن لێکۆلینان، کارینە گەرستێرکەک پر پرئە جێب ببینن. مەزناهیا وێ 1.34 قاسی مشتەرییێ یەئوو فاسلەیا وێ ژ ستێرکا ماک ژی، پر نێزیکترئە ژ یا ئەتارود، تیر یان هەمان مەرجوری، ژ تاڤا مە. ناڤێ ڤێ گەرستێرکا سۆسرەت حئاتس-18^{[گرێدان دامی مریە]}’ە یە. فاسلەیا وێ ژ مە، 2100 سالا رۆناهییێ یەئوو ب لەزەکەئە جێب ل دۆرا ستێرکا خوە دگەرە. لەزا وێ یا ل دۆرا ستێرکا وێ، هن زێدەئوو مەزنئە کو تەنێ رۆژەکە 24 سەەتی ژ وێ گەرا ل ڤەدۆرا ستێرکا خوە، پێویستئە .

ژبەر چری، بارستەئوو لەزا وێ یائە جێب، د هەر گەرا خوە یا ل دۆرا ستێرکا خوە دا، ل سەر رووبەرا ستێرکێ، باندۆرێن هلکشینئوو داکەتنا پێلان (جەزرئوو مەد ) داینددە.ئە ڤ یەک ژی ل سەر ناڤەندا هێزا ستێرکێ، باندۆرێ دکە. یا راست د ناڤبەرا ستێرکئوو گەرستێرکێ دا مەیدانەکە کاشۆکی چێدبە کو دبە سەدەما کاشبوونا پێلداکەتنا هان یا ل سەر ڤەدۆرا سەر رووبەرا گەرستێرکێ.ئە ڤ یەک تام دشبە باندۆرا مەگنەتا نێزیکێ رووپەلەک کو پەرچەیێن هەسنا ل سەر وێ نە.

لەزا ڤێ گەرستێرکێئە جێب، هن زێدە یە کو د هەر 28 سالن دا، دەقەیەک ژ دەما زڤرینا وێ یا ل دۆرا ستێرکا ماک، کێم دبەئوو ئە ڤ دەقیقە ژێ رە قەید(ساڤە) دبە. باندۆرا دوالی یا ڤێ ستێرکئوو گەرستێرکێ، دبە سەدەما گوهارتنا لەزا زڤرینا دجهێخوەئوو یا ڤەگوهەستنێ کو فەنۆمەنەکە پر نوو یە. لێکۆلەر، هێویدار ن کو لێنێرینێن کو ل سەر پەرگالێن ستێرکئوو گەرستێرکێن ناڤبری تێن کرن، ببن سەدەما دیتنا سررێن پەیدابوونا پەرگالێن گەرستێرکئوو مەنزوومەیێن تاڤین.

ژێدەر: بگبانگپاگە.جۆم

نەوسجەنتست.جۆم

پۆپولارمەجهانجس.جۆم

https://arxiv.org/abs/1606.00848

ڤەدیتنا مەزنترین گەرستێرک د مەنزوومەیەکە جۆتستێرکی دا

ئەگەر هوون ل شەکلا فەلەکیا تەیرەدەیان یان هەمان سوورەتا فەلەکیا ماکیان (جۆنستەللاتۆنئۆ ف پۆولتری) باش بنێرن هوونێ ل مەزنترین گەرستێرکا کەشفبوویی یا کو ل دۆرا دو ستێرکان دا دگەرە، راست وەرن. حەلبەت رۆناهیا ڤێ گەرستێرکائە جێب پر پر کێمئە لۆما ژی ب چاڤێ مەرڤان نایە دیتن.

ئەڤ گەرستێرک وەکی گەرستێرکا تاتۆۆنە ^{گرێدانائا رشیڤێ 2013-07-31 ل سەر وایباجک ماجهنە} یا کو د فیلما شەرێ ستێرکان دا هاتییە نیشاندانئە ئوو دو تاڤێن وێ ژی هەنە. وللام وەلزئێ ستێرکناس ژ زانینگەهائە یالەتا سان دەگۆ د مەقالەیەک خوە دا وها دبێژە: دیتنا گەرستێرکێن کو ل دۆرا دو ستێرکان دگەرن پر پر ژ دیتنا یێن کو تەنێ ل دۆرا ستێرکەکێ دگەرن دژوارترئە . دەما گەریانا گەرستێرکێن جۆتستێرکی، یا ل دۆرا تاڤێن وان، رێکۆپێکئوو تەکووز نینەئوو د دەما زڤرینا خوە دا ژی، هەرەکەتێن جهێئوو کوور د ڤەدۆرا خوە دا، پێکتینن.

یەکەم جار لاورەنجە لڤەرمۆرە، ستێرکناسێ سئەتİ بوو کو ب ڤێ مەسەلێ هەسیا لێ هنگی ژبۆ شرۆڤەکرنا چاوانیا گەرا هان یا ل دۆرا دو ستێرکان رە، قە نە چەند سال پێویست بوون. لێمێزەکرنا هن ژ ستێرناسێنئا ماتۆر یێن ل کئەلت^{[گرێدان دامی مریە]}ئێ (تهە کلۆدەگرەەئە خترەمەلی لتتلە تەلەسجۆپە) ژی بوو سەبەبا ڤەدیتنا گەرستێرکا کئەپلئەر 1646ب. گەرستێرکا هان د فاسلەیا 3700 سالا رۆناهی ژ مە دا یەئوو تەمێنێ وێ هەری زێدە 4.4 ملیار سالئە ، تەمەنێ وێ دشبە یا گۆگائە ردێ لێ بارستەئوو مەزناهیا وێ دشبە یا موشتەریێ(ژوپتەر). حەرد ستێرکێن وێ ژی دشبن تاڤێ، یەک هنەک ژێ مەزنترئە ئوو یا دن ژی هن ژێ بچووکترئە .

دەما زڤرینا گەرستێرکا ناڤبری یا ل دۆرا ڤەدۆرێن هەرد ستێرکێن وێ، 1107 رۆژانئە کو زێدەترئە ژ 3 سالان.ئە ڤ دەما زڤرینێ، زێدەترین دەما گەریانا گەرستێرکەکە دەرڤەیی مەنزوومەیا شەمسی یا ل دۆرا تاڤێن خوە یە. جهێ کوئە و لێ یە، جهەکە وسا یە کو ژیان دکارە ل ووور هەبە لێبەلێ ژبەر کو گەرستێرکا گەلەک تەرکی، یانێ کئەپلئەر 1647ب^{[گرێدان دامی مریە]}، ژ گازە چێبوویە،ئە و بخوە نکارە ببە جهەک وسا کو ژیان لێ هەبە لێئە ڤ گەرستێرک خوەدیێ چەند هەیڤێن مەزن ن کو ژبۆ ژیانێ پر پر جهێن مسایید ن.

حێژایێ گۆتنێ یە کو تەمەنێ کاکێشانا ریا کادزێ، 13.21 ملیار سالئە .

ژێدەر: دالیگالاخی

بگبانگپاگە.جۆم

http://exoplanet.eu/catalog/kepler-1646_b/