Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 07/12/2023.
Το ουράνιο σώμα που καλύπτει τα πρώτα δύο κριτήρια αλλά όχι αυτό της κυριαρχίας στην τροχιά του, όταν δεν είναι δορυφόρος, λέγεται «πλανήτης νάνος».[1][2]
Ηετυμολογία της λέξης «πλανήτης» προέρχεται από τηναρχαιοελληνική φράση «πλανῆτες ἀστέρες» (άστρα πουπερι-πλανιούνται), σε αντίθεση με τους ίδιους τους αστέρες που μοιάζουν ακίνητοι στονουράνιο θόλο (εξουκαιη ονομασία «ἀπλανεῖς ἀστέρες»). Είναι παράγωγο της λέξης «πλάνης» που σημαίνει περιπλανώμενος, χωρίς μόνιμη διαμονή.
Ο όρος «πλανήτης» είναι αρχαίος, με δεσμούς μετηνιστορία, μετηναστρολογία, μετηνεπιστήμη, μετημυθολογίακαιμετηθρησκεία. Αρκετοί πλανήτες στοηλιακό σύστημα είναι ορατοί με «γυμνό» μάτι. Αυτοί θεωρήθηκαν από πολλούς πολιτισμούς ως θεότητες ή ως απεσταλμένοι θεοτήτων. Καθώς η επιστημονική γνώση προχωρούσε, η ανθρώπινη θεώρηση για τους πλανήτες άλλαξε, συμπεριλαμβάνοντας έναν αριθμό διακριτών (ουρανίων) αντικειμένων. Το2006η Διεθνής Αστρονομική Ένωση επίσημα υιοθέτησε μια απόφαση ορισμού των πλανητών μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Ο ορισμός αυτός είναι αμφισβητούμενος, γιατί απέκλεισε πολλά ουράνια αντικείμενα με (περίπου) πλανητική μάζα, με βάση πού ή γύρω από τι περιφέρονται. Παρόλο πουταοκτώ (8) πλανητικά ουράνια σώματα που ανακαλύφθηκαν πριν από το1950 παρέμειναν ως πλανήτες και σύμφωνα μετο σύγχρονο ορισμό, κάποια άλλα ουράνια σώματα, όπως ηΔήμητρα, ηΠαλλάς, ηΉρακαιηΕστία, που βρίσκονται όλα στηνκύρια ζώνη των αστεροειδών, καθώς επίσης καιοΠλούτωνας, που ήταν το πρώτο μεταποσειδώνιο αντικείμενοπου ανακαλύφθηκε, κάποτε θεωρήθηκαν ως πλανήτες, αλλά σύμφωνα μετο σύγχρονο ορισμό θεωρήθηκαν πλανήτες νάνοι.
Οι πλανήτες θεωρούνταν από τονΠτολεμαίο ότι περιφέρονται γύρω από τηΓημεφερόμενες και επικυκλικές κινήσεις. Παρόλο πουη ιδέα της περιφοράς γύρω από τονΉλιο είχε προταθεί πολλές φορές (με παλαιότερη γνωστή διατύπωση από τονΑρίσταρχο το Σάμιο), χρειάστηκε να φθάσει ο17ος αιώνας, μετην υποστήριξη των πρώτων τηλεσκοπικών αστρονομικών παρατηρήσεων, που πραγματοποιήθηκαν από τοΓαλιλαίο Γαλιλέι, γιανα τεκμηριωθεί η ηλιοκεντρική θεωρία. Μάλιστα, μετην προσεκτική ανάλυση των δεδομένων αυτών των παρατηρήσεων από τονΓιοχάνες Κέπλερ βρέθηκε ότι οι πλανητικές τροχιές δεν είναι κυκλικές αλλά ελλειπτικές. Καθώς τα εργαλεία παρατήρησης εξελίσσονταν, οι Αστρονόμοι είδαν ότι εκτός από την ίδια τηΓηκαι άλλοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από επικλινείς άξονες, και κάποιοι από αυτούς παρουσιάζουν φαινόμενα όπως ταπολικά παγοκαλύμματακαιοιεποχές. Από την αυγή της Διαστημικής Εποχής, η κοντινή παρατήρηση μεδιαστημικούς βολιστήρες αποκάλυψε ότι ηΓηκαι άλλοι πλανήτες μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, όπως ηηφαιστειότητα, οιτυφώνες, οιτεκτονικές πλάκες, ακόμη καιηυδρολογία.
Το αρχικό βήμα γιατη δημιουργία των πλανητών είναι ηβαρυτική συστολή ενός γιγάντιου νέφους αερίων. Καθώς αυτό συστέλλεται, λόγω περιστροφής πλαταίνει και σχηματίζει ένα δίσκο. Ένας αστέρας αρχίζει να σχηματίζεται στο κέντρο, που είναι καιη θερμότερη περιοχή. Στον υπόλοιπο δίσκο ηύλη συμπυκνώνεται βαθμηδόν, γιατο σχηματισμό ολοένα μεγαλύτερων στερεών σωμάτων. Η «ανάφλεξη» του αστέρα προκαλεί την αποβολή της σκόνης καιτων αερίων που παρέμειναν.
Οι πλανήτες δεν έχουν την απαιτούμενη μάζα γιατην έναρξη θερμοπυρηνικών αντιδράσεων όπως συμβαίνει μετα αστέρια, έτσι δεν έχουν την ικανότητα να εκπέμπουν ακτινοβολία. Το γεγονός της ορατότητας των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος κατά τη διάρκεια της νύχτας οφείλεται στην ανάκλαση του ηλιακού φωτός (ετερόφωτα σώματα).
Η ιδέα του πλανήτη έχει εξελιχθεί κατά την ύπαρξή του, από τους περιπλανώμενους αστέρες της αρχαιότητας στα γήινα αντικείμενα της επιστημονικής περιόδου. Η ιδέα έχει επεκταθεί γιανα περιλαμβάνει και αντικείμενα πουδεν ανήκουν στοηλιακό σύστημα, τους εξωηλιακούς πλανήτες.
Οι πέντε κλασικοί πλανήτες, που είναι ορατοί με γυμνό μάτι, είναι γνωστοί από την αρχαιότητα και είχαν σημαντικό αντίκτυπο στημυθολογίακαιτηναστρονομία. Στην αρχαιότητα, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι κάποια συγκεκριμένα φωτεινά σώματα άλλαζαν θέση κατά μήκος του ουρανού σε σχέση μετα άλλα άστρα. ΟιΑρχαίοι Έλληνεςτα αποκάλεσαν πλανήτες αστέρες ή απλά πλανήτες. Από εκεί προέκυψε η σημερινή λέξη «πλανήτης». Στην αρχαία Ελλάδα, Κίνα και Βαβυλωνία και όλους τους προσύγχρονους πολιτισμούς, πιστευόταν σχεδόν καθολικά ότι ηΓη ήταν το κέντρο τουΣύμπαντος, και όλοι οι πλανήτες περιφέρονταν γύρω από τηΓη. Ο λόγος ήταν το γεγονός ότι οι πλανήτες έμοιαζαν να περιφέρονται γύρω από τηΓη κάθε μέρα καιη κοινή αντίληψη ήταν ότι ηΓη ήταν σταθερή.
Ο πρώτος πολιτισμός που είναι γνωστό ότι είχε μια λειτουργική θεωρία για τους πλανήτες ήταν οιΒαβυλώνιοι, οι οποίοι έζησαν στηΜεσοποταμίατην δεύτερη καιτην πρώτη χιλιετία π.Χ. Το παλαιότερο γνωστό πλανητικό αστρονομικό κείμενο είναι το βαβυλωνιακό δισκίο της Αφροδίτης της Ammisaduqa, ένα αντίγραφο του 7ου αιώνα π.Χ. από μια λίστα παρατηρήσεων των κινήσεων του πλανήτη Αφροδίτη, που πιθανόν χρονολογείται ήδη από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ.. Οι MUL. ΑΡΙΝ είναι ένα ζευγάρι σφηνοειδών επιγραφών που χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ., και καθορίζει τις κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνηςκαιτων πλανητών κατά τη διάρκεια του έτους. Οι Βαβυλώνιοι αστρολόγοι ήταν οι πρώτοι που έθεσαν τα θεμέλια για αυτό που σήμερα αποκαλούμε Δυτική αστρολογία. Η Enuma anu enlil, που γράφτηκε τον 7ο αιώνα π.Χ., περιλαμβάνει κατάλογο των οιωνών και τις σχέσεις τους μετα διάφορα ουράνια φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένων των κινήσεων των πλανητών. Η Αφροδίτη, ο Ερμής, ο Άρης, ο Δίας καιο Κρόνος ήταν γνωστοί από τους Βαβυλώνιους αστρονόμους καιθα παραμείνουν οι μόνοι γνωστοί πλανήτες μέχρι την εφεύρεση του τηλεσκοπίου στην πρώιμη σύγχρονη εποχή.
Οι αρχαίοι Έλληνες αρχικά δεν απέδωσαν τόσο μεγάλη σημασία στους πλανήτες όσο οι Βαβυλώνιοι. ΟιΠυθαγόρειοι, τον 6οκαι 5ο αιώνα π.Χ. φαίνεται να έχουν αναπτύξει τη δική τους ανεξάρτητη πλανητική θεωρία, στην οποία ηΓη, ο Ήλιος, η Σελήνη καιοι άλλοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από μία «Κεντρική Φωτιά» στο κέντρο του Σύμπαντος. ΟΠυθαγόρας ή οΠαρμενίδης λέγεται ότι ήταν ο πρώτος που κατανόησε ότι οΈσπερος, το βραδινό αστέρι καιο Εωσφόρος, το πρωινό αστέρι είναι το ένα καιτο αυτό, ηΑφροδίτη. Τον 3ο αιώνα π.Χ., οΑρίσταρχος ο Σάμιος πρότεινε τοηλιοκεντρικό μοντέλο, σύμφωνα μετο οποίο ηΓηκαιοι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο. Αλλά τογεωκεντρικό μοντέλο παρέμεινε το κυρίαρχο μοντέλο μέχρι τηνΕπιστημονική επανάσταση.
Τον 1ο αιώνα π.Χ., κατά τηνΕλληνιστική περίοδο, οι Έλληνες είχαν αρχίσει να αναπτύσσουν τα δικά τους μαθηματικά συστήματα γιατην πρόβλεψη των θέσεων των πλανητών. Τα συστήματα αυτά, τα οποία βασίστηκαν στηνγεωμετρίακαι όχι στην αριθμητική όπως των Βαβυλωνίων, θα επισκιάσουν τελικά τις θεωρίες των Βαβυλωνίων, σε πολυπλοκότητα και πληρότητα, αντιπροσωπεύοντας το μεγαλύτερο μέρος των αστρονομικών κινήσεων που παρατηρούνται από τηΓημε γυμνό μάτι. Αυτές οι θεωρίες θα φτάσουν στην πληρέστερη έκφραση τους στηνΑλμαγέστητουΠτολεμαίουτον 2ου αιώνα μ.Χ. Το μοντέλο του Πτολεμαίου ήταν τόσο πλήρες, που αντικατέστησε όλες τις προηγούμενες θεωρίες γιατην αστρονομία και παρέμεινε το οριστικό αστρονομικό κείμενο στο δυτικό κόσμο για 13 αιώνες. Για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους υπήρχαν επτά γνωστοί πλανήτες, καθένας από τους οποίους περιβάλλει τηΓη σύμφωνα με τους περίπλοκους νόμους που ορίζονται από τον Πτολεμαίο. Ήταν, κατά αύξουσα σειρά από τηΓη (κατά τον Πτολεμαίο): η Σελήνη, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Ήλιος, ο Άρης, ο Δίας καιο Κρόνος.
ΟΠλούτωνας από το 2006 έπαψε να θεωρείται επισήμως πλανήτης του Ηλιακού συστήματος, αλλά πλανήτης νάνοςπου ανήκει στηΖώνη του Κάιπερ. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια μετην ανακάλυψη σωμάτων πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα που είναι παρόμοια ή και μεγαλύτερα σε μέγεθος από αυτόν.
Ο Ερμής, η Αφροδίτη, ηΓηκαιο Άρης ταξινομούνται στους λεγόμενους «Γήινους Πλανήτες» καθώς έχουν παρόμοια σύσταση και μορφολογία μετηΓη (βραχώδεις με συμπαγή πυρήνα). Ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός καιο Ποσειδώνας, ανήκουν στην κατηγορία των «Αέριων Πλανητών» ή «Γιγάντων αερίων». Η σύστασή τους είναι αέρια (Υδρογόνο κυρίως), ενώ όλοι έχουν έναν ή περισσότερους δακτυλίους, οι εντυπωσιακότεροι των οποίων είναι οιΔακτύλιοι του Κρόνου.
Επίσης άλλη μια κατάταξη των πλανητών είναι ανάλογα μετη θέση τους στο Ηλιακό σύστημα: διακρίνονται σεεσωτερικούς, που είναι αυτοί που βρίσκονται ανάμεσα στον Ήλιο καιτηνΚύρια ζώνη αστεροειδών, καισεεξωτερικούς, που είναι οι υπόλοιποι.
Από το1995, χρονιά ανακάλυψης του πρώτου πλανήτη εκτός του ηλιακού μας συστήματος, έγινε γνωστή η ύπαρξη πλανητών σε τροχιά γύρω από άλλα άστρα. Αυτοί ονομάζονται εξωηλιακοί πλανήτες ή εξωπλανήτες (extrasolar planets). Ανκαιοι πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί έως τώρα είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία πλανήτες γίγαντες (τουλάχιστον του μεγέθους του Δία ή του Κρόνου), οι αστρονόμοι πιστεύουν στην ύπαρξη και πλανητών παρόμοιων μετηΓη, γεγονός πουθα μπορούσε να δικαιολογήσει έρευνα για εξωγήινη ζωή. Ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης ανακαλύφθηκε γύρω από το άστρο 51 Πηγάσου τις 6 Οκτωβρίου 1995. Από τότε έχουν ανακαλυφθεί 3.720 εξωηλιακοί πλανήτες (Δεκέμβριος 2017). Οι μικρότεροι πλανήτες έχουν βρεθεί να περιφέρονται γύρω από πάλσαρ. Μια ντουζίνα πλανητών με μάζα 10 με 20 φορές μεγαλύτερη από τη γήινη έχουν το παρατσούκλι Ποσειδώνες, εξαιτίας της παρεμφερούς τους μάζας. Οι πλανήτες με μικρότερη μάζα ονομάζονται υπεργαίες, ωστόσο αρκετά μεγαλύτερη από τη γήινη.
Ένα χαρακτηριστικό διαφορετικό των άλλων συστημάτων από το Ηλιακό είναι ότι οι γιγάντιοι πλανήτες περιφέρονται πολύ κοντά στο άστρο, ενώ υπάρχουν και πλανήτες των οποίων η εγγύτητα στο άστρο απομακρύνει τηνατμόσφαιρα εξαιτίας της αστρικής ακτινοβολίας. Όμως ως τώρα δεν έχει ανακαλυφθεί κανένας τέτοιος πλανήτης.
Γιανα παρατηρηθούν αυτοί οι πλανήτες απαιτούνται μία νέα σειρά οργάνων, μεταξύ των οποίων τα διαστημικά τηλεσκόπια. Προς το παρόν τοΓαίακαιτοΚέπλερ εξερευνούν και ανακαλύπτουν εξωηλιακούς πλανήτες με βάση τις μεταβολές στο φως ενός άστρου.
Έχουν επίσης παρατηρηθεί καιορφανοί πλανήτεςοι οποίοι δεν ανήκουν σε κάποιο ηλιακό σύστημα καιδεν βρίσκονται υπό την βαρυτική επίδραση κάποιου αστέρα.
