Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 11/01/2012.
Δεύτερος Ιουδαϊκός πόλεμος
Επέλαση ιλών Μαυρουσίων ιππέων υπό την ηγεσία του ιθαγενούς αρχηγού τους Λουσίου Κυήτου
Τμήμα από τον ανάγλυφο κίονα του Τραϊανούστην Ρώμη
Ο μεγάλος πόλεμος μετηΡώμη (Πρώτος Ιουδαϊκός Πόλεμος). έφερε τον αφανισμό στις πολιτικοθρησκευτικές παρατάξεις της Ιουδαίας. Οι εύποροι και μετριοπαθείς Σαδδουκαίοι[2] έπεσαν θύματα των εμφύλιων εκκαθαρίσεων και εξολοθρεύτηκαν.
Ο οικισμός τωνΕσσαίων στις παρυφές της Νεκράς θάλασσας καταστράφηκε από μια επιδρομή των αντρών της Χης (10ης) λεγεώνας κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων τουΒεσπασιανούγιατην κατάληψη της Ιεριχούς την άνοιξη του68καιτο εσσαϊκό κοινόβιο διαλύθηκε.[3]
Οι εναπομείναντες Ζηλωτές χάθηκαν στηνΙερουσαλήμ ενώ όσοι Σικάριοι επέζησαν έφυγαν από την Παλαιστίνη και ζήτησαν καταφύγιο κυρίως στην Αίγυπτο καιτην Κυρηναϊκή. Εκεί δεν είχαν καλύτερη τύχη. Στην Αίγυπτο προσπάθησαν να παρασύρουν την ιουδαϊκή κοινότητα σε στάση. Οι ρωμαϊκές αρχές αντέδρασαν έγκαιρα. Περίπου 500 Σικάριοι συνελήφθησαν στηΜέμφιδακαιτη Θηβαΐδα και εκτελέστηκαν ενώ ο ιουδαϊκός Ναός που υπήρχε στην Αίγυπτο έκλεισε καιη περιουσία του κατασχέθηκε.[4]
Στην Κυρήνη ένας από τους φυγάδες ο Ιωνάθαν υποκίνησε στάση η οποία συνετρίβη από τον Ρωμαίο διοικητή Κάτυλλο. Ο Ιωνάθαν διέφυγε και ύστερα από λίγο καιρό συνελήφθη. Κατόρθωσε όμως να εξασφαλίσει την εύνοια του Κάτυλλου και μαζί οιδυο τους οργάνωσαν μια συμπαιγνία εναντίον των πλούσιων Ιουδαίων της περιοχής, τους οποίους ο Κάτυλλος εξόντωσε και ιδιοποιήθηκε τις περιουσίες τους όταν ο Ιωανάθαν τους κατήγγειλε ως στασιαστές.[5]
Κατόπιν ο Κάτυλλος σκέφτηκε να επεκτείνει τη ληστρική τους δράση μεταφέροντας τον Ιωνάθαν αλυσοδεμένο στη Ρώμη προκειμένου ο τελευταίος να κατηγορήσει για ανατρεπτικές ενέργειες πλούσιους και επιφανείς Ιουδαίους που ζούσαν στην Αλεξάνδρεια καιστη Ρώμη. Μεταξύ αυτών που κατηγορήθηκαν ήταν καιοΙώσηπος. Όταν όμως ο Βεσπασιανός εξέτασε το ζήτημα αντιλήφθηκε την πλεκτάνη. Ο Ιωνάθαν κάηκε ζωντανός στην πυρά ενώ ο Κάτυλλος παύθηκε και πέθανε λίγο αργότερα από ασθένεια.[6]
Η μοναδική παράταξη που κατάφερε να επιζήσει ύστερα από τον πόλεμο ήταν αυτή τωνΦαρισαίων. Αυτό κατά μεγάλο μέρος οφείλεται στον νομοδιδάσκαλο Γιοχάναν μπεν Ζακάι έμπορο στο επάγγελμα[7]και μαθητή του Ηλλέλ του Βαβυλώνιου.[8]Ο Γιοχάναν μπεν Ζακάι είχε εγκαταλείψει την πολιορκημένη Ιερουσαλήμ κατά ένα επεισοδιακό τρόπο, ως νεκρός μέσα σε ένα φέρετρο. Ύστερα από την πτώση της Ιερουσαλήμ κατάφερε να συγκροτήσει μια σχολή στην πολίχνη Ιαμνεία συσπειρώνοντας γύρω του[9] τους επιζήσαντες γραμματείς και νομοδιδασκάλους.
Το Συμβούλιο της Ιαμνείας όπως ονομάστηκε αντικατέστησε μετην πάροδο του χρόνου το διαλυμένο Συνέδριο (Σανχεντρίν[10]) αναλαμβάνοντας όχι μόνο όλες τις αρμοδιότητες του αλλά καιτη ρύθμιση τωνκανονιστικών ζητημάτωνπου αφορούσαν τα ιερά βιβλία του ιουδαϊσμού. Το90 αναφέρεται ότι έγινε μια σύνοδος που είχε σχέση μετα ζητήματα αυτά.[11]
Κυρίως όμως η μεγάλη υπηρεσία που πρόσφερε το Συμβούλιο ήταν ότι κατάφερε να πείσει τον ιουδαϊκό λαό ότι η καταστροφή τουΝαούδεν συνεπάγονταν καιτο τέλος της ιουδαϊκής θρησκείας. Η επιτυχία αυτή αποτελούσε επιβράβευση γιατην παράταξη των Φαρισαίων που βρίσκονταν πίσω από τη συγκρότηση καιτη λειτουργία αυτού του Συμβουλίου και πρακτικά σήμαινε ότι η παράταξη αυτή έπαιρνε τα σκήπτρα της ηγεσίας του ιουδαϊκού έθνους.[12]
Το Συμβούλιο της Ιαμνείας ανέδειξε αξιόλογες προσωπικότητες ύστερα από τον Γιοχάναν μπεν Ζακάι όπως τον Έσδρα IV (γύρω στο100)[13]καιτον Γαμαλιήλ ΙΙο οποίος διαδέχθηκε τον ιδρυτή του Συμβουλίου στη θέση του προέδρου και παρέμεινε σε αυτή τη θέση για μεγάλο διάστημα.[14]
Όταν κατέλαβε την αρχή ο Βεσπασιανός ίδρυσε μια νέα δυναστεία, τη δυναστεία των Φλάβιων. Λίγο πριν πεθάνει το τελευταίο μέλος αυτής της δυναστείας οΔομιτιανός, δολοφονημένος άδοξα από τους ακόλουθους του (Σεπτέμβριος 96) είχε δει ένα παράδοξο όνειρο στο οποίο ο ίδιος έπεφτε θύμα ενός χρυσού λύκου πουτον καταδίωκε. Το όνειρο ερμηνεύτηκε ως εξής: το κράτος θα γνώριζε μιαπιο ευτυχισμένη εποχή και μεγαλύτερη ευημερία ύστερα από τον θάνατο του.[15]
Ο διάδοχος του Δομιτιανού ο γηραιός συγκλητικός Μάρκος Κοκκήιος Νέρβας κυβέρνησε για μικρό χρονικό διάστημα (έως τον Ιανουάριο του98). Με αυτόν ξεκίνησε μια από τις πιο ένδοξες εποχές της Ρώμης η εποχή της δυναστείας των Αντωνίνων. Ο Νέρβας που ήταν άτεκνος υιοθέτησε ως διάδοχο τουτον επίσης συγκλητικό Μάρκο Ούλπιο Τραϊανόπου ήταν διοικητής των λεγεώνων της Άνω Γερμανίας.[16]
Ο Τραϊανός ήταν υπόδειγμα Ρωμαίου ηγεμόνα. Η εξωτερική του πολιτική ήταν εξαιρετικά δυναμική. Εκμηδένισε την απειλή τωνΔακώνστονΔούναβη κατέστησε τη χώρα τους ρωμαϊκή επαρχία και προσάρτησε το βασίλειο τωνΝαβαταίων Αράβων.[17] Όταν το113ο βασιλιάς τωνΠάρθων ανέτρεψε τον φιλορωμαίο βασιλιά της Αρμενίαςκαι μετέτρεψε το βασίλειο σε υποχείριο του αποφάσισε να επέμβει στην περιοχή.[18]Το114οι ρωμαϊκές λεγεώνες κατέλαβαν την Αρμενία.[19]Μια μεγάλη εκστρατεία εναντίον των Πάρθων οργανώθηκε γιατο επόμενο έτος. Η εκστρατεία αυτή θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στο παρθικό βασίλειο.
Το115ο ρωμαϊκός στρατός πέρασε τονΕυφράτη. Οι πόλεις Νίσιβιςκαι Σίγγαρα καταλήφθηκαν καιο υποτελής στον Πάρθο βασιλιά, ηγεμόνας της Μεσοποταμίας ύστερα από απεγνωσμένη αντίσταση και αφού δεν έλαβε καμία βοήθεια από αυτόν συνθηκολόγησε. Ο Τραϊανός ναυπήγησε μεταφορικό στόλο πλοιαρίων στον Μέσο Ευφράτη (χειμώνας 115/6). Επικεφαλής του στόλου αυτού ορίστηκε ο Κόιντος Μάρκιος Τούρβων. Με αυτά τα πλοία οι ρωμαϊκές λεγεώνες έφτασαν στη Μέση Αδιαβηνήκαι κατέλαβαν τηνΑσσυρία βασιλική επαρχία των Πάρθων.[20][21]
Κατόπιν οι ρωμαϊκές δυνάμεις χωρίστηκαν σεδυο τμήματα τα οποία πορεύτηκαν κατά μήκος τουΤίγρηκαιτου Ευφράτη αντίστοιχα και συνέκλιναν σεμια κοινή επίθεση εναντίον της πρωτεύουσας του Παρθού βασιλέα Χοσρόη, Κτησιφών. Ο Χοσρόης τράπηκε σε φυγή καιη παρθική πρωτεύουσα αλώθηκε κατά κράτος.[22]Η μεγάλη εμπορική πόλη Σελεύκια του Τίγρητος άνοιξε της πύλες της στο ρωμαϊκό στρατό, η Μεσοποταμία καιη Ασσυρία ανακηρύχθηκαν ρωμαϊκές επαρχίες, ενώ ο Τραϊανός πήρε τον τίτλο του«Παρθικού».[18]
Η επόμενη ρωμαϊκή επιτυχία ήταν η κατάληψη της πόλης τωνΣουσών. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις στράφηκαν πάλι προς νότο και έφτασαν μέσω του κάτω ρουτου Τίγρη στα παράλια του Περσικού κόλπου. Ο βασιλεύς της Χαρακηνής κύριος των κάτω κοιλάδων του Τίγρη καιτου Ευφράτη δήλωσε υποταγή. Ο δρόμος προς την καρδιά της Περσίας ήταν ανοιχτός καιο επιβλητικός όγκος τουΖάγκρουθα αποτελούσε γιατο Ρωμαϊκό κράτος σύνορο δυσάλωτο. Η αίσια προοπτική όμως δενθα κρατούσε για πολύ.[18]
Την ίδια εποχή πουο Τραϊανός περνούσε τον Ευφράτη ένας νέος κύκλος βίας ξεκινούσε στην Ανατολή με αφετηρία την πόλη της Κυρήνης στην Κυρηναϊκή όταν οι Ιουδαίοι κάτοικοι της πόλης βρέθηκαν σε θέση αντιπαράθεσης με τις ρωμαϊκές αρχές.
Οι Ιουδαίοι αυτοί ανήκαν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ήταν άποροι που στράφηκαν εναντίον της ρωμαϊκής διοίκησης για οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους αλλά και εύποροι οι οποίοι αναγκάστηκαν να στραφούν εναντίον των ρωμαϊκών αρχών λόγω της υπέρμετρης αυστηρότητας μετην οποία αντιμετώπισαν οι τελευταίες το προηγούμενο κίνημα των ομοεθνών τους υπό την ηγεσία του Ιωνάθαν.
Τελικά οι Ιουδαίοι της Κυρήνης με επικεφαλής κάποιον Λουκούα η Ανδρέα ο οποίος αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς εξεγέρθηκαν και κατέλαβαν την πόλη εξαπολύοντας μαζικές σφαγές κατά των Ελλήνων (220.000 σφαγιασθέντες Έλληνες)[23] ενώ κατέστρεψαν τους ελληνορωμαϊκούς ναούς της Εκάτης, του Διός, του Απόλλωνα, της Αρτέμιδος και της Ίσιδος καθώς και πολλά άλλα ρωμαϊκά δημόσια οικοδομήματα (115).[24]
Το κύμα της εξέγερσης από την Κυρηναϊκή εξαπλώθηκε στη διπλανή Αίγυπτο τη στιγμή που από την επαρχία αυτή απουσίαζαν τα περισσότερα ρωμαϊκά στρατεύματα λόγω της παρθικής εκστρατείας. Ο Λουκούας επιτέθηκε στηνΑλεξάνδρεια. Ο έπαρχος της Αιγύπτου Μάρκος Ρουτίλιος Λούπος εγκατέλειψε την πόλη στην τύχη της. Ο Λουκούας μπήκε στην πόλη καιτην πυρπόλησε.
Το επόμενο έτος ηεξέγερση έφτασε στηνΚύπρο. Επικεφαλής της ήταν κάποιος Αρτεμίων.[25]Οι εξεγερμένοι Ιουδαίοι επιδόθηκαν σε εκτεταμένες βιαιότητες με χαρακτηριστικότερη την εξόντωση όλου του ελληνικού πληθυσμού της πόλης της Σαλαμίνας (240.000 σφαγιασθέντες Έλληνες).[26]Ο Τραϊανός ανέθεσε την καταστολή της εξέγερσης στον Κόιντο Μάρκιο Τούρβωνα.
Όσον αφορά την Κύπρο, υπήρξε το μοναδικό δραματικό γεγονός της Ρωμαϊκής περιόδου, το οποίο διατάραξε την Pax Romana. Κατά την εξέγερση των Εβραίων, η οποία είχε βιαιότατο χαρακτήρα και στράφηκε κυρίως εναντίον του ελληνικού πληθυσμού, σκοτώθηκαν δεκάδες χιλιάδες Κύπριοι (πηγές της εποχής αναφέρουν 240.000, αριθμό υπερβολικό), ιδιαίτερα στη Σαλαμίνα, όπου η σφαγή υπήρξε ολοκληρωτική. Η εξέγερση καταστάληκε τελικά με στρατιωτική βοήθεια από άλλες περιοχές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, καθώς δεν υπήρχε στο νησί ρωμαϊκό στρατιωτικό απόσπασμα.
Η εξέγερση αυτή όμως έμελλε να επηρεάσει την πορεία του πολέμου. Στις πόλεις Σελεύκεια του Τίγρητος, Νίσιβι και Έδεσσα υπήρχαν ισχυρές ιουδαϊκές κοινότητες οι οποίες εξεγέρθηκαν όταν έμαθαν για τις εχθροπραξίες που είχαν ξεσπάσει στην Ανατολική Μεσόγειο
(116). Ο Τραϊανός σταμάτησε τις επιχειρήσεις εναντίον των Πάρθων και έστειλε τους υπαρχηγούς του Λούσιο Κυήτο και Μάξιμο εναντίον αυτών των πόλεων.[27] Ταυτόχρονα ξέσπασε λοιμός στο ρωμαϊκό στρατόπεδο.[28]
Τελικά ο συγκλητικός και στρατηγός Λούσιος Κυήτος από τηΜαυριτανία κατόρθωσε να ανακαταλάβει τη Νίσιβι καινα πολιορκήσει καινα καταλάβει την Έδεσσα[29]την οποία πυρπόλησε γιανατην τιμωρήσει.[30]Οι επιτελείς του Λουσίου Κυήτου, Ερούκιος Κλάρος και Ιούλιος Αλέξανδρος κατέλαβαν τη Σελεύκεια του Τίγρητος καιτην πυρπόλησαν επίσης.[30]
Ο Τραϊανός συνειδητοποίησε όμως ότι με τις δυνάμεις πουτου απέμειναν η εκστρατεία δεν μπορούσε να συνεχιστεί καθώς κατάλαβε ότι αντιμετώπιζε την απειλή μιας γενικευμένης παρθικής εξέγερσης. Έτσι αποφάσισε να υποχωρήσει. Στην Κτησιφώντα έστεψε βασιλιά της Παρθίας τον Παρθαμάστη γιοτου Χοσρόη.[31] Κατόπιν εγκατέλειψε την πόλη. Ο Χοσρόης όμως τον ανέτρεψε μόλις επέστρεψε (αρχές του117).[32]
Ο Τραϊανός έκανε μια τελευταία προσπάθεια να καταλάβει την πόλη Άτρα[33]η οποία όμως απέτυχε.[23] Κατόπιν επέστρεψε στηνΑντιόχεια καλυπτόμενος από τον Λούσιο Κυήτο.[32]
Ενώ αυτά συνέβαιναν στη Μεσοποταμία ο Κόιντος Μάρκιος Τούρβων που είχε διοριστεί έπαρχος της Αιγύπτου προσπαθούσε να αποκαταστήσει απεγνωσμένα την τάξη. Στην Κυρήνη η πόλη ερημώθηκε από τις συγκρούσεις.[34]Στην Αίγυπτο Ρωμαίοι, Έλληνες και Αιγύπτιοι είχαν συνασπιστεί μεταξύ τους. Στην Αλεξάνδρεια γίνονταν τρομερές σφαγές. Χαρακτηριστικά αναφέρεται από τονΑππιανό ότι ο Τραϊανός εξολόθρευσε την ιουδαϊκή φυλή από την Αίγυπτο.[35]
Αλλά καιστην Κύπρο η καταστολή της εξεγέρσεως δημιουργούσε ποταμούς αίματος. Παρά τις προσπάθειες του όμως ο Κόιντος Μάρκιος δεν μπόρεσε να περιορίσει την εξέγερση. Ο Λουκούας κατάφερε να περάσει στην Ιουδαία καινα εξεγείρει τον πληθυσμό. Ο Κόιντος Μάρκιος τον ακολούθησε και καταδίκασε σε θάνατο δυο συνεργάτες του Λουκούα τον Ιούλιο καιτον Πάππο. Δεν πρόλαβε να κάνει τίποτα περισσότερο καθώς αντικαταστάθηκε από τον Λούσιο Κυήτο.
Ο Λούσιος Κυήτος έφτασε στην Παλαιστίνη με τις εξουσίες του αυτοκρατορικού πρεσβευτή καιτου αντιστράτηγου προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη.[20]Το κέντρο της αντίστασης των Ιουδαίων είχε περιοριστεί στην πόλη Λύδδα. Επικεφαλής των υπερασπιστών της ήταν οο Ιούλιος καιο Πάππος. Μαζί τους βρίσκονταν καιο νομοδιδάσκαλος Γαμαλιήλ ΙΙ. Ο Λούσιος Κύητιος πολιόρκησε την πόλη η οποία καταλήφθηκε σύντομα. Όσοι από τους υπερασπιστές της δεν σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της κατάληψης εκτελέστηκαν λίγο καιρό αργότερα.
Από την Αντιόχεια ο Τραϊανός αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρώμη. Φτάνοντας στον Σελινούντα της Κιλικίας ασθένησε σοβαρά και σταμάτησε την πορεία του.[18][36] Ενώ αργοπέθαινε υιοθέτησε ως διάδοχο τουτον επίσης συγκλητικό και αρχηγό του στρατού τουΠόπλιο Αίλιο Αδριανόπου ήταν επίσης ο στενότερος συγγενής του, καθώς η σύζυγος του Σαβινή ήταν εγγονή της αδελφής του Τραϊανού Μαρκιανής (Αύγουστος 117).[37]
Η ιουδαϊκή εξέγερση τερματίστηκε τελικά τον Σεπτέμβριο του117. Οι απώλειες σε ανθρώπινα θύματα (Ιουδαίους καιμη) ήταν τρομακτικές. Στην Κύπρο σκοτώθηκαν 240.000 άνθρωποι[38]και απαγορεύτηκε η εγκατάσταση Ιουδαίων στο νησί.[39][40]Στην Κυρήνη τα θύματα έφτασαν τους 220.000.[25][41]Η πόλη χρειάστηκε όχι μόνο να ανοικοδομηθεί αλλά καινα εποικιστεί με νέους κατοίκους.[42][43]
Ο νικητής των Ιουδαίων Λούσιος Κυήτος επέστρεψε στην πατρίδα του. Ύστερα από κάποιες ταραχές που έγιναν εκεί έπεσε σε δυσμένεια, επειδή ο Αδριανός θεώρησε ότι αυτός τις υποκίνησε. Έτσι κατηγορήθηκε για συνωμοσία κατά της ζωής του αυτοκράτορα και ανακλήθηκε στη Ρώμη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από τη Μαυριτανία στη Ρώμη δολοφονήθηκε με εντολή του Αδριανού.[29]
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας γιανα ελέγξει την κατάσταση στην περιοχή της Ιουδαίας μετακίνησε εκεί προσωρινά καιτην VΙη (6η) Σιδηρά λεγεώνα (Legio VI Ferrata).[44]
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Πολιτικά οικονομικά και κοινωνικά πλαίσια. Επέκταση και αποκρυστάλλωση του ρωμαϊκού κράτους. Από τον Αύγουστο ως τις αρχές του 3ου αιώνα σελ.23
↑Ρόπς Ν.Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού. Μέρος Τρίτο. Ένας λαός καιο θεός του. Κέφ. Τρίτο. Οι άνθρωποι του θεού. 3. Δύο θρησκευτικές φατρίες: Φαρισαίοι και Σαδδουκαίοι. σελ.460-461
↑Hershel Shanks Η περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ.2. Το ιστορικό πλαίσιο των Χειρογράφων τουΦΡΑΝΚΜΟΥΡΚΡΟΣ. σελ.82
↑Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ζ.Χ.1-2. σελ.227-231
↑Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ζ.ΧΙ.1. σελ.235
↑Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Βιβλίο Ζ.ΧΙ.2-3. σελ.237
↑Ρόπς Ν.Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού. Μέρος Δεύτερο. Αυτές οι μέρες καιοι νύχτες που υμνούν τον Κύριο. Κέφ. Τρίτο. Μικροί και μεγάλοι πλούσιοι και φτωχοί. 6. Μια ξεχωριστή τάξη: Οι Γραμματείς. σελ.184
↑Hershel ShanksΗ περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ.11. Το κείμενο πίσω από το κείμενο της εβραϊκής Βίβλου τουΦΡΑΝΚΜΟΥΡΚΡΟΣ. σελ.307-308
↑Ρόπς Ν. Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού. Μέρος Δεύτερο. Αυτές οι μέρες καιοι νύχτες που υμνούν τον Κύριο. Κέφ. Τρίτο. Μικροί και μεγάλοι πλούσιοι και φτωχοί. 6. Μια ξεχωριστή τάξη: Οι Γραμματείς. σελ.185
↑Ρόπς Ν.Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού. Μέρος Πρώτο. Μια χώρα καιο λαός της. Κέφ. Τρίτο. Το πολιτικό πλαίσιο. 2. θεοκρατία. σελ.65
↑Hershel ShanksΗ περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ.11. Το κείμενο πίσω από το κείμενο της εβραϊκής Βίβλου τουΦΡΑΝΚΜΟΥΡΚΡΟΣ. σελ.310-311
↑Hershel ShanksΗ περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ.17. Νέο φως στους Φαρισαίους του ΛΩΡΕΝΣ ΣΙΦΜΑΝ. σελ.434-436
↑Hershel Shanks Η περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ.11. Το κείμενο πίσω από το κείμενο της εβραϊκής Βίβλου τουΦΡΑΝΚΜΟΥΡΚΡΟΣ. σελ.312
↑Hershel ShanksΗ περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας. Κεφ. 11. Το κείμενο πίσω από το κείμενο της εβραϊκής Βίβλου τουΦΡΑΝΚΜΟΥΡΚΡΟΣ. σελ.310
↑Γάιος Σουητώνιος.Η ζωή των Καισάρων. Βιβλίο 8. Δομιτιανός. σελ.93
↑Rostovtzeff M. Ρωμαική Ιστορία.XVII. Η εποχή της πεφωτισμένης δεσποτείας: οι Φλάβιοι καιοι Αντωνίνοι. σελ.236
↑Rostovtzeff M. Ρωμαϊκή Ιστορία.XVII. Η εποχή της πεφωτισμένης δεσποτείας: οι Φλάβιοι καιοι Αντωνίνοι. σελ.241
↑ 18,018,118,218,3Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης. Τεύχος - 69, Άρθρο -Ρωμαίοι εναντίον Δακών και Πάρθων. Οι μεγάλες κατακτήσεις του Τραϊανού. σελ.28
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Μικρά Ασία. Η οργάνωση της ρωμαϊκής διακυβερνήσεως. Άμυνα. Αντιμετώπιση των εξωτερικών κινδύνων. σελ.219
↑ 20,020,1Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Συρία. Η ρωμαϊκή διακυβέρνηση. Το σύνορο του Ευφράτη. σελ.284
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.26.3-4.p411
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.28.2.p415
↑ 23,023,1Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.32.1.p421
↑Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κυρηναϊκή. Ο ελληνισμός της Κυρηναϊκής. Οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. σελ.364
↑ 25,025,1Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.32.2.p423
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κύπρος. σελ.273
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.30.1.p417
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Συρία. Η ρωμαϊκή διακυβέρνηση. Το σύνορο του Ευφράτη. σελ.284
↑ 29,029,1Smith, William, Sir, ed. 1813-1893 A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology. By various writers. Ed. by William Smith. Illustrated by numerous engravings on wood. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Library 2005. Vol 3 . QUIETUS Q,LUSIUS .page(σελ.) 633
↑ 30,030,1Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.30.2.p419
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.30.3.p419
↑ 32,032,1Στρατιωτική Ιστορία Εκδότης Σ. Πανέλης. Τεύχος - 69, Άρθρο -Ρωμαίοι εναντίον Δακών και Πάρθων. Οι μεγάλες κατακτήσεις του Τραϊανού. σελ.28
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.31.1-3.p421
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κυρηναϊκή. Ο ελληνισμός της Κυρηναϊκης. Οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. σελ.364
↑Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Αίγυπτος. Η θέση του ελληνισμού στη ρωμαιοκρατούμενη Αίγυπτο. Σχέσεις του ελληνισμού μετο κράτος καιμε τις άλλες εθνικές ομάδες του αιγυπτιακού πληθυσμού. σελ.353
↑Cassius Dio: Roman History. The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.33.1-3.p423
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Πολιτικά οικονομικά και κοινωνικά πλαίσια. Το ρωμαϊκό πολίτευμα κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους. σελ.32
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κύπρος. σελ.273
↑Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κύπρος. σελ.274
↑Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius .Epitome of Book LXVIII.68.32.2-3.p423
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κυρηναϊκή. Ο ελληνισμός της Κυρηναϊκής. Οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. σελ.364
↑Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Κυρηναϊκή. Η οργάνωση της ρωμαϊκής διακυβερνήσεως. Διοίκηση. σελ.356-357
↑Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Συρία. Η ρωμαϊκή διακυβέρνηση. Το σύνορο του Ευφράτη. σελ.284
Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΤομ. ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη, Εκδοτική Αθηνών 1979
Rostovtzeff M. Ρωμαική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση 1984
Ιώσηπος Ιστορία του Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι ΄Ελληνες», Κάκτος 1997
Γάιος Σουητώνιος.Η ζωή των Καισάρων, Παρασκήνιο 1993
Ρόπς Ν. Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού, Εκδόσεις Παπαδήμα 2005
Hershel ShanksΗ περιπέτεια των Χειρογράφων της Νεκρής θάλασσας, Ενάλιος 1997
Στρατιωτική Ιστορία,ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ Ε. ΑΡΕΤΑΙΟΣ. Άρθρο -Ρωμαίοι εναντίον Δακών και Πάρθων. Οι μεγάλες κατακτήσεις του Τραϊανού. Τεύχος - 69. Εκδότης Σ. Πανέλης. (2002)
Smith, William, Sir, ed. 1813-1893 A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology. By various writers. Ed. by William Smith. Illustrated by numerous engravings on wood. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Library 2005 Vol 3,QUIETUS Q,LUSIUS .page Νο 633