Λεπτομέρεια των μετοπών του δυτικού πτερού, οι οποίες είχαν θέμα την Αμαζονομαχία. Στη μετόπη 13 έφιππη Αμαζόνα χτυπά με δόρυ Έλληνα, ξαπλωμένο μετην πλάτη στον θεατή καιτα πόδια του ανάμεσα στα πίσω πόδια του αλόγου της. Στη μετόπη 14 Έλληνας με διασκελισμό τραβά από τα μαλλιά γονατιστή Αμαζόνα. Αυτή φορεί χιτώνα, μετο δεξί χέρι σπρώχνει το πλευρό τουκαιμετο αριστερό υψώνει ασπίδα.
ΟιΜετόπες του Παρθενώνα κοσμούσαν, άλλοτε, τηδωρικού ρυθμούζωφόρο τού περιστυλίου τού ΠαρθενώναστηνΑκρόπολη. Αυτές αποτελούν το ένα τμήμα των ανάγλυφων του ναού, καθώς επίσης γλυπτές παραστάσεις υπάρχουν καιστην ιωνική ζωφόρο τού σηκού τού ναού, στο ίδιο ύψος. Είναι Τα 92 ανάγλυφα των μετοπών εικονίζουν ένα θέμα διαφορετικό για κάθε πλευρά του περιστυλίου, ενώ μαζί μετο αέτωμα, τηνιωνική ζωφόρο του σηκού, τα αετώματα καιτο άγαλμα της Παρθένου Αθηνάς αποτελούσαν ένα ολοκληρωμένο σύνολο εξέχουσας γλυπτικής τέχνης.
Το 480/79 οι Πέρσες κατέστρεψαν τα ιερά στην Αττική. Το ταμείο της Συμμαχίας μεταφέρθηκε από τη Δήλο στην ακρόπολη της Αθήνας το 454/3, οπότε αρχίζει η εισφορά του 1/60 του συμμαχικού φόρου στη θεά Αθηνά, όπως φαίνεται από επιγραφές. Το 450/49 ο Περικλής προτείνει το σύνολο του συμμαχικού φόρου (5000 τάλαντα) να χρησιμοποιηθεί για ανοικοδόμηση των ναών της Αττικής, πράγμα πουοι Αθηναίοι αποδέχθηκαν (ψήφισμα επί άρχοντος Ευθύμου). Οι οικοδομικές επιγραφές μαρτυρούν ότι οι ταμίες της Αθηνάς -οι διαχειριστές του συμμαχικού φόρου- καταβάλουν τα ποσά. Το έργο ήταν υπό την εποπτεία επιστατών, με ετήσια θητεία, υπόλογων στην εκκλησία του δήμου, που φρόντιζαν γιατην αγορά των υλικών, την πληρωμή των συνεργείων καιτην αναγραφή των ετήσιων λογαριασμών σε μαρμάρινη στήλη. Το 447/6 κόβονται τα μάρμαρα από το λατομείο Πεντέλης γιατο κτίσιμο του Παρθενώνα.
Οι μετόπες του Παρθενώνα είναι ανάγλυφα μαρμάρινα πλαίσια, που είναι σκαλισμένα μεταξύ των τριγλύφων της δωρικής ζωφόρου του ναού. Η τελευταία, σύμφωνα μετο Μουσείο της Ακρόπολης και τις έρευνες επί του μνημείου, αποτελείται από 115, συνολικώς, λίθους, ενώ το συνολικό περιμετρικά μήκος της ανέρχεται στα 160 μέτρα. Συνήθως μία μετόπη είναι σκαλισμένη μαζί με ένα τρίγλυφο σε έναν λίθο. Επειδή ο ναός είχε 8 Χ 17 κίονες, οι μετόπες ήταν 14 επί των κύριων όψεων (ανατολική, δυτική) και 32 επί των πλαγίων πλευρών (βόρεια, νότια) του ναού, δηλ. συνολικά 92. Οι αρχαίοι ναοί είχαν μετόπες στην κύρια (ανατολική) όψη και μερικές φορές καιστη δυτική: εδώ υπάρχει η πρωτοτυπία να έχουν μετόπες καιοι πλάγιες πλευρές. Στον Παρθενώνα βρίσκονται σήμερα όλες οι μετόπες των κύριων όψεων τού ναού (κυρίως, αντίγραφα από τεχνητό λίθο), ενώ πολλές από τις μετόπες των πλαγίων όψεων έχουν χαθεί κατά την πολιορκία της Αθήνας από τους ΕνετούςτουΦραντσέσκο Μοροζίνιτο1687, ή εκτίθενται, πλέον, στο Μουσείο της Ακρόπολης (80 μέτρα της ζωφόρου), στοΒρετανικό Μουσείο (50 μέτρα της ζωφόρου) και ένας λίθος στοΜουσείο του Λούβρου. Έχουν μέγεθος περίπου 1,375 x 1,30 μ. και είναι κατασκευασμένες από πεντελικό μάρμαρο. Ίχνη χρώματος δεν σώζονται, αλλά πιστεύεται ότι πιθανώς να ήταν ζωγραφισμένες. Κατά μία ερμηνεία το βάθος τους ήταν ζωγραφισμένο ερυθρό, με κυανή την άνω ανάγλυφη ταινία. Από τις καλά διατηρημένες μετόπες της νότιας όψης φαίνεται πως υπάρχουν διαφοροποιήσεις από μορφή σε μορφή, γεγονός το οποίο οφείλεται στο πολυάριθμο επιτελείο του εργαστηρίου του Φειδία, γλύπτη των παραστάσεων των μετοπών -καθώς καιτων αγαλμάτων των αετωμάτων- του μνημείου. Ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος θυμίζει περισσότερο θησαυρό παρά ναό: απηχεί τον προορισμό του κτηρίου ως κρατικού θησαυροφυλακίου και δείγμα του μεγαλείου του άστεως ( η πραγματική λατρεία της Αθηνάς γινόταν στο Ερεχθείο). Ο Φειδίας είναι ο εκτελεστής του αγάλματος, της ζωφόρου (λόγω ομοιότητας των μορφών), επόπτης των μετοπών (έχουν τεχνοτροπικές διαφορές, αλλά η Αμαζονομαχία της δυτικής όψης είναι όμοια με αυτή του εσωτερικού της ασπίδας του αγάλματος) και αμέσως μετά πρέπει να έφυγε στην Ολυμπία γιατην κατασκευή εκεί του αγάλματος του Δία. Τοποθετήθηκαν μετά τα κιονόκρανα (442/1) καιπριντην οροφή (438/7), άρα θα κατασκευάστηκαν το 446-440. Οι μεσαίες μετόπες των πλαγίων πλευρών χάθηκαν στην έκρηξη του 1687, είναι όμως γνωστά (ιδίως της νότιας πλευράς) από σχέδια ενός καλλιτέχνη (μάλλον του Jacques Carrey) της ακολουθίας τού μαρκήσιου de Nointel, Γάλλου πρεσβευτή που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1674. Τα σχέδια σώζονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. Όταν η Βρετανία συμμάχισε μετην Τουρκία κατά του Ναπολέοντα, ο Έλγιν απέσπασε τη συγκατάθεση των Τούρκων καιτο 1801-04 αφαίρεσε 17 μετόπες της νότιας πλευράς (μαζί με 17 γλυπτά των αετωμάτων καιτη μισή ζωφόρο). Κατά τη μεταφορά, το πλοίο ναυάγησε έξω από τα Κύθηρα καιτα γλυπτά έμειναν 4 χρόνια στον βυθό, ώσπου τα ανέλκυσε ο Έλγιν. Τα πώλησε στο Βρετανικό Μουσείο το 1816. Όσες μετόπες είναι πολύ κατεστραμμένες, έχουν μείνει στη θέση τους.
Μονομαχία Κένταυρου με Λαπίθη, στο Βρετανικό Μουσείο. Νότια μετόπη 31.
Οι μετόπες της ανατολικής όψης κοσμούν την κύρια είσοδο του Παρθενώνα. Τα ανάγλυφα απολαξεύτηκαν κατά την μετατροπή του ναού σε χριστιανική εκκλησία. Θέμα των μετοπών αυτών είναι ηΓιγαντομαχία, παράσταση που διακοσμούσε τον πέπλο που προσφερόταν στη θεά κατά τα Παναθήναια, και υπήρχε καιστο εσωτερικό της απίδας του αγάλματος της θεάς. Η Αθηνά παριστάνεται να στεφανώνεται από τηΝίκηστην μετόπη με αριθμό 4. Ακολουθεί οΔίαςμετηνΉρανα οδηγεί το άρμα του, ενώ πριντηνΑθηνά εικονίζεται οΆρηςμετην ασπίδα του. ΟΔιόνυσος συνοδεύεται από έναν πάνθηρα και έναν όφη. ΟΕρμής φορά χλαμύδα. ΟΗρακλής είναι ντυμένος μετη λεοντή, ενώ οΑπόλλωνας μάχεται πιθανόν με ένα ξίφος στο υψωμένο δεξί του χέρι. ΟΠοσειδώνας ρίχνει έναν τεράστιο βράχο επάνω από έναν γίγαντα, ενώ ηΑμφιτρίτη οδηγεί το άρμα τουστην μάχη. ΟιΓίγαντες παριστάνονται με ανθρώπινη μορφή, σε αντίθεση με άλλες τερατόμορφες απεικονίσεις τους. Κεντρική μορφή είναι ο Δίας (μετόπη 8) καιη δράση επεκτείνεται εκατέρωθεν (μετόπες 5 - 12) μετον Ποσειδώνα καιτον Απόλλωνα που ακολουθούνται από άρματα. Κάθε μετόπη έχει δύο μορφές, εκτός από τις 4 και 11 που έχουν τρεις. Οι άλλοι θεοί συγκλίνουν προς τον Δία και παρίστανται σε διασκελισμό, μετο ένα χέρι απλωμένο, επάνω σε έναν γονατιστό γίγαντα. Όλες οι μετόπες είναι στο κτίριο: η φθορά είναι μεγάλη καιτο σχέδιο το αποκαθιστούμε από τα περιγράμματα των μορφών και από ερυθρόμορφα αγγεία. Τη μάχη αναφέρει ο Απολλόδωρος (1.6.1-2) καιο Ήλιος στην τελευταία μετόπη υπονοεί ότι βρισκόμαστε στο τέλος της, καθώς ο Δίας του απαγόρευσε να λάμψει, ώσπου να έλθει η νίκη των θεών. Η σειρά έχει ως εξής: 1 ο Έρμής, 2 ο Διόνυσος με θύρσο, 3 ο Άρης με (πρόσθετη) ασπίδα, 4 η Αθηνά φέρει αιγίδα, και Νίκη με (ζωγραφιστά) φτερά, 5 η Αμφιτρίτη οδηγεί τον δίφρο του Ποσειδώνα, 6 Ποσειδών με τρίαινα, 7 η Ήρα οδηγεί τον δίφρο (του Δία) με φτερωτά άλογα, 8 ο Δίας με ασπίδα, 9 Ηρακλής (;) με λεοντή και Απόλλωνα, 10 η Άρτεμης οδηγεί τον δίφρο (του Απόλλωνα), 11 ο Έρως με μορφή (;), 12 η Αφροδίτη, 13 ο Ήφαιστος (;), 14 το άρμα του Ήλιου ανατέλλει από τη θάλασσα. Σε κάθε μετόπη υπάρχει και ένας γίγαντας. Υπάρχουν και διαφορετικές ερμηνείες για τις μορφές.
Οι μετόπες της νότιας πλευράς είχαν ως θέμα τη μάχη τωνΛαπιθώνμε τους Κενταύρους, τη γνωστή Κενταυρομαχία, στον γάμο του Πειρίθου. Σε αυτή πήρε μέρος ο μυθικός βασιλιάς των Αθηνών, Θησέας. Αυτό συνάγεται από τους Κενταύρους που αρπάζουν γυναίκες καιτα μαγειρικά σκεύη που χρησιμοποιούνται πρόχειρα ως όπλα. Το ίδιο θέμα αναπτυσσόταν καιστα σανδάλια του αγάλματος της θεάς. Η μάχη συμβόλιζε για τους Αθηναίους τη νίκη του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας, των Ελλήνων κατά των Περσών, και ήταν ένας από τους άθλους του ήρωά τους Θησέα. Δεν καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, ίσως διότι το θέμα θυμίζει τη μάχη του καλού εναντίον του κακού. Η μετόπη 1 βρίσκεται στο κτίριο, η 10 στο Λούβρο, η 11 χάθηκε, η 12 είναι στο Μουσείο Ακρόπολης, οι 13-25 χάθηκαν στην έκρηξη τουτου 1687, καιοι υπόλοιπες δεκαπέντε είναι στο Βρετανικό Μουσείο, μετά την λεηλασία των (καλύτερα διατηρημένων) γλυπτών από τονΛόρδο του Έλγιν. Κάθε μετόπη έχει δύο μορφές, έναν γενειοφόρο Κένταυρο και έναν αγένειο Λαπίθη, καιτα όπλα ή άλλα αντικείμενα ήταν πρόσθετα από χαλκό (σώζεται ένα κλαδί στην 1 και μία υδρία στην 4). Στα χέρια καιτα πόδια φαίνονται έντονα οι φλέβες. Ίδιο θέμα έχουν οι μετόπες 2, 3, 24, όπου ένας Λαπίθης πατά τα οπίσθια Κενταύρου, καιοι 4, 8, 30, όπου ένας Κένταυρος ορθώνεται στα πίσω πόδια εναντίον πεσμένου Λαπίθη. Η μάχη βρίσκεται στην πρώτη της φάση, όπου ακόμη επικρατούν οι Κένταυροι. Από τις μετόπες αυτές εμπνεύστηκαν οι ζωγραφιστές μετόπες τουτάφου στα Λευκάδια.
Οι μετόπες της δυτικής όψης είχαν ως θέμα την εισβολή τωνΑμαζόνωνστηνΑθήνα, τη γνωστή Αμαζονομαχία. Το θέμα υπαινίσσεται τη μάχη Ελλήνων και Περσών. Το ίδιο θέμα είχε καιστην εξωτερική επιφάνεια της ασπίδας του αγάλματος της Αθηνάς. Φέρουν σημαντικές φθορές, τόσο λόγω της βίαιης απολάξευσής τους κατά τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια, όσο και από τις καιρικές συνθήκες, έτσι ώστε οι εικονιζόμενες σε αυτές σκηνές να είναι πλέον με δυσκολία αναγνωρίσιμες: μόνο οι γενικές γραμμές της σύνθεσης είναι ορατές. Οι μετόπες βρίσκονται ακόμη στη θέση τους, εκτός από τις 6, 7 που χάθηκαν. Οι Αμαζόνες εικονίζονται, άλλες έφιππες και άλλες πεζές, να μάχονται τους Αθηναίους οπλίτες. Οι μετόπες με μονομαχία πεζών εναλλάσσονται με μετόπες όπου έφιππη Αμαζόνα μάχεται πεσμένο Έλληνα (εκτός από την 1, που έχει έναν έφιππο ή μία έφιππη). Οι Αμαζόνες είναι ντυμένες, οι άνδρες όχι. Η στάσεις των πεσμένων Ελλήνων παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί μία μετόπη, όπου το σώμα του Έλληνα πολεμιστή πληροί το μεγαλύτερο τμήμα της κάτω από τον ίππο της Αμαζόνας, εγείροντας τα πατριωτικά αισθήματα τού θεατή. Παραστάσεις με ανάλογη θεματολογία συναντάμε καιστη ζωφόρο τού ναού τού ΑπόλλωναστηνΦιγαλεία της Αρκαδίας, ο οποίος είναι σχεδόν σύγχρονος τού Παρθενώνα.
Οι μετόπες της βόρειας πλευράς έχουν ως θέμα τηνάλωση της Τροίαςκαι εμπνέονται από το (χαμένο) έπος Ιλίου πέρσις. Αυτό αποδεικνύεται από τη συμφιλίωση του Μενελάου μετην Ελένη (μετόπες 24-25). Στη μετόπη 24 εικονίζεται ηΕλένηνα καταφεύγει στο ξόανο της Αθηνάς, αναζητώντας προστασία από την επικείμενη επίθεση τουΜενελάου. Η σωτηρία της Ελένης έρχεται τελικά από τηνΑφροδίτη, η οποία στέλνει τονΈρωταστον Μενέλαο, με σκοπό να μετατρέψει την οργή τουσε αγάπη (μετόπη 25). Στις 30-32 παριστάνονται οι θεοί να συζητούν γιατην τύχη των θνητών. Οι μετόπες είναι πολύ φθαρμένες και βρίσκονται στην αρχική τους θέση, εκτός από τις 4-23, 26, 30 που χάθηκαν. Σώζονται μόνο δέκα: δύο βρίσκονται στο Μουσείο Ακρόπολης, αλλά δεν γνωρίζουμε την ακριβή τους θέση. Οι σκηνές εξελίσσονται από τα αριστερά προς τα δεξιά.
Οι μετόπες τού Παρθενώνα είχαν διπλή λειτουργία. Αφενός αναπαριστούσαν σκηνές από τη μυθολογία καιτην ιστορία, όμως, πιο γενικά, αναπαριστούσαν τον θρίαμβο της λογικής και της τάξης, που ενυπάρχει στη μορφή των Ελλήνων/Αθηναίων ή των θεών τους, σε αντίθεση μετα ζωώδη πάθη καιτο χάος.[1]
Νότιες μετόπες 1-8, σχέδιο αποδιδόμενο
Nότια μετόπη 1.
Νότια μετόπη 2.
Νότια μετόπη 3.
Nότια μετόπη 4.
Νότια μετόπη 5.
Νότια μετόπη 6.
Νότια μετόπη 7.
Νότια μετόπη 8.
Νότιες μετόπες 9-16, σχέδιο αποδιδόμενο
Νότια μετόπη 9.
Νότια μετόπη 10.
Nότιες μετόπες 7-24, σχέδιο αποδιδόμενο
Νότιες μετόπες 25-32, σχέδιο αποδιδόμενο
Νότια μετόπη 26.
Νότια μετόπη 27.
Νότια μετόπη 28.
Νότια μετόπη 29.
Νότια μετόπη 30.
Νότια μετόπη 31.
Νότια μετόπη 32.
.jpg)
.jpg)
