Στηντριγωνομετρία, ονόμος των συνημιτόνων αποτελεί μιαγενίκευση του πυθαγόρειου θεωρήματος, που συνδέει το μήκος των τριών πλευρών ενός τριγώνου καιτο συνημίτονο μίας εκτων γωνιών. Πιο συγκεκριμένα, σε ένα τρίγωνο με μήκη πλευρών δίνει τις εξής σχέσεις:
,
,
.
Ο νόμος των συνημιτόνων είναι μία από τις βασικές σχέσεις που χρησιμοποιείται γιανα "λύσει ένα τρίγωνο". Συγκεκριμένα, (i) δοσμένων των μηκών δύο πλευρών ενός τριγώνου και της περιχεόμενής τους γωνίας, μπορούμε να υπολογίσουμε το μήκος της τρίτης πλευράς και (ii) δοσμένων των μηκών των τριών πλευρών μπορούμε να υπολογίσουμε το μέγεθος των γωνιών του (δείτε παρακάτω).
Έστω ότι θέλουμε να χτίσουμε ένα τούνελ σε ένα βουνό μεταξύ δύο σημείων και. Γιανα υπολογίσουμε το κόστος κατασκευής πρέπει να υπολογίσουμε το μήκος του τούνελ, δηλαδή τηναπόσταση μεταξύ τουκαι. Δεν μπορούμε νατην μετρήσουμε κατευθείαν καθώς υπάρχει το βουνό μεταξύ τους.
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να σταθούμε σε ένα σημείο καινα μετρήσουμε τις αποστάσεις προς τοκαιτο (διαλέγοντας το ώστε ναμην μεσολαβεί βουνό μεταξύ τους) και επίσης μετράμε την γωνία . Αυτές οι πληροφορίες είναι αρκετές γιανα βρούμε την απόσταση μεταξύ τωνκαι, χρησιμοποιώντας τον νόμο των συνημιτόνων, δηλαδή
,
όπου όλα τα στοιχεία του δεξιού μέλους είναι γνωστά.
ΤαΣτοιχείατουΕυκλείδη, που χρονολογούνται από τον3ο αιώνα π.Χ., περιείχαν ήδη μια γεωμετρική προσέγγιση της γενίκευσης του πυθαγόρειου θεωρήματος. Συγκεκριμένα: οι προτάσεις 12 και 13 του2ου βιβλίου αντιμετωπίζουν τις περιπτώσεις ενός αμβλυγώνιου και ενός οξυγώνιου αντίστοιχα. Η απουσία τριγωνομετρικής και αλγεβρικής ερμηνείας όμως απαιτούσε επαναδιατύπωση του θεωρήματος. Συγκεκριμένα η πρόταση 12:[1]
Στααμβλυγώνια τρίγωνατο τετράγωνο της πλευράς της κείμενης απέναντι της αμβλείας γωνίας, είναι μεγαλύτερο των τετραγώνων των πλευρών πουτην περιέχουν, κατά το διπλάσιο ορθογώνιο που περιέχεται μεταξύ της μιας πλευράς της αμβλείας γωνίας, του ύψους που πίπτει σε αυτήν και της ευθείας που ενώνει την αμβλεία μετο ύψος.
Έχοντας ABC το αμβλυγώνιο με ύψος Ηπου φέρεται από το B (Σχήμα 2), μπορούμε με τις σύγχρονες μεθόδους να συνοψίσουμε ως εξής:
.
Η αραβο-μουσουλμανική τριγωνομετρία τονΜεσαίωνα συνείσφερε στην βελτίωση του θεωρήματος: οαστρονόμοςκαιμαθηματικόςMuḥammad ibn Jābir al-Ḥarrānī al-Battānī γενίκευσε την πρόταση του Ευκλείδη στηνσφαιρική γεωμετρίατον10ο αιώνα, κάτι το οποίο επέτρεψε τον υπολογισμό τωνγωνιακών αποστάσεων μεταξύ αστέρων. Εκείνη την περίοδο συντάχθηκαν καιοι πρώτοι τριγωνομετρικοί πίνακες γιατο ημίτονο καιτο συνημίτονο, επιτρέποντας στον Άλ-Κασί, μαθηματικό της σχολής της Σαμαρκάνδης, να μορφοποιήσει το θεώρημα ώστε νατο χρησιμοποιήσει στοντριγωνισμό, τον15ο αιώνα. Αργότερα, το θεώρημα έγινε γνωστό στην δύση από τονΦρανσουά Βιέτ (Βιετά), ο οποίος, όπως φαίνεται, το επινοήθηκε[2].
Στις αρχές του19ου αιώνατο θεώρημα ερμηνεύτηκε σύμφωνα μετην σύγχρονη άλγεβρα και έγινε γνωστό μετην σημερινή του ονομασία: νόμος των συνημιτόνων.
Σχήμα 3: Χρησιμοποιώντας το θεώρημα: άγνωστη πλευρά ή γωνία.
Ο νόμος των συνημιτόνων είναι μια ειδική περίπτωση του Πυθαγορείου θεωρήματος[3]:
Η γωνία έχει συνημίτονο ίσο με μηδέν (cos=0) ανκαι μόνο αν.
Το θεώρημα χρησιμοποιείται στον τριγωνισμό (Σχήμα 3) γιανα"λύσει ένα τρίγωνο", δηλαδή να προσδιορίσει
μια πλευρά ενός τριγώνου γνωρίζοντας την απέναντί της γωνία και τις παρακείμενες πλευρές:
μια γωνία ενός τριγώνου γνωρίζοντας τις τρεις πλευρές του:
Αυτοί οι τύποι είναι αριθμητικά ασταθείς σε περίπτωση πουτο c είναι μικρότερο του b καιτου a, ή ισοδύναμα όταν είναι μικρότερο του 1. Στην περίπτωση των ομοίων τριγώνων
ABC και A'B'C' ισχύει το εξής:
Ακριβώς όπως το Πυθαγόρειο θεώρημα, το θεώρημα αυτό έχει πολλές αποδείξεις, χρησιμοποιώντας κάποιες ιδιότητες του Ευκλείδη ή του Άλ-Κασί, χρησιμοποιώντας τριγωνομετρικές ιδιότητες ή ιδιότητες που σχετίζονται μετον κύκλο. Τέλος, το θεώρημα μπορεί να θεωρηθεί εφαρμογή των ιδιοτήτων τουεσωτερικού γινομένου.
Απόδειξη του Ευκλείδη
Σχήμα 4: Απόδειξη του Νόμου των Συνημιτόνων για αμβλυγώνιο, κατά τον Ευκλείδη.
Η απόδειξη του Ευκλείδη για τις προτάσεις 12 και 13 βασίζεται στο Πυθαγόρειο Θεώρημα και περιλαμβάνει το ύψος Ηπου φέρεται από τοΒ. Γιατο αμβλυγώνιο (πρόταση 12) σχημάτισε ένα τετράγωνο στην πλευρά AH του τριγώνου AHB:
Σχήμα 4: Απόδειξη του Νόμου των Συνημιτόνων για οξυγώνιο, κατά τον Άλ-Κασί
Στο βιβλίο τουΚλειδί της Αριθμητικήςτο 1429[5]ο Άλ-Κασί γενίκευσε το Πυθαγόρειο Θεώρημα και εισήγαγε στην ισότητα την τριγωνομετρία. Έτσι από ένα οξυγώνιο ABC έφερε τα ύψη από ΑκαιΒτα οποία τέμνουν τα σχηματιζόμενα από τις πλευρές AC και BC τετράγωνα, δημιουργώντας έτσι δύο ορθογώνια τρίγωνα. Το άθροισμα των εμβαδών των ορθογωνίων τριγώνων που σχηματίζονται από τις διαγώνιους BF και AG, είναι ίσο μετο εμβαδό του τετραγώνου ΑΒκαιτο εμβαδό των ορθογωνίων τριγώνων που σχηματίζονται από τις διαγώνιους CF και CG ισούται με CB × CA × cos(C). Έτσι δίνεται:
Παρόμοια είναι η απόδειξη γιατα αμβλυγώνια, αφαιρώντας όμως εμβαδά.
Απόδειξη με σύγκριση εμβαδών
Σχήμα 6α: Απόδειξη με σύγκριση εμβαδών για οξείες γωνίεςΣχήμα 6β: Απόδειξη με σύγκριση εμβαδών για αμβλύες γωνίες
Αρκετές αποδείξεις χρησιμοποιούν τον υπολογισμό εμβαδών. Θα πρέπει να σημειωθεί, λοιπόν, πως:
, και είναι τα εμβαδά τωντετραγώνωντων αντίστοιχων πλευρών , και ;
είναι αυτό τουπαραλληλογράμουμε πλευρές και σχηματίζοντας μια γωνία , η αλλαγή του προσήμου του γίνεται όταν η γωνία γίνεται αμβλύα. 'Όπως φαίνεται επιβάλεται η μελέτη κατά περίπτωση.
Στο σχήμα 6α, το επτάγωνο χωρίζεται με δύο διαφορετικούς τρόπους γιανα αποδείξει το θεώρημα γιαμια οξεία γωνία:
σε κόκκινο: τα εμβαδά , αριστερά, καιτα εμβαδά και δεξιά.
σε μπλέ: το τρίγωνο ABC, στα δεξιά όπως καιστα αριστερά.
σε γκρί: κάποια τρίγωνα συμπληρωματικά, πανομοιότυπα μετο τρίγωνο ABC καισε ίδιο αριθμό στα δύο σχήματα.
Οι ισότητες των εμβαδών στα αριστερά και δεξιά δίνουν:
.
Στο σχήμα 6β, το εξάγωνο χωρίζεται με δύο διαφορετικούς τρόπους γιανα αποδείξει το θεώρημα γιαμια αμβλύα γωνία:
σε κόκκινο: τα εμβαδά , και αριστερά, καιτο εμβαδό δεξιά.
σε μπλέ: δύο φρές το τρίγωνο ABC, στα δεξιά όπως καιστα αριστερά.
Οι ισότητες των εμβαδών στα αριστερά και δεξιά δίνουν:
.
Γιανα αποδείξουμε πως τα δύο σχήματα είναι ίσα, χρησιμοποιούμε τα κριτήρια ισότητας τριγώνων[6].
Το σχήμα 7 δείχνει πως αποδυκνείεται ο νόμος των συνημιτόνων για ένα οξυγώνιο, χρησιμοποιώντας το Πυθαγόρειο Θεώρημα σε ένα περιεχόμενο ορθογώνιο τρίγωνο, σχηματιζόμενο από το ύψος του οξυγωνίου[7]. Το τελευταίο βήμα πουδεν εμφανίζεται στην εικόνα είναι πως το Πυθαγόρειο Θεώρημα ισχύει γιατο ορθογώνιο, μευποτείνουσατην πλευρά c.
.
Η μέθοδος είναι παρόμοια γιατα αμβλυγώνια.
Απόδειξη με ιδιότητες του κύκλου
Σχήμα 8: Απόδειξη χρησιμοποιώντας την γεωμετρία του κύκλου.
Θεωρώ τον κύκλο με κέντρο Βκαι ακτίνα BC, ο οποίος τέμνει την πλευρά AC στο C καιτοΚκατ'επέκταση. Από τοΘεώρημα των Τεμνόμενων Χορδών:
όπου
.
Εδώ δεν χρειάζεται να αποδείξουμε κατά περιπτώσεις. Πράγματι οι αλγεβρικές ιδιότητες επιτρέπουν την παράλληλη απόδειξη για αμβλεία () και οξεία γωνία (). ΟΝικόλαος Κοπέρνικοςστο βιβλίο τουΠερί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών φαίνεται να χρησιμοποίησε το Θεώρημα των Τεμνόμενων Χορδών γιανα καθορίσει όλες τις γωνίες ενός τριγώνου, με γνωστά μήκη πλευρών [8][9]. Χρησιμοποίησε δύο αλγόριθμους, στον έναν χρησιμοποίησε το γενικευμένο Πυθαγόρειο Θεώρημα (όπως τέθηκε κατά τον Ευκλείδη) καιστον άλλον χρησιμοποίησε το Θεώρημα των Τεμνόμενων Χορδών. Έτσι, με ένα τρόπο ανάλογο με αυτόν που δείχνει το σχήμα, θεώρησε ότι a και c είναι γνωστα, από το Θεώρημα των Τεμνόμενων Χορδών τοΑ είναι γνωστό
ερμηνευμένο μαθηματικά:
Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, επειδή b είναι γνωστό, ηΑΚ είναι γνωστή
έτσι
Επειδή AK είναι γνωστή, έτσι CK είναι γνωστή.
από το σχήμα
Τέλος, αφού CK είναι γνωστή, η γωνία KCB είναι γνωστή
Καιεφ'όσον η γωνία KCB είναι γνωστή, ισχύει το ίδιο γιατην γωνία ACB.
Έτσι βρίσκουμε τον Νόμο των Συνημιτόνων :
Μη χρησιμοποιώντας αλγεβρικά μέτρα ο Νικόλαος Κοπέρνικος παρουσίασε δύο περιπτώσεις, γιατην αμβλεία καιτην οξεία γωνία, εργάστηκε πάνω σε έναν κύκλο του οποίου η ακτίνα αντιστοιχούσε στην μικρότερη πλευρά των τριγώνων καιδεν κατέληξε σε τύπο αλλά σε αλγόριθμο υπολογισμού. Ο Νόμος των Συνημιτόνων αποδείχθηκε με παρόμοιο τρόπο από τονΒαρθολομαίο Πιτίσκο[10].
Απόδειξη μετο εσωτερικό γινόμενο
Χρησιμοποιώντας διανύσματακαιπιο συγκεκριμένα τοεσωτερικό γινόμενο[11], είναι δυνατόν να αποδείξουμε το θεώρημα σε μερικές γραμμές:
↑Küstner, Hellwitch, Kästner, Petite encyclopédie des mathématiques, Édition Didier, 1980, ch 11-2, p 265
↑N. Copernic, De révolutionibus orbium coelestium, Livre I, Chapitre XII, paragraphe VII, p 20 (Lire en ligne) l'autre utilisant la puissance d'un point par rapport à un cercle
↑N. Copernic, De révolutionibus orbium coelestium, Livre I, Chapitre XII, paragraphe VII, p 21 (Lire en ligne)