Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές.Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο. Το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Γιατη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{χωρίς παραπομπές|21|08|2024}}
Μετον όρο κοσμογονία, (κόσμος + γέγονα) εννοείται (στηφιλοσοφία, στηθρησκείακαιστηνεπιστήμη) οποιαδήποτε θεωρία προέλευσης του σύμπαντος, είτε θρησκευτικού, μυθικού, είτε επιστημονικού χαρακτήρα1. Στημυθολογία ειδικότερα ο όρος γίνεται κατανοητός ως μυθική αφήγηση ή σώμα μύθων που σχετίζεται μετη δημιουργία του σύμπαντος. Η θρησκευτική κοσμογονία διαφέρει από τηνκοσμολογική κοσμογονία, ως προς το γεγονός ότι η δεύτερη στοχεύει στην κατανόηση της φυσικής συγκρότησης του σύμπαντος καιτων νόμων πουτο κυβερνούν. [1][2][3]
Κεντρικό θέμα της κοσμογονίας είναι οκοσμογονικός μύθος ή εναλλακτικά μύθος της δημιουργίας. Ο κοσμογονικός μύθος -όσον αφορά στα μυθολογικά και θρησκευτικά του συμφραζόμενα- ερμηνεύει την απαρχή του σύμπαντος ως εσκεμμένη πράξη δημιουργίας ενός υπέρτατου όντος. Η επέκταση του όρου πέρα από το μαγικοθρησκευτικό και μυθολογικό εννοιολογικό του πλαίσιο εισάγει στη γενική χρήση της έννοιας μη θρησκευτικές ή μυθογενείς θεωρίες που στηρίζονται στη σύγχρονη επιστήμη ή τη φιλοσοφία. Ηθεωρία της πανσπερμίας, ηΜεγάλη έκρηξηκαιηεξελικτική θεωρία εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία κοσμογονικών ερμηνειών, που ξεφεύγουν από τα όρια της επικράτειας του μύθου και περνούν στα όρια της επικράτειας του παρατηρήσιμου φυσικού σύμπαντος.
Ο κοσμογονικός μύθος είναι μια κοσμογονία, μια ιστορία που περιγράφει την προέλευση του κόσμου. Ασχολείται μετη δημιουργία του κόσμου καιτωνανθρώπινων όντων. Όλοι οιπολιτισμοί διαθέτουν δικούς τους κοσμογονικούς μύθους, πουστην προκειμένη περίπτωση αντανακλούν όχι μόνο την αντίληψη ενός δεδομένου πολιτισμού και της κοινωνίας τουγιατον περιβάλλοντα κόσμο καιτο νόημά του, αλλά υποδεικνύουν επίσης τις βασικές προτεραιότητές του.
Οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αιτιολογικοί ως προς τη φύση τους και «ερμηνεύουν» τον κόσμο της προεπιστημονικής εποχής -το πώς διαμορφώθηκε δηλαδή ο κόσμος και από πού προήλθαν οι άνθρωποι. Ανκαι κάθε κοσμογονικός μύθος απεικονίζει τις αντιλήψεις ενός μεμονωμένου πολιτισμού, υπάρχουν βασικά πρότυπα βάσει των οποίων μπορούμε να συγκρίνουμε τους διάφορους κοσμογονικούς μύθους3, λαμβάνοντας ωστόσο υπ’ όψη μας τις περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες και τις ιστορικές συγκυρίες που οδήγησαν στην προβολή διαφορετικών διαφορετικών χαρακτηριστικών του μύθου. Τούτο γιατί ο μύθος σαφώς εμπλέκεται σε ό,τι ορίζουμε ως ιστορική περίοδοκαι παραμένει κινητήρια δύναμη σε πολλαπλές κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις –βλ. θρησκευτικός και εθνικός μύθος.
Κεντρικά πρότυπα μυθολογικού συγκρητισμούσε ό,τι αφορά στον κοσμογονικό μύθο θεωρούνται από τους μυθολόγους αφηγήσεις γιατονΚατακλυσμό, ο δημιουργός, το πρώτο ζεύγος, ο αγώνας ανάμεσα στοχάοςκαιτη μορφή. Στους μύθους της δημιουργίας το τίποτα γίνεται κάτι, το χάος γίνεται κόσμος που μπαίνει σε τάξη από τον Λόγο — τη δύναμη που διευθετεί το σύμπαν. Επίσης απαντάται συχνά το πρότυπο της δημιουργίας από ένα κοσμικό αυγό ή από τα κοσμικά ύδατα. Σε όλες τις περιπτώσεις οι μύθοι διαφοροποιούνται στην αφηγηματική τους εξέλιξη, ερμηνεύοντας ή αναλύοντας με διαφορετικό τρόπο το ίδιο κεντρικό αρχέτυπο.
Το ουσιαστικό μεταφυσικό ερώτημα που επιδιώκουν να απαντήσουν οι κοσμογονικοί μύθοι είναι αυτό της προέλευσης. Η εμφάνιση της ημέρας από τη νύχτα, η ανάπτυξη τωνφυτών από τους σπόρους, η προέλευση του καιρού καιοι εποχές, όλα αυτά φαίνεται πως προκαλούσαν ερωτηματικά στον πρωτόγονο νου σχετικά μετην πηγή των φαινομένων. Η ανάγκη για περιγραφή αυτής της προέλευσης φαίνεται πως διαμόρφωσε τους κοσμογονικούς μύθους, προσαρμόζοντάς τους στην ανθρώπινη μορφή.
Η κεντρική ανθρωπομορφική εικόνα στους περισσότερους καταγραμμένους μύθους της δημιουργίας είναι αυτή της ανθρώπινης γέννησης. Πρόκειται γιατον πλέον διαδεδομένο ανθρωπομορφισμότων βασικών αρχών ή των δυνάμεων της δημιουργίας στη σύλληψη των αρχέγονων γονέων, αρσενικού και θηλυκού. Στον κλασικό ελληνικό μύθοτουΗσίοδου, η γήινη μητέρα, Γαία, γονιμοποιείται από τον ουράνιο πατέρα, τονΟυρανό, και γεννά τονΚρόνο, ο οποίος θανατώνει στη σειρά διαδοχής τον πατέρα τουκαι ενώνεται μετη μητέρα τουγιανα σπείρει μια φυλή γιγάντων, τα πρώτα θνητά όντα στον κόσμο. Το φύλο της γης καιτου ουρανού αντιστρέφεται στοναιγυπτιακό κοσμογονικό μύθο, ο όποιος απεικονίζει τηνΝουτνα υψώνεται πάνω από τον γήινο θεό Γκεμπ ως ουράνια προστάτιδα του συζύγου της.
Σε ότι αφορά στηνινδουϊστική κοσμογονία στηνΜπριχαρντ-αρανυάκα Ουπανισάντ (Brihard-aranyaka Upanishad) (περ.700 Π.Κ.Ε./π.Χ.)4 αναφέρεται πως στην αρχή ο κόσμος δεν ήταν παρά μόνον ο Εαυτός, οΜπράχμαν, στη μορφή αρσενικού. Μέσω της εκφοράς του λόγου συνειδητοποίησε το Είμαι. Ωστόσο, νιώθοντας μόνος, χώρισε τον εαυτό τουστη μέση. Το άλλο μισό του έγινε γυναίκα, την οποία αγκάλιασε. Γιανατου ξεφύγει, εκείνη μεταμορφώθηκε σεαγελάδα, κατόπιν σεκατσίκα, σεπρόβατο, εντέλει σε όλα τα θηλυκά ζώα που υπάρχουν. Εκείνος την ακολούθησε μεταμορφωμένος σε όλα τα αντίστοιχα αρσενικά πλάσματα, προκειμένου νατην αγκαλιάσει, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο όλα τα ζεύγη ζώων που υπάρχουν στον κόσμο. Βλέποντας τον πολλαπλασιασμό των ζωντανών πλασμάτων από τη δική του μεταμόρφωση καιτη μεταμόρφωση της συντρόφου του, απευθύνθηκε στον εαυτό του λέγοντας «είμαι πράγματι η δημιουργία γιατί εγώ τα γέννησα όλα αυτά». Στην αφήγηση παραβλέπεται πως η κινητήρια δύναμη όλων αυτών των μεταμορφώσεων ήταν η απροθυμία της συντρόφου τουνα ενωθεί μαζί του.
Η γενετήσια ορμή μπορεί να δημιουργήσει τηγη καθώς επίσης καιτα ζώα που κατοικούν σε αυτήν. Η εμφάνιση από τηθάλασσατων ηφαιστειακών νησιών της Ιαπωνίας εξηγείται ως τοκετός, των νησιών, που είναι απόγονοι δύο θεϊκών πνευμάτων, της ΙζανάμικαιτουΙζανάγκι. Τα πρώτα παιδιά του θεϊκού ζεύγους, τα πρώτα κάμι ήταν ατελή. Το λάθος, σύμφωνα μετον μύθο, ήταν ότι την πρωτοβουλία την πήρε ηγυναίκακαιγια αυτό τα παιδιά δεν βγήκαν τέλεια. Τη δεύτερη φορά, η σειρά της προτεραιότητας επανορθώθηκε, οάνδρας μίλησε πρώτα καιτα κάμι γεννήθηκαν απαλλαγμένα από ατέλειες. Από αυτόν τον δεύτερο κύκλο διαμορφώθηκαν τα οκτώ νησιά της Ιαπωνίας και όλα τα δάση, τα βουνά, οι ποταμοί καιοι κοιλάδες τους5.
Διάφοροι κοσμογονικοί μύθοι μιλούν για ένα αρχέγονο σώμα, από το οποίο προήλθαν όλα τα μέρη του κόσμου. Σε ένα σκανδιναβικό μύθο όταν ταπαγόβουνατου βορρά συνάντησαν το πύρινο βασίλειο του νότου, ο λιωμένος πάγος μεταμορφώθηκε στο σχήμα του κοιμισμένου γίγαντα τουΥμίρ. Από τη σάρκα του σχηματίστηκε το χώμα, από τα κόκαλά του δημιουργήθηκαν ταβουνάκαιοι λίθοι, τα μαλλιά του έγιναν βλάστηση καιτοαίματου θάλασσα6. Συχνότερα τούτο το αρχέγονο σώμα απαντάται ως θηλυκό, όπως στημυθολογία των Αζτέκωνμετον κύριο κοσμογονικό μύθο του μεγάλου θηλυκού γήινου τέρατος, που σχίστηκε στη μέση από τους θεούς ΚετζαλκόατλκαιΤεζκατλιπόκα. Το κάτω μισό του σώματός της εξυψώθηκε γιανα δημιουργήσει τον ουρανό καιτο άνω μισό δημιούργησε τηγη.
Οι κοσμογονικοί μύθοι σε πολλούς πολιτισμούς αποδίδουν τα διαφορετικά μέρη του κόσμου στα διαφορετικά μέρη του σώματος μιας θείας ύπαρξης, ή δίνουν εναλλακτικές ερμηνείες γιατην προέλευση των φύλων. Στονβαβυλωνιακό μύθοοΜαρντούκ σκοτώνει το θηλυκό ερπετό Τιαμάτκαι από το διαμελισμένο σώμα του δημιουργεί τον ουρανό καιτηγη. Όπως καιστη Σκανδιναβική μυθολογία παραπάνω, έτσι καιστονβεντικό μύθο το σώμα του γίγαντα Πουρούσα είναι η βάση του σύμπαντος.
Η έννοια των ζευγών αντιθέτων που πηγάζουν από το ένα εμφανίζεται συνήθως στη μυθολογία μέσω της ιδέας δύο αντιτιθέμενων αρχών της ύπαρξης, οι ανταγωνισμοί των οποίων παρέχουν τους σπόρους της δημιουργίας. Στονζωροαστρικό κοσμογονικό μύθο ο κόσμος δημιουργείται και συντηρείται από δύο αντίθετες δυνάμεις, τονΆχουρα Μάζδα, τον κύριο της ζωής καιτονΆνγκρα Μάινγιου, τον δαίμονα του ψεύδους. Ο δαίμονας του ψεύδους, όταν δημιουργήθηκε ο κόσμος από τον Άχουρα Μάζδα, διέφθειρε κάθε μόριο της ύπαρξής του. Ωστόσο, ήταν εκείνος που διαταράσσοντας τη σταθερή τάξη των άστρων, προκάλεσε την ουράνια κίνηση. Επίσης, ήταν εκείνος που κατέστρεψε τα πρώτα δημιουργημένα φυτά και σκορπίζοντάς στα πέρατα του κόσμου, γέμισε τηγημε βλάστηση. Τέλος θανατώνοντας το μόνο δημιουργημένο πλάσμα, τον αρχέγονο ταύρο, από το σπέρμα του δημιούργησε τα πτηνά του ουρανού, τα ιχθυόμορφα πλάσματα των υδάτων καιτα κτήνη της γης.
Μια παράλληλη ιστορία της δημιουργίας του κόσμου μέσω της έντασης που παράγουν οι αντιτιθέμενες δυνάμεις βρίσκεται στον κοσμογονικό μύθο των Χουρόν, ο όποιος μιλά γιατο πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος από τους δίδυμους που γέννησε η Γυναίκα που Έπεσε από τον Ουρανό. Ο κακός δίδυμος ξεπήδησε από τη μασχάλη της μητέρας του, ενώ ο καλός, ο Τσέντσα, γεννήθηκε μετον συνηθισμένο τρόπο. Όταν λοιπόν ο Τσέντσα δημιούργησε εύφορες κοιλάδες ο Ταγουεσκάρε τις εξύψωσε και δημιούργησε τα άγονα βουνά. Ο ένας δημιουργούσε λουλούδια και καρποφόρα δέντρα, ενώ ο αδελφός του έσπερνε αγκάθια στα φυτά κι έκανε τους καρπούς μικρότερους. Ο καλός δίδυμος έφτιαχνε ψάρια και άλλα ζώα, ενώ ο κακός δίδυμος τα εφοδίαζε με κοφτερά δόντια και κέρατα.
Στον κοσμογονικό μύθο -στην κοσμογονία γενικότερα- οι μύθοι παρουσιάζουν μια διπλή σχέση αφενός μετο ανθρώπινο σώμα τον μικρόκοσμο, αφετέρου μετον περιβάλλοντα κόσμο τον μακρόκοσμο. Ανιχνεύοντας τις σωματικές λειτουργίες και παρατηρώντας αναλογίες στο περιβάλλον του, ο άνθρωπος προσπάθησε να ερμηνεύσει τον μακρόκοσμο. Το σώμα καιηΓη ταυτίζονται σε τέτοιους μύθους, ενώ η ανθρώπινη προέλευση, οιγεωλογικοί σχηματισμοί, το φυτικό καιτο ζωικό βασίλειο ερμηνεύονται μεταφορέςκαι εικόνες συνήθως σχετιζόμενες μετην ανθρώπινη αναπαραγωγή και ανάπτυξη. Κατά τον ίδιο τρόπο οι παρατηρήσιμες αντιθέσεις και διχοτομίες του κόσμου αναγνωρίζονται ως αγώνας αντιθετικών δυνάμεων, η έκβαση του οποίου είναι η ποικιλομορφία της εξέλιξης.
Γιανα είναι ιεραρχικά υπέρθετη μία κοσμολογική θεωρία πρέπει: α. να περιγράφει την κατάσταση πριντηνΜεγάλη Έκρηξηκαιπριντονπληθωρισμό, β. να περιγράφει και άλλα σύμπαντα μαθηματικώς συγγενή/παράλληλα (πολυσύμπαν) αλλά καιμη συγγενή/μη παραλληλίσιμα (εξωπολυσυμπαντικά). Η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξηςδεν εξετάζει την αρχική (προμεγαλοεκρηκτική) κατάσταση του Σύμπαντος, παρά μόνο τα γεγονότα μετά. Ο Alan Guth που πρωτοδιατύπωσε την θεωρία τουκοσμολογικού πληθωρισμούδεν αναλύει καθόλου την πρωταρχική αιτία. Υπάρχουν αρκετές προπληθωριστικές θεωρίες μαδεν έχουν επισημοποιηθεί ως βασικές. Μία θεωρία είναι η δομογονία (struogony: η υπόθεση του μαθηματικού σύμπαντος, ανκαιο όρος «μαθηματικός» είναι ατυχής/ασαφής διότι υπάρχουν πάμπολλες θεωρίες) τουMax Tegmark, η οποία βασίζεται στις μαθηματικές δομές (οι οποίες υπάγονται στηθεωρία συνόλων), μετην μαθηματική εκδοχή της θεωρίας αποφάσεωννα ξεσκαρτάρει όσους χωροχρόνους δεν πληρούν τις προϋποθέσεις υποστατότητας (κωλύματα πουδεν επιτρέπουν σε κάποιους χωροχρόνους να αιτιολογηθούν δομικά ή να εξελίσσονται ώστε να εμφανίσουν αλληλεπιδράσεις). Μία μεγάλη λίστα θεωριών αποκαλείται κυκλικό Σύμπαν (Σύμπαν είναι το όνομα του δικού μας σύμπαντος, ενώ σύμπαν είναι το ουσιαστικό για όλα τα εφικτά). Ηπιο επιφανής θεωρία κυκλικού σύμπαντος είναι αυτή τουΡότζερ Πένροουζ. Στις θεωρίες κυκλικού Σύμπαντος, το Σύμπαν είναι αέναο με αλλεπάλληλες μεγάλες εκρήξεις (με μικρά πρώτα γράμματα διότι εδώ πιαο όρος δρα ως ουσιαστικό και όχι ως όνομα), κοσμολογική εξέλιξη, και εκφυλισμένο γήρας που οδηγεί (με διαφορετικό τρόπο ανά θεωρία) σε νέα μεγάλη έκρηξη (ή πολλές νέες σε κάποιες θεωρίες κοσμογονικού διακλαδισμού). Ηθεωρία των πολλών κόσμωντουHugh Everett III αρχικά αναφερόταν στην εκδήλωση κάθε κυματοσυναρτησιακής επίλυσης σε νέο αποσπασμένο σύμπαν, όμως σε ακραίες επιλύσεις (πχ γηρασμένος και εκφυλισμένος χωροχρόνος από την επικράτηση της σκοτεινής ενέργειαςστο Σύμπαν) δύναται να γεννήσει νέα Σύμπαντα από μεγάλες εκρήξεις (οSean M. Carroll[4] έχει ασχοληθεί με όλες τις πτυχές του εβερεττιανισμού/Everettianism). Μία άλλη θεωρία, η θεωρία κβαντικών βρόχων (δεν επικρατεί επίσημα) αρχικά αποτελούσε θεωρία επεξήγησης του μηχανισμού της βαρύτητας, αλλά έχει επεκταθεί και ως αυτοαλληλεπιδραστικό (βλ. self-interactions) δικτύωμα αλληλεπιδράσεων της πρωταρχικής κατάστασης του Σύμπαντοςπριντον εκφυλισμό/κατάρρευσή της ως Μεγάλη Έκρηξη[5]. Ο Sean M. Carroll χωρίζει τις κοσμογονικές θεωρίες σε τέσσερις μεγάλες υποομάδες: α. θεωρίες κοσμολογικής αναπήδησης (από κατάρρευση σε έκρηξη), β. κυκλικές, γ. ληθαργικές (με τεράστιες περιόδους αδράνειας) καιδ. αναπαραγωγικές (έκαστο σύμπαν διαρκώς γεννά άλλα). Η κατηγοριοποίηση του Sean M. Carroll δεν είναι απόλυτη διότι: α. πολλές (συγκεκριμένες/όχι υπερομάδα) θεωρίες έχουν σύνθετα χαρακτηριστικά καιβ. η ισότιμη ιεραρχική σχέση (πχημη υπωνυμία) των όρων του Sean M. Carroll δεν μπορεί να εγγυηθεί, άρα οι όροι παρατίθενται ως λίστα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες «υπερώνυμης/υπέρθετης κοσμολογίας» όμως καμία δεν είναι επίσημη θεωρία της φυσικής.
_-_WGA09544.jpg)
