ΤοΣπλιτ (κροατικά: Split, αρχ. ελλ.: Ασπάλαθος, λατινικά: SpalatumΣπάλατουμ, ιταλικά: SpalatoΣπάλατο) είναι πόλη της ΔαλματίαςστηνΚροατίακαι άλλοτε σημαντικό λιμάνι της Γιουγκοσλαβίας. Το κλίμα της πόλης είναι μεσογειακό. Έχει πληθυσμό 188.694 κατοίκους. Η πόλη αποτελεί το δεύτερο σπουδαιότερο λιμάνι της Κροατίας. Επίσης, είναι βιομηχανικό και ναυπηγικό κέντρο καθώς και πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο.
Η ίδρυση τουΣπλιτ σχετίζεται μετοΠαλάτι του Διοκλητιανού, οιΑρχαίοι Έλληνες ωστόσο εποίκησαν την περιοχή πολλούς αιώνες πριν, ίδρυσαν την Ασπάλαθο. Η Ασπάλαθος ήταν αποικία της Ίσσας, της σύγχρονης πόλης Βιςπουτην ίδρυσαν έποικοι από τις Συρακούσες.[6]Η ακριβής χρονιά που ιδρύθηκε η Ασπάλαθος δεν είναι γνωστή, πιθανότατα τον 3ο - 2ο αιώνα π.Χ.[7]Οι Έλληνες άποικοι έζησαν μετο εμπόριο με τις γειτονικές Ιλλυρικές φυλές, ιδιαίτερα τους Δαλματούς.[6] Μετά τους Ιλλυρικούς πολέμους (229 π.Χ. - 219 π.Χ.) σε μικρή απόσταση από την Ασπάλαθο ιδρύθηκε η πόλη Σαλώνα, έγινε η πρωτεύουσα της Ρωμαικής επαρχίας της Δαλματίας, το όνομα της γειτονικής Ελληνικής αποικίας Ασπάλαθος άλλαξε σε Σπαλάτουμ. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός αφού μόλις γλίτωσε το θάνατο από ασθένεια αποφάσισε να αποσυρθεί από την πολιτική (305). Ο Αυτοκράτορας έδωσε εντολή να ξεκινήσουν εργασίες για ένα ανάκτορο όπου θα αποσυρόταν κοντά στη γενέτειρά τουκαι καθώς ήταν από την πόλη Διόκλεια διάλεξε γιατη θέση τουτο λιμάνι κοντά στα Σάλωνα.[8][9]Οι εργασίες γιατο ανάκτορο άρχισαν το 293 ενόψει της απόσυρσής του από την πολιτική. Το ανάκτορο χτίστηκε ως συμπαγής κατασκευή, περισσότερο ως Ρωμαϊκό στρατιωτικό φρούριο. Έχει όψη στη θάλασσα στη νότια πλευρά του, μετα τείχη του 170 ως 200 μέτρα σε μήκος και 15 ως 20 μέτρα ψηλά, περικλείοντας μια περιοχή 38 στρεμμάτων. Ουσιαστική ήταν η υδροδότηση του ανακτόρου από ένα υδραγωγείο από τις Πηγές Γιάντρο.
Αυτό το πλουσιότατο ανάκτορο καιτα περίχωρά του κατοικούντο κατά καιρούς από πληθυσμό 8.000 ως 10.000 κατοίκων, που απαιτούσε πάρκα και χώρους αναψυχής, πουο Διοκλητιανός ίδρυσε στο λόφο Μάριαν. Το ανάκτορο τέλειωσε το 305, ακριβώς τη στιγμή γιανα δεχθεί τον ιδιοκτήτη του, που αποσύρθηκε ακριβώς σύμφωνα μετο πρόγραμμα, όντας ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας που οικειοθελώς εγκατέλειψε το αξίωμά του.[10] Λίγα χρόνια αργότερα μια ομάδα Ρωμαίων Συγκλητικών ήρθε στο ανάκτορο του Διοκλητιανού, ζητώντας από τον πρώην αυτοκράτορα να επιστρέψει στη Ρώμη καινα βοηθήσει την Αυτοκρατορία να ξεπεράσει αυξανόμενα πολιτικά προβλήματα. Ο Διοκλητιανός αρνήθηκε και ενώ τους έδειχνε τον κήπο του, τους είπε ότι δεν μπορούσε να αφήσει τον όμορφο κήπο του, που είχε δημιουργήσει μετα ίδια τουτα χέρια. Αυτή τουη χειρονομία έδειχνε ότι έμενε σταθερός στο λόγο τουνα αφήσει την πολιτική ζωή ύστερα από 21 χρόνια διοίκησης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίαςτο 476, το Σπαλάτουμ έγινε τμήμα της Ανατολικής Ρωμαϊκής, γνωστής και ως Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μεγάλωνε πολύ αργά ως πόλη-δορυφόρος των πολύ μεγαλύτερων Σαλώνων. Σήμερα το ανάκτορο αποτελεί τον ενδότερο πυρήνα της πόλης, ακόμη κατοικούμενο, με πλήθος καταστημάτων, αγορών, πλατειών με έναν αρχαίο Καθεδρικό του Αγίου Ντούγιε (πρώην μαυσωλείοτου Διοκλητιανού) χωμένο στους διαδρόμους καιτα πατώματα του παλιού ανακτόρου. Ως τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχε ποικίλη αλλά σημαντική πολιτική αυτονομία.
Την περίοδο 475-480 φιλοξενήθηκε στο παλάτι οΙούλιος Νέπως, ο τελευταίος αυτοκράτορας στηΔυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. ΟιΟστρογότθοι κατέκτησαν τα Σαλώνα μετην υπόλοιπη Δαλματία (493) αλλά ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α´την ανέκτησε (535-536). Οι Παννονοί Άβαροι κατέλαβαν και κατέστρεψαν τη Σαλώνα (639), οι Ρωμαίοι που επέζησαν δραπέτευσαν στα γειτονικά νησιά. Στις Δαλματικές ακτές εγκαταστάθηκαν Νότιοι ΣλάβοιΚροάτεςπου ήταν υποτελείς στον Χαχάνο των Αβάρων.[11]Οι Σαλωνίτες ανέκτησαν το 300ετές Παλάτι του Διοκλητιανού υπό την ηγεσία του Σεβήρου του Μεγάλου (650) που ήταν ασφαλές από τις Σλαβικές επιδρομές.[11]Ο αυτοκράτορας Κώνστας Β΄ τους επέτρεψε με διάταγμα να εγκατασταθούν στο Παλάτι αφού την ίδια εποχή ήταν σύμμαχοι των Βυζαντινών εναντίον των Άβαρων.[11]Ο ναός τουΔιός στοΣπλιτ αφιερώθηκε στην Παναγία, τα οστά του πολιούχου Αγίου Δόμνιου διασώθηκαν από τα ερείπια των Σαλώνων και τοποθετήθηκαν στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Δόμνιου σαν έδρα του αρχιεπισκόπου των Σαλώνων.[11] Μέχρι τηνΆλωση της Κωνσταντινούπολης (1204)τοΣπλιτ παρέμεινε στηΒυζαντινή αυτοκρατορία, το διοικούσε αρχικά τοΕξαρχάτο της Ραβένναςκαι κατόπιν ηΖαντάρ (751)[12]. Στο εσωτερικό δημιουργήθηκε ωστόσο το Δουκάτο της Κροατίας, την ίδια εποχή δημιουργήθηκε στους κατοίκους μια ανεξάρτητη διάλεκτος η Δαλματική που διαχωρίστηκε από τα Λατινικά. Ο Τόμισλαβ ίδρυσε το Βασίλειο της Κροατίας (925) στα εσωτερικά τουΣπλιτμε πρωτεύουσα τηΝιν, ήταν σύμμαχος του Βυζαντινού αυτοκράτορα απέναντι στονΣυμεών Α΄ της Βουλγαρίας[12]. Η άνοδος της αντίπαλης επισκοπής τουΝιν οδήγησε τον επίσκοπο Γρηγόριο σε προσπάθειες να επιβάλει τη Σλαβική γλώσσα στις θρησκευτικές τελετές. η Σύνοδος τουΣπλιτ ωστόσο (925) απαγόρευσε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα εκτός από τα Ελληνικά καιτα Λατινικά. ΤοΚαμπαναριότου Καθεδρικού Ναού του Αγίου Δομνίου κατασκευάστηκε και έγινε το σύμβολο της πόλης (1100), ο Άγιος Δόμνιος καθιερώθηκε ως οΠροστάτης και πολιούχος άγιοςτου Σπλιτ.
Η Μεσαιωνική περίοδος στη Δαλματική επαρχία τουΣπλιτ σημαδεύεται από τη μειούμενη ισχύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και από τον αγώνα των γειτονικών δυνάμεων, της Βενετικής Δημοκρατίας, του Βασιλείου της Κροατίας και (αργότερα) του Βασιλείου της Ουγγαρίας να καλύψουν το κενό εξουσίας. Η άφιξη των Κροατών τον 7ο αιώνα επηρέασε βαθειά την περιοχή. Η ενδοχώρα καιτα νησιά κατοικήθηκαν κατά κύριο λόγο από Κροάτες, που άρχισαν να επηρεάζουν την ίδια την πόλη. Το πρώιμο Μεσαιωνικό Κροατικό κράτος (αργότερα Βασίλειο της Κροατίας) ίδρυσε γειτονικές παραλιακές πόλεις (όπως το Ζίμπενικ) και περιέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της ενδοχώρας. ΤοΣπλιτ απέκτησε έναν αυξανόμενο Κροατικό χαρακτήρα, που είναι ορατός στην αρχιτεκτονική ( ιδιαίτερα των εκκλησιών ) στην πόλη καιτα περίχωρά της. Ο Ρωμανικός πληθυσμός της πόλης αναμειγνυόταν όλο και περισσότερο με τις γύρω μάζες. Η πόλη ενσωματώθηκε για πρώτη φορά πλήρως στο κράτος από τον Πέτρο Κρέζιμιρ Δ΄ το 1069 και πάλι το 1075 από το Δημήτριο Ζβόνιμιρ. Στο βορρά η Βενετική Δημοκρατία άρχισε να επηρεάζει τη Δαλματική περιοχή από το 10ο αιώνα, χρησιμοποιώντας την αυξανόμενη οικονομική της επιρροή γιανα αποκτήσει τον έλεγχο στα νησιά και τις παραλιακές πόλεις. Είχε τον έλεγχο της πόλης επί αρκετά διαστήματα, λόγω κυρίως της προσωρινής αδυναμίας του Κροατικού καιτου Ουγγρικού κράτους. Μετην παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το Βασίλειο της Κροατίας είχε ντε φάκτο κυριαρχία επί της πόλης, παραχωρώντας της σημαντική αυτονομία λόγω του φεουδαρχικού χαρακτήρα του κράτους. Το 1102 η Κροατία εξαναγκάστηκε σεμιαπροσωπική ένωσημετο Βασίλειο της Ουγγαρίας από τον Βασιλιά του Κόλομαν. Η πόλη εντούτοις διατήρησε το σημαντικό βαθμό ανεξαρτησίας της καιτο 1312 εξέδωσε δικούς της νόμους και νόμισμα.
Τον 9οκαιτον 10ο αιώνα επιτέθηκαν στοΣπλιτοι Ναρεντίνοι, μια νότια Σλαβική φυλή που αναγνώριζαν σαν κυρίαρχο τους τον βασιλιά της Κροατίας. Η πόλη συμμάχησε μετηΔημοκρατία της Βενετίας, οΔόγηςΠιέτρο Β΄ Ορσεόλοσεμια εντυπωσιακή ναυτική εκστρατεία υπέταξε τους Ναρεντίνους (998). Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β´ παραχώρησε στον Δόγη Ορσεόλο τον τίτλο του Δούκα της Δαλματίας. Αργότερα ο Βυζαντινός αυτοκράτορας επανάκτησε τον έλεγχο της Δαλματίας (1019), ο τίτλος του «Δούκα της Δαλματίας» φαίνεται ότι αποσύρθηκε από τους Βενετούς δόγηδες. Ο Κροάτης βασιλιάς Πέταρ Κρεσίμιρ Δ΄ κατέκτησε πολλές Δαλματικές πόλεις και νησιά και επεκτάθηκε μέχρι νότια στηΝερέτβα. Οι παραλιακές πόλεις της Δαλματίας που είχαν διατηρήσει την ανεξαρτησία τους δέχτηκαν την υποταγή τους στον βασιλιά της Κροατίας[12][13][14].
Μετον θάνατο του βασιλιά της Κροατίας Στεφάνου Β΄ ξέσπασε κρίση διαδοχής στο βασίλειο, οΛαδίσλαος Α΄ της Ουγγαρίας βρήκε την ευκαιρία να επέμβει.[15]Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και ανέκτησε το παλαιό Θέμα Δαλματίας.[13][16]Ο Αλέξιος Α΄ ασχολήθηκε αργότερα μετηνΑ΄ Σταυροφορίακαι παραχώρησε τη διοίκηση της Δαλματίας στον Δόγη της Βενετίας.[16]ΟΚολομάν της Ουγγαρίας αφού κατέκτησε το βασίλειο της Κροατίας (1105) διέλυσε τη συμμαχία τουμετη Δημοκρατία της Βενετίας και επιτέθηκε στις παραλιακές πόλεις της Δαλματίας. Η Ζαντάρ, τοΣπλιτ, καιηΤρόγκιρ αποφάσισαν να παραδοθούν αφού πρώτα ζήτησαν από τον Ούγγρο βασιλιά να σεβαστεί τα δικαιώματα τους, ο Κολομάν το δέχτηκε.[11]Οι πόλεις είχαν τοπική αυτονομία, δεν πλήρωναν φόρους, μπορούσαν να διαλέξουν τους δικούς τους κόμητες και αρχιεπισκόπους που τους επικύρωνε ο Ούγγρος βασιλιάς και επέλεγαν τον αρχιδικαστή τους. Τα κέρδη του εμπορίου τα μοίραζαν ο κόμης, ο αρχιεπίσκοπος καιο βασιλιάς, δεν μπορούσε να εισέλθει κανένας ξένος στην πόλη χωρίς την άδεια των κατοίκων. Τα δικαιώματα σεβάστηκαν οι βασιλείς της Ουγγαρίας αλλά υπήρχαν πολλά περιστατικά παραβιάσεων και βίας. Μετον θάνατο του Κολομάν (1116) ο Δόγης Ορντελάφο Φαλιέρ επέστρεψε από τη Σταυροφορία και κατέλαβε πολλές Δαλματικές πόλεις όπως η Βιογκράντ καιηΣίμπενικ. Ο Βενετός Δόγης ηττήθηκε και έπεσε σε μάχη όταν έκανε αντεπίθεση οΣτέφανος Β΄ της Ουγγαρίας (1117), τοΣπλιτ επανήλθε στην Ουγγρική κυριαρχία. Ο νέος Δόγης Ντομένικο Μικιέλ νίκησε ξανά σε αντεπίθεση τους Ούγγρους (1118) και επανάφερε τους Δαλματούς υπό Βενετική κυριαρχία. Την εποχή πουο Δόγης είχε εμπλακεί σε πόλεμο μετη Βυζαντινή αυτοκρατορία, ο Στέφανος Β΄ αντεπιτέθηκε, κατέκτησε τοΣπλιτκαιτο Τρόγκιρ χωρίς αντίσταση.
Μετην επιστροφή του Δόγη Μικιέλ (1127) εκδιώχθηκαν ξανά οι Ούγγροι, ο Δόγης της Βενετίας κατέστρεψε τη Βιογκράντ, ήταν η αγαπημένη πόλη των βασιλέων της Κροατίας πουτη χρησιμοποιούσαν σαν βάση απέναντι στη Βενετική Ζαντάρ.[11]Την περίοδο που ήταν βασιλιάς της Κροατίας ο Μπέλα Β΄ οι πόλεις παρέμειναν υπό την εξουσία της Δημοκρατίας της Βενετίας, ο διάδοχος του Γκέζα Β΄ (1141) επιτέθηκε στηΒοσνία, τοΣπλιτκαιη Τρόγκιρ αποδέχθηκαν την ηγεμονία του. Η Δημοκρατία της Βενετίας υπέστη μια σοβαρή ήττα, τα επόμενα 186 χρόνια δεν είχε καμιά εξουσία στο Σπλιτ. ΤοΣπλιτ επανήλθε στη Βυζαντινή κυριαρχία, οΜανουήλ Α΄ Κομνηνός ξεκίνησε εκστρατείες απέναντι στο Βασίλειο της Κροατίας (1151), οι Δαλματικές πόλεις υποτάχθηκαν στον αυτοκράτορα (1164). Ο Μανουήλ Α΄ πέτυχε στηΜάχη του Σίρμιουμια σημαντική νίκη απέναντι στο βασίλειο της Κροατίας και της Ουγγαρίας (1167), κατόπιν διέσπασε τη συμμαχία τουμετη Βενετία και έστειλε στηνΑδριατική Θάλασσα έναν στόλο με 150 πλοία. ΤοΣπλιτ παρέμεινε στους Βυζαντινούς μέχρι τον θάνατο του Μανουήλ Α΄ (1180), κατόπιν οΜπέλα Γ΄ της Ουγγαρίας επιτέθηκε με στόχο να ανακατακτήσει την πόλη. ΤοΣπλιτ παρέμεινε πιστό στους Βυζαντινούς σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Δαλματικές πόλεις, γι΄αυτό όταν κατακτήθηκε από τους Ούγγρους ο βασιλιάς τιμώρησε την πόλη και αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα παλιά της προνόμια.[11]Την 20ετία πουοΣιγισμούνδος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας βρέθηκε σε πόλεμο με τους Ανδεγαυούςπου κυβερνούσαν τοΒασίλειο της Νεαπόλεωςο Ανδεγαυός διεκδικητής Λαδίσλαος Α΄ της Νεαπόλεως πούλησε με 100.000 δουκάτα τα δικαιώματα τουστη Δαλματία. Η Δημοκρατία της Βενετίας εγκαταστάθηκε κατόπιν στο Σπλιτ (1420).[17]Ο πληθυσμός της πόλης ήταν στην πλειοψηφία του Κροατικός, ο λαός μιλούσε την Κροατική γλώσσα αλλά η αριστοκρατία των δασκάλων, των εμπόρων καιτων αξιωματούχων χρησιμοποιούσαν διαλέκτους της Τοσκάνης και της Βενετίας.[18]Η αυτονομία της πόλης σταδιακά εξασθένησε, την εξουσία ασκούσαν ένας πρίγκιπας και ένας καπετάνιος διορισμένοι από τη Βενετία.[19]ΤοΣπλιτ παρέμεινε η σημαντικότερη εμπορική πόλη-κράτος στους δρόμους προς τηνΟθωμανική αυτοκρατορία. ΣτοΣπλιτ γεννήθηκε ο εθνικός ποιητής των Κροατών Μάρκο Μάρουλιτς, έγραψε το εθνικό ποίημα Ιουδήθα (1501) με αναφορές στην Ιουδήθ καιτην Ολοφέρνη, το κορυφαίο ποίημα της Κροατικής λογοτεχνίας. Το ποίημα γράφτηκε στοΣπλιτκαι δημοσιοποιήθηκε στη Δημοκρατία της Βενετίας (1521).[20]Η ανάπτυξη οφέλησε μόνο την αριστοκρατία, η Βενετική κυριαρχία έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον γιατην πρόοδο του λαού.
Όταν διαλύθηκε η Δημοκρατία της Βενετίας (1797) τοΣπλιτ παραχωρήθηκε μετηΣυνθήκη του Κάμπο Φόρμιο στους Αψβούργους.[21]
Αυτή την περίοδο έγιναν στην πόλη μεγάλες επενδύσεις, κατασκευάστηκαν νέοι δρόμοι, τμήματα των αρχαίων οχυρώσεων κατεδαφίστηκαν καιη περιοχή τουΣπλιτ, το Βασίλειο της Δαλματίας, αποτέλεσε ξεχωριστή διοικητική μονάδα. Μετά τις επαναστάσεις του 1848 (Άνοιξη των λαών) ως αποτέλεσμα του ρομαντικού εθνικισμού, εμφανίστηκαν δύο παρατάξεις. Η μία ήταν η φιλοκροατική Ενωτική παράταξη, υπό το Λαϊκό Κόμμα και, σε μικρότερο βαθμό, το Κόμμα των Δικαιωμάτων, πουκαιτα δύο υποστήριζαν την ένωση της Δαλματίας μετην Κροατία-Σλαβονία, που ήταν υπό Ουγγρική διοίκηση. Η παράταξη αυτή ήταν ισχυρή στοΣπλιτ, που είχε ως έδρα της. Η άλλη παράταξη ήταν ηφιλο-Ιταλική αυτονομιστική (γνωστή επίσης ως ΄΄αλυτρωτική΄΄), πουοι πολιτικοί της στόχοι ποίκιλαν από αυτονομία μέσα στηνΑυστρο-Ουγγρική Αυτοκρατορία μέχρι πολιτική ένωση μετο Βασίλειο της Ιταλίας. Οι πολιτικές συμμαχίες στοΣπλιτ άλλαζαν μετον καιρό. Αρχικά οι Ενωτικοί καιοι Αυτονομιστές συμμάχησαν κατά του συγκεντρωτισμού της Βιέννης. Αργότερα, όταν ήρθε στο προσκήνιο το εθνικό ζήτημα, χώρισαν. Υπό την Αυστρία όμως μπορούμε γενικά να πούμε ότι τοΣπλιτ είχε ηρεμήσει. Οι μεγάλες εξεγέρσεις στην Ευρώπη το 1848 δεν κέρδισαν έδαφος στοΣπλιτκαιη πόλη δεν επαναστάτησε.
Μετά το τέλος τουΑ΄ Παγκοσμίου Πολέμουκαιτη διάλυση της Αυστρο-Ουγγαρίας η επαρχία της Δαλματίας, μαζί μετοΣπλιτ, αποτέλεσε τμήμα του Βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων ( Γιουγκοσλαβίας από το 1929 ). Καθώς τόσο ηΡιγιέκα όσο καιτοΖαντάρ, οι άλλες δύο μεγάλες πόλεις της ανατολικής ακτής της Αδριατικής, προσαρτήθηκαν από την Ιταλία, τοΣπλιτ έγινε το σημαντικότερο λιμάνι της Γιουγκοσλαβίας. Ο σιδηρόδρομος Λίκα, που συνέδεε το Σπλίτ μετην υπόλοιπη χώρα ολοκληρώθηκε το 1925. Τον Απρίλιο του 1941, μετά την εισβολή της Ναζιστικής Γερμανίαςστη Γιουγκοσλαβία, τοΣπλιτ καταλήφθηκε από την Ιταλία, στην οποία και προσαρτήθηκε τυπικά ένα μήνα αργότερα. Η Ιταλική κατοχή συνάντησε σθεναρή αντίσταση από τον Κροατικό πληθυσμό, καθώς τοΣπλιτ έγινε κέντρο του αντιφασιστικού κλίματος στη Γιουγκοσλαβία. Μόνο το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1941 δέκα αξιωματικοί της Ιταλικής φασιστικής κατοχής δολοφονήθηκαν από τους πολίτες. Το Σεπτέμβριο του 1943, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, η πόλη πέρασε προσωρινά υπό τον έλεγχο των μεραρχιών του Τίτο με χιλιάδες λαού να προσχωρούν εθελοντικά στους Παρτιζάνους του Στρατάρχη Γιόσιπ Μπροζ Τίτο ( το ένα τρίτο του πληθυσμού σύμφωνα με ορισμένες πηγές ). Λίγες βδομάδες όμως αργότερα οι Παρτιζάνοι αναγκάστηκαν να αποσυρθούν καθώς ηΒέρμαχτ έθεσε την πόλη υπό την εξουσία του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας. Οι τοπικοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι αρνήθηκαν να συμμετέχουν στο Ιταλικό πρωτάθλημα. ΗΗΝΚ Χάιντουκ καιη RNK Σπλιτ διέκοψαν τη δραστηριότητά τους και προσχώρησαν καιοι δύο στους Παρτιζάνους με όλο τους το προσωπικό όταν η Ιταλική συνθηκολόγηση τους έδωσε την ευκαιρία. Λίγο αργότερα η Χάιντουκ έγινε ο επίσημος ποδοσφαιρικός σύλλογος της κίνησης των Παρτιζάνων. Σεμια τραγική ροή των γεγονότων, εκτός από το βομβαρδισμό της από τις δυνάμεις του Άξονα, η πόλη βομβαρδίσθηκε επίσης από τους Συμμάχους, με εκατοντάδες νεκρούς. Οι Παρτιζάνοι κατέλαβαν τελικά την πόλη στις 26 Οκτωβρίου 1944 και την έκαναν προσωρινή πρωτεύουσα της Κροατίας. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1945 τοKriegsmarine (Γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό) εξαπέλυσε μια παράτολμη επιδρομή στο λιμάνι τουΣπλιτ, καταστρέφοντας το Βρετανικό καταδρομικό ΄΄ Δελχί ΄΄. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τοΣπλιτ αποτέλεσε τμήμα της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Κροατίας, συνταγματικά κυρίαρχης δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Την περίοδο αυτή η πόλη γνώρισε τη μεγαλύτερη οικονομική και δημογραφική έκρηξη. Ιδρύθηκαν δεκάδες εργοστάσια και εταιρείες καιο πληθυσμός της πόλης τριπλασιάστηκε. Η πόλη έγινε το οικονομικό κέντρο μιας περιοχής που ξεπερνούσε τα σύνορα της Κροατίας και πλημμύρισε από κύματα αγροτών μετοίκων από την υπανάπτυκτη ενδοχώρα που βρήκαν απασχόληση στη νεότευκτη βιομηχανία, τμήμα των μεγάλης κλίμακας βιομηχανοποίησης και επενδύσεων από την Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβική Κυβέρνηση. Η ναυπηγική βιομηχανία ήταν ιδιαίτερα επιτυχής καιη Γιουγκοσλαβία, μετα Κροατικά ναυπηγεία της, έγινε μία από τις κορυφαίες χώρες του κόσμου στον τομέα αυτό. Κατασκευάστηκαν επίσης πολλές εγκαταστάσεις αναψυχής με ομοσπονδιακή χρηματοδότηση, ιδιαίτερα για τους Μεσογειακούς Αγώνεςτου 1979, όπως το Στάδιο Πόλιουντ. Η πόλη έγινε επίσης το μεγαλύτερο επιβατικό και στρατιωτικό λιμάνι στη Γιουγκοσλαβία, στεγάζοντας το αρχηγείο του Γιουγκοσλαβικού Ναυτικού. Μεταξύ 1945 και 1990 η πόλη μεταμορφώθηκε και επεκτάθηκε καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο μέρος της ομώνυμης χερσονήσου. Την ίδια περίοδο πέτυχε ένα ακόμη αξεπέραστο ΑΕΠκαι επίπεδο απασχόλησης, ακόμη υψηλότερο από το σημερινό, μετατρεπόμενη σε σημαντική Γιουγκοσλαβική πόλη.
Όταν η Κροατία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της το 1991 τοΣπλιτ είχε μια μεγάλη φρουρά του Γιουγκοσλαβικού στρατού ( JNA( στρατολογημένη από όλη τη Γιουγκοσλαβία ) ) καθώς καιτο αρχηγείο και τις εγκαταστάσεις του Γιουγκοσλαβικού Πολεμικού Ναυτικού ( JRM ). Αυτό οδήγησε σεμια έντονη επί μήνες αντιπαράθεση μεταξύ του JNA και της Κροατικής Εθνοφρουράς καιτων αστυνομικών δυνάμεων, που εμπλέκονταν σποραδικά σε διάφορα επεισόδια. Το τραγικότερο από αυτά συνέβη στις 15 Νοεμβρίου 1991, όταν η φρεγάτα ΄΄ Σπλιτ ΄΄ του JRM βομβάρδισε μερικούς στόχους στην πόλη καιτα περίχωρά της. Οι ζημιές ήταν ασήμαντες αλλά υπήρξαν λίγες απώλειες. Βομβαρδίστηκαν τρεις γενικά τοποθεσίες : το κέντρο της παλιάς πόλης, το αεροδρόμιο καιμια ακατοίκητη περιοχή των λόφων πάνω από τα Καστέλι, ανάμεσα στο αεροδρόμιο καιτο Σπλιτ. Οι Ναύτες του JRM που αρνήθηκαν να πλήξουν τους Κροάτες αμάχους, οι περισσότεροι Κροάτες οι ίδιοι, κρατήθηκαν στις φυλακές των πλοίων. Ο JNA καιο JRM εκκένωσαν όλες τις εγκαταστάσεις τους στοΣπλιττον Ιανουάριο του 1992. Ακολούθησε η οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1990. Μετά το 2000 τοΣπλιτ ευνοήθηκε τελικά από τη συγκυρία και άρχισε πάλι να αναπτύσσεται εστιάζοντας στον τουρισμό. Από ένα απλώς μεταβατικό σημείο τοΣπλιτ είναι τώρα μείζων τουριστικός προορισμός της Κροατίας. Χτίζονται πολλά νέα ξενοδοχεία καθώς και νέα κτίρια κατοικιών και γραφείων. Πολλά νέα αναπτυξιακά προγράμματα έχουν αναβιώσει και κατασκευάζονται νέες υποδομές. Παράδειγμα τωνπιο πρόσφατων προγραμμάτων της πόλης είναι το Σπαλάντιουμ Αρένα, που κατασκευάστηκε το 2009.
Robert Adam (1764). Ruins of the palace of the Emperor Diocletian at Spalatro in Dalmatia. London: Robert Adam.
Andrew A. Paton (1849). "(Spalato)". Highlands and Islands of the Adriatic: Including Dalmatia, Croatia, and the Southern Provinces of the Austrian Empire. Vol. 1. Chapman and Hall.
Emily Anne Beaufort Smythe Strangford (1864). "Dalmatia (Spalato)". The eastern shores of the Adriatic in 1863. London: R. Bentley.
.jpg)
Σχετικά πολυμέσα
Ανκόνα, Ιταλία
Αντοφαγάστα, Χιλή
Βηρυτός, Λίβανος
Λος Άντζελες, 
Μοστάρ, Βοσνία 
Ντόβερ, Ηνωμένο Βασίλειο
Οδησσός, Ουκρανία
Οστράβα, Τσεχία
Πάτρα, Ελλάδα
Σμύρνη, Τουρκία
Τρόντχαϊμ, Νορβηγία
Μπαντάρ Λαμπούνγκ, Ινδονησία
Μπέιτ Σεμές, Ισραήλ
Τσέτινιε, Μαυροβούνιο
Σαρλότενμπουργκ-Βίλμερσντορφ, Γερμανία
Κόκμπερν, Αυστραλία
Γκλάντσαξε, Δανία
Βελένιε, Σλοβενία
