ΟΜπέλα Γ' (ουγγρικά: III. Béla, κροατικά: Bela III, σλοβακικά: Belo III· περ. 1148 – 23 Απριλίου 1196) ήταν Βασιλιάς της Ουγγαρίας και της Κροατίας μεταξύ 1172 και 1196. Ήταν ο δεύτερος γιος του βασιλιά Γκέζα Β'και της συζύγου τουΕυφροσύνης του Κιέβου, κόρης τουΜστισλάβ Α΄ μεγάλου πρίγκιπα του Κιέβου. Γύρω στο 1161 ο Γκέζα παραχώρησε στον Μπέλα ένα δουκάτο, που περιλάμβανε την Κροατία, την κεντρική Δαλματίακαι πιθανώς τοΣίρμιο. Σύμφωνα μεμια συνθήκη ειρήνης μεταξύ του μεγαλύτερου αδελφού τουΣτέφανου Γ', που διαδέχθηκε τον πατέρα τους το 1162, καιτου Βυζαντινού Αυτοκράτορα Μανουήλ Α' Κομνηνού, ο Μπέλα μετακόμισε στην Κωνσταντινούπολη το 1163. Μετονομάστηκε σεΑλέξιοςκαιο αυτοκράτορας του παραχώρησε το νεοσύστατο ανώτερο αυλικό τίτλοδεσπότηςκαιτον αρραβώνιασε μετην κόρη τουΜαρία. Η πατρική κληρονομιά του Μπέλα προκάλεσε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ της Βυζαντινής ΑυτοκρατορίαςκαιτουΒασιλείου της Ουγγαρίας μεταξύ 1164 και 1167, επειδή ο Στέφανος Γ' προσπάθησε να εμποδίσει τους Βυζαντινούς να αναλάβουν τον έλεγχο της Κροατίας, της Δαλματίας καιτου Σίρμιου. Ο Μπέλα-Αλέξιος, που ορίστηκε διάδοχος του αυτοκράτορα Μανουήλ το 1165, έλαβε μέρος σε τρεις βυζαντινές εκστρατείες κατά της Ουγγαρίας. Ο αρραβώνας τουμετην κόρη του αυτοκράτορα διαλύθηκε μετά τη γέννηση του αδερφού της Αλέξιουτο 1169. Ο αυτοκράτορας αποστέρησε τον Μπέλα από τον υψηλό τίτλο του, δίνοντάς τουτον κατώτερο βαθμό τουκαίσαρα.
Ο Στέφανος Γ' πέθανε στις 4 Μαρτίου 1172 και ο Μπέλα αποφάσισε να επιστρέψει στην Ουγγαρία. Πριν από την αναχώρησή του δεσμεύτηκε ότι δενθα πολεμούσε ποτέ κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Παρόλο πουοι Ούγγροι ιεράρχες και άρχοντες ανακήρυξαν ομόφωνα τον Μπέλα βασιλιά, ο Λουκάς, Αρχιεπίσκοπος τουΈστεργκομ αντιτάχθηκε στη στέψη του λόγω της υποτιθέμενης σιμωνίαςτου. Τελικά, ο Αρχιεπίσκοπος της Κάλοτσα τον έστεψε βασιλιά στις 18 Ιανουαρίου 1173, μετην έγκριση τουΠάπα Αλέξανδρου Γ'. Ο Μπέλα πολέμησε μετο μικρότερο αδερφό του Γκέζα, τον οποίο κράτησε αιχμάλωτο για περισσότερο από μια δεκαετία. Εκμεταλλευόμενος τις εσωτερικές συγκρούσεις στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Μανουήλ ο Μπέλα κατέλαβε ξανά την Κροατία, τη Δαλματία καιτο Σίρμιο μεταξύ 1180 και 1181. Κατέλαβε το Πριγκιπάτο της Γαλικίαςτο 1188, αλλά το έχασε μέσα σε δύο χρόνια.
Βρήκε ευκαιρία μετην αναστάτωση που ακολούθησε τον θάνατο του Μανουήλ Α' και κατέλαβε την Κροατία (1180-1181). Επίσης καιτο πριγκιπάτο της Γαλικίας (Halych) το 1188 για δύο όμως έτη.
Ο Μπέλα προώθησε τη χρήση γραπτών πηγών κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Ουγγρικά χρονικά ήδη του 14ου αιώνα αναφέρουν μάλιστα ότι ήταν υπεύθυνος γιατην ίδρυση του Βασιλικού Δικαστηρίου. Το βασιλικό παλάτι που έχτισε στοΈστεργκομ ήταν το πρώτο δείγμα γοτθικής αρχιτεκτονικήςστηνΚεντρική Ευρώπη. Ήταν ο πλουσιότερος Ευρωπαίος μονάρχης της εποχής του, σύμφωνα με ένα κατάλογο των εσόδων του, αλλά η αξιοπιστία του καταλόγου αμφισβητείται.
Ο Μπέλα ήταν ο δεύτερος γιος τουΓκέζα Β΄ της Ουγγαρίαςκαι της συζύγου τουΕυφροσύνης του Κιέβου. Η ημερομηνία γέννησής τουδεν έχει καταγραφεί.[1][2]Οι μελέτες των οστών του δείχνουν ότι πέθανε το 1196 σε ηλικία περίπου 49 ετών, επομένως πρέπει να γεννήθηκε γύρω στο 1148.[2]
Η αναφορά του σύγχρονού τουΙωάννη Κίνναμουστην «επικράτεια πουο πατέρας του, ενώ ζούσε, είχε κατανείμει»[3] στον Μπέλα δείχνει ότι ο Γκέζα Β΄ παραχώρησε μια ξεχωριστή επικράτεια κατά το έθιμο στον μικρότερο γιοτου.[3]Η πατρική κληρονομιά του Μπέλα περιλάμβανε σίγουρα το κεντρικό τμήμα της Δαλματίας, (που περιλάμβανε τοΣίμπενικ, τοΣπλιτκαιτοΤρόγκιρ, που είχαν αποδεχτεί την επικυριαρχία των Βασιλέων της Ουγγαρίας για δεκαετίες), επειδή ο Κίνναμος ανέφερε την επαρχία «ως κληρονομιά του Μπέλα»[4][5][6][7]. Οι ιστορικοί Φέρεντς ΜακκαιΓκιούλα Μόραβτσικ συμφωνούν ότι ο Μπέλα έλαβε επίσης την Κροατία από τον πατέρα του.[8]ΤοαντοΣίρμιο ήταν επίσης μέρος της κληρονομιάς του ή αντο απέκτησε μόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του υπόκειται σε επιστημονικές συζητήσεις.[5][7][9][10] Σύμφωνα μετον ιστορικό Ουώρεν Τρέντγκολντ η κληρονομιά του Μπέλα περιλάμβανε επίσης τηΒοσνία.[10]Η ακριβής ημερομηνία της παραχώρησης του Γκέζα Β΄ δεν μπορεί να προσδιοριστεί, αλλά σύμφωνα μετον Mακο Μπέλα φαίνεται ότι έλαβε το δουκάτο του γύρω στο 1161.[5]
Τον Γκέζα Β', που πέθανε στις 31 Μαΐου 1162, διαδέχθηκε ο πρωτότοκος γιος τουΣτέφανος Γ'.[11]Ο Στέφανος Γ' φαίνεται να είχε εγκρίνει την κατοχή του δουκάτου από τον Μπέλα, επειδή ο Κίνναμος αναφέρεται στη χώρα που «προ πολλού είχε παραχωρηθεί[12]στον Μπέλα από τον Γκέζα καιτον Στέφανο.[13] Λίγο μετά την άνοδό τουστον θρόνο ο Στέφανος Γ' εκδιώχθηκε από τους θείους τουΛαδίσλαο Β'καιΣτέφανο Δ'.[13][14]Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός, υποστήριξε την κατάληψη της εξουσίας από τους θείους, αλλά ο Στέφανος Γ' επέστρεψε στην Ουγγαρία και ανέκτησε το στέμμα τουμετη βία στα μέσα του 1163.[10]Ο Μπέλα πιθανότατα παρέμεινε ουδέτερος κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης του αδελφού τουμε τους θείους τους, επειδή δεν υπάρχει καμία αναφορά γιατη δράση τουτο 1162 και το 1163.[13]
Το 1163 ο Αυτοκράτορας Μανουήλ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης μετον Στέφανο Γ', μετην οποία αποκήρυξε την υποστήριξή του προς τους αντιπάλους του.[13][15]Σε αντάλλαγμα ο Στέφανος Γ' συμφώνησε να στείλει τον Μπέλα στην Κωνσταντινούπολη καινα επιτρέψει στους Βυζαντινούς να καταλάβουν το δουκάτο του.[7][9]Ο Αυτοκράτορας υποσχέθηκε επίσης ότι θα αρραβωνιάσει την κόρη τουΜαρίαμετον Μπέλα.
«Όταν [ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄] ήρθε [στοΒελιγράδι] και συνειδητοποίησε ότι τότε ήταν αδύνατο [γιατον Στέφανο Δ΄] να κυβερνήσει τη χώρα των Ούγγρων (γιατί ήδη είχαν εγκαταστήσει βιαστικά ξανά τον [Στέφανο Γ΄] γιοτου [Γκέζα Β΄]), στράφηκε σε κάτι άλλο. Όπως είπε, ήθελε με όλες του τις δυνάμεις να διεκδικήσει την Ουγγαρία, που βρισκόταν εν μέσω των δυτικών εθνών. Ως εκ τούτου σκόπευε να ενώσει σε γάμο τον Μπέλα, που ήταν γιος του [Γκέζα Β΄] μετά τον [Στέφανο Γ΄], μετη δική του κόρη Μαρία».
Ο Αυτοκράτορας Μανουήλ έστειλε τονσεβαστό Γεώργιο Παλαιολόγο να συνοδεύσει τον Μπέλα στηΒυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο Μπέλα έφτασε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στα τέλη του 1163.[17] Μετονομάστηκε Αλέξιος και έλαβε τον τίτλο τουδεσπότη («άρχοντα»), που μόνο οι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν μέχρι τότε.[18][19] Τότε ανακοινώθηκε επίσης επίσημα ο αρραβώνας του Μπέλα μετην κόρη του αυτοκράτορα.[17]
Ο Στέφανος Γ' εισέβαλε στοΣίρμιοτο καλοκαίρι του 1164.[20][21]Ο Αυτοκράτορας Μανουήλ οδήγησε τον στρατό του εναντίον του, δηλώνοντας ότι έφτασε «όχι γιανα πολεμήσει τους Ούγγρους, αλλά γιανα ανακτήσει τηγητουγιατον Μπέλα»[12], σύμφωνα μετον Kίνναμο[21]. Ο Μπέλα-Αλέξιος —μαζί μετον θείο του Στέφανο Δ' καιτον μακρινό συγγενή τους Στέφανο Καλαμάνο— συνόδευσαν τον αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της εκστρατείας.[22]Σε λίγο μια νέα συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε, αναγκάζοντας για άλλη μια φορά τον Στέφανο Γ' να εγκαταλείψει το δουκάτο του Μπέλα.[10][23] Βυζαντινός στρατός κατέλαβε το Σίρμιο, που οργανώθηκε σε βυζαντινό θέμα ή περιοχή.[24]
Ο Στέφανος Γ' εξαπέλυσε μια νέα εισβολή κατά του Σίρμιου την άνοιξη του 1165.[23][25]Ο Αυτοκράτορας Μανουήλ διεύθυνε την αντεπίθεση καιο Μπέλα τον συνόδευσε ξανά.[26]Οτανο αυτοκρατορικός στρατός ανακατέλαβε τοΖίμονι (σημερινό Ζέμουν της Σερβίας) ο Μπέλα έπεισε τον αυτοκράτορα να απαγορεύσει την εκτέλεση των Ούγγρων στρατιωτών που αιχμαλωτίστηκαν στο φρούριο. Βυζαντινός στρατός κατέλαβε καιτη Δαλματία.[26] Ακολούθησε μια νέα συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Στεφάνου Γ' καιτου Αυτοκράτορα Μανουήλ, που επιβεβαίωσε την επικυριαρχία του αυτοκράτορα στο πρώην δουκάτο του Μπέλα.[27]Η Δαλματία καιη Βοσνία σύντομα έγιναν βυζαντινά θέματα.[26]
Ο Αυτοκράτορας Μανουήλ ανακήρυξε πανηγυρικά διαδόχους τουτην κόρη τουκαιτον Μπέλα-Αλέξιο και ανάγκασε τους προύχοντες του Βυζαντίου να τους ορκιστούν πίστη το φθινόπωρο του 1165.[26][28] Μόνο ο ξάδερφος του αυτοκράτορα Ανδρόνικος Κομνηνός τόλμησε να καταδικάσει αυτή την πράξη, ρωτώντας: «Τι τρέλα είναι αυτή του αυτοκράτορα να θεωρεί κάθε Ρωμαίο ανάξιο γιατο νυφικό κρεβάτι της κόρης του, να διαλέγει πριν από όλους αυτό τον ξένο και παρείσακτο για αυτοκράτορα των Ρωμαίων καινα κάθεται πάνω απ' όλους μας ως άρχοντας;»,[29] σύμφωνα μετον σχεδόν σύγχρονό τουΝικήτα Χωνιάτη.[26]Ο Μπέλα-Αλέξιος συμμετείχε στη Σύνοδο των Βλαχερνών το 1166, μαζί μετον Αυτοκράτορα Μανουήλ καιτονΟικουμενικό ΠατριάρχηΛουκά Χρυσοβέργη.[30]Την άνοιξη του 1166 ο Μπέλα-Αλέξιος συνόδευσε τονπρωτοστράτοραΑλέξιο Αξούχο, που οδήγησε ένα βυζαντινό στρατό εναντίον της Ουγγαρίας σε αντίποινα γιαμια νέα ουγγρική εισβολή στο Σίρμιο.[31]Στις 11 Απριλίου 1166, ανκαιο Μπέλα-Αλέξιος καιη αρραβωνιαστικιά του είχαν συγγένεια μεταξύ τους, ο Αυτοκράτορας Μανουήλ επικύρωσε μια απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη, που ανέφερε ότι οι γάμοι μεταξύ συγγενών ως έβδομου βαθμού ήταν άκυροι.[32]Ο Μανουήλ μάλιστα πρότεινε γάμο μεταξύ της κόρης του (της αρραβωνιαστικιάς του Μπέλα-Αλέξιο) καιτου νέου Βασιλιά της ΣικελίαςΓουλιέλμου Β΄το φθινόπωρο του 1166.[31]
Ένας νέος πόλεμος ξέσπασε μεταξύ της Ουγγαρίας και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1167, επειδή ο Μπέλα-Αλέξιος «διεκδίκησε το βασίλειο»[33]του αδελφού του, σύμφωνα μετον σύγχρονό τους Ράχεβιν.[34]Ο Ερρίκος του Μύγκελν έγραψε επίσης ότι πολλοί Ούγγροι προσχώρησαν και υπηρέτησαν τον στρατό του Μπέλα-Αλέξιου, δηλώνοντας ότι «το Βασίλειο της Ουγγαρίας ανήκε δικαιωματικά σε αυτόν».[35] Στις 8 Ιουλίου 1167 ο Βυζαντινός στρατός εξολόθρευσε τα Ουγγρικά στρατεύματα στηΜάχη του Σίρμιου.[34][36] Υπεγράφη συνθήκη ειρήνης, που έβαλε τέλος στην περίοδο των πολέμων μεταξύ της Ουγγαρίας και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και επιβεβαίωσε την κυριαρχία της δεύτερης στην κεντρική Δαλματία, τη Βοσνία καιτο Σίρμιο.[36]
Η σύζυγος του Αυτοκράτορα Μανουήλ Μαρία της Αντιόχειας γέννησε ένα γιοπου ονομάστηκε Αλέξιος στις 14 Σεπτεμβρίου 1169.[37][38]Ο αυτοκράτορας διέλυσε τον αρραβώνα της κόρης τουμετον Μπέλα-Αλέξιο, [37]του αφαίρεσε επίσης τον τίτλο τουδεσπότη αλλά του έδωσε τον κατώτερο βαθμό τουκαίσαρα.[37][39]Την άνοιξη του 1170 ο Μπέλα-Αλέξιο παντρεύτηκε την κουνιάδα του αυτοκράτορα Αγνή της Αντιόχειας.[37][39]Το ζευγάρι πήγε για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους[39]καιστηνΙερουσαλήμ δώρησαν 10.000 βυζαντινά στους Ιωαννίτες Ιππότες ως αποζημίωση γιατη φιλοξενία τους.[39][40]Στο καταστατικό της επιχορήγησης ο Μπέλα-Αλέξιος αυτοχαρακτηρίζεται ως «Αρχοντας Α., Δούκας της Ουγγαρίας, της Δαλματίας και της Κροατίας», αγνοώντας τον τίτλο πουτου είχε πρόσφατα απονείμει ο αυτοκράτορας.[37]
Ο αδελφός του Μπέλα Στέφανος Γ' πέθανε στις 4 Μαρτίου 1172.[41][42]Ο Aρνολντ τουΛύμπεκ, που έμενε στοΈστεργκομ, κατέγραψε μια φήμη ότι ο Στέφανος είχε δηλητηριαστεί από τους υποστηρικτές του Μπέλα, αλλά καμία άλλη πηγή δεν επαληθεύει αυτή τη φήμη.[43][39]Η χήρα του Στέφανου Γ'Αγνή έφυγε από την Ουγγαρία, ανκαι ήταν έγκυος, όταν πέθανε ο σύζυγός της.[44]Μια ουγγρική αντιπροσωπεία επισκέφτηκε τον Αυτοκράτορα Μανουήλ καιτον Μπέλα στηΣερδική (σημερινή Σόφια της Βουλγαρίας)[44][36]και απαίτησε «να τους σταλεί ο Μπέλα ως βασιλιάς», επειδή «η αρχή της δικαιοσύνης έδειχνε αυτόν» μετά τον θάνατο του αδελφού του[45], σύμφωνα μετον Κίνναμο.[44][36]Ο Κίνναμος αναφέρει επίσης ότι ο αυτοκράτορας Μανουήλ έκανε τον Μπέλα βασιλιά όταν του «ορκίσθηκε να τηρεί για όλη τη διάρκεια της ζωής του οτιδήποτε θα ήταν ωφέλιμο» γιατον αυτοκράτορα και τους Βυζαντινούς. Μια επιστολή που γράφτηκε από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελοτο 1196 αναφέρει ότι την ίδια στιγμή ο Μπέλα υποσχέθηκε ότι δενθα υποστήριζε ποτέ τους Σέρβους αν πολεμούσαν εναντίον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.[44]
Ο Μπέλα καιη γυναίκα του έφτασαν στοΣέκεσφεχερβαρστα τέλη Απριλίου ή στις αρχές Μαΐου.[46]Ο Μπέλα εξελέγη ομόφωνα βασιλιάς από τους "προύχοντες του Ουγγρικού βασιλείου", σύμφωνα μεμια επιστολή που έγραψε οΠάπας Αλέξανδρος Γ΄το 1179.[47] Ωστόσο η στέψη του καθυστέρησε, επειδή ο Λουκάς, Αρχιεπίσκοπος του Έστεργκομ, αρνήθηκε νατην κάνει.[46]Ο αρχιεπίσκοπος κατηγόρησε τον βασιλιά γιασιμωνία, επειδή είχε δώσει έναν πολύτιμο μανδύα στον εκπρόσωπο του.[48][49] Σύμφωνα μεμια επιστημονική θεωρία ο Αρχιεπίσκοπος Λουκάς φοβόταν επίσης ότι η επιρροή των «σχισματικών» θα αυξανόταν υπό την κυριαρχία του Μπέλα.[47][42][49] Ωστόσο η πλειονότητα των βαρόνων καιτων ιεραρχών παρέμεινε πιστή στον Μπέλα.[50][51]Ο Μπέλα ζήτησε τη βοήθεια της Αγίας Έδρας εναντίον του Αρχιεπισκόπου Λουκά.[48] Κατόπιν αιτήματος τουο Πάπας Αλέξανδρος Γ' εξουσιοδότησε τον Αρχιεπίσκοπο της Kάλοτσα να χρίσει τον Μπέλα βασιλιά καινα «τοποθετήσει το στέμμα στο κεφάλι του»[52]. Η στέψη του Μπέλα έγινε στις 18 Ιανουαρίου 1173.[41] Εξέδωσε καταστατικό που επιβεβαίωνε το δικαίωμα των αρχιεπισκόπων του Έστεργκομ να στέφουν τους Ούγγρους μονάρχες.[53]Η ενοποίηση των λεγόμενων «Ελληνικού» και «Λατινικού» στέμματος στο Ιερό Στέμμα της Ουγγαρίας φαίνεται ότι συνέβη κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.[54]
Ο Αρχιεπίσκοπος Λουκάς έπεσε στη δυσμένεια του Μπέλα και αγνοήθηκε από αυτόν στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του.[55] Αντί γιατον Λουκά ο Αρχιεπίσκοπος της Kάλοτσα βάφτισε τον πρωτότοκο γιοτου Μπέλα, τονΕμερικ, το 1174. Ωστόσο η τέλεση μυστηρίων γιατα μέλη της βασιλικής οικογένειας ήταν πάντα έργο των αρχιεπίσκοπων του Έστεργκομ.[55] Σύμφωνα με ένα χρονικό της Βοημίας (Continuatio Gerlaci abbatis Milovicensis) ο Μπέλα φυλάκισε τον μικρότερο αδελφό του Γκέζα, αλλά αυτός δραπέτευσε από τη φυλακή και κατέφυγε στην Αυστρία το 1174 ή το 1175.[52][56]Ο βασιλικός δικαστής του Στέφανου Γ' Λέρνιτς ακολούθησε τον Γκέζα.[57] Όταν οΕρρίκοςΓιασόμιργκοτ, Δούκας της Αυστρίας, αρνήθηκε να εκδώσει τον Γκέζα ο Μπέλα ξεκίνησε ληστρικές επιδρομές στην Αυστρία, μαζί μετονΣομπιέσλαφ Β΄, Δούκα της Βοημίας.[58]Εντω μεταξύ ο Μπέλα έστειλε ενισχύσεις στον Αυτοκράτορα Μανουήλ γιανατον βοηθήσει στον αγώνα του εναντίον τωνΣελτζούκων, αλλά οι ενωμένες δυνάμεις τους ηττήθηκαν στηΜάχη του Μυριοκέφαλου στις 17 Σεπτεμβρίου 1176.[59][60][61]
Ο Γκέζα προσπάθησε να πείσει τον Σομπιέσλαφ Β΄ της Βοημίας νατον βοηθήσει να συναντήσει τονΦρειδερίκος Α΄, Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αλλά εκείνος συνέλαβε τον Γκέζα καιτον παρέδωσε στον Μπέλα το 1177.[59][58]Ο Μπέλα φυλάκισε για άλλη μια φορά τον αδερφό τουκαι έθεσε επίσης τη μητέρα τους Ευφροσύνη υπό περιορισμό.[59][58]Σε αντίποινα γιατον ρόλο του Σομπιέσλαφ στη σύλληψη του Γκέζα ο Αυτοκράτορας Φρειδερίκος τον εκθρόνισε και διόρισε στη θέση του δούκα ένα άλλο μέλος της δυναστείας των Πρεμυσλιδών, τονΦρειδερίκο. Ο Αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας διέταξε τον νέο Δούκα της Αυστρίας Λεοπόλδο Ε'να εισβάλει στη Βοημία.[58]Ο Μπέλα παρενέβη άμεσα, απειλώντας τον Λεοπόλδο Ε' με εισβολή, αναγκάζοντάς τοννα εγκαταλείψει τη Βοημία.[62]
Ο επί χρόνια ευνοούμενος του Μπέλα ο Ανδρέας, Αρχιεπίσκοπος της Kάλοτσα, τον προσέβαλε γύρω στο 1178. Ο Μπέλα αποστέρησε αμέσως αυτόν καιτον υποστηρικτή του, τον Πρόεδρο του Θησαυροφυλακείου τουΣέκεσφεχερβαρ από τα αξιώματά τους και κατάσχεσε τα έσοδα του Αρχιεπισκόπου.[63][64]Ο Πάπας Αλέξανδρος Γ' επέβαλε στον Μπέλα εκκλησιαστικές κυρώσεις, αλλά αυτός συμφιλιώθηκε μετον Αρχιεπίσκοπο Λουκά τουΈστεργκομ, ο οποίος τον συγχώρησε και αφόρισε τον Ανδρέα της Kάλοτσα.[64]Η σύγκρουση έληξε με ένα συμβιβασμό μετη μεσολάβηση της Αγίας Έδρας: Ο Ανδρέας ζήτησε από τον Μπέλα νατου δώσει χάρη καιο Μπέλα τον επανέφερε στη θέση του αρχιεπισκόπου.[63]
Μετά από πρόσκληση του Μπέλα ήρθαν κιστερκιανοί μοναχοί από τη Γαλλία και ίδρυσαν νέα κιστερκιανά αβαεία στο Εγκρες, τοΖιρκ, το Σέντγκοταρντ καιτο Πίλις μεταξύ 1179 και 1184.[65]Τη δεκαετία του 1180 ο Μπέλα ξεκίνησε την οικοδόμηση ενός υψηλού βασιλικού κάστρου και ενός νέου καθεδρικού ναού στο Έστεργκομ.[63] Ωστόσο σχεδόν συνεχώς περιόδευε ανά τη χώρα. Σύμφωνα μεμια επιγραφή σε ένα πλίνθο που βρέθηκε στοΜπούλκεσι (σημερινό Μαγκλίτς της Σερβίας) ο Μπέλα υποστήριξε το βάπτισμα ενός Γερμανού "φιλοξενούμενου εποίκου" σε αυτό το χωριό.[66][67]
Η σφραγίδα του Μπέλα Γ΄
Στην αυτοκρατορική αυλή της Κωνσταντινούπολης ο Μπέλα έμαθε τη σημασία μιας καλά οργανωμένης διοίκησης.[68] Σύμφωνα μετοΕικονογραφημένο Χρονικό «εισήγαγε την ίδια μορφή αντιμετώπισης αναφορών όπως συνηθιζόταν στη ρωμαϊκή και αυτοκρατορική αυλή»,[69]που υποδηλώνει ότι η Βασιλική Καγκελαρία άρχισε να λειτουργεί ως ξεχωριστό γραφείο επί της βασιλείας του. Εδωσε έμφαση στη σημασία των γραπτών αρχείων, επιβάλλοντας το 1181 την έκδοση ενός καταστατικού χάρτη για όλες τις συναλλαγές που πραγματοποιούντο παρουσία του.[70][68][71]
Ο Αυτοκράτορας Μανουήλ Α' πέθανε στις 24 Σεπτεμβρίου 1180.[72] Μέσα σε έξι μήνες ο Μπέλα είχε αποκαταστήσει την επικυριαρχία τουστηΔαλματία, αλλά δεν υπάρχουν λεπτομερείς αναφορές της εποχής γιατα γεγονότα.[73][74][75]Οι πολίτες τουΣπλιτ «επέστρεψαν στην ουγγρική κυριαρχία»[76] αμέσως μετά τον θάνατο του Μανουήλ, σύμφωνα μετον Θωμά τον Αρχιδιάκονο του 13ου αιώνα. ΤοΖάνταρ αποδέχτηκε επίσης την επικυριαρχία του Μπέλα στις αρχές του 1181.[77]Ο ιστορικός ΤζωνΒ. Α. Φάιν γράφει ότι ο Μπέλα ανέκτησε την επικυριαρχία της Δαλματίας «όπως φαίνεται αναίμακτα καιμε αυτοκρατορική συναίνεση», επειδή οι Βυζαντινές αρχές προτιμούσαν να κυβερνά την επαρχία ο Μπέλα παρά ηΔημοκρατία της Βενετίας.[73]
Οι λεπτομέρειες της ανακατάκτησης του Σιρμίου είναι επίσης ασαφείς.[78]ΟΑνδρόνικος Κομνηνός κατηγόρησε τη μητέρα του νεαρού Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αλεξίου Β' ότι υποκινούσε τον Μπέλα —τον κουνιάδο της— να λεηλατήσει την περιοχή τουΒελιγραδίουκαιτου Μπάραντς (σημερινό Μπρανίτσεβο της Σερβίας) τον Μάιο του 1182, υπονοώντας ότι ο Μπέλα είχε τότε κατέλαβε το Σίρμιο.[78]Τον ίδιο μήνα ο Ανδρόνικος Κομνηνός αιχμαλώτισε τη Χήρα Αυτοκράτειρα καιτη δολοφόνησε μέσα στο έτος αυτό.[79][80] Εκμεταλλευόμενος την αναδυόμενη αναρχία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ο Μπέλα προχώρησε μέχρι τηΝιςκαιτη Σερδική το πρώτο μισό του 1183.[81]Στη δεύτερη άρπαξε το φέρετρο που περιείχε τα λείψανα του Αγίου Ιωάννη της Ρίλακαι διέταξε «να μεταφερθεί με μεγάλες τιμές στη χώρα τουκαινα κατατεθεί με τιμή στην εκκλησία»[82]του Έστεργκομ, σύμφωνα μετονΒίο από τον Πρόλογο της Σόφιαςτου Αγίου.[80]Ο Mακ γράφει ότι ο Μπέλα αποσύρθηκε από τις περιοχές νότια του Δούναβη, αλλά ο ιστορικός Πωλ Στέφενσον αναφέρει ότι ο Μπέλα διατήρησε αυτά τα εδάφη.[80][83]
Ο Ανδρόνικος Κομνηνός δολοφόνησε τον Αυτοκράτορα Αλέξιο Β' στα τέλη του 1183.[83]Ο σύγχρονός τουΕυστάθιος της Θεσσαλονίκης γράφει ότι οι αντίπαλοι του Ανδρόνικου έστειλαν επιστολές σε πολλούς μονάρχες, συμπεριλαμβανομένου του Μπέλα Γ΄, προτρέποντάς τους να επιτεθούν στον Ανδρόνικο.[84] Σύμφωνα μετον Ανσμπερτ και άλλους δυτικοευρωπαίους χρονικογράφους ο Μπέλα εισέβαλε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στις αρχές του 1185.[84] Μετά την πτώση του Ανδρόνικου Α' τον Σεπτέμβριο ο Μπέλα υπέγραψε συνθήκη ειρήνης μετον νέο Αυτοκράτορα Ισαάκιο Β' Άγγελο, που[91] παντρεύτηκε την κόρη του Μπέλα Μαργαρίτακαι αυτός του παραχώρησε τις περιοχή της Νις καιτου Μπάραντς ως προίκα της κόρης του.[85][86]Μετην ευκαιρία αυτή επιστράφηκαν στη Σερδική καιτα λείψανα του Αγίου Ιωάννη της Ρίλα.[85]Ο Μπέλα παντρεύτηκε τηΜαργαρίτα της Γαλλίας, αδερφή τουΦιλίππου Β' της Γαλλίας, το καλοκαίρι του 1186.[87]
Ίδρυση του Αβαείου Σέντγκοταρντ. Πίνακας του Στέφαν Ντορφμάιστερ (περίπου 1795)
ΟΌριο Μαστροπιέρο, Δόγης της Βενετίας, πολιόρκησε το Ζαντάρ το 1187, αλλά ο Βενετσιάνικος στόλος δεν μπόρεσε να καταλάβει την καλά οχυρωμένη πόλη.[88]ΟΒλαντίμιρ Β΄ Γιαροσλάβιτς, Πρίγκιπας του Χάλιτς (Γαλικίας, κατέφυγε στην Ουγγαρία στα τέλη του 1188, επειδή οιβογιάροιτου είχαν επαναστατήσει.[89]ΟΡόμαν ο Μστισλάβιτς, Πρίγκιπας του Βλαντίμιρ της Βολινίας, σύντομα κατέλαβε το Χάλιτς αλλά ο Μπέλα εισέβαλε στο Πριγκιπάτο καιτον έδιωξε.[89][90] Αντί να επαναφέρει τον Βλαντιμίρ Γιαροσλάβιτς στην προηγούμενη θέση του, ο Μπέλα τον φυλάκισε και παραχώρησε τον έλεγχο του Χάλιτς στον μικρότερο γιοτουΑνδρέα.[91][92] Ως ένδειξη της κατάκτησής τουο Μπέλα αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς της Γαλικίας.[91]
Το καλοκαίρι του 1189 Γερμανοί σταυροφόροι βάδισαν μέσω της Ουγγαρίας υπό τις διαταγές τουΦρειδερίκου Α', Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.[93]Ο Μπέλα καλωσόρισε τον Φρειδερίκο και έστειλε στρατό γιανα συνοδεύσει τους σταυροφόρους σε όλη τηΒαλκανική Χερσόνησο.[93][94] Μετά από αίτημα του Φρειδερίκου ο Μπέλα απελευθέρωσε τον φυλακισμένο αδελφό του Γκέζα, που ενώθηκε με τους σταυροφόρους και έφυγε από την Ουγγαρία.[93][90]Ο Μπέλα μεσολάβησε γιαμια συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Φρειδερίκου Α' καιτου Ισαάκιου Β', των οποίων η αμοιβαία δυσπιστία είχε σχεδόν προκαλέσει πόλεμο μεταξύ των Γερμανών σταυροφόρων καιτων Βυζαντινών.[93]
Ο Βλαντιμίρ Γιαροσλάβιτς δραπέτευσε από την αιχμαλωσία στις αρχές του 1189 ή του 1190.[91][95]Μετη βοήθεια τουΚαζίμιρ Β΄ της Πολωνίας έδιωξε τον Aνδρέα από το Χάλιτς και ανέκτησε τον έλεγχο του Πριγκιπάτου.[91]Το 1191 ο Μπέλα συνάντησε τον γαμπρό του, Ισαάκιο Β', στηΦιλιππούπολη (σημερινό Πλόβντιβ της Βουλγαρίας) καιστοΣίρμιο, αλλά τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεών τους παρέμειναν άγνωστα.[96][97] Μετά από αίτημα του Μπέλα η Αγία Έδρα ενέκρινε την αγιοποίηση τουΛαδίσλαου Α' της Ουγγαρίαςτο 1192.[98]Ο Μπέλα εισέβαλε στη Σερβία στις αρχές του 1193.[97]Ο Ισαάκιος Β' απαίτησε την αποχώρηση των στρατευμάτων τουκαι απείλησε τον Μπέλα με πόλεμο.[97]Την ίδια εποχή ο Δόγης Ενρίκο Ντάντολο επιχείρησε να καταλάβει το Ζάνταρ, αλλά απέτυχε.[88]Το 1193 ο Μπέλα παραχώρησε τηνκομητεία Μόντρουσκο της Κροατίας στον Βαρθολομαίο τουΚρκ, μέλος της οικογένειας Φράνκοπαν.[105] Αυτό είναι το παλαιότερο βέβαιο παράδειγμα απονομής αξιώματος ως κληρονομικού τίτλου στο Βασίλειο της Ουγγαρίας.[99]
Το 1194 ο Μπέλα διόρισε τον μεγαλύτερο γιοτουEμερικ, που είχε ήδη στεφθεί ως ο μελλοντικός βασιλιάς, να διοικεί την Κροατία καιτη Δαλματία.[100][101] Μετά τη νίκη ενός ενωμένου στρατού Βουλγάρων, ΚουμάνωνκαιΒλάχων νίκησε τους Βυζαντινούς στη Μάχη της Αρκαδιόπολης το 1194, ο Μπέλα προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.[102][103] Ωστόσο η εκστρατεία του ακυρώθηκε, επειδή ο γαμπρός του Μπέλα, ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β', εκθρονίστηκε από τονΑλέξιο Γ' Άγγελοτον Απρίλιο του 1195.[104][105]ΟΕρρίκος ΣΤ΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σχεδίαζε να ξεκινήσει εκστρατεία κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για λογαριασμό του εκθρονισμένου αυτοκράτορα, αλλά ο Μπέλα απαγόρευσε στους υπηκόους τουνα ενωθούν μετον Ερρίκο.[106]
Ο Μπέλα φόρεσε τον σταυρό ως ένδειξη της επιθυμίας τουνα ηγηθεί μιας σταυροφορίας στους Αγίους Τόπους.[107] Ωστόσο δεν μπόρεσε να εκπληρώσει τον όρκο του, γιατί αρρώστησε και πέθανε στις 23 Απριλίου 1196.[90][108][107] Τάφηκε στονΚαθεδρικό ναό του Σέκεσφεχερβαρ.[90]Τα λείψανά του αναγνωρίστηκαν με σιγουριά από τους αρχαιολόγους κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 19ου αιώνα, επειδή μια σύγχρονή του πηγή - ο Ριχάρδος του Λονδίνου - είχε γράψει γιατο εξαιρετικό ύψος του Μπέλα.[100]Ο σκελετός του Μπέλα δείχνει ότι είχε ύψος 190 εκατοστά.[90][100]Τα λείψανα του Μπέλα ενταφιάστηκαν ξανά στην Εκκλησία του Ματθία στη Βουδαπέστη.[90][100]Από τοDNA από σκελετικά υπολείμματα του Μπέλα και ενός άλλου υποτιθέμενου μέλους της δυναστείας τωνΑρπαντοι μελετητές συμπεραίνουν ότι η δυναστεία ανήκε στην Y-απλοομάδα R1a υποκατηγορία R-SUR51 > R-ARP.[109][110]
Η πρώτη σύζυγος του Μπέλα Αγνή ήταν κόρη τουΡαϋνάλδου του Σατιγιόν, Πρίγκιπα της Αντιόχειας, και της συζύγου τουΚωνσταντίας της Αντιόχειας.[111]Η Aγνή γεννήθηκε γύρω στο 1149 και πέθανε γύρω στο 1184.[39] Μετά τον γάμο της το 1170 μετονομάστηκε σε Άννα στην Κωνσταντινούπολη.[39][37]
Το πρώτο παιδί του Μπέλα και της Aγνής-Aννας, Εμερικ, γεννήθηκε το 1174.[112]Η αδερφή του Έμερικ Μαργαρίτα, που μετονομάστηκε Μαρία στην Κωνσταντινούπολη, γεννήθηκε το 1175.[113][86]Σε ηλικία εννέα ή δέκα ετών παντρεύτηκε τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ισαάκιο Β' Άγγελο, που ήταν τότε περίπου 30 ετών.[88][86]Ο σύζυγος της Μαρίας πέθανε το 1204, πριν από τηνΆλωση της Κωνσταντινούπολης κατά τηνΔ΄ Σταυροφορία.[114]Η Μαργαρίτα–Μαρία παντρεύτηκε έναν από τους ηγέτες της Σταυροφορίας, τοΒονιφάτιο τον Μομφερρατικό, που κατέλαβε τηΘεσσαλονίκη μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.[115]Ο ιστορικός Mακ αναφέρει ότι περίπου το 1210 η Μαρία παντρεύτηκε τονΝικόλαο Α΄ τουΣαιντ-Ομέρ μετά τον θάνατο του Βονιφάτιου, αλλά ο μελετητής Πήτερ Λοκ αναφέρει ότι η σύζυγος τουΣαιντ-Ομέρ καιη Μαργαρίτα-Μαρία δεν ταυτίζονται.[116][117]
Ο δεύτερος γιος του Μπέλα και της Aγνής-Aννας Ανδρέας γεννήθηκε γύρω στο 1177.[118]Τα δύο μικρότερα αδέρφια του, ο Σολομών καιο Στέφανος, πέθαναν σε βρεφική ηλικία.[126] Η μικρότερη αδερφή τους Κωνσταντία παντρεύτηκε τον Βασιλιά Ότακαρ Α΄ της Βοημίαςτο 1198 περίπου.[117]Μια τρίτη κόρη του Μπέλα και της Aγνής-Aννας, της οποίας το όνομα είναι άγνωστο, πέθανε σε βρεφική ηλικία.[119]
Μετά τον θάνατο της Aγνής-Aννας ο Μπέλα έκανε πρόταση γάμου στη Θεοδώρα, εγγονή της αδερφής του αυτοκράτορα Μανουήλ Α', Θεοδώρας Κομνηνής.[84][86] Ωστόσο μια σύνοδος της Βυζαντινής Εκκλησίας απαγόρευσε τον γάμο το 1185, επειδή η Θεοδώρα είχε μπεισε μοναστήρι.[84][86]Στα τέλη του 1185 ή στις αρχές του 1186 ο Μπέλα ζήτησε το χέρι της Ματθίλδης της Σαξονίας, κόρης τουΕρρίκου του Λέοντα, Δούκα της Σαξονίας, αλλά οΕρρίκος Β΄ της Αγγλίας, παππούς της Ματθίλδης, εμπόδισε αυτό τον γάμο.[88] Τελικά ο Μπέλα παντρεύτηκε τη χήρα νύφη του Ερρίκου Β' Μαργαρίτα της Γαλλίαςτο καλοκαίρι του 1186.[88] Ήταν κόρη τουΛουδοβίκου Ζ΄ της Γαλλίας[120]. Η Βασίλισσα Μαργαρίτα μετά τον θάνατο του Μπέλα μετακόμισε στους Αγίους Τόπους.[100]
Ο Μπέλα ήταν ένας από τους πιο επιφανείς μεσαιωνικούς μονάρχες της Ουγγαρίας.[14] «Η διακυβέρνησή του όχι μόνο αντιπροσώπευε το απόγειο του βασιλείου τωνΆρπαντ, αλλά σηματοδότησε επίσης το τέλος μιας εποχής», σύμφωνα μετον ιστορικό Παλ Ενγκελ.[14]Η ίδρυση από αυτόν της Βασιλικής Καγκελαρίας συνέβαλε στην «επέκταση των γραπτών αρχείων» στην Ουγγαρία. Οι πρώτοι καταστατικοί χάρτες που εκδόθηκαν από βαρόνους εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1190.[121][122] Σύμφωνα με ένα κατάλογο της εποχής των εσόδων του Μπέλα το ετήσιο εισόδημά του ανερχόταν σε σχεδόν 170.000 μάρκα (περίπου 23 τόνους καθαρό ασήμι).[123][124] Εάν ο κατάλογος είναι αξιόπιστος το εισόδημά του ξεπερνούσε εκείνων των Βασιλέων της Γαλλίας και της Αγγλίας της εποχής του, αλλά η αξιοπιστία του καταλόγου έχει αμφισβητηθεί από πολλούς ιστορικούς, συμπεριλαμβανομένου τουΠαλ Ενγκελ.[123][125][126]
Περίπου το 1190, μετά από μια πυρκαγιά που κατέστρεψε το Έστεργκομ, ο Μπέλα κάλεσε Γάλλους μαστόρους να ξαναχτίσουν το βασιλικό παλάτι καιτον καθεδρικό ναό.[63][127]Οι κτίστες εισήγαγαν νέες αρχιτεκτονικές μορφές. Το νέο βασιλικό παλάτι καιο καθεδρικός ναός ήταν τα πρώτα δείγματα γοτθικής αρχιτεκτονικήςστηνΚεντρική Ευρώπη.[127][128] Νομίσματα που απεικονίζουν ένα διπλό σταυρό, που χρησιμοποιείτο κυρίως στην Εκκλησία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κόπηκαν γύρω στο 1190, υποδηλώνοντας ότι ο λεγόμενος «διπλός σταυρός» έγινε μέρος της ουγγρικής βασιλικής εραλδικής επί του Μπέλα Γ΄[129].
↑Olasz, Judit; Seidenberg, Verena; Hummel, Susanne; Szentirmay, Zoltán; Szabados, György; Melegh, Béla; Kásler, Miklós (2019), «DNA profiling of Hungarian King Béla III and other skeletal remains originating from the Royal Basilica of Székesfehérvár», Archaeological and Anthropological Sciences11 (4): 1345-1357, doi:10.1007/s12520-018-0609-7
↑Nagy, P.L.; Olasz, J.; Neparáczki, E. (2020), «Determination of the phylogenetic origins of the Árpád Dynasty based on Y chromosome sequencing of Béla the Third», European Journal of Human Genetics, doi:10.1038/s41431-020-0683-z
Archdeacon Thomas of Split: History of the Bishops of Salona and Split (Latin text by Olga Perić, edited, translated and annotated by Damir Karbić, Mirjana Matijević Sokol and James Ross Sweeney) (2006). CEU Press. (ISBN963-7326-59-6).
"Life of John of Rila from the Stishen (Sofia) Prologue". In Petkov, Kiril (2008). The Voices of Medieval Bulgaria, Seventh-Fifteenth Century: The Records of a Bygone Culture. Brill. pp. 265–268. ISBN 978-90-04-16831-2.
Ο City of Byzantium, Annals of Niketas Choniatēs (Translated by Harry J. Magoulias) (1984). Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-1764-8.
The Deeds of Frederick Barbarossa by Otto of Freising and his Continuator, Rahewin (2004). Columbia University Press. ISBN 0-231-13419-3.
The Hungarian Illuminated Chronicle: Chronica de Gestis Hungarorum (Edited by Dezső Dercsényi) (1970). Corvina, Taplinger Publishing. ISBN 0-8008-4015-1.
Dimnik, Martin (2003). The Dynasty of Chernigov, 1146–1246. Cambridge University Press. ISBN978-0-521-03981-9.
Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN978-1-86064-061-2.
Fine, John V. A. Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN0-472-08149-7.
Kontler, László (1999). Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. ISBN978-963-9165-37-3.
Kristó, Gyula· Makk, Ferenc (1981). III. Béla emlékezete [Remembering Béla III] (στα Ουγγρικά). Magyar Helikon.
Kristó, Gyula· Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (στα Ουγγρικά). I.P.C. Könyvek. ISBN978-963-7930-97-3.
Makk, Ferenc (1989). The Árpáds and the Comneni: Political Relations between Hungary and Byzantium in the 12th century (Translated by György Novák). Akadémiai Kiadó. ISBN978-963-05-5268-4.
Makk, Ferenc (1994). «III. Béla». Στο: Kristó, Gyula· Engel, Pál· Makk, Ferenc. Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)] (στα Ουγγρικά). Akadémiai Kiadó. σελίδες 91–92. ISBN978-963-05-6722-0.
Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, Volume II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN978-0-521-06162-9.
Rady, Martyn (2000). Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave. ISBN978-0-333-80085-0.
Stephenson, Paul (2000). Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204. Cambridge University Press. ISBN978-0-521-02756-4.
Σχετικά πολυμέσα
. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-89452-4.