ΤαΧανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, που κατέχει ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της και είναι ηπρωτεύουσατουνομού Χανίων.[1][2]Η πόλη των Χανίων καταλαμβάνει έκταση περίπου δεκατριών (13) τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά τοΗράκλειομε πληθυσμό 54.559 κατοίκους (2021). Ο δήμος Χανίων αριθμεί 111.375 κατοίκους[3] (2021), και πέρα από τα Χανιά περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα προάστια τα οποία έχουν ενωθεί οικιστικά μετην πόλη των Χανίων όπως: ταΚουνουπιδιανά, το Σόδυ, οιΜουρνιές, ηΣούδα, ταΝεροκούρου, τοΔαράτσο, τα Περιβόλια, οΓαλατάςκαιτο Αρώνι.[2]Στην αρχαιότητα υπήρξε σημαντική μινωική πόλη και έχει ταυτισθεί μετην αρχαία Κυδωνία.[4]
Η πόλη έχει το τυπικό μεσογειακό κλίμα, το οποίο είναι ζεστό και ξηρό τα καλοκαίρια και ήπιο τους χειμώνες.[1] Μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου ο ουρανός είναι καθαρός. Η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν πάντα ζεστή καιτα θερμά επεισόδια (με θερμοκρασίες πάνω από 38 °C) δεν είναι πολύ συνηθισμένα, αφού υπάρχει συνεχώς η θαλασσινή αύρα (τα "Μελτέμια"). Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται κάποια ακραία φαινόμενα μικρής όμως διάρκειας, συνήθως μίας ή δύο ημερών λόγω της κλιματικής αλλαγής. Συνήθως χιονίζει μόνο στα ορεινά του νομού με πολύ σπάνιες εξαιρέσεις, όπως αυτή στις 13 Φεβρουαρίου 2004 όπου 250–760 mm[εκκρεμεί παραπομπή] χιονιού έπεσαν μέσα στην πόλη και στις 8 Ιανουαρίου 2017 όπου το χιόνι έφτασε μέχρι καιτην θάλασσα. Μερικά μικρά θερμά επεισόδια συμβαίνουν και κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, όταν σκόνη από τηΣαχάρα μεταφέρεται από ένα ισχυρό "καταβατικό" άνεμο (τύπου Σιρόκο), ο οποίος αποκαλείται Λίβας (επειδή έρχεται από τη Λιβύη).
Η μεγαλύτερη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ ήταν 42,5°C, ενώ η χαμηλότερη ήταν (στις 13 Φεβρουαρίου 2004) -1⁰C.
Κεφαλή γυναίκας από την Ελληνιστική εποχή που βρέθηκε στα ερείπια της Κυδωνίας (Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων).
Τα Χανιά είναι η τοποθεσία σύμφωνα μετην οποία οι Μινωίτες έκτισαν την "Κυδωνία". Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες συνοικίες, όπως αυτή στο Καστέλι, έγινε γνωστό πως η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή μια σημαντική πόλη-κράτος με όρια από τη θάλασσα μέχρι τους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Οι πρώτοι αποικιστές από την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν οι Δωριείς γύρω στο 1100 π.Χ. Η Κυδωνία βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με τις άλλες πόλεις κράτη της περιοχής, όπως ηΑπτέρα, ηΦαλάσαρνακαιη Πολυρρήνεια. Επίσης, οΌμηροςτην ανέφερε στηνΟδύσσεια (Γ,292 και Τ,176).[5]Το 69 π.Χ. ο Ρωμαίος πρόξενος Καικίλιος Μέτελλος (Caecilius Metellus) κατέλαβε την Κυδωνία, η οποία έλαβε προνόμια ανεξάρτητης πόλης-κράτους από τους Ρωμαίους, όπου και διατήρησε το δικαίωμα να έχει δικό της νόμισμα μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ.
Η πρώτη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε από το 395 μ.Χ. ως το 824 μ.Χ. Γι' αυτήν δεν υπάρχουν αρκετές καταγραφές. Κατά τηνΑραβοκρατία (827 - 961 μ.Χ.) που ακολούθησε η μικρή πόλη πιθανά ονομαζόταν Rabdh el Djobh (Τυρούπολη, πόλη του τυριού) ή Al Hanim. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς τα ορεινά του νομού λόγω των διωγμών. Ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς επανάκτησε την Κρήτη το 961 μ.Χ.[2]Η δεύτερη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε μέχρι το 1204 μ.Χ. καιτο όνομά της άλλαξε σε Χανιά. Οι Βυζαντινοί άρχισαν να ενισχύουν με οχυρωματικά έργα την πόλη, χρησιμοποιώντας αρχαία οικοδομικά υλικά, με σκοπό να αποτρέψουν και άλλη αραβική επιδρομή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα Χανιά αποτελούν επίσης έδρα επισκόπου.
Παραλία ΚαλαθάςΤο παλιό λιμάνι στην ενετική εποχή.
Η Βενετία έχει μια μακρά παράδοση εμπορικών σχέσεων μετην Κρήτη, ήταν ένα από τα αμέτρητα νησιά και πόλεις στα οποία η Βυζαντινή αυλή έδωσε απαλλαγή με αυτοκρατορικά Χρυσόβουλα, τα οποία ξεκίνησε (1147) καιτα επιβεβαίωσε με Συνθήκη οΑλέξιος Γ΄ Άγγελος (1198).[6][7]ΗΚωνσταντινούπολη καταλήφθηκε από τους Λατίνους στηνΔ΄ Σταυροφορίατον Απρίλιο του 1204. ΗΔημοκρατία της Βενετίας είχε μεγάλο μερίδιο στη διανομή, πήρε τις Κυκλάδες, ταΕπτάνησα, τα νησιά του Σαρωνικού κόλπου και πολλές πόλεις στην ηπειρωτική Ελλάδα που ήθελε να τις χρησιμοποιήσει σαν ναυτικές βάσεις. ΟΒονιφάτιος ο Μομφερρατικός είχε παραλάβει την Κρήτη, η Βενετία προσέγγισε τη μεγάλη αντίπαλο της Δημοκρατία της Γένοβαςμε στόχο νατουτην αποσπάσουν. ΟΑλέξιος Δ΄ Άγγελος είχε υποσχεθεί την Κρήτη σαν δώρο στον Βονιφάτιο αλλά τη χρησιμοποιούσε ο ίδιος ελάχιστα και αποφάσισε νατην πουλήσει στους Βενετούς. Τα ανταλλάγματα ήταν 1.000 ασημένια μάρκα, μια ετήσια προσφορά από τα έσοδα που έφτανε τα 10.000 Υπέρπυρακαι στρατιωτική βοήθεια των Βενετών γιανα καταλάβει τοΒασίλειο της Θεσσαλονίκης. Τα κέρδη της Βενετίας επικυρώθηκαν μερικές βδομάδες αργότερα με Ρωμαϊκό διάταγμα.[8][9][10]Οι Βενετοί αποβιβάστηκαν στο νησάκι Σπιναλόγκα αλλά οι Γενοβέζοι, που κατέχαν ήδη την Κρήτη, κινήθηκαν πιο γρήγορα υπό την ηγεσία τουΕρρίκο Πεσκατόρε κόμη της Μάλτας, και, μετην υποστήριξη του τοπικού πληθυσμού, κατέλαβαν τα κεντρικά και ανατολικά τμήματα του νησιού. Το καλοκαίρι του 1207 αποκρούστηκε μια πρώτη Βενετική επίθεση του Ρανιέρο Ντάντολο, τα επόμενα δύο χρόνια ο Πεσκατόρε κυβερνούσε το σύνολο του νησιού με εξαίρεση κάποιες απομονωμένες Βενετικές φρουρές. Ο Πεσκατόρε κατέφυγε στον πάπα και ζήτησε νατον αναγνωρίσει βασιλιά της Κρήτης, η Βενετία ωστόσο ανέκαμψε γρήγορα καιο Πεσκατόρε έχασε την υποστήριξη της Γένοβας. Οι Βενετοί ξεκίνησαν να πολιορκούν το Παλαιόκαστρο ένα κάστρο κοντά στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) (1209) αλλά το κατέλαβαν 3 χρόνια αργότερα (1212). Ο Πεσκατόρε αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί, αντιστάθηκε για λίγο καιρό ακόμα μόνο ο υπαρχηγός του Αλαμάννο ντα Κόστα. Μετην τελική Συνθήκη ανάμεσα στη Δημοκρατία της Βενετίας καιτη Δημοκρατία της Γένοβας (11 Μαίου 1217) η Κρήτη πέρασε οριστικά στους Βενετούς.[11][12][13]
Το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο ΧανίωνΝεώρια - Χανιά
Ο μετέπειτα δόγης Γιάκοπο Τιέπολο έγινε ο πρώτος κυβερνήτης της νέας επαρχίας μετον τίτλο του"δούκα της Κρήτης" ή "δούκα της Κανδίας", και έδρα του ήταν ο Χάνδακας.[14][15]Γιανα μπορέσει να αποκτήσει τον έλεγχο σε ολόκληρο το νησί ο Τιέπολο ζήτησε τη μεταφορά εποίκων από τη μητρόπολη Βενετία, θέλοντας να τους δώσει γημε αντάλλαγμα στρατιωτική υπηρεσία. Η Δημοκρατία της Βενετίας ενέκρινε θετικά την αίτησή τουμε διάταγμα (10 Σεπτεμβρίου 1211). Οι πρώτοι Βενετοί που εγκατέλειψαν τη Βενετία και εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη (20 Μαρτίου 1212) ήταν 132 ευγενείς και 45 αστοί.[16] Ακολούθησαν άλλα τρία κύματα μεταναστών (1222, 1233, 1252), και συνολικά 10.000 Βενετοί εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη τον πρώτο αιώνα της Βενετοκρατίας, ενώ η ίδια η Βενετία είχε τότε πληθυσμό 60.000 κατοίκους.[17]Οι άποικοι του 1252 ίδρυσαν νέα πόλη, την"Κανέα",που εξελίχτηκε στα σημερινά Χανιά, στη θέση που ήταν τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κυδωνία.[17]Το 1252 οι Ενετοί κατάφεραν να υποτάξουν τους Κρήτες επαναστάτες καιη Βενετική Σύγκλητος μετο διάταγμα της 29ης Απριλίου 1252 (Γρηγοριανό ημερολόγιο) διατάσσουν τον Στρατιωτικό Διοικητή να καταλάβουν τη Δυτική Κρήτη καινα ιδρύσουν νέα πόλη ή να ανοικοδομήσουν κάποια παλαιά. Τα Χανιά κατόπιν, όπως και όλη η Κρήτη άνθησαν ως εμπορικό κέντρο και ως αγροτική περιοχή.
Στην αρχή οι Ενετοί ήταν σκληροί και καταπιεστικοί, αλλά σιγά σιγά οι σχέσεις τους με τους ντόπιους θερμάνθηκαν. Η επαφή τους μετη Βενετία βοήθησε στονα αναμειχθούν οι δύο κουλτούρες, χωρίς όμως οι ντόπιοι να χάσουν τις ελληνοχριστιανικές τους παραδόσεις. Το όνομα της πόλης άλλαξε σε La Canea καιοι βυζαντινές οχυρώσεις ενισχύθηκαν δίνοντας στα Χανιά τη σημερινή τους μορφή. Επίσης, μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, αρκετοί ιερείς, μοναχοί, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων βρήκαν καταφύγιο στην Κρήτη βοηθώντας στην πολιτιστική ενίσχυση του νησιού. Τα Χανιά, κατά την περίοδο αυτή, περιέχουν μείγμα βυζαντινού, ενετικού και κλασικού ελληνικού πολιτισμού.
Παρόλα αυτά τα τείχη της δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τους Οθωμανούς από τονα καταλάβουν την πόλη το 1645 ύστερα από δίμηνη πολιορκία. Οι Οθωμανοί αποφάσισαν να προσεγγίσουν τη πόλη από τα δυτικά και αποβιβάστηκαν κοντά στο μοναστήρι της Γωνιάς στηνΚίσσαμο, το οποίο και λεηλάτησαν και έκαψαν. Πολιόρκησαν τα Χανιά στις 2 Αυγούστου 1645.[2]Οι απώλειες και από τις δυο πλευρές ήταν τεράστιες (ειδικά των Οθωμανών). Ο Οθωμανός διοικητής εκτελέστηκε στην επιστροφή του έχοντας χάσει περισσότερους από 40.000 άντρες. Από την εκστρατεία αυτή η οποία για τους Τούρκους παραταύτα θεωρήθηκε ως μεγάλο κατόρθωμα έμεινε μέχρι και σήμερα η φράση Να δείς τα Χανιά καιτη Γωνιά ("Hanya’yı Konya’yı görmek") που σημαίνει να καταλάβεις σε βάθος μια δουλειά καινα είσαι εύστροφος.
Αργότερα οι περισσότερες εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά καιτα πλούτη της πόλης μεταφέρθηκαν στην έδρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι εποίκησαν τις ανατολικές συνοικίες της πόλης (Καστέλι και Σπλάτζια), όπου και μετέτρεψαν τον Άγιο Νικόλαο των Δομινικανών μοναχών στο Κεντρικό τους τζαμί ("Houghiar Tzamissi" Turkish: Hünkar Camisi). Έκτισαν επίσης και νέα τζαμιά, όπως αυτό του Kioutsouk Hassan στο παλιό λιμάνι. Τα δημόσια λουτρά (hamam) χτίστηκαν από τους Τούρκους λίγο πιο πάνω, στη σημερινή οδό Χάληδων. Το 1821, μετην έναρξη της ελληνικής επανάστασης, υπήρξαν διαμάχες μεταξύ των Χριστιανών και Μουσουλμάνων στα Χανιά, που οδήγησαν σε σφαγή του χριστιανικού πληθυσμού στην πόλη των Χανίων. Ο επίσκοπος Κισσάμου, Μελχισεδέκ Δεσποτάκης, κρεμάστηκε από τους Τούρκους σε έναν πλάτανο στηνπλατεία της Σπλάντζιας, ο οποίος υπάρχει και σήμερα.
Η Κρήτη μετά την Επανάσταση του 1821 αποδόθηκε από τους Οθωμανούς στους Αιγύπτιους του Μοχάμαντ Άλυ, οι οποίοι τη διατήρησαν έως το 1840. Στην εποχή της Αιγυπτιοκρατίας ανάγεται ο φάρος στο ενετικό λιμάνι των Χανίων[18]. Επί αιγυπτιοκρατίας εκδόθηκε η πρώτη εφημερίδα στην Κρήτη, στα Χανιά, η «Κρητική Φωνή», η οποία ήταν δίγλωσση[19]. Επί αιγυπτιακής κατοχής υπήρχαν δύο διοικήσεις στην Κρήτη, η μία στα Χανιά καιη άλλη στον Χάνδακα[20], ωστόσο η επίσημη εφημερίδα της αιγυπτιακής διοίκησης της Κρήτης ήταν στα Χανιά.
Το 1841 το νησί επανήλθε σε οθωμανική κατοχή. Από το 1850 κι έπειτα ο Πασάς της Κρήτης διέμενε στα Χανιά, όταν οι Οθωμανοί μετέφεραν για αμυντικούς λόγους (ύπαρξη του ασφαλούς γιατον Οθωμανικό στόλο λιμανιού της Σούδας) την πρωτεύουσα της Κρήτης από το Ηράκλειο. Το 1878, υπογράφηκε ησυνθήκη της Χαλέπας, η οποία παραχωρούσε κάποια σημαντικά δικαιώματα στο χριστιανικό πληθυσμό του νησιού.
Ελευθέριος Βενιζέλος (1864–1936), σημαντική πολιτική φυσιογνωμία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα
Το 1898, κατά τη διάρκεια των τελευταίων κινημάτων για ανεξαρτησία και ένωση μετην Ελλάδα και ειδικά των αναταραχών στο Ηράκλειο την 25 Αυγούστου 1898 [21], οι Μεγάλες Δυνάμεις δημιούργησαν την ημιαυτόνομη Κρητική Πολιτείαμε πρωτεύουσα τα Χανιά, με ύπατο αρμοστή της τονπρίγκιπα Γεώργιο. Το παλάτι βρίσκεται στη συνοικία Χαλέπα, στα ανατολικά της παλιάς πόλης, δίπλα στην οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου[22], η οποία είναι ανοιχτή στο κοινό και χρησιμοποιείται ως μουσειακός χώρος. Κατά τη διάρκεια της χρονιάς, τρέχουν διάφορα προγράμματα εντός του μουσείου δίνοντας την ευκαιρία σε μαθητές όλων των βαθμίδων νατα παρακολουθήσουν καινα συμμετέχουν σε αυτά.
Χανιά, το μέγαρο των Δικαστηρίων
Συνεχίζοντας ιστορικά, πρέπει να αναφέρουμε ότι κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων η Κρήτη τύπωσε δικό της νόμισμακαι γραμματόσημα. Η πόλη έπαψε να αποτελεί απομακρυσμένο βιλαέτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίαςκαι έγινε κοσμοπολίτικη, ξανακερδίζοντας τον ρόλο της ως σταυροδρόμι των πολιτισμών της Ευρώπης και της Ανατολής. Πολλά σημαντικά κτήρια χτίστηκαν κατά την περίοδο αυτή, κυρίως στην οδό Νεάρχου, καθώς καιστο προάστιο της Χαλέπας, όπου βρίσκονταν τα προξενεία των προστάτιδων δυνάμεων.
Παρόλα αυτά ο κύριος στόχος ήταν η ένωση μετην Ελλάδα, ο οποίος πραγματοποιήθηκε έπειτα από τη στάση τουΕλευθέριου Βενιζέλου προς τον πρίγκιπα Γεώργιο. Ύστερα από αρκετές διαμάχες, η επανάσταση του Θερίσου στις 10 Μαρτίου 1905, κατάφερε να διώξει το Γεώργιο καινα φέρει στην Κρήτη τονΑλέξανδρο Ζαΐμη. Τελικά, το 1908, ο Βενιζέλος κατάφερε να εδραιώσει μια επαναστατική κυβέρνηση, η οποία αναγνωρίστηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η μετέπειτα εκλογή του ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1910 επέφερε ριζική αλλαγή στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου ήρθε σε συνεννόηση με αλλά βαλκανικά κράτη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τουΒαλκανικού Συνασπισμού, μίας συμμαχίας με σκοπό την εκδίωξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη Βαλκανική χερσόνησο. Η νικηφόρα έκβαση τωνΒαλκανικών Πολέμωνγιατην Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα την Ένωση της Κρήτης μετην Ελλάδα την 1η Δεκεμβρίου 1913. Η Ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά στο παλιό λιμάνι μετην παρουσία του Βενιζέλου καιτου βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος, ο οποίος κατάγεται από τις Μουρνιές Χανίων, υπήρξε αρχηγός της Κρητικής επανάστασης του 1896-97 εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και πρωθυπουργός της Ελλάδας (1910-1915, 1915, 1917-1920, 1924, 1928-1932, 1932και1933). Απεβίωσε στις 18 Μαρτίου 1936 και οτάφος του βρίσκεται στον Προφήτη Ηλία πάνω από τα Χανιά.
ΦΕΚτου 1941 Έν Χανίοις Στο ενετικό λιμάνι ΧανίωνΟιτάφοι των Βενιζέλων.Γερμανοί αλεξιπτωτιστές πέφτουν στα Χανιά το Μάη του1941.
Κομβικό ιστορικό γεγονός αποτελεί η άφιξη καιη εγκατάσταση Ελλήνων Μικρασιατών προσφύγων στα Χανιά, μετά τηΜικρασιατική Καταστροφήτου1922καιτηνανταλλαγή πληθυσμών. Ως εκ τούτου εμπλουτίστηκε ο τοπικός πληθυσμός καιο πολιτισμός της πόλης. Σημειώνεται μάλιστα ότι η συμβίωση καιη αλληλεπίδραση μεταξύ γηγενών και προσφύγων ήταν ειρηνικότερη καιπιο ομαλή σε σχέση με άλλες περιοχές της Ελλάδας.[23]
Μια άλλη σημαντική στιγμή στην ιστορία των Χανίων είναι η εισβολή και κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα κατά τη διάρκεια τουΒ΄ παγκοσμίου πολέμου. Μετη μεταφορά της Ελληνικής κυβέρνησης στα Χανιά μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας η πόλη γίνεται η de facto πρωτεύουσα της χώρας[24](ως πρωτεύουσα ορίζεται η έδρα της κυβέρνησης). Στη συνέχεια όμως
έπειτα από έναν ανηλεή βομβαρδισμό της πόλης από τηγερμανική αεροπορίατον Μάιο του 1941, οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές εισέβαλαν στην πόλη από τα δυτικά (από τις περιοχές του Γαλατά καιτουΜάλεμε) και απωθήθηκαν από τους Βρετανούς στον λόφο της Δεξαμενής στα νότια της πόλης. Ο βασιλιάς Γεώργιος διέμενε σεμια βίλα στα Περιβόλια, κοντά στα Χανιά, στην προσπάθειά τουνα ξεφύγει από τους Γερμανούς στην Αίγυπτο. Η εβραϊκή κοινότητα των Χανίων υπέστη σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Οι περισσότεροι από αυτούς, όπως και αντιστασιακοί, μεταφέρθηκαν από τους Γερμανούς σεστρατόπεδα συγκέντρωσηςστην κεντρική Ευρώπη. Το1944, μια Βρετανική τορπίλη βύθισε το πλοίο "Τάναϊς", το οποίο μετέφερε το μεγαλύτερο μέρος της εβραϊκής κοινότητας Χανίων. Τα Χανιά ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή πόλη, που απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς το Μάιο του 1945, με τους Γερμανούς να εκτελούν ντόπιους μέχρι την τελευταία στιγμή.
Τη δεκαετία του ΄70 η Κρήτη μετατράπηκε σε μείζονα τουριστικό προορισμό γιατον διεθνή και εγχώριο τουρισμό, πράγμα το οποίο συνέβαλε στην άνθηση της οικονομίας και της πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Τα Χανιά, έπαψαν να είναι πρωτεύουσα της Κρήτης το 1971, όταν η πρωτεύουσα της Κρήτης μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο.
Η πόλη των Χανίων χωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα. Την παλιά πόλη, μετο παλιό λιμάνι, καιτη νέα πόλη, εκτός των τειχών. Η παλιά πόλη βρίσκεται κτισμένη γύρω αποτο βενετσιάνικο λιμάνι και περιβάλλεται από τις ενετικές οχυρώσεις του 1538, που διασώζονται τα ανατολικά και δυτικά τμήματά τους. Στη νότια πλευρά οι οχυρώσεις αυτές καταστράφηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα, γιανα χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους στην κατασκευή της αγοράς και διαφόρων άλλων δημοσίων καιμη κτηρίων. Από εκεί αναπτύχθηκε η νέα πόλη της οποίας κυριότερες συνοικίες είναι η Χαλέπα, ο Άγιος Ιωάννης, τα Παχιανά, η Νέα Χώρα, το Πασακάκι, τα Λενταριανά που εκτείνονται περιφερειακά του κέντρου της πόλης.
Παρόλο που βομβαρδίστηκε και κάηκε αρκετές φορές στη μακρόχρονη ιστορία της, η παλιά πόλη των Χανίων θεωρείται από τις ομορφότερες πόλεις της Μεσογείου. Ο ταξιδιώτης μπορεί να περιπλανηθεί στα στενά σοκάκια καισε διάφορα σημεία μπορεί να συναντήσει δείγματα όλων των πολιτισμών που πέρασαν από αυτήν. Στο κέντρο της βρίσκεται ο λόφος του Καστελίου ο οποίος κατοικείται από τη Νεολιθική εποχή και αποτελεί οχυρή θέση δίπλα στο παλιό λιμάνι. Σε αυτόν βρίσκονται το παλάτι του Ύπατου αρμοστή Κρήτης κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, καθώς και αρχαιολογικοί χώροι από τη μινωική εποχή.
Λίγο πιο ανατολικά από το Καστέλι βρίσκεται η Σπλάντζια, η παλιά συνοικία των μουσουλμάνων, η οποία είναι πολύ ατμοσφαιρική. Στα γραφικά σοκάκια της βρίσκονται πολλά ταβερνάκια. Εκεί βρίσκεται καιηεκκλησία του Αγίου Νικολάου, που κατά την ενετοκρατία ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου των Δομινικανών και επί της τουρκοκρατίας ήταν το κεντρικό τζαμί των Χανίων ενώ λειτουργεί ως ορθόδοξος ναός από το 1918. Έξω από τη εκκλησία βρίσκεται ηΠλατεία της Σπλάντζιαςμετον πλάτανο στον οποίο οι Τούρκοι απαγχόνισαν τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη καιτον διάκονο Καλλίνικο τονεκ Βεροίας. Στη γωνία της πλατείας βρίσκεται ο Βενετσιάνικος ναός του Αγίου Ρόκκου. Στην ίδια περιοχή βρίσκονται καιοι μικροί ναοί της Αγίας Ειρήνης (οδός Σαρπάκη) καιτων Αγίων Αικατερίνης και Ιωάννου του Ερημίτη (οδός Μελιδώνη). Περπατώντας προς τη μεριά της θάλασσας βλέπουμε τα Βενετσιάνικα νεώρια (του 1497), τα καρνάγια, που κάποτε κατασκεύαζαν πολεμικές γαλέρες, σήμερα λειτουργούν ακόμη επισκευάζοντας βάρκες και καΐκια. Εκεί κανείς θαδεικαιτο μεγάλο Αρσενάλι, που φιλοξένησε το δημαρχείο Χανίων, μέχρι το βομβαρδισμό του από τους Γερμανούς το 1941, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Στον ανατολικό μυχό του Ενετικού Λιμανιού βρίσκεται το Νεώριο Μόρο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Χανίων.
Ενετικό λιμάνι, καιστο βάθος ο περίφημος Αιγυπτιακός Φάρος τουΠαραδοσιακός δρόμος στην παλιά πόλη, στην περιοχή της Σπλάντζιας.
Από τη δυτική πλευρά του Καστελίου βρίσκεται η πλατεία Σαντριβάνι (ή πλατεία Ελ. Βενιζέλου), η οποία αποτελεί την τουριστική καρδιά της πόλης. Από εκεί κανείς μπορεί να επιβιβαστεί σε καραβάκια που επισκέπτονται τα βενετσιάνικα κάστρα στα νησιά τωνΑγ. Θεοδώρων και της Γραμβούσας. Λίγο πιο πέρα βρίσκεται η πλατεία της Τριμάρτυρης μετη μητρόπολη Χανίων καιτο αρχαιολογικό μουσείο που φιλοξενείται στον Βενετσιάνικο ναό του St. Francesco. Εκεί βρίσκονται καιτα "Στιβανάδικα". Είναι η περιοχή όπου βρίσκονται μαγαζιά που επεξεργάζονται δέρμα και κατασκευάζουν διάφορα δερμάτινα είδη. Το όνομά τους το πήραν από τα στιβάνια, τις κρητικές μπότες, όπου φτιάχνονταν εκεί εδώ και αιώνες. Επίσης, λίγο πιο ανατολικά βρίσκονται τα "Μαχαιράδικα", όπου βρίσκονται πολλά παραδοσιακά μαγαζάκια που φτιάχνουν ακόμη τα κρητικά μαχαίρια.
Ακόμη πιο δυτικά, από το Καστέλι, βρίσκονται οι συνοικίες της Οβραϊκής καιτου Τοπανά. Η Οβραϊκή ήταν η εβραϊκή συνοικία των Χανίων τους τελευταίους αιώνες μέχρι τη μαζική εξόντωση των Εβραίων των Χανίων από τις δυνάμεις του Άξονα στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Στην περιοχή υπάρχει ησυναγωγή Ετζ Χαγίμη οποία επαναλειτούργησε το 1999. Ο Τοπανάς ήταν ανέκαθεν η χριστιανική αρχοντική συνοικία της πόλης. Το όνομά της προέρχεται από το τουρκικό Top-Hane (Το χάνι μετα τόπια - μπάλες πυροβολικού - Οπλοστάσιο), αφού εκεί βρίσκονταν οι βενετσιάνικες στρατιωτικές αποθήκες. Η συνοικία αυτή, μαζί μετην Οβραϊκή (ή Εβραϊκή), θεωρούνται οι ομορφότερες συνοικίες των Χανίων. Σε αυτήν βρίσκεται καιτο ενετικό φρούριο του Φιρκά (τουρκικά Fırka - Μεραρχία, στα ενετικά Revellino di Porto), όπου υψώθηκε η σημαία ένωσης της Κρήτης μετην Ελλάδα (1-12-1913) και σήμερα λειτουργεί τοΝαυτικό Μουσείο Κρήτης.
Τέλος, το λιμάνι της παλιάς πόλης αποτελεί το ομορφότερο και τουριστικότερο σημείο των Χανίων. Η ακτή Τομπάζη, η ακτή Κουντουριώτη καιη ακτή Ενώσεως με αρκετά ιστορικά κτήρια, όπως τα νεώρια, το Γυαλί Τζαμισί (Yalı camisi - Το τζαμί στο γιαλό) καιτο μεγάλο Αρσενάλι, όπου σήμερα φιλοξενεί το κέντρο αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Το κέντρο της είναι το Σαντριβάνι (Şadırvan), όπου διασταυρώνονται οι κεντρικότεροι δρόμοι της παλιάς πόλης, η οδός Χάληδων, η οδός Κανεβάρο καιη Ζαμπελίου. Στην οδό Ζαμπελίου βρίσκεται ένα από τα ωραιότερα δείγματα ενετικού αρχοντικού της πόλης, η καταχρηστικά αποκαλούμενη Loggia των Ενετών, διατηρώντας οικόσημο, λατινικό ρητό και σχεδόν όλα τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρόσοψης. Η ταυτοποίηση του οικόσημου επέτρεψε την αναγνώριση του ατόμου (Nicolo Clado) καιτη χρονολόγηση (1615-1625) του αρχοντικού.[25] Απέναντι από την ακτή μπορεί κανείς να θαυμάσει τον Αιγυπτιακό φάρο του 19ου αιώνα, χτισμένο στα θεμέλια του παλαιότερου βενετσιάνικου φάρου, που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης.
Λίγο πιο νότια από την πλατεία της τριμάρτυρης βρίσκεται η πλατεία των Νέων Καταστημάτων, που αποτελεί το όριο της νέας πόλης. Το επίσημο όνομα της πλατείας είναι Πλατεία 1866. Η πλατεία πήρε το όνομά της προς τιμήν της μεγάλης επανάστασης των Κρητών (1866-1869) εναντίον των Τούρκων. Εκεί βρίσκονται τα καταστήματα της πόλης από τις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα μπορεί κανείς ναβρει πολλά γραφικά μαγαζάκια και καφενεία. Εκεί βρίσκονται καιοι σταθμοί αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.
Στα δυτικά της παλιάς πόλης βρίσκεται ηΝέα Χώρα ενώ νοτιοδυτικά οΣυνοικισμός (κέντρο της σύγχρονης πόλης, περιοχή ΟΤΕκαιΚΤΕΛ). Είναι η ευρύτερη περιοχή όπου κατοίκησαν οι Έλληνες πρόσφυγες από τηΜικρά Ασία μετά τηΜικρασιατική Καταστροφήτου1922. Είναι πολύ ήσυχη και όμορφη περιοχή. Κοντά στην παραλία της Νέας Χώρας βρίσκονται ο Ναυτικός Όμιλος Χανίων καιτο παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ, που είναι η πρώτη βιομηχανική μονάδα της Κρήτης το 19ο αιώνα και σήμερα φιλοξενεί σχολείο. Στη Νέα Χώρα βρίσκεται ο ιστορικός Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου κτισμένος από το 1915. Επί της κεντρικής οδού Κισσάμου που διαχωρίζει τις δύο συνοικίες έχει ανεγερθεί το μνημείο της Μικρασιάτισσας Μάνας.[26]
Στα ανατολικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η παραλία τουΚουμ-καπί (Τουρκικά: Kum kapısı, Η Πύλη της Άμμου, η ενετική Sabbionara). Στα μέσα του 19ου αιώνα κατοικήθηκε από Βεδουΐνους Άραβες (τους Χαλικούτες), που μεταφέρθηκαν για εργασία την περίοδο της παραχώρησης στην Αίγυπτο. Εκεί βρίσκεται τα τελευταία χρόνια μεγάλο μέρος της νυχτερινής ζωής των Χανίων με πολυάριθμα ταβερνάκια, καφετέριες καιμπαρ. Νότιά του βρίσκεται το εθνικό στάδιο Χανίων "Έλενα Βενιζέλου", το κρατικό ωδείο Χανίων καιο γραφικός δημοτικός κήπος (1870), έργο του Ρεούφ Πασά, που κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ευρωπαϊκών πάρκων ως το πρώτο κοινωφελές έργο της πόλης, και σήμερα φιλοξενεί το δημοτικό θερινό κινηματογράφο. Στην ανατολική γωνία του βρίσκεται το Ρολόι του 1924.
Ανάμεσα στα Νέα Καταστήματα καιτοΚουμ-Καπί βρίσκεται η δημοτική αγορά Χανίων. Η πρώτη απόφαση γιατη δημιουργία Δημοτικής Αγοράς ελήφθη στις 22 Δεκεμβρίου του 1903 επί Δημαρχίας Νικολάου Σκαμνάκη σύμφωνα μετα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Χανίων 12 (Απόφαση 90)[27]. Η Δημοτική Αγορά αποτελεί ένα σταυροειδές κτήριο, που κατασκευάστηκε το 1913 στα πρότυπα της αγοράς της Μασσαλίας και από τότε φιλοξενεί διάφορα παραδοσιακά μαγαζάκια και ταβερνάκια. Από το Δεκέμβριο του 2022 βρίσκεται υπό ανακαίνιση. Από εκεί ξεκινά η οδός Δημοκρατίας, που περνά ανάμεσα από το Δημοτικό Κήπο (μέσα στον οποίο βρίσκεται το ιστορικό καφέ "Κήπος" που λειτουργεί από το 1870, έχοντας στεγάσει στο χώρο τουτη Βουλή της Κρητικής Πολιτείας, καθώς και μέρος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Χανίων) καιτο στάδιο, λίγο πιο κάτω συναντά το "δεσποτικό", το αρχοντικό σπίτι του μητροπολίτη Χανίων και καταλήγει στην πλατεία δικαστηρίων. Το πανέμορφο κτίριο, πουθα λειτουργούσε ως στρατιωτικό νοσοκομείο του 19ου αιώνα, όπου σήμερα φιλοξενεί τα δικαστήρια και τις υπηρεσίες της νομαρχίας Χανίων. Πίσω από τα δικαστήρια βρίσκεται ο ναός Πέτρου και Παύλου, όπου βρέθηκε το αρχαίο νεκροταφείο της πόλης.
Ο καθεδρικός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου (Τριμάρτυρη).Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου
Στα δυτικά των δικαστηρίων βρίσκεται το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας (επί της οδού Ανδρέα Παπανδρέου) και δίπλα του βρίσκεται το Πνευματικό Κέντρο Χανίων, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης καιτο Πολεμικό Μουσείο, που φιλοξενείται στον ιταλικό στρατώνα του 19ου αιώνα. Σεμια πρόσφατη πυρκαγιά του 2018, το Πολεμικό Μουσείο κάηκε ολοσχερώς.
Από τα δικαστήρια ξεκινά επίσης καιη οδός Ηρώων Πολυτεχνείου, που οδηγεί στις συνοικίες των Ταμπακαριών (τα παλιά βυρσοδεψεία) και της Χαλέπας.
Στη Χαλέπα βρίσκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια από την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, όπως καιτα τότε προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί βρίσκεται καιη οικία τουΕλ. Βενιζέλου, που φιλοξενεί το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών "Βενιζέλος", η παλιά γαλλική σχολή καιτοΤΕΙ Χανίων. Επίσης στη Χαλέπα βρίσκονται και πολλές εκκλησίες, όπως ηΑγ. Μαγδαληνή σε Ρώσικο ρυθμό, ή η Ευαγγελίστρια χτισμένη σε ρυθμό Μπαρόκ, καθώς καιτο μετέπειτα παλάτι του πρίγκηπα Γεώργιου. Στο λόφο πάνω από τη Χαλέπα, βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας με τους Τάφους τωνΕλ. καιΣ. Βενιζέλου. Εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει τον καφέ καιτο γλυκό τουμετην ομορφότερη θέα στα Χανιά. Εκεί βρίσκεται καιη πολυτεχνειούπολη του Πολυτεχνείου Κρήτης (Κουνουπιδιανά). Η περιοχή είναι καταπράσινη καιη θέα μαγευτική.
Στη συνοικία Χαλέπα βρίσκεται το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη έργα επέκτασης συνολικού ύψους 110εκ. ευρώ στο Αεροδρόμιο Χανίων, μετά την ολοκλήρωση των οποίων θα αποτελεί το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Κρήτης.
Στα νότια της πόλης των Χανίων βρίσκονται οι συνοικίες της δεξαμενής, όπου έγιναν πολύ σκληρές μάχες το 1941, ο Αϊ Γιάννης καιο Κουμπές, όπου βρίσκονται τούρκικοι κουμπέδες (ταφικά μνημεία).
Ο Αερολιμένας των Χανίων.
Άλλες συνοικίες της πόλης είναι τα Λενταριανά, το Πασακάκι, το Βαρούσι, το Φράγκικο (όπου βρίσκεται το Φράγκικο νεκροταφείο), η Πελεκαπίνα (όπου βρίσκεται το μετόχι του πολιτικού το 19ου αιώνα Κ. Μάνου) καιη Χρυσοπηγή μετο μοναστήρι της, καθώς καιοι Μουρνιές.
Τρία χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη των Χανίων, βρίσκεται η παραλιακή περιοχή των Αγίων Αποστόλων. Στην περιοχή αυτή υπάρχει ένα μικρό δάσος, το «Άλσος των Αγίων Αποστόλων» όπως λέγεται, που εκτείνεται μέχρι καιτο τελευταίο προς τα δυτικά ακρωτήρι, όπου υπάρχει καιτο εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων από το οποίο πήρε το όνομα της η περιοχή. Το Άλσος των Αγίων Αποστόλων είναι ο κυριότερος πνεύμονας πρασίνου γιατα Χανιά.
Η περιοχή των Αγίων Αποστόλων αρχικά ήταν ξερότοπος αλλά σε βάθος χρόνου, διάφοροι φορείς συνεργάστηκαν, ώστε να δεντροφύτεψαν την περιοχή με πεύκα, ευκάλυπτους και άλλα δέντρα, με σκοπό τη δημιουργία του άλσους. Τη δεκαετία του 1930 η περιοχή επιλέχθηκε γιατη λειτουργία των παιδικών κατασκηνώσεων του δήμου Χανίων. Αργότερα οι κατασκηνώσεις μεταφέρθηκαν στοΑκρωτήρι Χανίωνκαιτα κτίρια ερήμωσαν.[28]Το 1966 έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση και αγορά ακινήτων στη συγκεκριμένη περιοχή με σκοπό την ανέγερση λουτρικών εγκαταστάσεων, καθώς καιτην εκτέλεση έργων εξωραϊσμού και διαμορφώσεων στην περιοχή από τονΕΟΤ.[29]
Μνημείο Μικρασιάτισσας Μάνας (οδός Κισσάμου και Μπότσαρη)
Φάρος Χανιών (ενετικό λιμάνι)
Δημοτικός κήπος Χανίων
Κρητικός Αίγαγρος, (άγαλμα στην είσοδο της πόλης)
Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων : διατηρεί και συντηρεί τη «Βιβλιοθήκη του Ελευθερίου Βενιζέλου», που παραχώρηθηκε το 1957 από την οικογένεια Ελ. Βενιζέλου στο Δήμο Χανίων, επί δημαρχίας Νικολάου Σκουλά. Η συλλογή περιέχει 8.500 τόμους βιβλίων τα οποία είναι προσβάσιμα στο κοινό.[32]
Ελλάδα
Σχετικά πολυμέσα
Λιμάνι Σούδας.
Παλιό Λιμάνι, πανοραμική θέα.
Χανιά (Αρχείο ντοκιμαντέρ της 
