ΤοΣάο Τομέ και Πρίνσιπε[6] (πορτογαλικά: São Tomé e Príncipe, ΔΦΑ: /[sɐ̃w̃ tu.'mɛ i 'pɾı̃.sɨ.p(ɨ)]/, απόδοση: Σάου Τουμέ ι Πρίνσιπι, επίσημη ονομασία: Λαϊκή Δημοκρατία του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε) είναι νησιωτικό κράτος στονΚόλπο της Γουινέας. Στα ελληνικά, η ονομασία του κράτους σημαίνει Άγιος Θωμάς και Πρίγκιπας[7][8].
Πρόκειται γιατη δεύτερη μικρότερη σε έκταση χώρα στηνΑφρική. Αποτελείται από δύο νησιά, τοΣάο ΤομέκαιτοΠρίνσιπε, με συνολική έκταση 1.001 τ.χλμ.που απέχουν μεταξύ τους 140 χιλιόμετρα και βρίσκονται περίπου 250 και 225 χλμ., αντίστοιχα, ανοιχτά της βορειοδυτικής ακτής της Γκαμπόν. Καιτα δύο νησιά είναι μέρος μιας ανενεργού ηφαιστειακήςοροσειράς. ΤοΣάο Τομέ, το μεγαλύτερο, νότιο νησί, βρίσκεται σχεδόν ακριβώς στονισημερινό. Έλαβε το όνομά του από τονΆγιο Θωμά, καθώς οιΠορτογάλοι εξερευνητές ανακάλυψαν το νησί την ημέρα της γιορτής του.
Τα νησιά του Σάο Τομέ καιτου Πρίνσιπε βρίσκονται στον Ισημερινό καιστον Ατλαντικό Ωκεανό περίπου 300 και 250 χιλιόμετρα αντίστοιχα, στα ανοικτά της βορειοδυτικής ακτής της Γκαμπόν, συγκροτώντας τη μικρότερη χώρα στηνΑφρική. Αμφότερα τα νησιά αποτελούν τμήμα ηφαιστειακής οροσειράς, η οποία συμπεριλαμβάνει τα νησιά Αννομπόνστα νοτιοανατολικά, Μπιόκοστα βορειοανατολικά (καιτα δύο νησιά αποτελούν τμήμα της Ισημερινής ΓουινέαςκαιτοΌρος Καμερούν στις δυτικές ακτές της Αφρικής.
Το νησί Σάο Τομέ είναι τοπιο ορεινό από τα δύο νησιά, με ψηλότερο σημείο τα 2.024 μ. Το Πρίνσιπε έχει πλούσια δάση και εύφορο έδαφος.
Το κλίμα είναι τροπικό, θερμό και υγρό, μετη μέση θερμοκρασία να διαμορφώνεται ετησίως περίπου στους 27 °C με μικρές διαφορές από ημέρα σε ημέρα. Η θερμοκρασία σπανίως ξεπερνά τους 32 °C. Στα υψηλότερα σημεία, η θερμοκρασία είναι γύρω στους 20 °C και γενικά τη νύχτα επικρατεί δροσιά. Η μέση ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται από 5 μ. στις νοτιοδυτικές πλαγιές έως 1 μ. στα βόρεια, χαμηλότερα εδάφη. Η περίοδος των βροχών διαρκεί από τονΟκτώβριο έως τονΜάιο.
Ο Ισημερινός βρίσκεται ακριβώς στα νότια του νησιού Σάο Τομέ, περνώντας ή ευρισκόμενος κοντά στο νησάκι μετο όνομα Ιλιέου ντας Ρόλας (Ilhéu das Rolas).
Ο θυρεός του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε κατά την αποικιακή περίοδο
Η χώρα ανακαλύφθηκε και αποικίστηκε από την Πορτογαλία στα τέλη του 15ου αιώνα. Η ίδρυση του πρώτου οικισμού συντελέστηκε το1493 από τονΑλβάρο Καμίνια. Το 1500 εποικίστηκε καιτοΠρίνσιπε. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν «ανεπιθύμητοι» (κυρίως Εβραίοι), οι οποίοι είχαν σταλεί εκεί από τηνΠορτογαλία.
Οι Πορτογάλοι ξεκίνησαν το εμπόριο σκλάβων, οι οποίοι εργάζονταν σε φυτείες ζαχαροκάλαμου. Ως αποτέλεσμα, στα μέσα του 16ου αιώνα, το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε ήταν πρώτη εξαγωγός χώρα ζάχαρης. Τον 19ο αιώνα η ζάχαρη αντικαταστάθηκε από φυτείες κακάο και καφέ (rocas), οι οποίες αποτελούσαν ιδιοκτησία μεγάλων πορτογαλικών εταιρειών. Έτσι, έως το 1908 η χώρα ήταν πρώτη σε παραγωγή κακάο, κάτι πουσε μεγάλο βαθμό ισχύει μέχρι σήμερα. Το 1876 καταργήθηκε επίσημα η δουλεία[9] ωστόσο η καταπίεση των εργατών συνεχίστηκε καιτον εικοστό αιώνα, με κορύφωμα τις ταραχές του 1953 κατά τις οποίες εκατοντάδες Αφρικανών εργατών σκοτώθηκαν σε συμπλοκή μετα αφεντικά τους (που ήταν Πορτογάλοι). Τα γεγονότα εκείνα έμειναν στην ιστορία της νησιωτικής χώρας ως "Η Σφαγή της Μπατεπά" καιη επέτειος από τη σφαγή τιμάται επίσημα από την κυβέρνηση ως εορτή.
Έως τα τέλη της δεκαετίας του '50, ομάδα ανθρώπων από το Σάο Τομέ ίδρυσαν το Κίνημα γιατην Απελευθέρωση του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε (MLSTP), που μετέφερε τελικά την έδρα τουστη γειτονική Γκαμπόν. Έπειτα από την ανατροπή της δικτατορίας του Καετάνο στην Πορτογαλία, τον Απρίλιο του 1974 το νέο καθεστώς υποσχέθηκε να δώσει ανεξαρτησία σε όλες τις αποικίες. Τον Νοέμβριο του 1974, αντιπρόσωποι της νέας στρατιωτικής κυβέρνησης της Πορτογαλίας συναντήθηκαν στοΑλγέριμετο MLSTP και σύναψαν συμφωνία γιατη μεταφορά της κυριαρχίας. Έπειτα από μικρή περίοδο προσωρινής διακυβέρνησης, στις 12 Ιουλίου του 1975 η χώρα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος. Πρώτος Πρόεδρος εξελέγη στις 12 Δεκεμβρίου του 1975 οΜανουέλ Πίντο ντα Κόστα, Γενικός Γραμματέας του MLSTP (επανεξελέγη από τη Βουλή το 1985). Το 1978 η χώρα απειλήθηκε με εισβολή από μισθοφόρους. Στρατεύματα της Κούβας και της Αγκόλας ενίσχυσαν το κράτος και αποσόβησαν τον κίνδυνο εισβολής. Τον Σεπτέμβριο του 1979 οΜιγκέλ Τροβοάντα κατηγορήθηκε για σχεδιασμό πραξικοπήματος. Τον Μάρτιο του 1988 απέτυχε κι άλλη απόπειρα εισβολής.
Το σημείο από το οποίο διέρχεται ο Ισημερινός, στο νησάκι ντας Ρόλας (Ιλιέου ντας Ρόλας) στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Μετά τα τέλη της δεκαετίας του ' 80 και σταδιακά το κράτος έγινε πολυκομματική δημοκρατία. Υπήρξε μία από τις πρώτες αφρικανικές χώρες που εφήρμοσε τον πολυκομματισμό, το 1990. Αυτό εγκρίθηκε σε δημοψήφισμα, στις 22 Αυγούστου του 1990. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές διεξήχθησαν στις 20 Ιανουαρίου (βουλευτικές) και στις 3 Μαρτίου (προεδρικές) του 1991 σε κλίμα ελευθερίας και χωρίς να σημειωθούν περιστατικά βίας. Παρά το γεγονός αυτό, ο ανταγωνισμός μεταξύ των κομμάτων επέφερε ένταση, με αποκορύφωμα, δύο πραξικοπήματα το 1995 και το 2003.
Στις προεδρικές εκλογές του 1991 πρόεδρος εξελέγη ο πρώην πρωθυπουργός, Μιγκέλ Τροβοάντα, ο οποίος ήταν εξόριστος από το 1986 και είχε κατέλθει ως ανεξάρτητος υποψήφιος. Ο Τροβοάντα αναδείχθηκε νικητής καιτων εκλογών της 11 και 21 Ιουλίου του 1996.
Το Κόμμα Δημοκρατικής Συσπείρωσης (PCD) ανέτρεψε το MLSTP και κατέλαβε την απόλυτη πλειοψηφία εδρών στο Κοινοβούλιο στις βουλευτικές εκλογές. Οι πρώτες δημοτικές εκλογές διεξήχθησαν το 1992 και σε αυτές το MLSTP κέρδισε σε 5 από τα συνολικά 7 συμβούλια νομών. Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 1994, το MLSTP κέρδισε πλειοψηφία εδρών στην Εθνοσυνέλευση και απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1998.
Τον Ιούλιο του 2001 πρόεδρος εξελέγη ο υποψήφιος της Ανεξάρτητης Δημοκρατικής Δράσης, Φραντίκε ντε Μενέζες, από τον πρώτο γύρο. Ορκίστηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 2001. Τον Μάρτιο του 2002 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές καιγιατα επόμενα τέσσερα έτη, σχηματίστηκαν πολλές κυβερνήσεις με επικεφαλής την αντιπολίτευση, οι οποίες υπήρξαν βραχύβιες. Η περίοδος συγκατοίκησης στην κυβέρνηση έλαβε τέλος τον Μάρτιο του 2006, οπότε στις εκλογές κέρδισε πλειοψηφία εδρών στην Εθνοσυνέλευση ο προσκείμενος στον πρόεδρο συνασπισμός. Έτσι, σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση.
Τον Ιούλιο του 2003, όταν ο πρόεδρος ντε Μενέζες επισκεπτόταν τηνΑμπούτζα της Νιγηρίας, ομάδα στρατιωτικών με επικεφαλής τον ταγματάρχη Φερνάντου Περέιρα κατέλαβαν την εξουσία με αναίμακτο πραξικόπημα, επικαλούμενοι τη διαφθορά. Η πρωθυπουργός Μαρία ντας Νέβες τέθηκε υπό περιορισμό και διαλύθηκε η Βουλή. Έπειτα από μερικές ημέρες διαπραγματεύσεων στις οποίες μεσολάβησαν Πορτογάλοι, Νιγηριανοί και Αμερικανοί διπλωμάτες, οι πραξικοπηματίες συμφώνησαν γιατην επιστροφή τουντε Μενέζες υπό τον όρο ότι θα εξασφάλιζαν ασυλία.
Στις 30 Ιουλίου του 2006 επανεξελέγη ο πρόεδρος ντε Μενέζες, καθώς νίκησε δύο άλλους υποψηφίους, μεταξύ των οποίων καιτονγιοτου πρώην Προέδρου, Πατρίς Τροβοάντα. Οι πρώτες τοπικές εκλογές από το 1992 διεξήχθησαν στις 27 Αυγούστου του 2006 και χαρακτηρίστηκαν από την κυριαρχία των μελών του κυβερνώντος συνασπισμού.
Έπειτα από τη διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών του 2011, επέστρεψε στο ύπατο αξίωμα οΜανουέλ Πίντο ντα Κόστακαιτον Δεκέμβριο του 2012 ανέλαβε πρωθυπουργός οΓκαμπριέλ Κόστα.
Από το σύνολο των κατοίκων της νησιωτικής χώρας, περίπου το 95% ζειστο νησί Σάο Τομέ καιτο υπόλοιπο 5% στο νησί Πρίνσιπε. Όλοι προέρχονται από διαφορετικές εθνικές ομάδες, που ήρθαν στα νησιά για πρώτη φορά το 1485. Επτά εθνοτικές ομάδες είναι γνωστές:
Mestiços ή με ανάμικτο αίμα, απόγονοι των Πορτογάλων αποικιοκρατών καιτων Αφρικανών σκλάβων, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στα νησιά τα πρώτα χρόνια κατοίκησης από το Μπενίν, την Γκαμπόν καιτο Κονγκό (Μπραζαβίλ). Οι άνθρωποι αυτοί είναι επίσης γνωστοί filhos da terra δηλαδή "γιοι της στεριάς").
Angolares, που θεωρούνται απόγονοι των Αγκολανών δούλων, οι οποίοι επέζησαν ναυαγίου το1540και σήμερα κερδίζουν το ψωμί τους μετηναλιεία.
Forros, απόγονοι των απελευθερωμένων σκλάβων όταν καταργήθηκε η δουλεία.
Serviçais, εργάτες με συμβόλαιο καιμε καταγωγή από Αγκόλα, Πράσινο Ακρωτήριο.
Tongas, παιδιά τωνserviçaisπου γεννήθηκαν στα νησιά.
Ευρωπαίοι, κυρίως Πορτογάλοι.
Ασιάτες, κυρίως Κινέζοι, μεταξύ των οποίων και κάτοικοι τουΜακάομε ανάμικτες πορτογαλικές και κινεζικές ρίζες.
Περίπου το σύνολο του πληθυσμού είναι Χριστιανοί Ρωμαιοκαθολικοί, Ευαγγελικοί Προτεστάντες ή Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας. Επίσης, υπάρχουν 693 Μάρτυρες του Ιεχωβά[10]. καθώς καιμια μειονότητα μουσουλμάνων.
Παρά το γεγονός ότι είναι μικρή χώρα, στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε ομιλούν πορτογαλικά ως επίσημη γλώσσα (95%) και επίσης μιλούν τη Forro, Κρεολική γλώσσα (85%), την Angolar (3%) καιτη γλώσσα του Πρίνσιπε (0,1%). Στα σχολεία διδάσκεται καιηγαλλική γλώσσα, καθώς η χώρα μεταξύ άλλων είναι μέλος τουFrancophonie.
Από τον 19ο αιώνα, η οικονομία βασιζόταν στη γεωργία. Οι φυτείες που ήταν πορτογαλικής ιδιοκτησίας καταλάμβαναν το 90% του καλλιεργημένου εδάφους. Κύριο προϊόν είναι τοκακάο, που σχεδόν (95% των εξαγωγών) μονοπωλεί τις εξαγωγές της χώρας. Εξάγονται επίσης κόπρα, καφέςκαι φοινικέλαιο.
Η χώρα αναγκάζεται και εισάγει πολλά είδη τροφίμων. Εκτός από τη γεωργία, οι κάτοικοι ασχολούνται μετηναλιείακαιμετη βιομηχανία σε λιγότερο βαθμό. Οι βιομηχανίες στο κράτος αφορούν την επεξεργασία τροφίμων. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να βελτιωθεί η τουριστική υποδομή καινα αυξηθεί η τουριστική κίνηση.
Το 1987, έπειτα από σοβαρή οικονομική κρίση, η κυβέρνηση τουΣάο ΤομέκαιΠρίνσιπε εφήρμοσε ένα δομικό πρόγραμμα της κυβέρνησης καιτουΔΝΤ. Παραδοσιακά το κράτος λαμβάνει βοήθεια από ξένες χώρες, τονΟΗΕκαι άλλους.
Η Πορτογαλία παραμένει ο κυριότερος εμπορικός εταίρος. Εισάγονται κυρίως από τηνΕΕ φαγητό, μηχανήματα και είδη εξοπλισμού.
Στη διάρκεια του2003η αφρικανική νησιωτική χώρα συμφώνησε μετηΝιγηρίανα διανείμουν μεταξύ τους τα έσοδα από το πετρέλαιο που βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στα δύο κράτη. Ιδρύθηκε Κοινή Ανώτατη Αρχή αρμόδια γιατην έρευνα πετρελαίου στο διαφιλονικούμενο Κόλπο της Γουινέας. Τον Απρίλιο του ιδίου έτους οι δύο χώρες άρχισαν τον πλειστηριασμό γιατην παραχώρηση δικαιωμάτων έρευνας σε 9 περιοχές της κοινής τους ζώνης ναυσιπλοΐας. Οι συμφωνίες αυτές υπολογίστηκε ότι θα απέφεραν περίπου 100 εκατομ. δολάρια στο αρχιπέλαγος, διπλασιάζοντας τον ετήσιο προϋπολογισμό.
Η χώρα είναι Προεδρική Δημοκρατία. Ο Πρόεδρος εκλέγεται για πενταετή θητεία με καθολική και μυστική ψηφοφορία. Μπορεί να υπηρετήσει το ανώτερο δύο συνεχείς θητείες. Ο Πρωθυπουργός διορίζεται από τον πρόεδρο καιτα 14 μέλη του υπουργικού συμβουλίου επιλέγονται από τον πρωθυπουργό.
Η νομοθετική εξουσία ασκείται από την Εθνοσυνέλευση, η οποία απαρτίζεται από 55 μέλη, που εκλέγονται για τετραετή θητεία και συνεδριάζει στα μέσα του έτους. Η Δικαστική εξουσία ασκείται στον υψηλότατο βαθμό από το Ανώτατο Δικαστήριο. Με βάση το σημερινό Σύνταγμαη Δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη. Επίσης, κατοχυρώνεται η ελευθερία έκφρασης καιη ελευθερία να ιδρύονται αντιπολιτευόμενα πολιτικά κόμματα. Δικαίωμα ψήφου έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.
Η νησιωτική χώρα υποδιαιρείται σε δύο επαρχίες, του Σάο Τομέ καιτου Πρίνσιπε (το οποίο έχει αυτοκυβέρνηση από τις 29 Απριλίουτου1995), οι οποίες επιμέρους χωρίζονται σε 7 νομούς (αγγλικά: administrative districts).
Το κυριότερο λιμάνι είναι του Σάο Τομέ. Στη χώρα λειτουργούν δύο αεροδρόμια. Κύριος αερομεταφορέας είναι ηSTP Airways'με έδρα το Σάο Τομέ[11]. Ο στόλος της περιλαμβάνει ένα Boeing 767-300ER (νοικιασμένο στην Cubana) και 1 Boeing 757-200[12]
Το οδικό δίκτυο δεν είναι εκτεταμένο. Με βάση στοιχεία του 2000, το συνολικό οδικό δίκτυο καλύπτει 320 χλμ., εκτων οποίων τα 102 δεν είναι ασφαλτοστρωμένα. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.
Στις αρχές του 2009 η κυβέρνηση ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα γιατην καταπολέμηση τουAIDS. Σύμφωνα με στοιχεία, το 1,5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ζειμετον ιό.[13]Τοπροσδόκιμο ζωήςστο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 τουΠαγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 70,4 χρόνια (68,8 χρόνια οι άνδρες και 72,0 οι γυναίκες).[14]
Η χώρα διατηρεί στενές σχέσεις με πολλές χώρες της ΕΕ. Επίσης, πολλά κράτη έχουν πρεσβείες στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, το οποίο θεωρείται γενικά ήσυχο μέρος για διεξαγωγή διεθνών διασκέψεων. Το 1994-95 οιΗΠΑ ίδρυσαν ραδιοφωνικό σταθμό της "Φωνής της Αμερικής" στο Σάο Τομέ[15].
Ο στρατός της μικρής νησιωτικής χώρας χαρακτηρίζεται από έλλειψη πόρων και εκτιμάται ότι δύσκολα θα μπορούσε να επέμβει μονομερώς γιανα διασφαλίσει την άμυνα της χώρας. Οι αμοιβές των στρατιωτικών είναι εξαιρετικά χαμηλές καιο έλεγχος γίνεται από τον Πρόεδρο μέσω του Υπουργού Άμυνας καιτου Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Το καλούλου, παραδοσιακό φαγητό του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Οι Αφρικανοί κάτοικοι έχουν απορροφήσει πολλά πολιτιστικά στοιχεία από τους άλλοτε αποικιοκράτες, Πορτογάλους.
Οιπιο γνωστοί ρυθμού είναι οι ússua και socopé στοΣάο Τομέκαιτο dêxa beat στοΠρίνσιπε. Οι χοροί αυτοί έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο ποσοστό από τα πορτογαλικά.
Ο χορός Tchiloli συνοδεύεται από μουσική και κατά την εκτέλεσή του γίνεται αφήγηση ιστοριών. Το danço-congo αποτελεί συνδυασμό μουσικής, χορού και θεατρικών δρώμενων.
↑ 2,02,1«Número da População em 2024». Instituto Nacional de Estatísticas da Republica Democrática de São Tomé e Príncipe (INE). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2024.
Το Βιβλίο της Χρονιάς, 2004, Ανασκόπηση 2003, εκδ. Britannica.
Chabal, Patrick (ed.) 2002. A history of postcolonial Lusophone Africa. London: C. Hurst. ISBN 1-85065-589-8 - Η απαποικιοποίηση των αποικιών της Πορτογαλίας στην Αφρική.