ΗΓροιλανδία (γροιλανδικά: Kalaallit Nunaat, «ΗΓητων Γροιλανδών» (Καλααλλίτ), δανικά: Grønland) είναι αυτόνομη περιοχή και συνιστώσα χώρα τουΒασιλείου της Δανίας. Το νησιωτικό αρκτικό αυτό νησί τοποθετείται γεωγραφικά στηΒόρεια Αμερική, ενώ πολιτιστικά, δημογραφικά και πολιτικά η Γροιλανδία είναι συνδεδεμένη μετηνΕυρώπη. Νοτιοανατολικά της Γροιλανδίας βρίσκονται οΑτλαντικός ΩκεανόςκαιηΙσλανδία, ανατολικά ηΓροιλανδική Θάλασσα, βόρεια οΑρκτικός Ωκεανόςκαι δυτικά οΚόλπος ΜπάφινκαιοΚαναδάς. Η Γροιλανδία είναι το μεγαλύτερο νησί της γης (αν θεωρήσουμε τηνΑυστραλία ήπειρο καιδεντην προσμετρήσουμε ως νησί) καιη μεγαλύτερη εξαρτώμενη περιοχή του κόσμου, με βάση την έκταση. Περίπου το 81% της έκτασής της καλύπτεται από πάγο.
Από τις 21 Ιουνίου του 2009 η κυβέρνηση της Γροιλανδίας, απολαμβάνει μεγαλύτερη αυτονομία από τη Δανία, με περισσότερες αρμοδιότητες, και έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης των πλούσιων φυσικών πόρων του εδάφους της.[4]
Η Γροιλανδία βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στα βόρεια τουΑρκτικού κύκλουκαι χωρίζεται από το Καναδικό Αρκτικό Αρχιπέλαγος στα δυτικά από τοΣτενό του Ντέιβιςκαιτον Κόλπο του Μπάφιν, και από τηνΙσλανδίαστα ανατολικά από τονΠορθμό της Δανίας. Τα 9/10 του εδάφους της είναι σκεπασμένα από ένα παχύ στρώμα πάγου, που έχει πάχος από 300 μέτρα στην περιφέρεια ως 3.000 μ. στο εσωτερικό. Αποτελεί ένα συνεχόμενο οροπέδιο με πολλές κορυφές, από τις οποίες μερικές ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα. Η ψηλότερη κορυφή των βουνών Γουότκιν, στο νοτιοανατολικό τμήμα, φτάνει τα 3.720 μ. καιτων βουνών Φόρελ, στο ανατολικό τμήμα, τα 3.385 μ. Μόνο η νοτιοδυτική και νοτιοανατολική παραλιακή ζώνη δεν σκεπάζονται από πάγους. Είναι η μόνη ελεύθερη και κατοικημένη έκταση, γυμνή όμως, με πολλά βράχια, φιόρδκαι νησάκια. Φιόρδ σχηματίζονται σε όλες τις ακτές της. Πολλά από αυτά προχωρούν σε μεγάλο βάθος μέσα στην ξηρά. Συχνά όγκοι πάγου πέφτουν στα νερά των φιόρδ και παρασύρονται από τα θαλάσσια ρεύματα, ενώ πολυάριθμοι ποταμοί χύνονται στις ακτές ή σχηματίζουν λίμνες, συχνά μεγάλες, στο εσωτερικό.
Το κλίμα της είναι πολικό, με διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Δέχεται επιδράσεις από τα θαλάσσια ρεύματα και συχνά πλήττεται από φοβερές θύελλες. Το καλοκαίρι είναι σύντομο καιο χειμώνας διαρκεί εννέα μήνες. Τους καλοκαιρινούς μήνες, συχνά η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 10°C, αλλά μετοπου πέφτει η νύχτα, έχει γύρω στους 5-6°C.[5] Αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού έχει χιονοπτώσεις και πολύ συχνά ομίχλη, κυρίως τις πρωινές ώρες. Η πολική νύχτα στη Βόρεια Γροιλανδία διαρκεί πέντε μήνες.Η χαμηλότερη θερμοκρασία που παρατηρήθηκε ποτέ στη Γροιλανδία είναι -66.1°C.[6][7][8] 96 πολικοί επιστήμονες της ερευνητικής κοινοπραξίας IMBIE (Ice Sheet Mass Balance Inter-comparison Exercise) από 50 επιστημονικούς φορείς, με επικεφαλής τον καθηγητή Άντριου Σέπερντ του βρετανικού Πανεπιστημίου του Λιντς, αποκαλύπτουν σεμια νέα, μεγάλη διεθνή επιστημονική έρευνα ότι η Γροιλανδία έχει χάσει 3,8 τρισεκατομμύρια τόνους πάγου από το 1992, αρκετούς γιανα ανέβουν τα επίπεδα της θάλασσας παγκοσμίως κατά σχεδόν 11 χιλιοστά (συγκεκριμένα 1,06 εκατοστά). Ο ρυθμός απώλειας των πάγων αυξήθηκε από 33 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως κατά μέσο όρο στη δεκαετία του 1990, σε 254 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως την τελευταία δεκαετία.[9]
Το νησί ανακαλύφθηκε το982μ.Χ. από τονΝορβηγόΕρρίκο τον Ερυθρό, ο οποίος μετά από τέσσερα χρόνια έφερε στο νησί και άλλους αποίκους. Μετά το 1000, οιΕσκιμώοιτου νησιού άρχισαν να γίνονται χριστιανοί, από ιεραπόστολους που έφτασαν εκεί. Τον 14ο αιώνα η νορβηγική αυτή αποικία λησμονήθηκε. Ανακαλύφθηκε για δεύτερη φορά το1585, από τον εξερευνητή Ντέιβιςκαι αργότερα από τον Μπάφιν. Το1721 ιδρύθηκε από τους Σκανδιναβούς η πρώτη αποικία Γκόντχομπ, στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας. Το1814, που χωρίστηκε ηΝορβηγία από τηΔανία, η Γροιλανδία παρέμεινε στη Δανία. Χάρη στην προστατευτική πολιτική της Δανίας, ο πληθυσμός αυξήθηκε και δημιουργήθηκαν πολλοί οικισμοί. Κατά τονΒ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διαπιστώθηκε η μεγάλη στρατηγική σημασία του νησιού. Το1951η Δανία επέτρεψε στις ΗΠΑτην εγκατάσταση μεγάλης αεροπορικής βάσης στο Κάνακ.
Το1979η Γροιλανδία απέκτησε την αυτονομία της. Το1985οι Γροιλανδοί αποφάσισαν με δημοψήφισμα να αποχωρήσουν από τηνΕΟΚ (σήμερα Ευρωπαϊκή Ένωση).
Κατά την προϊστορική περίοδο, η Γροιλανδία φιλοξένησε αρκετές διαδοχικές πολιτισμικές ομάδες Παλαιοεσκιμώων, σύμφωνα μετα αρχαιολογικά ευρήματα της περιόδου στην περιοχή. Μεταξύ του 2500 π.Χ. καιτου800 π.Χ., η νότια και δυτική Γροιλανδία κατοικούνταν από την πολιτισμική ομάδα των Σακάκ. Τα περισσότερα ευρήματα αυτής της περιόδου εντοπίζονται στον κόλπο Ντίσκο. Την περίοδο μεταξύ 2400 π.Χ. και 1300 π.Χ. έχουν καταγραφεί μαρτυρίες εποικισμού και της βόρειας Γροιλανδίας από τον πολιτισμό της Πρώτης Ανεξαρτησίας, ο οποίος αναφέρεται ως μέρος των φύλων εργαλειοχρηστών του Αρκτικού Κύκλου.
Γύρω στο800 π.Χ., ο πολιτισμός των Σακάκ εξαφανίστηκε, δίνοντας σταδιακά τη θέση τουστον πρώιμο πολιτισμό των Ντόρσετ στη δυτική Γροιλανδία και στις ομάδες γνωστές ως Δεύτερη Ανεξαρτησία στις βόρειες περιοχές. Ο πολιτισμός Ντόρσετ ήταν καιο πρώτος που αναπτύχθηκε στις παράκτιες περιοχές, τόσο στις ανατολικές όσο και στις δυτικές ακτές, ενώ επιβίωσε μέχρι τον πολιτισμό της Θούλης γύρω στα 1550 μ.Χ. Ο τελευταίος είναι καιο βασικός πρόγονος των σημερινών κατοίκων. Η προέλευσή τους εντοπίζεται στηνΑλάσκα γύρω στα 1000 μ.Χ. και μετανάστευσαν στη σημερινή Γροιλανδία κατά το 1300 μ.Χ.. Οι ομάδες της Θούλης εισήγαγαν νέες καινοτομίες, όπως τη χρήση ελκήθρωνμε σκυλιά καιτα καμάκια γιατην αλιεία.
Από το 986 μ.Χ., οι δυτικές ακτές της Γροιλανδίας αποικήθηκαν από κατοίκους της Ισλανδίαςκαι της Νορβηγίας, μετην ίδρυση δύο οικισμών σε φιόρδ στη νοτιοδυτικότερη άκρη του νησιού. Η συμβίωση μετον πολιτισμό Ντόρσετ καιστη συνέχεια με τους κατοίκους της Θούλης από τον Βορρά ήταν αρμονική. Οι Νορβηγοί άποικοι έγιναν υπόλογοι στην εξουσία της Νορβηγίας κατά τον 13ο αιώνα, ενώ το βασίλειο της Νορβηγίας ενώθηκε μετη Δανία το 1380 ως βασιλική σύνοδος καιτο 1397, μετην επίσημη ένωση κάτω από τη Συνθήκη της Ένωσης του Κάλμαρ.
Οι οικισμοί, όπως το Μπραταλίντ, άκμασαν για αιώνες, αλλά εξαφανίστηκαν γύρω στον 15ο αιώνα, ίσως λόγω της έναρξης μίας μικρής παγετωνικής περιόδου. Με βάση στοιχεία από παγετωνικές μελέτες, την περίοδο μεταξύ 800 και 1300 οι περιοχές των φιόρδ της νότιας Γροιλανδίας είχαν ένα ήπιο κλίμα, με δασική βλάστηση και πόες, ενώ υπήρχε οργανωμένη κτηνοτροφία.
Η Αεροπορική Βάση της Θούλης στον Κόλπο του Πολικού Αστέρα
Στις 21 Ιανουαρίουτου1968, ένα βομβαρδιστικό B-52 της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας συνετρίβη στους πάγους του Κόλπου του Πολικού Αστέρα, στη βόρεια Γροιλανδία, 11 χιλιόμετρα νότια της αμερικανικής βάσης της Θούλης. Από τα επτά μέλη του πληρώματος διασώθηκαν τα έξι, αλλά από τις τέσσερις πυρηνικές βόμβες δεν βρέθηκαν παρά μόνο ορισμένα ραδιενεργά θραύσματα. Αραιά τοποθετημένα, γιαναμην σπάσει ο πάγος πάνω στον οποίο στηρίχθηκαν, τα παραπήγματα της προσωρινής αμερικανικής βάσης "Χάνζικερ" αποτέλεσαν το ορμητήριο των ανδρών που έψαχναν γιατο θανατηφόρο χαμένο φορτίο του αεροπλάνου. Οι Αμερικανοί έσπευσαν να διαβεβαιώσουν ότι η ραδιενέργεια που εντοπίστηκε δεν είναι επικίνδυνη, χωρίς όμως να πείθουν κανέναν. Ιδίως η κυβέρνηση της Δανίας, στην οποία ανήκει η Γροιλανδία, ήταν έξαλλη με τις Η.Π.Α., αφού η συμφωνία απαγόρευσης αποθήκευσης αμερικανικών πυρηνικών όπλων σε δανικό έδαφος συμπεριλάμβανε καιτον αέρα, καιη πτώση τουΒ-52 απέδειξε ότι η Ουάσινγκτον την παραβίασε[10].
Κύρια οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων είναι ηαλιεία. Η επεξεργασία των ψαριών αποτελεί επίσης σημαντική βιομηχανική δραστηριότητα. Κύρια αλιευτικά προϊόντα είναι οιγαρίδες, οι πληθυσμοί των οποίων όμως τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μείωση[11], ενώ τη δεκαετία του 1960 είχε γνωρίσει για κάποιο διάστημα αύξηση καιη βιομηχανία επεξεργασίας μπακαλιάρου. Λίγοι κάτοικοι ασχολούνται στις νοτιοδυτικές ακτές με περιορισμένες καλλιέργειες και εκτρέφονται λίγα βοοειδή, πρόβατα και πουλερικά.
Η Γροιλανδία ήταν η κύρια χώρα παραγωγής φυσικού κρυόλιθου, ο οποίος χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία τουαλουμινίου, αλλά τη δεκαετία του1970τα αποθέματα εξαντλήθηκαν. Η Γροιλανδία παρήγε μόλυβδοκαιψευδάργυρο, αλλά και αυτά εξαντλήθηκαν τη δεκαετία του1990. Υπάρχουν επίσης κοιτάσματαχρυσού, ουρανίουκαιλιθάνθρακα. Στη Γροιλανδία υπάρχουν, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, κοιτάσματα πετρελαίουκαιφυσικού αερίου.[12]Στα εδάφη της επίσης βρίσκονται μεγάλα κοιτάσματα σπάνιων γαιών.[13] Τόσο η παραγωγή πετρελαίου, όσο και αυτή του φυσικού αερίου δεν είναι σε προχωρημένο επίπεδο, ενώ εκφράζονται διάφορες αντιρρήσεις σχετικά, για περιβαλλοντολογικούς[14]και πολιτιστικούς[15][16] λόγους. Παράλληλα, υπάρχει πρόβλημα μετην εκμετάλλευση του ουρανίου καιτων σπάνιων γαιών (τα κοιτάσματά τους περιέχουν ουράνιο), καθώς ο νόμος που ισχύει στη Γροιλανδία δεν επιτρέπει την εξόρυξη ουρανίου, ανκαι έχουν γίνει συζητήσεις για σχετικές τροποποιήσεις τα τελευταία χρόνια.[17]
Το εξαγωγικό εμπόριο αφορά ορυκτά, αλίπαστα ψάρια, ιχθυέλαια κ.ά. Εισάγονται τρόφιμα, υφάσματα, καύσιμα, μηχανές και άλλα βιομηχανικά είδη.
Η Γροιλανδία αποτελεί αυτόνομο τμήμα της Δανίας, στην οποία ανήκει από το 1721, με πρωτεύουσα τοΝουούκ (πρώην Γκόντχαμπ, 12.181 κατ.), που είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη αποικία των Δανών στο νησί. Άλλες σημαντικές κωμοπόλεις είναι τοΣισιμιούτκαιτοΙλούλισσατ.
Οι κάτοικοι, κυρίως Ινουίτ (Εσκιμώοι) που ήρθαν σε επιμειξία με τους πρώτους Ευρωπαίους αποίκους (δανικής-νορβηγικής καταγωγής), ανέρχονται σε 56.699[1] σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση γιατον Ιανουάριο του 2024, η πλειοψηφία των οποίων διαμένει στη στενή νοτιοδυτική παράκτια περιοχή. Οι γλώσσες που ομιλούνται είναι η δανική και διάφορες διάλεκτοι των Εσκιμώων.
Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού ήταν σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2015 τα 72,1 χρόνια (69,41 χρόνια οι άνδρες και 74,92 οι γυναίκες).[2]
Αρχηγός Κράτους είναι ο Βασιλιάς Φρειδερίκος Ι΄ της Δανίας (από τις 14 Ιανουαρίου του 2024), ο οποίος εκπροσωπείται από έναν ύπατο αρμοστή, σήμερα τηΜικαέλα Ένγκελ (Mikaela Engell, γεν. το 1956) από την1η Απριλίουτου2011. Αρχηγός της κυβέρνησης είναι ο πρωθυπουργός. Το υπουργικό συμβούλιο εκλέγεται από το Κοινοβούλιο, που ονομάζεται Landstinget. Ο ύπατος αρμοστής διορίζεται από τον μονάρχη καιο πρωθυπουργός (συνήθως ο ηγέτης του κόμματος με τους περισσότερους βουλευτές) εκλέγεται από το Κοινοβούλιο. Σήμερα η χώρα κυβερνάται από τον συνασπισμό των κομμάτων SiumutκαιInuit Ataqatigiit.
Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο, που απαρτίζεται από 31 συνολικά έδρες. Τα μέλη εκλέγονται με απλή αναλογική σε πολυεδρικές περιφέρειες από τον λαό καιη θητεία τους διαρκεί 4 έτη. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.[2]. Στην πρωτεύουσα Νουούκ υπήρχε το 2013 μόνο ένα εκλογικό κέντρο.
Οι εναέριες μεταφορές συνδέουν τις εγχώριες και κατοικημένες περιοχές της Γροιλανδίας, αλλά καιστο εξωτερικό και άλλες χώρες. Όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές υπάρχουν προγραμματισμένα δρομολόγια, αλλά για μεγάλες αποστάσεις το ταξίδι κρατάει αρκετές ώρες καιτα δρομολόγια γίνονται σε χαμηλή συχνότητα. Στις πόλεις υπάρχουν ελάχιστοι και μικροί δρόμοι. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά. Το 2008 λειτουργούσαν 15 αεροδρόμια. Κύριο λιμάνι είναι τοΣισιμιούτ.
Τον Μάιο του 2007 η Air Greenland εγκαινίασε μια νέα διαδρομή από και προς τη Βαλτιμόρη τωνΗΠΑ, αλλά στις 10 Μαρτίου 2008 η διαδρομή ακυρώθηκε λόγω οικονομικών απωλειών. Το 2012 η Air Greenland εγκαινίασε νέες πτήσεις μεταξύ του Νουούκ καιτουΙκαλούιτ μόνο κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
.svg){kind=small}
Βασίλειο της Δανίας
Εξάντας: 49 λέξεις 
