Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 22/03/2015.
ΤαΚαρπάθια Όρη είναι οροσειράπου σχηματίζει τόξο μήκους περίπου 1.500 χιλιομέτρων στην Κεντρική καιΑνατολική Ευρώπηκαι είναι η δεύτερη σε μήκος οροσειρά στηνΕυρώπη (μετά τα Σκανδιναβικά Όρη, 1.700 χλμ.). Διαθέτουν τους βιότοπους για τους μεγαλύτερους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς καφέ αρκούδας, λύκου, αίγαγρουκαιλύγκα, μετην υψηλότερη συγκέντρωση στηΡουμανία, καθώς και πάνω από το ένα τρίτο όλων των Ευρωπαϊκών φυτικών ειδών. Τα Καρπάθια και πρόποδές τους έχουν πολλά ιαματικάκαι μεταλλικά νερά, μετη Ρουμανία να διαθέτει το ένα τρίτο των συνολικών της Ευρώπης. Η Ρουμανία διαθέτει επίσης τη μεγαλύτερη επιφάνεια παρθένων δασώνστην Ευρώπη (πλην της Ρωσίας), τα περισσότερα από αυτά στα Καρπάθια, μετα Νότια Καρπάθια να αποτελούν τη μεγαλύτερη αδιάσπαστη δασική έκταση της Ευρώπης.
Τα Καρπάθια αποτελούν μια αλυσίδα οροσειρών που απλώνωνται ως τόξο από τηνΤσεχία (3%) στα βορειοδυτικά, μέσω Σλοβακίας (17%), Πολωνίας (10%), Ουγγαρίας (4%) καιΟυκρανίας (11%) μέχρι τηΡουμανία (53%) στα ανατολικά καιστη συνέχεια τις Σιδηρές Πύλεςστον ποταμό Δούναβη, μεταξύ Ρουμανίας καιΣερβίας (2%) στα νότια. Η υψηλότερη οροσειρά των Καρπαθίων είναι τα Τάτρα, στα σύνορα Σλοβακίας και Πολωνίας, όπου οι υψηλότερες κορυφές ξεπερνούν τα 2.600 μέτρα. Η δεύτερη ψηλότερη οροσειρά είναι τα Νότια Καρπάθια στη Ρουμανία, όπου οι υψηλότερες κορυφές ξεπερνούν τα 2.500 μέτρα.
Τα Καρπάθια συνήθως υποδιαιρούνται σε τρία μεγάλα τμήματα : τα Δυτικά Καρπάθια (Τσεχία, Πολωνία, Σλοβακία), τα Ανατολικά Καρπάθια (νοτιοανατολική Πολωνία, ανατολική Σλοβακία, Ουκρανία, Ρουμανία) καιτα Νότια Καρπάθια (Ρουμανία, Σερβία).
Το όνομα "Καρπάθια" πιθανόν να προέρχεται από τους Κάρπους ή Καρπιάνους, Δακική φυλή. Σύμφωνα μετονΖώσιμοη φυλή αυτή ζούσε μέχρι το 381 στις ανατολικές πλαγιές των Καρπαθίων. Η Λέξη ίσως να προέρχεται από μιαΙνδοευρωπαϊκή λέξη, που σήμαινε "βράχος". ΣτηΘρακική ΕλληνικήΚαρπάτης όρος σήμαινε "βραχώδες βουνό". Οι Κάρποι ίσως να ήταν παρόμοια ή ταυτόσημη με άλλη φυλή που ζούσε στην περιοχή και ονομαζόταν Καρπόδακες, κατά κυριολεξία "Κάρποι Δάκες".
Σε ύστερα Ρωμαϊκά έγγραφα τα Ανατολικά Καρπάθια Όρη αναφέρονταν ως Montes Sarmatici (που σημαίνει Σαρματικά Όρη). Τα Δυτικά Καρπάθια ονομάζονταν Carpates, όνομα καταγεγραμμένο για πρώτη φορά στηΓεωγραφίατουΠτολεμαίου (2ος αιώνας μ.Χ.).
Τα Καρπάθια αρχίζουν μετην Γκόρα Σβιετέγκο Μαρτσίνα, 384 μ., στο Ταρνόβ (ΝΑ Πολωνία). Περιβάλλουν τηΡουθηνίακαιτηνΤρανσυλβανίαμε ένα μεγάλο ημικύκλιο, απλώνονται προς τα νοτιοανατολικά και τερματίζονται στον Δούναβη, κοντά στην Ορσοβα της Ρουμανίας. Το συνολικό μήκος των Καρπαθίων ξεπερνά τα 1.500 χλμ. καιτο πλάτος της οροσειράς ποικίλλει μεταξύ 12 και 500 χλμ. Τα μεγαλύτερα ύψη των Καρπαθίων είναι εκεί όπου αυτά έχουν μεγαλύτερο πλάτος. Το σύστημα αποκτά το μεγαλύτερο πλάτος τουστο οροπέδιο της Τρανσυλβανίας καιστα νότια των Τάτρα - της υψηλότερης οροσειράς, στην οποία το "Γκερλαχόβσκι στιτ" στη Σλοβακία είναι η υψηλότερη κορυφή με 2.655 μ. Τα Καρπάθια καλύπτουν μια έκταση 190.000 τετ.χλμ. και, μετά τις Άλπεις, αποτελούν το δεύτερο πιο εκτεταμένο ορεινό σύστημα στην Ευρώπη.
Απεικόνιση των Χούτσουλς, που ζούσαν στα Καρπάθια Όρη, 1872
Ανκαι συνήθως αναφέρονται ως οροσειρά, τα Καρπάθια δεν αποτελούν στην πραγματικότητα μια συνεχή οροσειρά. Αποτελούνται μάλλον από αρκετά ορογραφικά και γεωλογικά διακριτά υποσύνολα, παρουσιάζοντας εξ ίσου μεγάλη δομική ποικιλία με τις Αλπεις. Τα Καρπάθια, που ξεπερνούν σε ύψος τα 2.500 μέτρα σε λίγα μόνο σημεία τους, δεν έχουν τις απότομες κορυφές, την εκτεταμένη χιονοκάλυψη, τους μεγάλους παγετώνες, τους ψηλούς καταρράκτες και τις πολλές μεγάλες λίμνες, που είναι συνηθισμένα στις Αλπεις. Θεωρείτο ότι καμμία περιοχή της οροσειράς των Καρπαθίων δεν έμενε καλυμμένη με χιόνι καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και ότι δεν υπήρχαν παγετώνες αλλά πρόσφατες έρευνες από Πολωνούς επιστήμονες αποκάλυψαν μια μονίμως παγωμένη και παγετώδη περιοχή στα Όρη Τάτρα. Τα Καρπάθια στο ψηλότερο σημείο τους είναι τόσο ψηλά όσο η μέση περιοχή των Αλπεων, μετην οποία έχουν κοινή όψη, κλίμα καιχλωρίδα. Τα Καρπάθια χωρίζονται από τις Αλπεις μετον Δούναβη. Οι δύο οροσειρές συναντώνται σε ένα μόνο σημείο, στα Όρη Λάιτα, στην Μπρατισλάβα. Ο Δούναβης τα χωρίζει επίσης από τονΑίμοστην Ορσοβα της Ρουμανίας. Η κοιλάδα τουΜοράβακαιτουΌντερ χωρίζει τα Καρπάθια από τις οροσειρές της Σιλεσίαςκαι της Μοραβίας, που ανήκουν στη μεσαία πτέρυγα του μεγάλου Κεντρικού Ορεινού Συστήματος της Ευρώπης. Σε αντίθεση με τις άλλες πτέρυγες του συστήματος τα Καρπάθια, που αποτελούν τον υδροκρίτη μεταξύ των βόρειων θαλασσών και της Μαύρης Θάλασσας, περιβάλλονται σε όλες τις πλευρές τους από πεδιάδες, συγκεκριμένα τηνΠαννονική πεδιάδα στα νοτιοδυτικά, την πεδιάδα του Κάτω Δούναβη (Ρουμανία) στα νότια καιτην πεδιάδα της Γαλικίαςστα νοτιοανατολικά. Από τα Καρπάθια όρη πηγάζουν οι ποταμοί Βιστούλας, Δνείστερος, Προύθος, ΣερέτηςκαιΤίσα.
Στο Ρουμανικό τμήμα της κύριας οροσειράς των Καρπαθίων οι σημαντικότερες ορεινές διαβάσεις είναι (αρχίζοντας από τα Ουκρανικά σύνορα) οι Πρίσλοπ, Ρόντνα, Τίχουτα (γνωστή και ως Μπόργκο), Τούλγκες, φαράγγι Μπίκαζ, Γκίμες, Ουζ, Οϊτούζ, Μπουζάου, Πρεντεάλ (πουτη διασχίζει η σιδηροδρομική γραμμή από το Μπρασόβ στο Βουκουρέστι), Τούρνου Ρόσου (340 μ., μέσω του στενού φαραγγιού του Ποταμού Ολτ, τη διασχίζει η σιδηροδρομική γραμμή από το Σιμπίου στο Βουκουρέστι), Βούλκαν, Τερέγκοβα καιοιΣιδηρές Πύλες (που διασχίζονται καιοι δύο από τη σιδηροδρομική γραμμή από τηνΤιμισοάραστηνΚραϊόβα.
Στην περιοχή που καταλαμβάνεται σήμερα από τα Καρπάθια υπήρχαν παλαιότερα μικρότερες ωκεάνειες λεκάνες. Τα Καρπάθια Όρη σχηματίσθηκαν κατά την Αλπική ορογένεση στονΜεσοζωικό αιώνακαιτηνΤριταία περίοδο, μετη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών ALCAPA, Tίσα και Δακίας πάνω από καταβυθιζόμενο ωκεάνειο φλοιό. Τα βουνά πήραν τη μορφή γραμμών πτυχώσεων και ωθήσεων με γενικά βόρεια σύγκλιση στο δυτικό τομέα, βορειοανατολική προς ανατολική σύγκλιση στο ανατολικό τμήμα και νοτιοανατολική σύγκλιση στο νότιο τμήμα.
Το εξωτερικό, γενικά βόρειο, τμήμα της ορογενετικής ζώνης είναι ένα επικαθήμενο πρίσμα της Τριταίας μιας λεγόμενης Ζώνης φλύσχη δημιουργημένο από πετρώματα που αποξέστηκαν από τον θαλάσσιο πυθμένα και ωθήθηκαν πάνω από τη Βόρεια Ευρωπαϊκή πλάκα. Η επικαθήμενη σφήνα των Καρπαθίων αποτελείται από αρκετές λεπτές στρώσεις τουρβιδιτικών ιζημάτων από τηνΚρητιδική έως τηνΠαλαιογενή. Η ώθηση των ιζημάτων φλύσχη πάνω στα Καρπάθια προκάλεσε τον σχηματισμό της Καρπαθιανής λεκάνης. Το όριο μεταξύ της Ζώνης φλύσχη καιτων εσωτερικών ορογενετικών ζωνών στο δυτικό τμήμα της οροσειράς χαρακτηρίζεται από τη Ζώνη Πιενίνι Κλίπεν, μια στενό πολύπλοκη ζώνη πολυφασικών θλιπτικών παραμορφώσεων, που αργότερα συμμετείχε σεμια υποτιθέμενη ρηγματογενή ζώνη. Οι εσωτερικές ζώνες στα δυτικά και ανατολικά τμήματα περιέχουν παλαιότερα πυρηγενή πετρώματα, που είχαν μετατραπεί σε τουρβιδιτικά ιζήματα του Μεσοζωικού. Κατά τη Μέση Μειόκαινοη ζώνη αυτή επηρεάσθηκε από έντονη αλκαλική ηφαιστειακή δράσηπου αναπτύχθηκε πάνω από τη ζώνη καταβύθισης των λεκανών φλύσχη. Την ίδια στιγμή το εσωτερικό της ορογενετικής ζώνης επηρεάσθηκε από εκτεταμένες δομές της Παννονικής Λεκάνης.
Σίδηρος, χρυσός και άργυρος βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στα Δυτικά Καρπάθια. Μετά την κατάκτηση της Δακίας από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό, αυτός επέστρεψε στη Ρώμη με πάνω από 165 τόνους χρυσού και 330 τόνους αργύρου.
Χάρτης των κύριων υποδιαιρέσεων των Καρπαθίων. 1. Εξωτερικά Δυτικά Καρπάθια 2. Εσωτερικά Δυτικά Καρπάθια 3. Εξωτερικά Ανατολικά Καρπάθια 4. Εσωτερικά Ανατολικά Καρπάθια 5. Νότια Καρπάθια 6. Δυτικά Ρουμανικά Καρπάθια 7. Τρανσυλβανικό Οροπέδιο 8. Σερβικά Καρπάθια
Η μεγαλύτερη οροσειρά είναι τα Τάτρα.
Μεγάλο τμήμα των δυτικών και βορειοανατολικών Εξωτερικών Καρπαθίων στην Πολωνία, την Ουκρανία καιτη Σλοβακία ονομάζονται παραδοσιακά Μπέσκιντ.
Το γεωλογικό όριο μεταξύ Δυτικών και Ανατολικών Καρπαθίων συμπίπτει χοντρικά μετη γραμμή (από νότο προς βορρά) μεταξύ των πόλεων Μιχάλοβτσε, Μπαρντέγιοφ, Νόβι Σακτς και Τάρνοφ. Σε παλαιότερα συστήματα το όριο συνεχίζει ανατολικότερα (από βορρά προς νότο) κατά μήκος των ποταμών Σανκαι Οσλάβα (Πολωνία), της πόλης Σνίνα (Σλοβακία) καιτου ποταμού Τούρια (Ουκρανία). Βιολόγοι πάντως επεκτείνουν το όριο ακόμη ανατολικότερα.
Το όριο μεταξύ ανατολικών και νότιων Καρπαθίων σχηματίζεται από τη Διάβαση Πρεντεάλ, νότια του Μπρασόβ και της Κοιλάδας Πράχοβα.
Οι Ουκρανοί ενίοτε εννοούν ως "Ανατολικά Καρπάθια" μόνο τα Ουκρανικά Καρπάθια (ή Δασώδη Καρπάθια), δηλαδή το τμήμα τους που βρίσκεται κυρίως στα εδάφη τους (δηλ., βόρεια της Διάβασης Πρίσλοπ), ενώ οι Ρουμάνοι ενίοτε εννοούν ως "Ανατολικά Καρπάθια" μόνο το τμήμα τους που βρίσκεται στα δικά τους εδάφη (δηλ. από τα Ουκρανικά σύνορα ή τη Διάβαση Πρίσλοπ προς νότο), πουτο υποδιαιρούν σε τρεις απλά γεωγραφικές ομάδες (βορεια, κεντρική, νότια) αντί για Εξωτερικά και Εσωτερικά Ανατολικά Καρπάθια. Αυτά είναι :
Λούντβιχ Γκράινερ (1796–1882), σημαίνων εμπειρογνώμων διαχείρισης βιομηχανίας ξυλείας, που εντόπισε την Κορυφή Γκερλαχόφσκι ως την ψηλότερη των Καρπαθίων.
Από στρατιωτικής άποψης, τα Καρπάθια αποτελούν ένα ισχυρό φυσικό αμυντικό φράγμα, που εφόσον έχει οργανωθεί η άμυνα αυτών, προασπίζει κυρίως την πεδιάδα της Ουγγαρίας καιτο υψίπεδο της Τρανσυλβανίας από επιθέσεις, τόσο από Β. όσο και από Α.
Και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους στα Καρπάθια όρη διεξήχθησαν σφοδρές μάχες, ειδικότερα:
ΣτονΑ΄ Παγκόσμιο Πόλεμοτο1915 διεξήχθησαν μάχες μεταξύ των αυστρο-γερμανικών στρατευμάτων καιτων ρωσικών, όπου ταμεν πρώτα μετά τις αρχικές αποτυχίες συμπτύχθηκαν στις παραπάνω διαβάσεις των Καρπάθιων επί των οποίων και αμύνονταν.
Ακολούθησε όμως ισχυρή ρωσική επίθεση με σφοδρότητα που επέφερε τη διάσπαση του αυστριακού μετώπου καιτην κάθοδο των Ρώσων στην πεδιάδα, την οποία όμως αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τον Μάιο του 1915, μετά από σφοδρή αντεπίθεση όπου διασπάστηκε το ρωσικό μέτωπο στη θέση Τάρνοβ - Γκάρλιτς των ανατολικών Μπεσκίνδε.
ΣτονδεΒ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διεξήχθησαν ομοίως σφοδροί αγώνες το1944 μεταξύ τριών ρωσο-ουκρανικών στρατιών και δύο γερμανο-ουγγρικών στρατιών και μιας τεθωρακισμένης στρατιάς. Μετά από μακρά σειρά μαχών τελικά η γερμανο-ουγγρική άμυνα διασπάστηκε καιτον Οκτώβριο του 1944 τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην ουγγρική πεδιάδα από πολλά σημεία απ΄ όπου και συνέχισαν τις επιθέσεις τους προς τηΒουδαπέστη.
