ΟΜπορν υπήρξε ένας εκτων 11 που υπέγραψαν τοΜανιφέστο Ράσελ - Αϊνστάιν, το οποίο υπογράμμιζε τους κινδύνους της χρήσης πυρηνικών όπλων. Ήταν προσωπικός φίλος μετονΑϊνστάιν, μετον οποίο διαφωνούσαν γιατην ισχύ της κβαντομηχανικής. Σε ένα γράμμα του Αϊνστάιν προς τονΜπορν αναφέρεται η περίφημη φράση «Ο θεός δεν παίζει ζάρια».
ΟΜπορν γεννήθηκε στο Μπρεσλάου του Βασιλείου της Πρωσίας, το σημερινό Βρότσλαβ της Πολωνίας, από Γερμανοεβραίους γονείς[23]: Τον Γκούσταφ Γιάκομπ Μπορν (1851-1900), ανατόμο και εμβρυολόγο, καθηγητή της εμβρυολογίαςστοΠανεπιστήμιο του Μπρεσλάου, καιτη σύζυγό του Μαργκαρέτε («Γκρέτσεν»), το γένος Κάουφμαν, από μία οικογένεια βιομηχάνων. Η μητέρα του πέθανε όταν οΜαξ ήταν 4 ετών, στις 29 Αυγούστου 1886. ΟΜαξ είχε μία αδελφή, την Κάτε, η οποία γεννήθηκε το 1884, και έναν ετεροθαλή αδελφό, τον Βόλφγκανγκ, από τον δεύτερο γάμο του πατέρα του, μετην Μπέρθα Λίπσταϊν. Αργότερα ο Βόλφγκανγκ έγινε καθηγητής της ιστορίας της τέχνης στο City College της Νέας Υόρκης[24].
ΟΜπορν φοίτησε στο «Γυμνάσιο Βασιλέως Γουλιέλμου» (König-Wilhelm-Gymnasium) στο Μπρεσλάου καιτο 1901 εισήχθη στο Πανεπιστήμιο της ιδίας πόλεως. Το γερμανικό πανεπιστημιακό σύστημα επέτρεπε στους φοιτητές να κινούνται εύκολα από το ένα πανεπιστήμιο στο άλλο, κι έτσι πέρασε κάποια εξάμηνα στοΠανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (1902) καιστοΠανεπιστήμιο της Ζυρίχης (1903). Οι συμφοιτητές τουστο Μπρεσλάου Ότο ΤέπλιτςκαιΕρνστ Χέλινγκερ πληροφόρησαν τονΜπορνγιατοΠανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν[25], καιοΜπορν πήγε εκεί τον Απρίλιο του 1904. Στο Γκέτινγκεν συνάντησε τρεις φημισμένους μαθηματικούς: τους Χίλμπερτ, ΚλάινκαιΧέρμαν Μινκόφσκι. Πολύ σύντομα, οΜπορν συνδέθηκε στενά με τους δύο τελευταίους, επωφελούμενος όμως και από το διανοητικό μέγεθος του Χίλμπερτ. Ο Χίλμπερτ έγινε ο μέντοράς του όταν τον επέλεξε γιανα καταλάβει την άμισθη θέση του βοηθού. Ο Μινκόφσκι πάλι ήταν γνωστός της μητρυιάς τουΜπορν, της Μπέρτας, από μαθήματα χορού στηνΚαινιξβέργη, οπότε οΜπορν πήγαινε πότε-πότε στο σπίτι των Μινκόφσκι για γεύμα τις Κυριακές[26][27].
Το1906οΜπορν κέρδισε ένα βραβείο γιαμια εργασία γιατην ελαστικότητα, ένα θέμα των εφαρμοσμένων μαθηματικών, καιη σχετική έρευνα τελικώς οδήγησε σεδιδακτορική διατριβήμε επιβλέποντα τονΚαρλ Ρούνγκεκαι εξεταστές τους Βόλντεμαρ ΦόικτκαιΚαρλ Σβάρτσιλντ. ΟΜπορν ανέπτυξε τις εξισώσεις για τις συνθήκες σταθερότητας κι έφτιαξε μία συσκευή που μπορούσε να δοκιμάσει τις προβλέψεις του πειραματικά. Τον Ιούλιο του 1906 πέρασε την προφορική του εξέταση και πήρε τοδιδακτορικότουσταμαθηματικάμε άριστα (magna cum laude)[28].
Μετά το πέρας των σπουδών του, οΜπορν ήταν υποχρεωμένος να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Από τον στρατό της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, ωστόσο, απαλλάχθηκε γρήγορα, μετά από λίγο καιρό στο Βερολίνο, εξαιτίας μιας κρίσεως άσθματος, τον Ιανουάριο του 1907. Μετά ταξίδεψε στην Αγγλία, όπου έγινε δεκτός στοΠανεπιστήμιο του Κέμπριτζκαι μελέτησε φυσική επί εξάμηνο στοΕργαστήριο Κάβεντις υπό τους Τζόζεφ Τζον Τόμσον, Τζωρτζ ΣηρλκαιΤζόζεφ Λάρμορ. Μετά την επιστροφή τουστη Γερμανία, οΜπορν υπηρέτησε 6 εβδομάδες ακόμα στον στρατό καιστη συνέχεια επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου εργάσθηκε γιατηνυφηγεσίατουστη φυσική υπό την επίβλεψη τωνΌτο ΛούμερκαιΕρνστ Πρίνγκσαϊμ. Τότε ένα μικρό ατύχημα μετο πείραμα μέλανος σώματοςτουΜπορν, το σκίσιμο ενός σωλήνα νερού ψύξεως και ένα πλημμυρισμένο εργαστήριο, έκαναν τον Λούμερ νατουπει πως δενθα γινόταν ποτέ φυσικός[29].
Το 1905 ο Αϊνστάιν δημοσίευσε τη θεμελιώδη εργασία τουγιατην ειδική θεωρία της σχετικότητας. Αυτό κίνησε το ενδιαφέρον τουΜπορν, ο οποίος άρχισε να ερευνά το θέμα. Μαθαίνοντας τότε πως ο παλιός του καθηγητής, ο Μινκόφσκι, ερευνούσε σχετικά, του έγραψε τα αποτελέσματά τουκαιο Μινκόφσκι του ζήτησε να επιστρέψει στο Γκέτινγκεν καινα εκπονήσει τη διατριβή του επί υφηγεσία εκεί, όπως και έγινε. Ο Τέπλιτς βοήθησε τονΜπορννα εξασκηθεί στην άλγεβρα τωνπινάκων, ώστε να εργασθεί με τους πίνακες του τετραδιάστατου χώρου Μινκόφσκιστο σχέδιο του τελευταίου να συμφιλιώσει τη σχετικότητα μετηνηλεκτροδυναμική. ΟιΜπορνκαι Μινκόφσκι συνεργάσθηκαν καλά και σημείωσαν πρόοδο, αλλά ο Μινκόφσκι πέθανε ξαφνικά από σκωληκοειδίτιδα στις 12 Ιανουαρίου 1909. Οι φοιτητές των μαθηματικών ανέθεσαν στονΜπορννα εκφωνήσει επικήδειο για λογαριασμό τους[30].
ΟΜπορν προσπάθησε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα των ερευνών τους σε μία συνάντηση της Εταιρείας Μαθηματικών του Γκέτινγκεν λίγες εβδομάδες αργότερα, αλλά προτού προχωρήσει πολύ στην ομιλία του προκλήθηκε δημόσια από τους Κλάιν καιΜαξ Άμπραχαμ, που απέρριπταν τη θεωρία της σχετικότητας, και υποχρεώθηκε να διακόψει τη διάλεξη. Ωστόσο, οι Χίλμπερτ και Ρούνγκε ενδιαφέρθηκαν γιατην εργασία και, μετά από συζητήσεις μαζί του, πείσθηκαν γιατη λογική των αποτελεσμάτων του, πείθοντάς τοννατην ξαναπαρουσιάσει. Αυτή τη φορά δεντον διέκοψαν καιοΦοκτ προσφέρθηκε να στηρίξει τη διατριβή τουγια υφηγεσία[31]. ΟΜπορν δημοσίευσε την εργασία ως άρθρο στο «Η θεωρία των άκαμπτων σωμάτων στην κινηματική της Αρχής της Σχετικότητας»[32], που εισήγαγε την έννοια της ακαμψίας τουΜπορν. Στις 23 Οκτωβρίου οΜπορν παρουσίασε τη διατριβή τουμε θέμα τοατομικό πρότυπο του Τόμσον.[33].
ΟΜπορν εγκαταστάθηκε αρχικώς ως φροντιστής φοιτητών στο Γκέτινγκεν σε ένα σπίτι με ενοικιαζόμενα δωμάτια, στο οποίο διέμενε τότε καιοΤέοντορ φον Κάρμαν, βοηθός, τότε, στο Πανεπιστήμιο και μετέπειτα μείζων ερευνητής της Αεροδυναμικής. Συχνός επισκέπτης τους εκεί ήταν οΠάουλ Πέτερ Έβαλντ, τότε υποψήφιος διδάκτορας μετονΆρνολντ Σόμμερφελντ, ο οποίος τον είχε «δανίσει» στον Χίλμπερτ στο Γκέτινγκεν ως ειδικό βοηθό γιατη φυσική. ΟΡίχαρντ Κούραντ αποκαλούσε τους παραπάνω νέους επιστήμονες «η εσωτερική ομάδα»[34].
Το 1912 οΜπορν συνάντησε τη Χέντβιχ Έρενμπεργκ, κόρη ενός εβραϊκής καταγωγής Λουθηριανού καθηγητή της Νομικής του Πανεπιστημίου της Λειψίας και φίλη της κόρης τουΚαρλ Ρούνγκε. Στις 2 Αυγούστου 1913οΜπορνκαιη Χέντβιχ παντρεύτηκαν. Αυτό υπήρξε μία από τις αιτίες πουτον έπεισαν να βαπτισθεί Λουθηρανός Χριστιανός, τον Μάρτιο του1914, παρότι θεωρούσε «τις θρησκευτικές ομολογίες και Εκκλησίες ασήμαντα πράγματα»[35] . Μια άλλη αιτία ήταν μάλλον η επιθυμία τουνα ενσωματωθεί στη γερμανική κοινωνία[35]. Από τον γάμο τους, το ζεύγος απέκτησε τρία τέκνα: δύο κόρες, την Ιρένε (γεννήθηκε το 1914) καιτη Μαργκαρέτε (ή «Γκρίτλι», γενν. το 1915), και έναν γιο, τον Γκούσταφ, μετέπειτα καθηγητή της φαρμακολογίας στο Κέιμπριτζ καιστοΚινγκ'ς Κόλετζ, που γεννήθηκε το 1921.[36] Παππούς της συζύγου του από τη μητέρα της ήταν οΡούντολφ Γέριγκ.
Μέχρι το τέλος του 1913 οΜπορν είχε δημοσιεύσει 27 ερευνητικές εργασίες, μεταξύ των οποίων σημαντική έρευνα πάνω στη θεωρία της σχετικότητας καιστη δυναμική των κρυσταλλικών πλεγμάτων[37]. Το 1914 δέχθηκε μία επιστολή από τονΜαξΠλανκ, πουτου εξηγούσε ότι μία νέα έδρα έκτακτου καθηγητή στηθεωρητική φυσική είχε δημιουργηθεί στοΠανεπιστήμιο του Βερολίνου. Η έδρα είχε προσφερθεί στονΜαξφον Λάουε, αλλά εκείνος είχε απορρίψει την προσφορά. ΟΜπορν δέχθηκε[38]. ΑλλαοΑ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη ξεσπάσει και λίγο μετά την άφιξή τουστο Βερολίνο το 1915 οΜπορν κατατάχθηκε, αρχικώς σε μία μονάδα σηματωρών και μετά στηνArtillerie-Prüfungs-Kommission, την επιτροπή ερευνών πυροβολικού του γερμανικού στρατού, στο Βερολίνο, υπό τον Γερμανοεβραίο ατομικό φυσικό Ρούντολφ Λάντενμπουργκ (1882-1952). Στο Βερολίνο οΜπορν συνδέθηκε με στενή φιλία μετον Αϊνστάιν, πουθα διαρκούσε ισοβίως. Ο Αϊνστάιν έγινε τακτικός επισκέπτης στο σπίτι τωνΜπορν[39]. Λίγες ημέρες μετά τη λήξη του πολέμου, οΜπορν απολύθηκε από τον στρατό καιτον ίδιο μήνα μία τυχαία συνάντηση μετονΦριτς Χάμπερ οδήγησε σε μία συζήτηση του τρόπου μετον οποίο σχηματίζεται μία ετεροπολική ένωση από ιόντα όταν ένα μέταλλο αντιδρά με ένα αλογόνο, κάτι που σήμερα ονομάζεται κύκλος Μπορν-Χάμπερ[40].
Πριν ακόμα φθάσει οΜπορνστο Βερολίνο, οφον Λάουε είχε αλλάξει γνώμη και επικοινώνησε μαζί του ώστε να ανταλλάξουν θέσεις. ΟΜπορν δέχθηκε και πάλι, και έτσι, τον Απρίλιο του1919 έγινε τακτικός πλέον καθηγητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Θεωρητικής Φυσικής στοΠανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης[41]. Αλλά και εκεί δέχθηκε κρούση από το παλιό του πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, που ζητούσε τον διάδοχο τουΠέτερ Ντεμπάιστη θέση του διευθυντή του Ινστιτούτου Φυσικής[42]. ΟΜπορν ζήτησε τη γνώμη του Αϊνστάιν, ο οποίος τον συμβούλεψε: «Η θεωρητική φυσική θα ευδοκιμήσει εκεί πουθα συμβεί να είσαι εσύ: δεν υπάρχει άλλος Μπορνστη Γερμανία σήμερα.»[43]ΟΜπορν πέτυχε διαπραγματευόμενος την ίδρυση μιας έδρας εκεί γιατον παλαιό του φίλο Τζέιμς Φρανκ.
Το Συνέδριο του Solvay το 1927. ΟΜπορν είναι δεύτερος από τα δεξιά στη δεύτερη σειρά, ανάμεσα στους Λουί ντε ΜπρολίκαιΝιλς Μπορ.
Γιατα 12 χρόνια που πέρασε στο Γκέτινγκεν μετονΦρανκ, οΜπορν είχε έναν συνεργάτη μετον οποίο μοιραζόταν τις ίδιες απόψεις σε βασικά επιστημονικά θέματα — μεγάλο πλεονέκτημα γιατη διδασκαλία καιτην έρευνα σε έναν αναπτυσσόμενο κλάδο όπως η κβαντομηχανική. Την ίδια στενή συνεργασία είχε οΜπορμετον φυσικό Άρνολντ Σόμμερφελντστο Μόναχο. ΟιΜπορνκαι Σόμμερφελντ όχι απλώς είχαν την ίδια προσέγγιση ως προς τη χρήση της πειραματικής φυσικής γιατην επαλήθευση των θεωριών τους, αλλά όταν ο δεύτερος πήγε για διαλέξεις στις ΗΠΑτο 1922, έστειλε τον φοιτητή τουΒέρνερ Χάιζενμπεργκ ως βοηθό στον Μπορν. Ο Χάιζενμπεργκ επέστρεψε στο Γκέτινγκεν το 1923 και ολοκλήρωσε εκεί τη διατριβή του επί υφηγεσία υπό τονΜπορντο 1924, εργαζόμενος μετά εκεί για λίγο ως ιδιωτικός δάσκαλος[44][45].
Το1925οιΜπορνκαι Χάιζενμπεργκ διετύπωσαν μία νέα προσέγγιση της κβαντομηχανικής, με αλγεβρικούς πίνακες: Στις 9 Ιουλίου, ο Χάιζενμπεργκ παρέδωσε στονΜπρονγια έλεγχο και δημοσίευση μία εργασία με τίτλο Über quantentheoretische Umdeutung kinematischer und mechanischer Beziehungen («Επί της κβαντικής επανερμηνείας των κινηματικών και μηχανικών σχέσεων»). Διαβάζοντάς τηοΜπορν αναγνώρισε τον φορμαλισμό ως ικανό να μεταφερθεί στηνκαινα επεκταθεί μετη συστηματική γλώσσα των πινάκων, την οποία είχε μάθει μετον Γιάκομπ Ροζάνες στο Μπρεσλάου[46].
Μέχρι τότε οι πίνακες χρησιμοποιούνταν σπανίως από τους φυσικούς. ΟΓκούσταφ Μίε τους είχε εφαρμόσει σε μία εργασία στην ηλεκτροδυναμική το 1912 και οΜπορνστην εργασία τουγια τους κρυστάλλους το 1921. Αλλά η άλγεβρα μετον πολλαπλασιασμό πινάκων δεν είχαν εισαχθεί σε αυτές τις εργασίες, όπως απαιτήθηκε στην κβαντομηχανική[47]. Μετη βοήθεια του πρώην φοιτητή τουΠασκουάλ Γιόρνταν, οΜπορν άρχισε τη μεταφορά καιτην επέκταση των ιδεών του Χάιζενμπεργκ στη νέα γλώσσα, και υπέβαλαν την εργασία τους προς δημοσίευση. Μία συνέχεια υποβλήθηκε πριντο τέλος του έτους μετα ονόματα καιτων τριών. Περιείχε την εκπληκτική διατύπωση:
,
όπου τα p και q είναι οι πίνακες της θέσεως και της ορμής p ενός σωματίου, ενώ I είναι ομοναδιαίος πίνακας. Πράγματι, οπολλαπλασιασμός πινάκωνδεν είναι αντιμεταθετική πράξη[46]. Αυτή η διατύπωση αποδίδεται εξ ολοκλήρου στονΜπορν, που επίσης απέδειξε ότι όλα τα στοιχεία πουδεν είναι στη διαγώνιο είναι μηδέν. ΟΜπορν θεώρησε ότι η εργασία τουμετον Γιόρνταν εμπεριείχε «τις σημαντικότερες αρχές της κβαντομηχανικής, μαζί καιτην επέκτασή της στηνηλεκτροδυναμική.»[46] Εξάλλου έθετε την προσέγγιση του Χάιζενμπεργκ πάνω σε μία αυστηρή μαθηματική βάση[48].
ΟΜπορν εξεπλάγη όταν έμαθε πως οΠολ Ντιράκ είχε σκεφθεί πάνω στις ίδιες γραμμές μετον φοιτητή του. Σύντομα οΒόλφγκανγκ Πάουλι χρησιμοποίησε τη νέα προσέγγιση γιανα υπολογίσει τις ιδιοτιμές της ενέργειας του ατόμου του υδρογόνου, και βρήκε πως συμφωνούσαν μετο γνωστό πρότυπο τουΜπορ. Η άλλη σημαντική προσέγγιση αναπτύχθηκε από τονΈρβιν Σρέντινγκερ, που χρησιμοποίησε τηνκυματική, κάτι που προσέλκυσε πολλούς εκείνη την εποχή καθώς προσέφερε τη δυνατοτητα της επιστροφής στην αιτιοκρατική κλασική φυσική. Ωστόσο, οΜπορνδεν προσυπέγραφε την αιτιοκρατική προσέγγιση, εφόσον δεν υποστηριζόταν από το πείραμα[46]και προχώρησε στη διατύπωση της σήμερα καθιερωμένης ερμηνείας της κυματοσυναρτήσεως ως συναρτήσεως πυκνότητας πιθανότηταςστηνΕξίσωση Σρέντινγκερ, την οποία και δημοσίευσε τον Ιούλιο του1926.[49][48]
Σε μία επιστολή τουστονΜπορνμε ημερομηνία 4 Δεκεμβρίου 1926, ο Αϊνστάιν έγραψε το περίφημο σχόλιό τουγιατην κβαντομηχανική:
«Η κβαντομηχανική είναι ασφαλώς επιβλητική. Αλλά μια φωνή μέσα μου μού λέει πως δεν είναι ακόμα η πραγματική θεωρία. Μάς πληροφορεί για πάρα πολλά, αλλά δεν μάς φέρνει στ' αλήθεια πλησιέστερα στο μυστικό του «Παλαιού των ημερών». Εγώ, εν πάση περιπτώσει, είμαι πεπεισμένος ότι Εκείνος δεν παίζει ζάρια.»[50]
Η παραπάνω πρόταση έγινε γνωστή και αναφέρεται συχνά ως «ο Θεός δεν παίζει ζάρια»[51].
Το1928 πάντως ο Αϊνστάιν πρότεινε τους Χάιζενμπεργκ, Μπορν και Γιόρνταν γιατο Βραβείο Νόμπελ Φυσικής[52][53], αλλά μόνο ο πρώτος κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ του 1932, ενώ οι Σρέντινγκερ και Ντιράκ μοιράστηκαν το Νόμπελ του 1933. Στις 25 Νοεμβρίου 1933 οΜπορν έλαβε ένα γράμμα από τον Χάιζενμπεργκ, στο οποίο ανέφερε ότι είχε θέμα μετη συνείδησή τουγιατο ότι αυτός μόνο είχε ανταμειφθεί μετο Βραβείο «για δουλειά που είχε γίνει συνεργατικά στο Γκέτινγκεν — από εσένα, τον Γιόρνταν και μένα»[54]. Συνέχιζε λέγοντας πως η συνεισφορά τωνΜπορνκαι Γιόρνταν στην κβαντομηχανική δεν μπορεί να αναιρεθεί από «μία λάθος απόφαση εκτων έξω»[54]. Το 1954 επίσης, ο Χάιζενμπεργκ έγραψε ένα άρθρο που τιμούσε τονΠλανκγιατη διαίσθησή τουτο 1900, όπου πιστώνει στους Μπορνκαι Γιόρνταν την τελική μαθηματική διατύπωση της μηχανικής των πινάκων και υπογραμμίζει το πόσο σημαντικές ήταν οι συνεισφορές τους στην κβαντομηχανική, παρά το ότι δεν «αναγνωρίσθηκαν κατάλληλα δημοσίως»[55].
Ο τάφος τουΜπορνστο Γκέτινγκεν, με επίγραμμα τηνΑρχή της απροσδιοριστίας, την οποία οΜπορν θεμελίωσε με αυστηρά μαθηματικό τρόπο.
Τον Ιανουάριο του 1933 το Ναζιστικό Κόμμα ανέλαβε την εξουσία στη Γερμανία. Τον Μάιο οΜπορν ήταν ένας από τους 6 Εβραίους καθηγητές του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν που τέθηκαν σε αμειβόμενη διαθεσιμότητα. ΟΜπορν άρχισε να αναζητεί νέα θέση στις ΗΠΑ, γράφοντας στη Γκέπερτ-Μάγιερ καιστον Ρούντι Λάντενμπουργκ. Και άλλες προσφορές ωστόσο άρχισαν σύντομα να καταφθάνουν καιοΜπορν δέχθηκε εκείνη του Κολεγίου του Αγίου Ιωάννου στοΠανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.[59] εκεί συνέγραψε ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο, τοThe Restless Universe, και ένα πανεπιστημιακό σύγγραμμα, τηνΑτομική Φυσική, που σύντομα έγινε ένα από τα βασικά κείμενα πάνω στο θέμα, φθάνοντας τις επτά εκδόσεις. Σύντομα η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αγγλία καιοι κόρες του αρραβωνιάστηκαν: Η Ιρένε μετον Ουαλό Μπρίνλεϋ (Μπρυν) Νιούτον-Τζων (μετον οποίο απέκτησαν τηνΟλίβια Νιούτον-Τζων) καιη Μαργκαρέτε μετον θεωρητικό φυσικό Μωρίς Πράις (Maurice Pryce)[60].[61].
Η θέση τουΜπορνστο Κέιμπριτζ ήταν προσωρινή, οπότε αποδέχθηκε μία προσφορά από τονΤσαντρασεκάρα Ράμαννα διδάξει στηνΜπανγκαλόρτο 1935[62], θεωρώντας ότι θα έπαιρνε μόνιμη θέση εκεί, αλλά τοΙνδικό Ινστιτούτο Επιστήμηςδεν δημιούργησε μία επιπλέον θέση για αυτόν[63]. Τον Νοέμβριο του 1935 το ναζιστικό καθεστώς αφαίρεσε τη γερμανική υπηκοότητα από τα μέλη της οικογένειας Μπορν, καθιστώντας τους επισήμως απάτριδες. ΟΜπορν σκέφθηκε επίσης να δεχθεί μία προσφορά από τονΠιοτρ Καπίτσαστη Μόσχα, και μάλιστα άρχισε να παίρνει μαθήματα ρωσικής γλώσσας. Αλλά τότε οΤσαρλς Γκάλτον Ντάργουιν (ο εγγονός του Καρόλου Δαρβίνου) τον ρώτησε ανθα εξέταζε την πιθανότητα νατον διαδεχθεί στην έδρα Φυσικής Φιλοσοφίας Tait στοΠανεπιστήμιο του Εδιμβούργουκαι αμέσως οΜπορντου εξέφρασε το έντονο ενδιαφέρον του[64], αναλαμβάνοντας τελικώς τη θέση τον Οκτώβριο του 1936.[60]
Στο Εδιμβούργο οΜπορν προήγαγε τη διδασκαλία της μαθηματικής φυσικής. Είχε εκεί δύο Γερμανούς βοηθούς, τους E. Βάλτερ Κέλερμαν καιΚλάους Φουχς, και μαζί τους συνέχισε να διερευνά τη μυστηριώδη συμπεριφορά των ηλεκτρονίων[65]. ΟΜπορν έγινε Εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας του Εδιμβούργου το 1937 και της Βασιλικής Εταιρείαςτου Λονδίνου τον Μάρτιο του 1939. Το 1939 έβγαλε όσους περισσότερους συγγενείς και φίλους μπορούσε έξω από τη Γερμανία, μεταξύ των οποίων καιτην αδελφή του Κάτε, καθώς και τις κόρες του φίλου του Χάινριχ Ράους φον Τράουμπενμπεργκ. Η Χέντι λειτουργούσε ένα γραφείο που τοποθετούσε νέες Εβραίες σε θέσεις εργασίας. ΟΜπορν απέκτησε τη βρετανική υπηκοότητα στις 31 Αυγούστου 1939, μία ημέρα πριν ξεσπάσει οΒ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος[66].
ΟΜπορν παρέμεινε στο Εδιμβούργο μέχρι που έφθασε σε ηλικία συνταξιοδοτήσεως το1952, οπότε και αποσύρθηκε στοΜπατ Πυρμόντ της Δυτικής πλέον Γερμανίας, από το 1954.[67]. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς έμαθε ότι του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ. Οι συνάδελφοί του φυσικοί δεν είχαν πάψει ποτέ να υποβάλλουν την υποψηφιότητά του. Το αιτιολογικό γιατη βράβευση ήταν η «θεμελιώδης έρευνα στην κβαντομηχανική, ιδίως στη στατιστική ερμηνεία της κυματοσυναρτήσεως»[68] — ένα πεδίο στο οποίο είχε εργασθεί μόνος του.[69]Στη διάλεξή τουγιατο Νόμπελ αναφέρθηκε στις φιλοσοφικές συνέπειες του έργου του:
«Πιστεύω ότι ιδέες όπως η απόλυτη βεβαιότητα, η απόλυτη ακρίβεια, η «τελική αλήθεια», κλπ. αποτελούν κατασκευάσματα της φαντασίας, τα οποία δενθα πρέπει να αναμιγνύονται σε κανένα πεδίο της επιστήμης. Από την άλλη πλευρά, κάθε πρόταση πιθανότητας είναι είτε ορθή, είτε λανθασμένη από την οπτική γωνία της θεωρίας πάνω στην οποία βασίζεται. Αυτή η χαλάρωση της νοήσεως (Lockerung des Denkens) μού φαίνεται ότι είναι η μεγαλύτερη ευλογία που μάς έχει προσφέρει η σύγχρονη επιστήμη. Γιατί η πίστη σε μία μοναδική αλήθεια καιστην κατοχή της από κάποιον άνθρωπο αποτελεί τη ρίζα όλων των κακών στον κόσμο.»[70]
Μετά τη συνταξιοδότησή του, οΜπορν συνέχισε το επιστημονικό του έργο και επιμελήθηκε νέες εκδόσεις των βιβλίων του. Απεβίωσε στο νοσοκομείο τουΓκέτινγκεντο 1970, σε ηλικία 87 ετών, και τάφηκε στο εκεί νεκροταφείο, στο οποίο είναι θαμμένοι καιοιΒάλτερ Νερνστ, Βίλχελμ Βέμπερ, Μαξφον Λάουε, Ότο Χαν, ΜαξΠλανκκαιΝτάβιντ Χίλμπερτ.[71]Η σύζυγός του Χέντι πέθανε το 1972.
ΟΜπορν συνέγραψε αρκετά ημι-εκλαϊκευμένα βιβλία και πανεπιστημιακά συγγράμματα-μονογραφίες. Τα έργα τουγιατηνατομική φυσικήκαιτηνοπτική θεωρούνται κλασικά στους τομείς τους και εκδίδονται ακόμα. Ακολουθεί ένας κατάλογος των σημαντικότερων έργων του Μπορν:
Über das Thomson'sche Atommodell, διατριβή επί υφηγεσία (Habilitations-Vortrag, FAM, 1909) - την υπερασπίσθηκε στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν στις 23 Οκτωβρίου 1909.[72]
Dynamik der Kristallgitter (Teubner, 1915)[73] – Μετά τη δημοσίευσή του, οΆρνολντ Σόμμερφελντ ζήτησε από τονΜπορννα γράψει ένα σχετικό άρθρο γιατον 5ο τόμο της Μαθηματικής Εγκυκλοπαιδείας. Ο Α΄ Παγκ. Πόλεμος καθυστέρησε το άρθρο αυτό, το οποίο ολοκληρώθηκε μόλις το 1922. Δημοσιεύθηκε σε αναθεωρημένη έκδοση υπό τον τίτλο Ατομική θεωρία των στερεών καταστάσεων.[74]
Στην αγγλική: Dynamical Theory of Crystal Lattices, μετον Kun Huang (Clarendon Press, Οξφόρδη 1954)[75]
Die Relativitätstheorie Einsteins und ihre physikalischen Grundlagen (Springer, 1920) – Βασισμένο πάνω στις διαλέξεις τουστο Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης[76]
Vorlesungen über Atommechanik (Springer, 1925)[73]
Problems of Atomic Dynamics (MIT Press, 1926) – Μία πρώτη έκθεση της «μητρομηχανικής», βασισμένη σε δύο σειρές διαλέξεων που δόθηκαν στοMITστα τέλη του 1925 και στις αρχές του 1926.[77]
Elementare Quantenmechanik (Zweiter Band der Vorlesungen über Atommechanik), μετον Pascual Jordan (Springer, 1930)
Optik: Ein Lehrbuch der elektromagnetische Lichttheorie (Springer, 1933) – Εκδόθηκε σχεδόν ταυτόχρονα μετη μετανάστευση τωνΜπορνστην Αγγλία.
Στην αγγλική: Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interference and Diffraction of Light, μετον Emil Wolf (Pergamon, 1959)[78] – Αυτό το βιβλίο δεν είναι μία αγγλική μετάφραση τουOptik, αλλά ουσιαστικά ένα νέο βιβλίο: Λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μερικοί επιστήμονες συνέστησαν στονΜπορννα μεταφράσει αναθεωρημένο το έργο τουστην αγγλική, καθώς είχαν σημειωθεί πολλές πρόοδοι στην οπτική κατά τα ενδιάμεσα χρόνια. Το 1951 οΈμιλ Βολφ άρχισε ως προσωπικός βοηθός τουΜπορντην ανασύνταξη του έργου, που τυπώθηκε τελικώς το 1959 από τον εκδοτικό οίκο Pergamon PressτουΡόμπερτ Μάξγουελ.
Moderne Physik (1933) – Βασισμένο πάνω σε επτά διαλέξεις που δόθηκαν στην Technischen Hochschule του Βερολίνου[79]
Στην αγγλική: Atomic Physics (Blackie, Λονδίνο 1935) – Μετάφραση τουModerne Physik από τον Σκωτσέζο μαθηματικό John Dougall με αναθεωρήσεις.[80]
The Restless Universe[81], Blackie and Son Limited, 1935 - Εκλαϊκευμένη πραγματεία γιατη φύση. Ο ανεψιός τουΜπορν, Ότο Καινιγκσμπέργκερ, του οποίου η επιτυχημένη σταδιοδρομία ως αρχιτέκτονα στο Βερολίνο διακόπηκε μετην άνοδο των Ναζί στην εξουσία, μεταφέρθηκε προσωρινά στην Αγγλία γιανα εικονογραφήσει αυτό το βιβλίο.[79]
Experiment and Theory in Physics (Cambridge University Press, 1943) – Λόγος στο King's College
Born, G. V. R. (May 2002). «The Wide-Ranging Family History of Max Born». Notes and Records of the Royal Society of London56 (2): 219–262. doi:10.1098/rsnr.2002.0180.
Jungnickel, Christa· McCormmach, Russell (1986). Intellectual Mastery of Nature. Theoretical Physics from Ohm to Einstein, Volume 2: The Now Mighty Theoretical Physics, 1870 to 1925. Chicago: University of Chicago Press. ISBN0-226-41585-6. OCLC489992471.
. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-852049-8.
