|
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για τη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{χωρίς παραπομπές|2|09|2024}} |
Ο Νότιος Στέφανος (λατινικά: Corona Australis, συντομογραφία: CrA) είναι μικρός αστερισμός του νοτίου ημισφαιρίου που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται μεταξύ των αστερισμών του Τοξότη, Τηλεσκοπίου, Βωμού και Σκορπιού, αποτελούμενος από αμυδρείς αστέρες οι λαμπρότεροι των οποίων δεν υπερβαίνουν το 4ο μέγεθος. Συνορεύει με αυτούς τους 4 αστερισμούς, τους Τοξότη, Σκορπιό, Βωμό και Τηλεσκόπιον. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Παρότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα, μόνο τις νύκτες της Ανοίξεως και τα καλοκαιρινά βράδια.
Ο `Αρατος δεν ονοματίζει τον αστερισμό ξεχωριστά, παρά μόνο στη χρήση του πληθυντικού Στέφανοι για αμφότερους τον Νότιο και τον Βόρειο Στέφανο. Ωστόσο χωρίς αμφιβολία στον Νότιο Στέφανο αναφέρεται στους στίχους: «κι άλλοι λίγοι / κάτω απ' τον Τοξότη, κάτω από το πόδι του, / γυρισμένοι σε κύκλο, κυλούν χωρίς όνομα», καθώς το δινωτοί κύκλω (στο πρωτότυπο) υποδεικνύει την κυκλοτερή διάταξη των κυριότερων αστέρων του αστερισμού. Ο σχολιαστής του Αράτου και ο Γεμίνος δίνουν και την ονομασία Ουρανίσκος (= μικρός θόλος), όπως και τις Δεύτερος και Δευτέρα Κύκλα (= ο δεύτερος κύκλος). Λέγεται ότι ο Ίππαρχος τον γνώριζε ως Κηρυκείον, το ραβδί του κήρυκα. Ο Πτολεμαίος τον αποκαλούσε βέβαια με το επίσημο όνομα («Στεφάνος νοτίος»), που το πήραμε από αυτόν.
Ο Γερμανικός, ορμώμενος από την παραπάνω αναφορά στα Φαινόμενα του Αράτου, γράφει "Corona sine honore", δηλαδή χωρίς κάποια αξιόλογη παράδοση όπως έχει ο Βόρειος Στέφανος. Του αποδίνονταν συνώνυμα επίθετα για το «νότιος»: austrina, meridiana, meridionalis. Ο Ολλανδός Grotius προσθέτει ότι αυτό ήταν το Στέμμα του Κενταύρου, καθώς οι Κένταυροι συχνά αναπαριστάνονταν φορώντας στεφάνια (παράδοση που προέρχεται ίσως από τους Gandharvas, τους ουράνιους ίππους των Αρείων με τα φωτο-στέφανα, που πιθανώς ήταν οι πρόδρομες μορφές των ελληνικών κενταύρων). Πολύ ταιριαστά λοιπόν ο Νότιος Στέφανος τοποθετήθηκε στα πόδια του Τοξότη, αστερισμού που απεικονίζει ένα Κένταυρο να τοξεύει, παίρνοντας τον τίτλο Corona Sagittarii.
Ο Μανίλιος δεν αναφέρεται στον αστερισμό, ενώ άλλοι κλασικοί ποιητές τον είδαν ως το στέμμα που ο Διόνυσος τοποθέτησε στον ουρανό για να τιμήσει τη μητέρα του Σεμέλη, ή απλώς ως μία δέσμη από βέλη στο χέρι του Τοξότη. Κάποιες φορές ακόμα τον φαντάζονταν ως τροχό: Τροχός Ιξίωνος (Rota Ixionis).
Ο Αλβουμάσαρ απεκάλεσε τον Νότιο Στέφανο Coelum. Ο Martianus Mineus Felix Capella του 5ου αι. μ.Χ. στο όγδοο βιβλίο του εγκυκλοπαιδικού «Σατυρικού» του παραθέτει τα Coelulum και parvum Coelum, ο μικρός ουράνιος Θόλος, δηλαδή το ίδιο με το «ουρανίσκος» του Γεμίνου που προαναφέρθηκε. Ο Λαλάντ αναφέρει το όνομα Sertum australe (= νότια γιρλάντα ή στεφάνι) και το Orbiculus Capitis (= μικρός κύκλος της κεφαλής). Στη νεότερη εποχή έχουμε επίσης τα Corolla (= το μικρό στέμμα) και «Νότιος Σπείρα» (Spira australis) από τον Καίσιο.
Οι Άραβες τον ονόμαζαν Al Kubbah, δηλαδή «Η Χελώνα», και Al Hiba, δηλαδή η Τέντα, ιδίως των γυναικών κατά το ταξίδι. Ακόμα, ο Kazwini δίνει το Al Udha al Na'am = Η Φωλιά της Στρουθοκαμήλου. Απαντώνται ακόμα τα ονόματα Al Fakkah, ο Δίσκος, που συνηθιζόταν περισσότερο για τον Βόρειο Στέφανο, και αργότερα, όπως συνήθως, η μετάφραση του ελληνικού: Al Iklil al Janubiyyah, που παραφθάρηκε σε Elkleil Elgenubi από τον Ριτσιόλι και σε Aladil Algenubi από τον Καίσιο.
Οι Κινέζοι αναγνώριζαν επίσης τον Νότιο Στέφανο ως χελώνα (Pee) εξαιτίας του σχήματός του που μοιάζει με καβούκι χελώνας.
Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.Χ.) ο Καίσιος θεώρησε πως ο Νότιος Στέφανος ήταν το Στέμμα της Αιώνιας Ζωής που υπόσχεται η Καινή Διαθήκη. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι έπρεπε να είναι το Διάδημα του Σολομώντος. Παραδόξως, οι Αλφόνσειοι Πίνακες απεικονίζουν τον Νότιο Στέφανο ως ένα αντικείμενο σε σχήμα καρδιάς, χωρίς μεγάλη ομοιότητα με στεφάνι ή στέμμα.
Ο Γκουλντ απέδιδε στον Νότιο Στέφανο 49 αστέρες μέχρι εβδόμου μεγέθους. Οι α και β είναι οι φωτεινότεροι του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 4,11.
- Ο αστέρας α Νοτίου Στεφάνου, με φασματικό τύπο A2 V, είναι μερικές φορές γνωστός ως Alfecca Meridiana, ο Νότιος Αλφέκκα, όνομα που δεν επικράτησε.
- Ο β Νοτίου Στεφάνου έχει φασματικό τύπο K0 II.
- Ο γ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 4,8 και 5,1 με φασμ.τύπο F8 V και διαχωρισμό 1,2 δευτερόλεπτο του τόξου.
- Ο δ έχει φαιν.μέγεθος 4,59 και φασμ.τύπο K1 III.
- Ο ε έχει φαιν.μέγεθος 4,87 και φασμ.τύπο F2 V.
- Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 4,75 και φασμ.τύπο B9 V.
- Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,64 και φασμ.τύπο G8 III.
- Στο σύνορο με τον Τοξότη ανακαλύφθηκε ο πρώτος πάλσαρ ακτίνων Χ με συνοδό, γνωστός ως SAX J1808.4-3658, από τους ταχύτερα περιστρεφόμενους αστέρες νετρονίων, με περίοδο περιστροφής 2,49 χιλιοστά του δευτερολέπτου, ενώ τα δύο σώματα περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας κάθε 2 ώρες. Ο συνοδός αστέρας έχει απομείνει σήμερα με το 10% της μάζας του Ηλίου μετά την προσφορά μάζας στον αστέρα νετρονίων. Το σύστημα απέχει περίπου 13.000 έτη φωτός από τη Γη και διακρίνεται και στο ορατό φως ως αστέρας με φαιν.μέγεθος 16,6.
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Corona Australis στο Wikimedia Commons
Λεξιλογικός ορισμός του Στέφανος Νότιος στο Βικιλεξικό
