Ηουδέτερη οπτική γωνία αυτού του λήμματος αμφισβητείται.Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση μετην αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στησελίδα συζήτησηςτου λήμματος.
Αυτό το λήμμα αφορά τονανθρωπισμό ως γενικότερη φιλοσοφική και ηθική άποψη. Γιατηνανθρωπιστική κίνησηστον Ύστερο Μεσαίωνα καιτην Αναγέννηση, δείτε: Αναγεννησιακός ουμανισμός.
"Χαρούμενος Άνθρωπος" ή "Happy Human" είναι το διεθνές λογότυπο των Ανθρωπιστών.[1]
Μετον όρο ανθρωπισμό εννοούμε τη στάση ζωής που βασίζεται στην επιστημονική μέθοδο γιανα κατανοήσει τη λειτουργία του σύμπαντος, απορρίπτει την ιδέα του υπερφυσικού και της μετά θάνατον ζωής και υπερασπίζεται την ικανότητα του ανθρώπου να λαμβάνει ηθικές αποφάσεις που βασίζονται στη λογική, τηνενσυναίσθηση, στο ενδιαφέρον γιατον συνάνθρωπο καιστη φιλοδοξία του προς το γενικότερο καλό της ανθρωπότητας. Η έννοια τουανθρωπισμού μπορεί ακόμα να οριστεί ως φιλοσοφική στάση η οποία θεωρεί τον άνθρωπο κέντρο του κόσμου και κεντρική αξία της,
μια αντίληψη που πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας καιτου πολιτισμού και κριτήριο της προόδου σε κάθε τομέα οφείλει να είναι η ελευθερία τουκαιη ποιότητα της ζωής τουκαιοι
τρόποι συμπεριφοράς που (πρέπει να) επιδεικνύει ο άνθρωπος στον συνάνθρωπό του.[2][3][4]
Ο όρος Ανθρωπισμός επινοήθηκε από τον γερμανό θεολόγο Friedrich Immanuel Niethammer το 1808, γιανα περιγράψει τους μελετητές της αρχαίας ελληνικής, ρωμαϊκής και κλασσικής λογοτεχνίας [6], ωστόσο αργότερα ο όρος αντιστοιχούσε στους μελετητές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, της περιόδου 1300- 1600 μ.Χ. Στον 20ό αιώνα συνδέθηκε μετο εμπειρικό και ορθολογικό κίνημα που επεδίωκε την αυτονομία του ανθρώπου[7].
Η φιλοσοφία του Επίκουρου έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως Ανθρωπιστική[8]
Τα πρώτα ίχνη του Ανθρωπισμού, μπορούν να ανιχνευτούν στηνΑρχαία Ελλάδα. Ενώ κυριαρχούσαν οι ανατολικές θεοκρατίες (Αίγυπτος-Μεσοποταμία) στην Ελλάδα εμφανίστηκαν οι πρώτες δημοκρατικές πόλεις, οι οποίες συνδύαζαν εκκοσμικευμένη δημόσια ζωή, ελεύθερη έκφραση και ανεξάρτητη σκέψη [9].
ΟΠρωταγόρας, αγνωστικιστής σοφιστής που έζησε τον 5ο αιώνα προ Χριστού, δίδασκε πως «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶνμὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶνδὲ οὐκ ὄντων, ὡς οὐκ ἔστιν». (Για όλα τα πράγµατα µέτρο (κριτήριο) είναι ο άνθρωπος· για όσα υπάρχουν, ότι υπάρχουν καιγια όσα δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν)[10]. Έτσι, έθεσε τον Άνθρωπο ως αρμόδιο γιανα αποφασίζει γιατην αξία των πραγμάτων. [11] Επιπλέον, οι απόψεις τουγια τους Θεούς τον οδήγησαν σε διώξεις, αφού η ορθολογική του σκέψη τον οδήγησε να διδάσκει πως: «Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε. Από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής»(Diels-Kranz 80 Β4).
Πέρα από τον Πρωταγόρα, και άλλοι αρχαίοι Έλληνες αποτέλεσαν τους πρόδρομους του Ανθρωπισμού. ΟΑριστοτέλης προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσω της Λογικής καιτου πειράματος. ΟΕπίκουρος υπήρξε υλιστής και προπαγάνδιζε την ευδαιμονία που συμπλέει μαζί μετην ηθική, ως στόχο της ζωής, χωρίς να νοιάζεται γιατην ύπαρξη ή όχι θεών. ΟΔημόκριτος επίσης, υπήρξε υλιστής φιλόσοφος, εισήγαγε τηνΑτομική Θεωρία, απορρίπτοντας υπερφυσικές ιδέες καιτην άποψη πως η Φύση ή ο άνθρωπος υπάρχουν γιανα υπηρετούν κάποιον ανώτερο σκοπό[12]. Ταυτόχρονα ήταν υπέρμαχος της ηθικής ζωής που σκοπό έχει την ευθυμία, που περιλαμβάνει την ψυχική γαλήνη και σταθερότητα, ενώ δίδασκε πως οι άνθρωποι δεν ευτυχούν μετα σωματικά αγαθά, ούτε μετα χρήματα, αλλά μετην ορθή σκέψη καιτην πολυμάθεια.
Η επιρροή του Ανθρωπισμού δεν ήτανε μόνο φιλοσοφική, αλλά διαπότισε την πολιτική και τις τέχνες. ΟΠερικλήςστονΕπιτάφιο, δεν κάνει λόγο για υπερφυσικές δυνάμεις ή μετά θάνατο ζωή, αλλά λέει πως οι Αθηναίοι που πέθαναν στον πόλεμο, θυσιάστηκαν γιατηνΑθήνακαιθα μείνει η ανάμνηση τους, στους πολίτες της Αθήνας.
O Κομφούκιος έζησε στηνΚινα από το 551 π.Χ. - 479 π.Χ. Η διδασκαλία του παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία μετον Ανθρωπισμό.
Καθώς ηΡώμαϊκη Αυτοκρατορία άπλωνε την κυριαρχία της στη λεκάνη της Μεσογείου, οι Ανθρωπιστικές ιδέες της Ελλάδας θα υιοθετούνταν από μεγάλο μέρος της Ρώμηςη οποία γινότανε όλο καιπιο κοσμική. Παράδειγμα αποτελεί οΤίτος Λουκρήτιος, που μέσα από τα ποιήματα του προσπαθούσε να ελευθερώσει την ανθρωπότητα από τα δεσμά των Θεών, του φόβου και της άγνοιας.[13] Άλλοι γνωστοί Ανθρωπιστές στην αρχαία Ρώμη, θεωρούνται οΚικέρωνας, οΟβίδιος, οΣένεκαςκαιοΙούλιος Καίσαρας. [14]Μετην επικράτηση του Χριστιανισμού, οι ανθρωπιστικές ιδέες θα υποχωρήσουν γιανα επανεμφανιστούν μετά τονΜεσσαίωνα, κατά τηνΑναγέννηση.
Παρόλο πουη έννοια του ανθρωπισμού συνδέεται στις απαρχές της μετην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, περίπου την ίδια εποχή, στην αρχαία Κίνα και νότια Ασία εμφανίστηκαν ανθρωπιστικές σκέψεις. ΟΒούδας Σιντάρτα Γκαουτάμα (563 - 483 π.Χ.)στην αρχαία Ινδία καιοΚομφούκιος (551 - 479 π.Χ.). O Kομφούκιος, όπως οι Ανθρωπιστές σήμερα, δεν έψαχνε γιατην απόλυτη αλήθεια όπως ισχυρίζονται πως κατέχουν οι θρησκείες, αλλά αντίθετα, βασισμένος επάνω στη λογική καιτην ανθρωπιά, τονίζοντας τη σημασία της ανθρωπιάς, σεβασμού των άλλων καιτου ρεαλισμού, αντιμετώπιζε τις διάφορες καταστάσεις ως ξεχωριστές περιπτώσεις παρά ακολουθεί τυφλά παραδοσιακούς ή θρησκευτικούς κανόνες.[15] O Λάο Τσε, που έζησε τον 5ο αιώνα προ Χριστού, δίδασκε μια υλιστική αντίληψη του κόσμου χωρίς Θεούς. Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα επίσης, ο Υπέρτατος Βούδας κατά τους Βουδιστές, δεν είχε δηλώσει πως πιστεύει σε κάποιο Θεό, ενώ ο στόχος του ήταν η ανακούφιση της ανθρωπότητας από τη σκληρή ζωή. [16] Ωστόσο, πέρα από το κοινό έδαφος μετον Ανθρωπισμό, ο Βουδισμός απορρίπτεται από τους Ανθρωπιστές γιατί εμπεριέχει έντονα στοιχεία ανορθολογισμού, μοιρολατρίας, αφέλειας [17], π.χ. το θέμα της μετενσάρκωσης.[18]
Κατά τη διάρκεια του 8ουκαι 9ου αιώνα υπήρξε μία τάση στις περιοχές που επικρατούσε το Ισλάμ μελέτης και μετάφρασης κειμένων των φιλοσόφων της Αρχαίας Ελλάδας, από λόγιους της περιοχής. [19] Σύμφωνα μετον Imad-ad-Dean Ahmad κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του Ισλάμ, προστατεύτηκαν τα γράμματα, η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, η ανεξαρτησία καιη αυτονομία του ανθρώπου. [20]
O Κάρολος Δαρβίνος, θεμελιωτής της Θεωρίας της Εξέλιξης μέσω της Φυσικής Επιλογής. Η μνήμη του τιμάται από τους Ανθρωπιστές στις 12 Φεβρουαρίου, γιανα τονισθεί η συμβολή τουστην επιστήμη καιτην κατανόηση του κόσμου μας.
ΟΑναγεννησιακός Ανθρωπισμός ή Ουμανισμός υπήρξε πνευματικό ρεύμα στο τέλος του Μεσαίωνα. Στόχευε δε, στην πολιτιστική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του θεοφοβικού μοντέλου που επικρατούσε ως τότε. Χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στα αρχαία κείμενα, ως ένα μοντέλο ζωής, γραφής και σκέψης. Σύμφωνα με ιστορικούς, ο πρώτος Ανθρωπιστής αυτής της εποχής ήταν οΦραγκίσκος Πετράρχης. O Πολωνός Κοπέρνικος εισηγήθηκε μια διαφορετική εξήγηση γιατην κίνηση των πλανητών (οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο και όχι γύρω από τηΓη), η οποία ήταν αντίθετη με τις δογματικές απόψεις της εποχής. ΗΕκκλησία πολέμησε την επιστημονική σκέψη, καιτου Κοπέρνικου και άλλων πρωτοπόρων επιστημών, όπως τουΓαλιλαίουκαιτουΤζορντάνο Μπρούνο. Η κριτική στον Χριστιανισμό έγινε πιο έντονη κατά τον 17οκαι 18ο αιώνα.[21]
Τον 17ο αιώνα, ο Αθεϊσμός ήταν ασυνήθιστος και υπό δίωξη, ωστόσο η κριτική στην Εκκλησία όλο και αυξανόταν. Οπιο διάσημος άθεος της εποχής είναι οΖαν Μεσλιέ (Jean Meslier), ιερέας που, μετά τον θάνατο του, ανακάλυψαν τις εκθέσεις τουπου υποστήριζαν την αθεΐα. Τον επόμενο αιώνα, παρά τις απαγορεύσεις, η αμφισβήτηση της θρησκείας έγινε εντονότερη. Ορισμένοι ηγέτες προστάτεψαν το νέο πνευματικό ρεύμα, όπως οΦρειδερίκος Β' της Πρωσίας. Από τον 19ο αιώνα, παρότι υπήρξε επιστροφή της Θρησκείας, ξεχωρίζει η μορφή τουΔαρβίνουκαι της θεωρίας του περί καταγωγής των ειδών. [22]
Ανθρωπισμός είναι στην ουσία μια μεγάλη ομάδα φιλοσοφιών που απλώνονται σε διάφορα πεδία, κυρίως τα ακόλουθα: ηθικό, μεταφυσικό, επιστημολογικό και πολιτικό. Όλα έχουν κοινή στόχευση, την ευημερία του Ανθρώπου και της αξιοπρέπεια του. Ο Ανθρωπισμός βασίζεται στις δυνατότητες του Ανθρώπου και υποστηρίζει πως μπορεί να λύσει κάθε είδους προβλήματα που αντιμετωπίζει χρησιμοποιώντας την ανθρώπινη Λογική καιτα επιτεύγματα της επιστημονικής προσέγγισης των καταστάσεων.[23]
Ως ηθική φιλοσοφία, ακολουθεί τηνΗθική οικουμενικότητα, δηλαδή ότι οι κύριες ηθικές αξίες ισχύουν σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, θρησκείας ή εθνότητας. Είναι σε αντίθεση μετονΗθικό μηδενισμό (που δηλώνει πως τίποτα δεν είναι ηθικό ή ανήθικο) καιτονΗθικό σχετικισμό (ο οποίος δηλώνει πως κανένας δεν είναι αντικειμενικά σωστός ή λάθος). Η Ηθική Οικουμενικότητα βασίζεται στην κοινή Ανθρώπινη Κατάσταση (human condition) [δηλαδή τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των ανθρώπων όπως γέννηση, ανάπτυξη, θνητότητα και άλλα]. Γενικά η Ηθική Οικουμενικότητα δηλώνει την πίστη στην αξία και αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων, καιτην ικανότητα τους να ξεχωρίσουν το καλό από το κακό.[24]
Στημεταφυσικήο ανθρωπισμός πιστεύει στη Φυσιοκρατία. Εκτιμά ότι κάθε υπερφυσικό φαινόμενο είναι μύθος, δεν υπάρχει οτιδήποτε άλλο έξω από τη Φύση, ούτε υπήρξε ποτέ (δεν πιστεύει στο "πρώτο Κινούν"). Εκτιμά ότι η πίστη, καιο θεϊσμός, είναι απαράδεκτη βάση για δράση και αντιστρατεύται ο,τι είναι ασύμβατο μετη λογική καιτα εμπειρικά δεδομένα.
Σαν επιστημονική φιλοσοφία, ο Ανθρωπισμός υποστηρίζει την επιστημονική μεθοδολογία ενώ δεν αποδέχεται την ακρίβεια ισχυρισμών που στερούνται εμπειρικών δεδομένων[25].
Στην πολιτική φιλοσοφία, ο Ανθρωπισμός τονίζει την ατομική ελευθερία και υπευθυνότητα, τις ανθρώπινες αξίες, την ενσυναίσθηση καιτην ανάγκη για ανεκτικότητα και συνεργασία. Είναι πολέμιος κάθε αυταρχικής πολιτικής. Εκτιμά πως ο Άνθρωπος πρέπει να είναι υπεύθυνος γιατη ζωή του, καιγια τις κοινότητες που σχηματίζει καιζει.[26]
Παρόλο πουοι σύνδεσμοι Ανθρωπιστών υποστηρίζουν πως δεν πρέπει να γίνεται διδαχή και κατήχηση στα σχολεία, δεν είναι αντίθετοι σε ένα πρόγραμμα όπου να διδάσκονται τις θρησκείες οι μαθητές επί ίσοις όροις χωρίς να υποβοηθάται μιαεξ αυτών. Σεμια σειρά από χώρες, όπως Αγγλία, Ιρλανδία, ΗΠΑ, ο ανθρωπισμός είναι μέρος της διδασκαλίας.[27]Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις συνήθως προσφέρουν βοηθήματα στους δασκάλους, προσανατολισμένα στις ανάγκες της κάθε ηλικιακής ομάδας μαθητών,[28] ενώ οι Ανθρωπιστές του Ηνωμένου Βασιλείου παρέχουν πλήρη ενημέρωση για δασκάλους και μαθητές.[29]
Οι Ανθρωπιστές εμπιστεύονται τηνΕπιστημονική μέθοδοκαι απορρίπτουν τα υπερφυσικά δόγματα, για κατανόηση του Κόσμου.
Ο σύγχρονος ανθρωπισμός προσπαθεί να συνδυάσει την προσπάθεια για κατανόηση του κόσμου βασιζόμενη στην επιστήμη καιτη λογική, ενώ ταυτόχρονα υιοθετεί την ηθική στάση ζωής βασιζόμενη στονΧρυσό Κανόνα,[30][31]με στόχο τηνΚοινωνική Δικαιοσύνη.[32]Πιο συγκεκριμένα, οι επιδιώξεις των Ανθρωπιστών είναι: Διαχωρισμός Κράτους Εκκλησίας, Δικαίωμα στην Ευθανασία, Δικαιώματα τωνΛΟΑΤΙ, αλληλεγγύη στους μετανάστες και πρόσφυγες, προστασία ζώων, περιβαλλοντικά θέματα,[33] αντιμετώπιση της παγκόσμιας φτώχειας και τερματισμό των πολέμων.[34]
Στο υπαρξιακό ερώτημα "Ποιος/Τι είμαι;" ο ανθρωπιστής Dan Barker απαντά: "Είσαι ένας έλλογος άνθρωπος. Η ζωή σου έχει αξία από μόνη της. Δεν είσαι δεύτερης τάξης κάτοικος του σύμπαντος, όπου αντλείς το νόημα της ζωής από κάποιον έξω από σένα. Δεν είσαι εκ φύσεως κακός, είσαι εκ φύσεως άνθρωπος, έχοντας τη θετική δυνατότητα να βοηθήσεις να γίνει ο κόσμος γύρω σουπιο ηθικός, πιο ειρηνικός, πιο ευχάριστος. Εμπιστεύσου τον εαυτό σου". [35]
Στην ανησυχία "πώς βρέθηκα εδώ;" οι Βρετανοί ανθρωπιστές απαντάνε με βάση την επιστημονική φυσιοκρατική εξήγηση. "Μετά τημεγάλη έκρηξη (big bang) δημιουργήθηκαν τα άστρα και πλανήτες. ΣτηΓη υπήρξαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις γιανα εμφανιστεί ζωή με βάση τον άνθρακα. Αρχικά ήταν σαν "σούπα" χημικών ενώσεων και σταδιακά οργανώθηκαν σε κύτταρα και οργανισμούς. Εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής, έτυχε να παραγάγουν τονHomo Sapiens, το είδος σου! Ένα είδος ανάμεσα σε αναρίθμητα άλλα είδη. Και εσύ είσαι ένα ξεχωριστό άτομο του είδους σου, μόνο και μόνο επειδή οι γονείς σουσε συνέλαβαν! Δεν υπάρχει άλλος λόγος!"[36]
Ο γνωστός Ανθρωπιστής Stephen Fry
Στο ερώτημα "Τι γίνεται μετά τον θάνατο", οΣτίβεν Φράι απαντά πως η άποψη πως υπάρχει μια άυλη ψυχή η οποία μετά τον θάνατο μας επιβιώνει ξανά σε άλλο σώμα ή στους ουρανούς όπου επιβραβεύεται ή τιμωρείται αναλόγως των πράξεων του ανθρώπινου σώματος στο οποίο κατοικούσε προηγουμένως, δεν υποστηρίζεται από καμιά είδους απόδειξη ή έστω ένδειξη. Ο θάνατος είναι φυσικό επακόλουθο της ζωής και είναι χρήσιμο νατο αποδεχτούμε καινα συμφιλιωθούμε μαζί του. Έτσι θα μπορέσουμε να βρούμε νόημα και στόχο, στη διάρκεια της ζωής μας, καινα εκμεταλλευτούμε όσο καλύτερα τον χρόνο μας πράττοντας το καλό παρά το κακό. Έτσι όταν πεθάνουμε, θα ζούμε στα έργα που έχουμε κάνει και στις αναμνήσεις των άλλων των οποίων ήμασταν κομμάτι της ζωής τους. Η φυσική μας υπόσταση θα διαλυθεί,καιτα διάφορα χημικά μόρια θα συντελέσουν στη διατήρηση ή δημιουργία άλλων μορφών ζωής.Έτσι,επιτυγχάνεται ο κύκλος της ζωής.[37]
Αντιπροσωπευτικό της ανθρωπιστικής σκέψης φαίνεται να είναι το απόφθεγμα, το οποίο αποδίδεται στον Επίκουρο και βρέθηκε σε αρκετούς Ρωμαϊκούς τάφους, ενώ συχνά αναγράφεται στους τάφους ανθρωπιστών σήμερα: Non fui, fui, non sum, non curo (Δεν ήμουν, ήμουν, δεν είμαι, δενμε νοιάζει).[38]
Τι κάνει κάτι ηθικό ή ανήθικο; είναι μια συχνή ερώτηση που αντηχεί τη φράση λογοτεχνικού ήρωα τουΦ. Ντοστογιέφσκι: «Ανδεν υπάρχει θεός, όλα επιτρέπονται».[39] Συνήθως αρκετοί διαβάζουν τις Γραφές ή κάποια ανώτερη αρχή η οποία θα τους αποκαλύψει τις σταθερές επιταγές και εντολές του κάποιου Θεού. Οι ανθρωπιστές έχουνε διαφορετική προσέγγιση. Σκέφτονται προσεκτικά τα δεδομένα της κάθε περίστασης και χρησιμοποιώντας κριτική σκέψη και ενσυναίσθηση αναλογίζονται τις συνέπειες της κάθε τους επιλογής στη ζωή τους καιστη ζωή των άλλων. Σέβονται τα δικαιώματα ή τις επιθυμίες όσων συνδέονται μετην κάθε περίσταση και προσπαθούν να ακολουθήσουν τονπιο ευγενικό δρόμο που προκαλεί το μικρότερο κακό. Συνοπτικά, χρησιμοποιούν τη λογική, εμπειρία και ενσυναίσθηση αντί για τους κανόνες τους οποίους δογματικά υποστηρίζουν οι θρησκείες. Η ηθική προέρχεται από την ύπαρξη των ανθρώπων, δεν δίνεται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα. Η μακρόχρονη δε εμπειρία χιλιάδων χρόνων εξέλιξης, έχει αναπτύξει και αποκρυσταλλώσει ηθικούς κανόνες με τους οποίους τα μέλη των ανθρώπινων κοινωνιών συμβιώνουν αρμονικά. Η ανθρωπότητα πρέπει να είναι περήφανη που ανάπτυξε ιδανικά όπως Ελευθερία, Δικαιοσύνη, Ισότητα και προσπαθεί να ζήσει με αυτά.[40]
Οι ανθρωπιστές είναι οργανωμένοι σεμια πλειάδα ομίλων οι οποίοι παγκόσμια συγκροτούν τη Διεθνή Ανθρωπιστική και Ηθική Ένωση- ΔΑΗΕ (The International Humanist and Ethical Union) [1], ενώ πανευρωπαϊκά συγκροτούν την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ανθρωπιστών (European Humanist Federation) [2]. To 2002, τα μέλη της ΔΑΗΕστο Άμστερνταμ διακήρυξαν τις αναθεωρημένες θέσεις της Διεθνούς Ένωσης, γνωστές ως "Διακήρυξη του Άμστερνταμ[41], οι οποίες αντικατέστησαν τις προηγούμενες του 1952.[3]
Μεγαλύτερος αναλογικά μετο μέγεθος του πληθυσμού, είναι Όμιλος Ανθρωπιστών της Νορβηγίας, (Norwegian Humanist Association) (νορβηγικά: Human-Etisk Forbund, HEF) με 84,300 μέλη[42], οι οποίοι συνιστούν το 1.7% του γενικού πληθυσμού[43]
ΣτηνΕλλάδα, ενταγμένες στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ανθρωπιστών είναι ηΈνωση Αθέων, η Ένωση Ουμανιστών/-τριών Ελλάδας (ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε) καιη Δελφική Εταιρεία.[44]
↑Nicolas Walter's Humanism – What's in the Word (London: Rationalist Press Association, 1997 ISBN 0-301-97001-7) gives an account of the evolution of the meaning of the word humanism from the point of view of a modern secular humanist.
↑Veugelers, Wiel (2011). Linking Autonomy and Humanity(PDF). AW Rotterdam, The Netherlands: Sense Publishers. σελ. 9. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο(PDF) στις 11 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2016.
In Our Time with Melvyn Bragg. Humanism. BBC Radio discussion with Tony Davies, Department of English, University of Birmingham; Lisa Jardine, Professor of Renaissance Studies, Queen Mary College, University of London and Honorary Fellow of Kings College Cambridge; Simon Goldhill, Reader in Greek Literature and Culture at Kings College Cambridge.
.jpg)
«Humanism» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 13 (11