Ηιστορία του αθεϊσμού ξεκινάει περίπου την ίδια χρονική περίοδο στηνΑρχαία ΕλλάδακαιτηνΚίνα. Επεκτάθηκε στηνΑρχαία Ρώμη, αλλά εξασθένισε δραματικά κατά την περίοδο του Μεσαίωνα στην Ευρώπη.[1] Μετά την αναγέννηση καιτονΔιαφωτισμό, οαθεϊσμός εμφανίστηκε εκ νέου στην Ευρώπη, και επηρέασε αρκετά φιλοσοφικά και πολιτικά ρεύματα του19ουκαι20ου αιώνα. Σήμερα οι άθεοι αριθμούν σημαντικά ποσοστά -ανκαι δύσκολο να καταμετρηθούν επακριβώς εξ αιτίας της πληθώρας ορισμών.[2]
Οι πρώτες αθεϊστικές απόψεις ξεπήδησαν από την Αρχαία Ελλάδα, με κύριους εκπροσώπους τονΠρωταγόρακαι άλλους προσωκρατικούς φιλόσοφους. Την ίδια εποχή αναπτυσσόταν αθεϊστικές απόψεις στην Κίνα από τονΚομφουκιανισμό. Στην Αρχαία Ρώμη ήταν διαδεδομένες οι αθεϊστικές απόψεις, παράδειγμα αποτελούν οΛουκρήτιος, οΚικέρων, οΟβίδιος, οΣενέκαςκαιοΙούλιος Καίσαρ[3]Μετην επικράτηση του Χριστιανισμού, οιανθρωπιστικές ιδέες θα υποχωρήσουν γιανα επανεμφανιστούν μετά τονΜεσαίωνα, κατά τηνΑναγέννηση. Κατά την εποχή τουΔιαφωτισμούη έννοια του αθεϊσμού αναδύθηκε εκ νέου ως κατηγορία εναντίον εκείνων που αμφισβητούσαν το θρησκευτικό status quo, αλλά μέχρι τα τέλη του18ου αιώνα είχε γίνει ανεκτός και αποτέλεσε τη φιλοσοφική τοποθέτηση μιας μικρής αλλά αυξανόμενης μειονότητας. Μέχρι τον20ο αιώνα, παράλληλα μετην εξάπλωση τουορθολογισμούκαιτουανθρωπισμού, ο αθεϊσμός είχε γίνει μια κοινότοπη τοποθέτηση, με σημαντικά ποσοστά κυρίως μεταξύ τωνεπιστημόνωνκαιτων ανώτερων τάξεων.[4]
Δεν υπάρχει τεκμηρίωση κατά πόσο ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν άθεος ή θρησκευόμενος. Ο κύριος λόγος είναι πως η νοοτροπία των πρϊστορικών λαών βρίκσται εκτός του πεδίου της επιστημονικής έρευνας καθώς υπάρχουν ελάχιστες, αμυδρές ενδείξεις, η ερμηνεία των οποίων εξαρτάται από τις υποθέσεις των ερευνητών.[5] Σύμφωνα μετον καθηγητή Ζωρζ Μινουά[α], αρχικά δεν υπήρχε ούτε πίστη, ούτε απιστία, αλλά ο άνθρωπος ζούσε στην μυθική συνείδηση. Ο μύθος είναι ο τρόπος ύπαρξης του ανθρώπου στον κόσμο, στην βάση του οποίου ο άνθρωπος βιώνει την παρεμβολή τουσε ένα περιβάλλον. Μετά την άθρησκη αφετηρία της ανθρωπότητας, μετην ανάδυση της σκέψης και αυτοσυνείδησης ξεκινά να ξεχωρίζει, διακρίνει, να αποσυνδέει και ταξινομεί, ότι ήταν πιοπριν ενιαίο: έτσι η μυθική σκέψη υποχωρεί και δίνει την θέση της σεδυο αντιτιθέμενες στάσεις που αποτελούν αμφότερες τους δυνητικούς φορείς της πίστης και της αθεϊας. [6] Έτσι η αθιεια είναι εξίσου αρχαία μετην θρησκεία- ωστόσο μόνο τα ίχνη της θρησκείας προσφέρονται για εξειδικευμένη έρευνα. [7]
Όπως καιοι ρίζες της Δυτικής Φιλοσοφίας, έτσι και της αθεΐας, βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα του6ου αιώνα ΠΚΕ. αιώνα. Στον ελληνικό κόσμο, εμφανίστηκε αρχικά μετα προσωκρατικά ρεύματα τα οποία προσπάθησαν να προσεγγίσουν την αλήθεια αναπτύσσοντας τον φυσιοκρατικό υλισμο, απέχοντας ουσιαστικά μια ανάσα από την αθεϊα.[8] Κύριος άξονας αυτών των φιλοσόφους ήταν πως υπήρχε μια ουσία, της οποίας όλα τα φαινόμενα είναι απλά μεταστοιχειώσεις. Αυτή η υλοζωϊκή άποψη θεωρείται η αφετηρία του υλισμού.[8] Χαρακτηριστικοί φιλόσοφοι αυτής της εποχής ήταν οοΑναξίμανδρος ο Μιλήσιος, οΞενοφάνης ο Κολωφώνιοςτον6ο αιώνα π.Χ.ο οποίος άσκησε κριτική στον ανθρωπομορφισμό της θρησκείας οΑναξαγόρας,(ισχυριζόταν πως οΉλιος ήτανε μια πύρινη μάζα μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο, μια ιδέα που κρίθηκε ως αθεϊστική την εποχή του). O Ηράκλειτος πίστευε σε ένα ημιαυτόνομο σύμπαν το οποίο σβήνει και ανάβει εις το διηνεκές.[8]Την ίδια εποχή, οΠαρμενίδης δίδασκε πως ο κόσμος αυτός, ανεξαρτήτως αν αποκληθεί θεός ή μη, παραμένει η μόνη πραγματικότητα. Ο Claude Tresmontant τον χαρακτήρισε ως τον πατέρα του υλισμού καιτων υλιστών «...εφόσον πρεσβεύει πως ο φυσικός κόσμος είναι το απόλυτο ον»[9]
Οι πρώτες πλήρως υλιστικές θεωρίες, εμφανίστηκαν από τους φιλόσοφους Λεύκιπποκαιτον μαθητής του, Δημόκρτιτο. Προσπάθησαν να εξηγήσουν τη δημιουργία του κόσμου μέσα από την κίνηση τουατόμουπου κινείται σε ένα άπειρο σύμπανκαι είναι αδιαίρετο, πλήρες, υλικο και πάρα πολύ μικρό. Τα άτομα αυτά συνδιάζονται και διαμορφώνουν όλα τα σώματα του κόσμου, αδρανή και έμβια - ακόμη καιτον άνθρωπο, το σώμα του οποίου είναι απλώς μια πολυπλοκότερη δομή υλης.[9]
Τον πέμπτο αιώνα π.Χ., οισοφιστές άρχισαν να αμφισβητούν αρκετές παραδοσιακές θεωρίες της Ελληνικής κουλτούρας. ΟΠρόδικος ο Κείος θεωρείται πως ισχυρίστηκε πως ο άνθρωπος επινόησε τις θεότητες, από ευγνωμοσύνη γιατα αγαθά πουτου παρείχε η φύση.[εκκρεμεί παραπομπή]ΟΠρωταγόρας, από τα Άβδηρα της Θράκης, δήλωσε: «Για τους θεούς δε μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε ανδεν υπάρχουν ούτε ποια είναι η μορφή τους. Γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση: η αδηλότητα των θεών καιη βραχύτητα του ανθρωπίνου βίου».[εκκρεμεί παραπομπή]
Η αντιδράσεις γιατον αθεϊσμό ήρθανε στην αρχαία Αθήνα, όπου η δυϊστική φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα κατηγορούσε τους άθεους για ελλειψη πατριωτισμού καιγια ανηθικότητα. Εκ μέρους του ιερατείου, πέρασε ένα ψήφισμα κατά το οποίο απαγορευόταν η αμφισβήτηση των παραδοσιακών θεών. Αυτό οδησεσε αρκετές διώξεις αθεων, ωστόσο τελικά δεν κατάφερε να σταματήσει την αμφισβήτηση των παραδοσιακων θεοτητων. Μετά την κατάρρευση της πόλης κράτους, ο στωικισμός και επικουρισμος, φιλοσοφίας που πλησίαζαν την αθεϊα, αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα.[10]
Στην Ανατολή, μια στοχαστική ζωή, στο επίκεντρο της οποίας δεν υπήρχαν θεότητες, άρχισαν νατον έκτο αιώνα μετην άνοδο τουΤζαϊνισμούκαιτουΒουδισμούκαι ορισμένες αιρέσεις τουΙνδουισμού αλλά καιμετονΤαοϊσμόστην Κίνα. Αυτές οι θρησκείες ισχυρίζονται ότι προσφέρουν ένα φιλοσοφικό μονοπάτι σωτηρίας, καιδεν αφορούν λατρεία κάποιας θεότητας. Στη Βουδιστική παράδοση, οι θεότητες δεν είναι αναγκαίες γιατην σωτηρία, ενώ το κατά πόσο είναι πραγματικές, συχνά αμφισβητείται και πολλές φορές απορρίπτεται.[εκκρεμεί παραπομπή]
Μεσαίωνας, ο αθεϊσμός στον Ισλαμικό κόσμο καιστην Χριστιανική Ευρώπη
Στη περίοδος του μεσαίωνα κατά την ιστορική θεώρηση δεν υπήρχε αθεϊστική σκέψη στην χριστιανική δύση. [11]Ωστόσο μπορούμε να βρούμε αρκετούς άθεους και σκεπτικιστές φιλόσοφους στο Ισλάμ το οποίο ήταν αρκετά ανεκτικό.[12]
To Ισλάμ καιο αραβικός κόσμος είχαν την δική τους συμβολή στον αθεϊσμό. Ο μουσουλμανικός κόσμος εκείνη την εποχή ήταν πιο ανεκτικός συγκριτικά μετον χριστιανικό την αντίστοιχη εποχή.[13]
ΟΙμπναλ-Ραουαντί, ο οποίος έζησε τον9ο αιώνα, αμφισβητούσε τις θρησκευτικές προφητείες, ακόμη και αυτές του Μωάμεθ, και επέμενε πως τα θρησκευτικά δόγματα δεν υπόκεινται στη λογική και πρέπει να απορριφθούν.[14] Άλλοι που ασκούσαν κριτική στον θεϊσμό ήτανε ο ιατρός και φιλόσοφος Αμπού Μπακραλ-Ραζί (865–925), ο ποιητής Αλ-Μααρί (973–1057), καιοΑμπού Ισά αλ-Ουαρράκ (9ος αιώνας). ΟΑλ-Μααρί, για παράδειγμα έγραφε πως «η θρησκεία είναι ένα ψέμα που εφευρέθηκε από τους αρχαίους» και «υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων, αυτοί με μυαλό αλλά χωρίς θρησκεία, και αυτοί με θρησκεία αλλά χωρίς μυαλό.»[15][16]
Κατά τον 11ο αιώνα οOmar Khayyam έγραφε: «Σε αυτή την αναποδογυρισμένη λεκάνη που ονομάζουμε ουρανό και κάτω από αυτήν σέρνεται και πεθαίνει το ανθρώπινο γένος, μην υψώνετε τα χέρια προς αυτήν σαν ικεσία· γιατί είναι το ίδιο ανίσχυρη με εμάς»ΟιIbn Bajja, Ibn Tufayl ζητούσαν μετα έργα τους περισσότερη ανεκτικότητα στις φιλοσοφικές σκέψεις που σχετιζόντουσαν μετα θεία. Το ίδιο καιοΑβερρόης, ο οποίος επηρεάστηκε από τον Αριστοτέλη και υποστήριζε μια υλιστική θεωρία στην οποία ο Θεός ήταν ανίκανος να επέμβει στην ανθρωπότητα. [17]Οι απόψεις του επηρέασαν φιλόσοφους άλλων αβρααμικών θρησκειών, όπως τους ιουδαίους Μαϊμονίδηςκαιο Isaac Albalag. Ο Αβερρόης επίσης, είναι κατά πάσα πιθανότητα ο συγγραφέας του μυθικού και βλάσφημου συγγράματος De tribus impostoribus (οι τρεις απατεώνες) το οποίο χαρακτηρίζει τους Μωϋσή, Ιησού και Μωάμεθ ως ψεύτες.[18]
Στους κόλπους της Ευρώπης δεν υπήρξε κατά την περίοδος του Μεσαίωνα αθεϊστική σκέψη μολονότι η μεταφορά ιδεών από ισλαμιστές φιλόσοφους, άρχισαν να δημιουργούν ένα ρεύμα πρόθυμο να αμφισβητήσει παραδοσιακές θεολογικές ιδέες από τον 13ο αιώνα. Το ρεύμα αυτό καταδικάστηκε το 1277 από τον Etiene Tempier, επίσκοπο Παρισιού κι λογόκρινε 219 θέσεις ως απαράδεκτες γιατην πίση. Ο στόχος της απόφασης λογοκρισίας ήτν τα έργ δυο φιλοσόφων, τουΒοήθιου της ΔακίαςκαιτουΣιγήρου της Βραβάνδης όπου η αυτονόμηση της λογικής από την πίστη οδηγεί στα πρώτα βήματα της φιλοσοφικής αθεϊας. Οι φιλόσοφοι αυτοί βασιζόντουσαν κυρίως σε έργα αρχαίων ελλήνων, κυρίως του Αριστοτέλη. Μια εστία απιστίας, φαίνεται πως υπήρξε η αυλή του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β'.Ο Φρειδερίκος έδωσε απόλυτη ελευθερία σε θέματα πίστης, με αποτέλεσμα χρονικοφράφοι νατον κατηγορούν ως άθεο. Άλλος βασιλειάς ο οπόιος είχε την φήμη του άθεου, ήταν οΑλφόνσος Ι΄ της Καστίλης. Υπήρξαν και άλλοι λιγότερο γνωστοί για τους οποίους υπήρχαν φήμες πως ήταν άθεοι αλλά αυτές οι φήμες ήταν κατά βάση ανυπόστατες. Από τον 11ο αιώνα, οι θεολόγοι προσπάθησαν γιανα βρούνε αδιάσειστες αποδείξεις γιατην ύπαρξη του θεού. Ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρου διατυπώνει τηνοντολογική απόδειξη. ΟΘωμάς ο Ακινάτηςστο έργο του Summa theologica διατυπώνει 5 τρόπους πρόσβασης στον θεό. Η βαρύτητα των ποινών για απιστία καιη λογοκρισία που υπήρχε, μαζί μετην «ανάγκη για αποδείξεις» αποτελούν την κορυφη ενός παγόβουνου σκεπτικισμού ή αθεϊας.[19]
Την ίδια εποχή, στις τάξεις του λαού, κυριαρχεί μια ποικιλίως φυσιοκρατικών μύθων, διαφορετικής προέλευσης. Η θρησκεία του λαού περιείχε εξίσου στοιχεία φυσιοκρατίας και υλισμού.[20]Μια άλλη τάξη αμφισβητιων, προέκυψε από τους αφορισμένους, στους οποίους απαγορεύονταν η συμμετοχή στην εκκλησία ή τα μυστήρια. Σε ορισμένες ενορίες, οι αφορισμένοι υπερέβαιναν το ήμιση του συνόλου των ενοριτών, ωστόσο ζούσαν μια φυσιολογική ζωή καιδεν επιζητούσαν την άφεση. [21]. Τα σκεπτικιστικά ρεύματα υπήρξαν σε μέρος του μεσαιωνικού κόσμου.[22]
Στις αρχές του 16ου αιώνας ημη πίστη ήταν αδύνατη. Υπήρχαν μεμονωμένες περιπτώσεις προσώπων που προβληματίζονταν, ωστόσο η απιστία αυτή είναι άσχετη προς την σύγχρονη καθώς δεν είναι μεθοδική, καιδεν καταλήγει στην αθεΐα. Η κατάσταση διαφοροποιείται στα μέσα του 16ου αιώνα.[23]
Την εποχή της συνειδητοποιημένης αθεΐας εγκαινιάζει οΦρανσουά Ραμπελαί, ανκαι υπάρχουν διχογνωμίες ανάμεσα στους ιστορικούς γιατο συγκεκριμένο θέμα. Η αθεϊστική αντίληψη του κόσμου έγινε δυνατή εξ αιτίας κοινωνικό-οικονομικών, πολιτικών και θρησκευτικών αλλαγών της πρώιμης αναγέννησης. Τα ρεύματα του μεσαίωνα, όπως ο αβερροϊκός ορθολογισμός, η φυσιοκρατία της σχολής της Σαρτρ, η συζήτηση για τις αποδείξεις γιατην ύπαρξη του θεού, υπήρξαν οι προϋποθέσεις γιατην ύπαρξη μιας λανθάνουσας αθεΐας. Κέντρο ανάπτυξης αυτών των ιδεών ήταν το πανεπιστήμιο της Πάδοβας στην Ιταλία. Επιφανέστερος Παδουανός υπήρξε οPietro Pomponazzi o οποίος στο έργο τουDe immortalitate animae (Περί αθανασίας της ψυχής) υποστήριζε πως η αθανασία της ψυχής δεν προκύπτει δια της λογικής. Το σκάνδαλο που προκλήθηκε από το βιβλίο ήταν μεγάλο και οδηγήθηκε στην πυρά (το βιβλίο) και συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων. Ο Pomporozzi άσκησε κριτική καιγιατα ψευδοθαύματα. Ωστόσο έκλεινε την κριτική τουμετο συμπέρασμα πως τα ευσεβή ψεύδη είναι χρήσιμα γιατην ενδυνάμωση της πίστης των λαών.[24] Ένας μεγάλος αμφισβητής ήταν οΈρασμος. Αφού αμφισβήτησε μια σειρά κειμένων της Αγίας Γραφής ως αυθεντικά, αμφισβήτησε μέχρι και θεμελιώδη χριστιανικά δόγματα. Επιφανείς χριστιανοί τον χαρακτήρισαν ως «ιέρακα της αθεΐας».[24]
Οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, η βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη επιτάχυνε την άνοδο της αστικής τάξης η οποία αποχώρησε από το πλαίσιο της μεσαιωνικής ευσέβειας. Ο άνθρωπος της πόλης ήταν ορθολογιστής, πρακτικός, άπληστος, ατομικιστής, καχύποπτος και δύσπιστος, ενώ η τυπογραφία βοήθησε να διαδίδονται γρήγορα νέες ιδέες. Διανοούμενοι ανεξάρτητοι του εκκλησιαστικού χώρου, ξεκινούν και αποκτούν κύρος. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι, ενώ αύξησε τον φανατισμό των αλληλοσπαρασσόμενων μειονοτήτων, ενέτεινε τον σκεπτικισμό καιτην αμφιβολία αλλά καιτην απάθεια γιατην θρησκεία. [24]
Ο όρος «αθεϊσμός» (athéisme) επινοήθηκε στη Γαλλία τον16ο αιώνα. Στην Αγγλία εμφανίστηκε σε βιβλία για πρώτη φορά το 1566.[25]Η λέξη άθεος πάντως χρησιμοποιούνταν σαν προσβολή.[26] Πάντως οι περιπτώσεις βλασφημίας και ιεροσυλίας, που σηματοδοτούν το κλίμα αντιπαράθεσης στον χώρο της της θρησκείας, έλαβε μέγεθος πλημυρρίδας. Χρονογράφοι αναφέρουν συχνά περιπτώσεις βανδαλισμού. Ενδεικτικό είναι το λαϊκό θεατρικό Moralité des blasphémateurs de Dieu (η ηθικότητα των υβριστών του Θεού) όπου ο βλάσφημος καλεί γιατην απελευθέρωση και επιβεβαίωση αυτονομίας του ανθρώπου:«Είμαι πιο πάνω από τον Θεό. Αν Θέλω./Μπορώ ακόμα και κακό νατου κάνω/και παλεύω μαζί του σώμα με σώμα/ ώσπου τον πετάω κάτω/Καισαν νικητής πιατου λέω/ ότι οι άνθρωποι είναι πιο δυνατοί»[24]
Να κατηγορηθεί κάποιος για αθεϊσμό ήτανε αρκετά επικίνδυνο, αφού μπορούσε να οδηγήσει στην ποινή του θανάτου. Για αυτό τον λόγο στραγγαλίστηκε και κάηκε, μαζί μετα βιβλία του, ο γάλλος Ετιέν Ντολέ, το 1546. Παρομοίως καιοΛουκίλιος Βανίνιτο 1619. Το 1689 ο Πολωνός Καζίμιες Ουιστσίνσκι, έγραψε το έργο «Ημη ύπαρξη του Θεού» και αποκεφαλίστηκε στη Βαρσοβία, μετά από μια σύντομη δίκη, αφού του κόψανε πρώτα τη γλώσσα με ζεστό σίδερο καιτου κάψανε αργά τα χέρια. Είχε γράψει πως «ΙΙ. ο Άνθρωπος είναι ο δημιουργός του Θεού, καιο Θεός είναι επινόηση του Ανθρώπου. Άρα οι Άνθρωποι είναι οι αρχιτέκτονες και μηχανικοί του Θεού, καιο Θεός δεν είναι αληθινή ύπαρξη, υπάρχει μόνο στο μυαλό. IV. Απλοί άνθρωποι ξεγελιούνται γιατην ύπαρξη του θεού από πονηρούς, οι οποίοι χρησιμοποιούν το γεγονός αυτό γιανα καταπιέζουν τους απλούς ανθρώπους. Η καταπίεση προστατεύεται από τον λαό με κάποιο τρόπο, καιαν κάποιοι σοφοί προσπαθήσουν να τους ελευθερώσουν, θα τους λιντσάρει ο ίδιος ο λαός[27]». Ομοίως το 1766, ο Γάλλος Φρανσουά-Ζαν Λεφεβρ ντελαΜπαρε, αφού βρέθηκε ένοχος για ασέβεια, βασανίστηκε, αποκεφαλίστηκε καιτο κορμί του κάηκε. Αργότερα έγινε σύμβολο της θρησκευτικής αδικίας και καταπίεσης.[28]
Ο Νικόλαος Κοπέρνικος, οποίος διατύπωσε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος, το 1543 με έργο του, «Περί των Περιστροφών των Ουράνιων Σφαιρών», αμφισβητώντας εμμέσως έτσι την αλήθεια της Καθολικής Εκκλησίας.[β] Καταδικάστηκε ως αιρετικός.[29]Ο φιλόσοφος και μαθηματικός Τζορντάνο Μπρούνοτο 1600 καταδικάστηκε σε θάνατο μετά από επτά χρόνια φυλάκισης επειδή δεν αποκήρυξε τις ιδέες τουοι οποίες βασιζόταν σε επέκταση των απόψεων του Κοπέρνικου. Ισχυριζόταν πως δεν υπάρχει κέντρο στο σύμπαν, το οποίο επεκτείνεται συνεχώς και πως ταάστρα ήταν απλά απομακρυσμένοι ήλιοι. ΗΙερά Εξέτασητον καταδίκασε σε θάνατο δια της πυράς.[30] Επίσης, ο Γαλιλαίος αναγκάστηκε να αποκηρύξει την ιδέα του πως ηΓη κινείται, μπροστά από την Ιερά Εξέταση.
Ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς (1588–1679) κατηγορήθηκε για αθεϊσμό αλλά το αρνήθηκε. Ο αθεϊσμός του ήτανε παράξενος, αφού έλεγε πως ο Θεός έχει υλική υπόσταση. Πιοπριν, ο άγγλος δραματουργός Κρίστοφερ Μάρλοου (1563–1593) κατηγορήθηκε για αθεϊσμό και δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της δίκης.[31]
Ο[νεκρός σύνδεσμος] Ολλανδός φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα διακήρυξε πως ο Θεός συμπίπτει μετο σύμπαν, δε διαχωρίζεται από αυτό καιδεν επεμβαίνει στη λειτουργία του παρά μόνο ως η έμφυτη αιτία που δίνει ζωή στα πράγματα[32].
Κατά την εποχή του Διαφωτισμού, ο αθεϊσμός συνέχισε να αναπτύσσεται κυρίως λόγω της θρησκευτικής ανεκτικότητας που υπήρχε την περίοδο εκείνη. Η θρησκευτική αδιαφορία δεν ήταν έγκλημα, έγκλημα ήταν η άρνηση της ύπαρξης του Θεού. Ωστόσο οι κατηγορίες για αθεϊσμό ήταν αρκετές.[33]
Η άνοδος της ανεκτικότητας οφείλεται, σύμφωνα με ακαδημαϊκούς, τόσο στη φιλοσοφία του διαφωτισμού, αλλά καιστην κόπωση των συνεχόμενων θρησκευτικών πολέμων της εποχής[34]. Υπήρχαν πάντως ανησυχίες πως η ανοχή των θρησκειών θα οδηγούσε σε εμφυλίους πολέμους.[35]Η ανεκτικότητα πάντως διαχωρίστηκε σεδυο τάσεις, την κυρίαρχη, με εκφραστές τονΚαντ, ΤζωνΛοκ, ΒολταίροκαιΝτεϊβιντ Χιουμ, όπου η ελευθερία της πίστης και ειρηνική συνύπαρξη ήτανε οι βασικές αρχές. Η δεύτερη απαιτούσε την ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης, με κύριους εκφραστές τονΝτιντερόκαιτονΣπινόζα.
O Μπαρούχ Σπινόζα (1632–1677), έγραψε το 1670 το έργο Tractatus Theologico-Politicus, μετο οποίο ασκούσε κριτική στον Ιουδαϊσμό, τη μητρική του θρησκεία, αλλά καισε κάθε οργανωμένη θρησκεία. Αργότερα η φιλοσοφική του τάση χαρακτηρίστηκε ως «πανθεϊσμός», ενώ η σκέψη του επηρέασε τον αθεϊσμό, τον υλισμό καιτον ντεϊσμό, μεταξύ άλλων.[εκκρεμεί παραπομπή]Ο Ντέιβιντ Χιουμ (1711–1776) ήταν επιφυλακτικός απέναντι στις θρησκείες και γελοιοποιούσε τα λεγόμενα θαύματα, παρόλο που ήταν προσεκτικός ναμη θίξει τον Χριστιανισμό. Μετον Ντέιβιντ Χιουμ, το Εδιμβούργο ονομαζόταν «ο παράδεισος των άθεων».[36]Ο Ντιντερό έγραφε αρκετά εναντίον της θρησκείας, αλλά και αυτός ήταν προσεκτικός νατα κυκλοφορεί μόνο ανάμεσα σε φίλους. Ήταν ο εκδότης της περίφημης Εγκυκλοπαίδειας (Encyclopédie), στην οποία το λήμμα του αθεϊσμού είχε γραφτεί από δύο ιερείς, οι οποίοι χαρακτήριζαν ηλίθιους και αμόρφωτους τους οπαδούς του αθεϊσμού και έγραφαν πως ο αθεϊσμός διαβρώνει τις ηθικές αξίες[37].
«Ο Θεός είναι νεκρός!… παραμένει νεκρός!… τον έχουμε σκοτώσει! Πώς θα παρηγορηθούμε, οι δολοφόνοι όλων των δολοφόνων; Ό,τι ήταν ιερότερο και τρανότερο στον κόσμο πέθανε ματωμένο από τα μαχαίρια μας. Ποιος θα σκουπίσει αυτό το αίμα από πάνω μας; …Δεν είναι το μεγαλείο αυτής της πράξης πολύ μεγάλο για μας; Δεν πρέπει εμείς οι ίδιοι να γίνουμε Θεοί, ώστε να φανούμε αντάξιοι της πράξης μας; Αυτό το τρομερό γεγονός είναι ακόμα καθ΄οδόν, προχωράει, δεν έφτασε ακόμα στα αυτιά των ανθρώπων»
Χαρούμενη Γνώση, Φριντριχ Νίτσε
Μετά τηΓαλλική Επανάσταση, η αθεϊστική σκέψη εντάχθηκε στις πολιτικές διεργασίες, κυρίως τουορθολογισμού (ρασιοναλισμού), ελευθεροσκεπτικισμούκαιφιλελευθερισμού (liberalism). Στην Αγγλία έκανε την εμφάνιση τουμετο έργο του 19χρονου τότε Σελλεϋ «Η αναγκαιότητα του Αθεϊσμού» (The Necessity of Atheism), ένα έργο το οποίο αρνήθηκε να αποκηρύξει και οδήγησε στην αποβολή του από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Την ίδια εποχή, γινόταν γνωστό στη Γερμανία το έργο τουΛούντβιχ Φόιερμπαχ «η ουσία του Χριστιανισμού» έργο πουθα επηρέαζε τους ΚαρλΜαρξ, Μαξ Στίρνερ, Άρθουρ ΣοπενχάουερκαιΦρίντριχ Νίτσε.[38]
Το έργο του Λούντβιχ Φόιερμπαχ (1804-1872) "Η Ουσία του Χριστιανισμού" (Das Wesen des Christentums, 1841) είχε καταλυτική επίδραση στην ευρωπαϊκή σκέψη.
O Λούντβιχ Φόιερμπαχ έλεγε πως «η θρησκεία είναι το όνειρο του ανθρώπινου νου». Εξηγούσε τη θρησκεία σαν προβολή των αναγκών του ανθρώπου στο Σύμπαν καιτον Θεό σαν αποξένωση του ανθρώπου από τη συνείδηση του, και υποστήριζε ότι όλες οι ιδιότητες του Θεού ήταν προεκτάσεις της θέλησης των ανθρώπων που τις θέλανε για τους ίδιους. Η επίδραση του Φόιερμπαχ ήτανε τεράστια την εποχή τουκαι συνέχισε να επηρεάζει μέχρι σήμερα.[39]
ΟΚαρλΜαρξ έβλεπε τη θρησκεία ως κάτι το οποίο θα εξαφανιζόταν όταν εξαφανίζονταν οι αιτίες της δυστυχίας του κόσμου. Πίστευε πως η θρησκεία λειτουργούσε σαν καταπραϋντικό των δυσκολιών που προκαλούσε ο πραγματικός κόσμος. Έγραφε «Η θρησκευτική οδύνη είναι έκφραση της πραγματικής οδύνης και συνάμα διαμαρτυρία ενάντια στην πραγματική οδύνη. Η θρησκεία είναι ο στεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, η ψυχή άψυχων συνθηκών. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Η κατάργηση της θρησκείας ως απατηλής ευτυχίας του λαού σημαίνει αξίωση της πραγματικής του ευτυχίας. Η αξίωση να εγκαταλειφθούν οι αυταπάτες γατην υπάρχουσα κατάστασή του σημαίνει αξίωση να εγκαταλειφθεί μια κατάσταση που έχει ανάγκη τις αυταπάτες. Η κριτική της θρησκείας είναι λοιπόν εμβρυωδώς η κριτική της κοιλάδας των δακρύων που φωτοστέφανό της είναι η θρησκεία».[40]Ο αναρχικός Μιχαήλ Μπακούνιν είχε παρόμοια άποψη, την οποία περιέγραψε στο βιβλίο του «Θεός και Κράτος».[41]
Ο Φρίντριχ Νίτσε ήτανε γνωστός άθεος και κατήγορος του Χριστιανισμού. Έζησε στα τέλη του 19ου αιώνα και πολέμησε την ηθική που προσπαθεί να επιβάλει ο Χριστιανισμός, η οποία οδήγησε τη Δύση να είναι μια παρωδία του εαυτού της.[42]
Η βασική γραμμή τουΣίγκμουντ Φρόυντ κατά του θεϊσμού ήτανε, πως αν μπορεί κανείς να εξηγήσει την ύπαρξη της θρησκείας από τη δομή της ψυχολογίας του ανθρώπου, τότε δεν πρέπει να επικαλούμαστε τον Θεό. Ο Φρόυντ προχωρά πέρα από την άρνηση της θρησκείας ως αναληθούς, ισχυρίζεται πως η θρησκεία είναι επικίνδυνη. Αντιπαραβάλλει τη θρησκευτική πίστη στον Θεό ως αποζημίωσή μας γιατον ατελή πατέρα μας. Επιπλέον η πίστη στον Θεό διαιωνίζει την παιδική επιθυμία γιαμια τέλεια αγάπη, άνετη γονική φιγούρα καιεν τέλει, καθυστερεί την ανθρώπινη ανάπτυξη.[39]
Το 1859 ο Κάρολος Δαρβίνος δημοσιεύει το έργο του «Η καταγωγή των Ειδών» 1859 (The Origin of Species).Ο Κάρολος Δαρβίνος, ντροπαλός και ασθενικός, δε συζητούσε στη δημόσια σφαίρα τις επιπτώσεις της θεωρίας του. Τη θέση αυτήν την ανέλαβε οΤόμας Χάξλεϋ, ο επονομαζόμενος «το μπουλντόγκ του Δαρβίνου». Οι ιδέες του Δαρβίνου συνδέθηκαν περισσότερο μετην ανάπτυξη του Φιλελευθερισμού (Liberalism)[43].
Κοιτάζοντας τον 19ο αιώνα, μπορεί κανείς να διακρίνει δυο τάσεις, οι οποίες αποτελούνε τις ρίζες των σημερινών αθεϊστικών ομάδων. Η πρώτη τάση είναι ο επιστημονικός αθεϊσμός, ο οποίος εκφράζεται κυρίως από τον Δαρβινισμό καιτον ορθολογισμό του διαφωτισμού. Η δεύτερη τάση είναι ο ανθρωπιστικός αθεϊσμός, ο οποίος ταυτίζεται μετην άνοδο των κοινωνικών επιστημών και κυρίως μετονΚαρλΜαρξκαιτον Λούντβιχ Φόιερμπαχ.[43]
Τον 20ό αιώνα, αθεϊστικές ιδέες επηρέασαν αρκετά φιλοσοφικά ρεύματα, όπως τονυπαρξισμό, αντικειμενισμό, ανθρωπισμό, μηδενισμό, νεοθετικισμό, μαρξισμό, φεμινισμόκαι γενικά αρκετά επιστημονικά και ορθολογιστικά ρεύματα. Υπερασπιστές του αθεϊσμού όπως οΜπερτραντ Ράσελ, οΛούντβιχ Βίτγκενσταϊνκαιο Άλφρεντ Έϋερ (A. J. Ayer), εμφατικά απέρριπταν την ύπαρξη Θεού ή Θεοτήτων, επιμένοντας στο γεγονός πως δε μπορούσε να επιβεβαιωθεί η θρησκεία με κάποιο τρόπο, αλλά και ότι το περιεχόμενο των θρησκειών ήτανε κενό νοήματος.
Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι, ιδίως οΖαν-ΠωλΣαρτρ, ισχυρίζονταν πως «η ύπαρξη προηγείται της Ουσίας», μια ιδέα αντίθετη με όσα διδάσκει ο παραδοσιακός θεϊσμός. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν είχε σταθερές και απόλυτες ιδιότητες ή σκοπούς. Αυτό το κενό είναι ελεύθερος νατο γεμίσει ο Άνθρωπος με ότι θέλει. Όμως, συνεχίζει οΣαρτρ, αυτή η ελευθερία του ανθρώπου του προκαλεί άγχος και φόβο, αφού χωρίς εξωτερικό θεό η ανθρωπότητα μοιάζει χαμένη, χωρίς σταθερό στόχο και πορεία. Ο υπαρξισμός παρακινεί τους ανθρώπους να φτιάξουν οι ίδιοι το νόημα της ζωής τους, χωρίς τους θεούς που είναι απλά μια επινόηση.[44]
Ο Ανθρωπισμός μοιράζεται πολλές πεποιθήσεις των Υπαρξιστών, η ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο είναι πως οι πρώτοι πιστεύουν πως ο Άνθρωπος είναι ενδογενώς καλός και μοιράζονται όλοι περίπου τις ίδιες Αξίες.[45]
O Αντικειμενισμός της Άυν Ραντ, δεν αναγνωρίζει κάτι υπαρκτό πέρα από την Ύλη (υλιστική θεωρία). Καταρρίπτει κάθε απόπειρα θεϊσμού και υπερβατικότητας άμεσα. Πιστεύει μόνο στη Λογική ως πηγή γνώσης.[46]Ο μηδενισμός διακήρυξε πως «απορρίπτει όλες τις θρησκείες και τις ηθικές αξίες», επίσης «η ζωή δεν έχει νόημα», άρα ενώ θα μπορούσε να είναι συμβατός μετον Ντεϊσμό, οι μηδενιστές είναι κατά κύριο λόγο άθεοι.[47] O Νεοθετικισμός υποστηρίζει την επαληθευσιμότητα της κάθε θεωρίας, οπότε απορρίπτει κάθε ισχυρισμό για θεϊσμό ή ντεϊσμό. Ο Μαρξισμός (και συνεπακόλουθα οΛενινισμός) είναι υλιστική θεωρία, και απέρριψε τη θρησκεία- τόσο οΜαρξ όσο καιο Λένιν υπήρξαν πολέμιοι της.[48]Στη φεμινιστική θεωρία, η θρησκεία αντιμετωπίζονταν σαν κύρια πηγή καταπίεσης.[49]
Τον 20ο αιώνα, ο κόσμος παρακολούθησε την άνοδο πολιτικών οι οποίες χρησιμοποιώντας ερμηνείες τουΜαρξκαιτουΈγκελς, καταπίεσαν τα θρησκευτικά δικαιώματα, μερικές φορές με βίαιους τρόπους (π.χ. Σταλινισμός, Μαοϊσμός). Την ίδια περίοδο, στις ΗΠΑ, ο χριστιανισμός κράτησε την κυρίαρχή του θέση. Κατά τονΨυχρό Πόλεμο, η Δύση θεωρήθηκε ως προστάτιδα του «ελεύθερου κόσμου» και άρα της θρησκευτικής πίστης απέναντι στον εχθρικό και άθεο κομμουνισμό. Οι άθεοι χαρακτηρίζονταν ως κομμουνιστές τότε, και ενισχύθηκε το στερεότυπο πως είναι υποκινούμενοι από ξένες δυνάμεις καιμη πατριώτες.[εκκρεμεί παραπομπή]
Ο νέος αθεϊσμός είναι ένα αθεϊστικό ρεύμα που εμφανίστηκε στα τέλη του 20ού και αρχές 21ου αιώνα, με κύριο χαρακτηριστικά τη δριμεία κριτική στη θρησκεία καιτην επίδραση της στην πολιτική καιτη δημόσια σφαίρα. Κύριοι εκπρόσωποι αυτού του κύματος είναι οιΣαμ Χάρρις (Sam Harris), Ρίτσαρντ Ντόκινς, (Richard Dawkins), Ντάνιελ Ντένετ (Daniel Dennett), καιΚρίστοφερ Χίτσενς (Christopher Hitchens), ονομαζόμενοι και «τέσσερις καβαλάρηδες του Νέου Αθεϊσμού». Οι Νέοι Άθεοι μοιράζονται την πεποίθηση ότι δεν υπάρχει καμία υπερφυσική ή θεϊκή πραγματικότητα και κάθε η θρησκευτική πίστη είναι παράλογη, και πως η θρησκεία δεν είναι μόνο λάθος, αλλά είναι και επικίνδυνη. Είναι επικίνδυνη διότι είναι λάθος και παρά ταύτα δίνει εντολές που επιδιώκουν να ρυθμίσουν την ιδιωτική και δημόσια σφαίρα.[51] Επιπλέον, ισχυρίζονται πως υπάρχει ένα αντικειμενικό κοσμικό ηθικό πρότυπο.[52]
«Ο[νεκρός σύνδεσμος] καλύτερος ορισμός για τους Νέους Άθεους που άκουσα, είναι ότι οι Νέοι Άθεοι μοιάζουν με τους παλιότερους μόνο πουη Εκκλησία δεν μπορεί να τους ρίξει στη φωτιά» O PZ Myers είναι καθηγητής βιολογίας στο University of Minnesota Morris.[53]
↑ΟΖωρζ Μινουά ειναι πανεπιστημιακός καθηγητής ιστορίας και θρησκευτικής συμπεριφοράς
↑Ο Κοπέρνικος δεν ήταν ο πρώτος που πρότεινε το ηλιοκεντρικό σύστημα. Ο Έλληνας μαθηματικός και αστρονόμος Αρίσταρχος ο Σάμιος, για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι είχε προτείνει ένα τέτοιο σύστημα κατά τη διάρκεια του 3ου αιώνα π.Χ. αλλά υπάρχουν λίγα στοιχεία ότι οι ιδέες του αναπτύχθηκαν πέρα από ένα βασικό περίγραμμα. Ο Κοπέρνικος γνώριζε την ηλιοκεντρική θεωρία του Αρίσταρχου καιτον αναφέρει σε ένα πρώιμο (αδημοσίευτο) χειρόγραφο τουDe Revolutionibus (το οποίο σώζεται), ανκαιο ίδιος αφαίρεσε την παραπομπή από την τελική έκδοση του χειρόγραφου.
↑Stroumsa 1999, σελ. 121-3:«Διάφοροι μουσουλμάνοι θεολόγοι στις πρώτες περιόδους των Αββασίδων έγραψαν κείμενα « εναντίον των απίστων ». « ... το παλαιότερο έργο που φέρει αυτόν τον τίτλο είναι ίσως το Radd ala al-mulhid του θεολόγου Zaydi al-Qasim του ένατου αιώνα. Ωστόσο, στις συζητήσεις γιατην ύπαρξη του Θεού οι πραγματικοί αντίπαλοι δεν αναγνωρίζονται ως άτομα. Αντιθέτως, σαν ομάδα αναφέρονται μερικές φορές ως αιρετικοί, άπιστοι, υλιστές ή σκεπτικιστές. Αυτές οι ορολογίες συχνά εμφανίζονται μαζί καιδεν φαίνονται πάντα να είναι αρκετά σαφείς και διακριτές στο μυαλό των συγγραφέων.»
↑Nowicki 1957, σελ. 72–81.ps=:Człowiek jest twórcą Boga, a Bóg jest tworem i dziełem człowieka. Tak więc to ludzie są twórcami i stwórcami Boga, a Bóg nie jest bytem rzeczywistym, lecz bytem istniejącym tylko w umyśle, a przy tym bytem chimerycznym, bo Bóg i chimera są tym samym.IV – Prosty lud oszukiwany jest przez mądrzejszych wymysłem wiary w Boga na swoje uciemiężenie; tego samego uciemiężenia broni jednak lud, w taki sposób, że gdyby mędrcy chcieli prawdą wyzwolić lud z tego uciemiężenia, zostaliby zdławieni przez sam lud..
↑Claude Yvon and Jean-Henri-Samuel Formey, "Atheisme," in Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, ed. Denis Diderot and Jean le Rond D'Alembert. University of Chicago: ARTFL Encyclopédie Projet (Winter 2008 Edition), Robert Morrissey (ed), http://encyclopedie.uchicago.edu/.
↑Michael J. Buckley, At the Origins of Modern Atheism (London: Yale University Press, 1987), 39.
↑Douglas Nobbs, 'The Political Ideas of William Cleghorn, Hume's Academic Rival', in Journal of the History of Ideas, (1965), Vol. 26, No. 4: 575–586; Boswell, J. Boswell in Extremes, 1776–1778.
↑Claude Yvon, "Athées," in "Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers", ed. by Denis Diderot and Jean le Rond D'Alembert. University of Chicago: ARTFL Encyclopédie Project (Winter 2008 Edition), Robert Morrissey (ed), http://encyclopedie.uchicago.edu/.
Nowicki, Adrzej (1957). , Pięć fragmentów z dzieła "De non existentia dei" Kazimierza Łyszczyńskiego (by a script fromLibrary of Kórnik nr 443), "Euhemer".
