Η Φωκίδα παραδοσιακά είχε δύο επαρχίες, τηνΠαρνασσίδακαιτηΔωρίδα. Πλέον οι επαρχίες έχουν καταργηθεί ως διοικητική διαίρεση, αλλά οι δύο περιοχές διατηρούνται ως Δήμοι: οΔήμος ΔωρίδαςκαιοΔήμος Δελφών.
Είναι από τους πιο ορεινούς νομούς της Ελλάδαςμε εναλλασσόμενο γεωμορφολογικό τοπίο, αφού περιλαμβάνει τέσσερα από τα υψηλότερα βουνά της χώρας, τηνΓκιώνα, τονΠαρνασσό, ταΒαρδούσιακαιτηνΟίτη, με πετρώδες, αλλά και πολλές φορές κατάφυτο τοπίο, ενώ ταυτόχρονα διαθέτει την Λίμνη τουΜόρνου από την οποία υδροδοτείται ηΑθήνακαιτο Κρισσαίο Πεδίο, ίσως την μεγαλύτερη έκταση με ελιές που υπάρχει σήμερα.
Πόλο έλξης στην περιοχή αποτελούν οι ιστορικοί ΔελφοίμετοΑρχαιολογικό Μουσείοκαιτον τεράστιο Αρχαιολογικό Χώρο πουτο περιβάλει, με μεγάλη επισκεψιμότητα από τουρίστες που έρχονται από κάθε μέρος της Γης. Η περιοχή είναι γεμάτη ναούς, ενώ ξεχωρίζουν συγκεκριμένα οΘώλος της Αθηνάς Προναίας, οΝαός του Απόλλωνα, τοαρχαίο ΘέατροκαιτοΣτάδιο. Από τους Δελφούς περνάει καιτο ιστορικό μονοπάτι Κίρρας-Δελφών το οποίο περνά από τον Αρχαιολογικό Χώρο καιτηνΚασταλία Πηγήκαιη προέκταση προς την άλλη κατεύθυνση οδηγεί στοΚορύκειο Άνδρο.
Ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς
Το γραφικό Γαλαξίδι αποτελεί ιδανικό προορισμό για εκδρομή και έχει χαρακτηριστεί πολη-μουσείο. Η ναυτοπολιτεία, διατηρεί την αρχιτεκτονική που επικρατούσε την περίοδο της Τουρκοκρατίας και είναι γεμάτη αρχοντικά αφού το Γαλαξίδι ήταν ιδιαίτερα πλούσιο την εποχή αυτή. Συγκαταλέγεται σταΜνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Ειδικά κάθε Καθαρά Δευτέρα, μετο έθιμο του Αλευρομουτζουρωματος, "βουλιάζει από τον κόσμο".
Απερίγραπτης φυσικής ομορφιάς είναι καιτα πανέμορφα τοπία των βουνών της Γκιώνας, τωνΒαρδουσίωνκαι της Οίτης (βουνό καιμε μυθολογική σημασία εφόσον στο χωριό Πυρά Οίτης κάηκε ζωντανός και αποθεώθηκε οΗρακλής), μετα γραφικά χωριά της ορεινής Φωκίδας να ξεχωρίζουν.
Τα Τροιζόνια
Επίσης ιδιαίτερα δημοφιλής περιοχή για εκδρομές, ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο, είναι η παραθαλάσσια Δωρίδα. Διαθέτει πολλές παραλίες και γραφικά χωριά όπως ηΣεργούλα, τοΜοναστηράκι, οΆγιος Νικόλαος αλλά καιη κωμόπολη της Ερατεινής. Το χωριό-νησί που κάνει ακόμα πιο διάσημη την περιοχή όμως, είναι τα γραφικά Τροιζόνιαπου διαθέτουν φυσικό λιμάνι, διαμορφωμένο τα τελευταία χρόνια σε μαρίνα σκαφών αναψυχής, που πλέουν στονΚορινθιακό.
Προϊστορικοί κάτοικοι της Φωκίδας ήταν οιΠελασγοί ενώ αργότερα ήρθαν σε αυτή οιΑιολείςκαι τελευταίοι οιΔωριείς. Η ανάμειξη όλων αυτών είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία της Ελληνικής φυλής των Φωκιέων. Η Φωκίδα, σύμφωνα μετηνελληνική μυθολογίακαι κατά την επικρατέστερη άποψη, πήρε το όνομά της από τον Φώκο, γιοτου Ορτυνίωνα, που ήταν ο αρχηγός των Δωριέων Κορινθίωνπου κυρίευσαν την περιοχή και μετονομάστηκαν σεΦωκείς. Ήταν διάσημη γιατο σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας, τοΜαντείο των Δελφώνπου βρισκόταν στον «ομφαλό της γης», τους Δελφούς.
Η πρώτη αναφορά των Φωκέων στην ιστορία γίνεται από τον Όμηρο, που αναφέρει εννέα συνολικά Φωκικές πόλεις που έλαβαν μέρος στηνΤρωική Εκστρατεία. Τα επόμενα χρόνια στην περιοχή της Φωκίδας εγκαταστάθηκαν Δωριείς οι οποίοι αφομοιώθηκαν σταδιακά από τον ντόπιο πληθυσμό, διαμορφώνοντας το φύλο των Φωκέων.
Από τον 8ο αιώνα, όταν πλέον επικράτησε η λατρεία τουΑπόλλωνα, το ιερό των Δελφών απέκτησε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ενώ η επιρροή του εξαπλώθηκε σταδιακά σε ένα μεγάλο τμήμα του ευρύτερου χώρου της ανατολικής Μεσογείου. Σημαντικός αριθμός αφιερωμάτων που βρέθηκαν στους Δελφούς, προέρχεται ακόμα και από περιοχές της Συρίαςκαι της Αρμενίας, γεγονός που μαρτυρά την έκταση της επιρροής του ιερού. Λόγω του μεγάλου κύρους του μαντείου, οι ελληνικές πόλεις κατέφευγαν σ’ αυτό γιανα βοηθηθούν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αποικισμού, όπου οι μητροπόλεις κατέφευγαν στο μαντείο γιανατο συμβουλευτούν, γιατην επιλογή κατάλληλης θέσης γιατην ίδρυση αποικίας. Το ιερό των Δελφών έγινε σταδιακά κέντρο της σημαντικότερης Αμφικτυονίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου, Η Αμφικτυονία αυτή που έγινε γνωστή ως Δελφική Αμφικτυονία, ήταν μία ομοσπονδιακή ένωση δώδεκα φυλών με θρησκευτικό κυρίως χαρακτήρα.
Ο Θόλος των Δελφών
Οι Φωκείς ξεπρόβαλαν στην πολεμική ιστορία κυρίως κατά την διάρκεια τουΠρώτου Ιερού Πολέμου. Η αφορμή γιατο ξέσπασμα αυτού του πολέμου ήταν πως οι κάτοικοι της Κίρρας εκμεταλλεύονταν τους προσκυνητές του μαντείου των Δελφών. Η Δελφική Αμφικτυονία, της οποίας τότε ηγούνταν οιΘεσσαλοί, ήθελε να αποκτήσει τον έλεγχο του μαντείου και έτσι το 595 π.Χ. περίπου ξέσπασε πόλεμος μεταξύ της Δελφικής Αμφικτυονίαςκαιτων Φωκέων ο οποίος είχε διάρκεια δέκα χρόνια και τελείωσε με ήττα των τελευταίων. Μετά τον πόλεμο οι Φωκείς υποδουλώθηκαν στους Θεσσαλούς. και λίγο μετά, πιθανόν το 590π.Χ., αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Φωκική συμπολιτεία γιανα αντιμετωπίσουν τους επικυριαρχούς τους Θεσσαλούς. Η υποδούλωση στους Θεσσαλούς ενίσχυσε τους δεσμούς μεταξύ των Φωκικών πόλεων οι οποίες κατάφεραν τελικά να απελευθερωθούν το 571 π.Χ. όταν οι Θεσσαλοί ηττήθηκαν από τους Βοιωτούςκαι αναγκάστηκαν να αποσυρθούν και από την Φωκίδα. Το 510 π.Χ. αντιμετώπισαν νικηφόρα τον Θεσσαλικό στρατό στην μάχη της Υάμπολης και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους. Μετά την μάχη αυτή, οι Φωκείς δεν απειλήθηκαν ξανά από τους βόρειους γείτονές τους.
Οι Φωκείς ήταν οι μόνοι από τις κεντρικές και βόρειες ελληνικές χώρες πουδεν πήγαν μετο μέρος τωνΠερσών όταν οΞέρξης, εκστράτευσε εναντίον της Ελλάδας. Συμμετείχαν με αξιόλογο στράτευμα στηνμάχη των Θερμοπυλών. Μετά την ήττα των Ελλήνων στις Θερμοπύλες ο περσικός στρατός διέσχισε την Φωκίδα προκαλώντας τεράστιες καταστροφές στις Φωκικές πόλεις. Οι πόλεις της Φωκίδας όμως που παρέμεναν ελεύθερες συνέχισαν να βοηθούν τον ελληνικό στρατό.
Η κατάληψη του κάστρου των Σαλώνων 1821, Louis Dupré (1825)
Τα χρόνια που ακολούθησαν τους περσικούς πολέμους οι Φωκείς λόγω της στάσης τους να εναντιωθούν στους Πέρσες βρέθηκαν να έχουν αναβαθμισμένο ρόλο στα γεγονότα της αρχαίας Ελλάδας. Το 457 π.Χ. οι Αθηναίοι τους παρέδωσαν το μαντείο των Δελφών, γεγονός που προκάλεσε την επέμβαση της Σπάρτηςμε αποτέλεσμα να ξεσπάσει οΔεύτερος Ιερός Πόλεμος. Οι Φωκείς μετά το τέλος του πολέμου διατήρησαν τον έλεγχο του μαντείου μέχρι τηνΝικίειο Ειρήνητο 421 π.Χ. οπότε και ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο. Κατά τον 4οπ.Χ. αιώνα όταν κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο ηΘήβαη Φωκίδα υποχρεώθηκε να συμμετάσχει στην συμμαχία της Θήβας. Η άρνηση των Φωκέων να στείλουν στρατό να βοηθήσει την Θήβα κατά την εκστρατεία των Θηβαίων στην Πελοπόννησο έστρεψε την τελευταία εναντίον τους. Η Θήβα γιανα τιμωρήσει τους Φωκείς τους κατηγόρησε στο Αμφικτυονικό συνέδριο πως είχαν καλλιεργήσει μέρος των ιερών κτημάτων των Δελφών. Το Αμφικτυονικό συνέδριο αποφάσισε να τους επιβάλλει βαρύ πρόστιμο το οποίο οι Φωκείς αδυνατούσαν να πληρώσουν. Οι Φωκείς τότε αποφάσισαν να αντιδράσουν στην απόφαση. Εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόμηλο καιμετην βοήθεια της Σπάρτης έφτιαξαν έναν στρατό 5.000 αντρών μετον οποίο κατέλαβαν το μαντείο των Δελφών και προσπάθησαν να ακυρώσουν την απόφαση. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή τουΤρίτου Ιερού Πολέμουστον οποίο ηττήθηκαν. Τελικά το 346 π.Χ. οι Φωκείς αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Η ποινή που τους επιβλήθηκε ήταν πολύ σκληρή καθώς υποχρεώθηκαν να πληρώνουν 60 τάλαντα ετησίως γιανα ξεπληρώσουν τους θησαυρούς που αφαίρεσαν από τους Δελφούς ενώ τους αφαιρέθηκαν καιοι δύο ψήφοι που είχαν στο Αμφικτυονικό συνέδριο οι οποίοι δόθηκαν στους Μακεδόνες. Κατά την διάρκεια τουΤέταρτου Ιερού Πολέμουπου ξέσπασε έξι χρόνια μετά οι Φωκικές πόλεις που αναμίχθηκαν καταστράφηκαν από τονΜακεδονικό στρατό. Στην συνέχεια η Φωκίδα παρήκμασε. Από το 301 π.Χ. οι Φωκείς συμμάχησαν μετηνΑιτωλική Συμπολιτείαπου απέκτησε τον έλεγχο του μαντείου των Δελφών σε αυτό το διάστημα, ενώ κατάφερε να αντιμετωπίσει μαζί με τους Θεσσαλούς τηνγαλατική επιδρομή του 279 π.Χ.
Το Αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι αποτελεί σημαντικό έθιμο γιατην περιοχή. Άτομα από όλη την Ελλάδα αλλά καιτο εξωτερικό συρρέουν στο Γαλαξίδι κάθε Καθαρά Δευτέρα με σκοπό να συμμετάσχουν σε ένα από ταπιο ανατρεπτικά και γεμάτα ενέργεια έθιμα της Αποκριάς. Η αδρεναλίνη να ανεβαίνει στα ύψη, όλοι οι συμμετέχοντες ξεχύνονται, με αυτοσχέδια άρματα ή πεζοί, στο Λιμάνι της ναυτοπολιτείας καιο «πόλεμος» αρχίζει. Τόνοι από αλεύρι και φούμο εκτοξεύονται προς κάθε κατεύθυνση και όλοι βάφονται στα χρώματα του παιχνιδιού. Το αλεύρι διανέμεται δωρεάν από το Δήμο. Οι λιγότερο τολμηροί μπορούν νατο απολαύσουν από την απέναντι πλευρά του λιμανιού …ασφαλείς.
Κάθε 6 Γενάρη, ανήμερα των Φώτων, πλήθος κόσμου από την Φωκίδα και τις γύρω περιοχές συγκεντρώνεται στην Ιτέα όπου τα Θεοφάνια γιορτάζονται μεγαλοπρεπώς. Θαρραλέοι κολυμβητές βουτούν στα παγωμένα νερά της Ιτέας,με σκοπό να πιάσουν τον σταυρό, ενώ πλήθος κόσμου από όλη τη Φωκίδα καιτην γύρω περιοχή κατακλύζει το λιμάνι της Ιτέας. Ακολουθεί περιφορά του Σταυρού από τους ιερείς, τον νικητή αλλά και τους υπόλοιπους κολυμβητές, ενώ ο κόσμος γεμίζει τα μαγαζιά στο κέντρο της πόλης.
Κάθε τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς, τα πλήθη στρέφονται προς την Άμφισσα. Εκεί οι ντόπιοι οργανώνουν μία εκδήλωση βασισμένη σε έναν τοπικό θρύλο, τον μύθο της Λενιώς καιτου Κωνσταντή, δύο όμορφων ερωτευμένων νέων που ήθελαν να παντρευτούν.Ο Κωνσταντής ήταν βυρσοδέψης βιοπαλαιστής. Περιόδευε από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό για βδομάδες καιοι παραγγελίες των δερμάτων ολοένα αυξανόταν. Όλες τουοι προσπάθειες, δεν πήγανε στράφι και μετά από κάμποσο καιρό γύρισε στην Άμφισσα με ένα δαχτυλίδι γιατην αγαπημένη του. Έτρεξε ανυπόμονα στο σπίτι της Λενιώς γιανατη ζητήσει από τον πατέρα της σε γάμο. Όταν έφτασε εμαθε από τους γείτονες καιτον καρδιακό του φίλο Γιάννο, τον απρόσμενο θάνατο της αγαπημένης του. Η Λενιώ, είχε πάει στην Πηγή της Χάρμαινας, γιανα γεμίσει τη στάμνα της με δροσερό νερό και ξαφνικά, ένας κεραυνός τη χτύπησε και σωριάστηκε εκεί, στην πηγή τους, μ’ ένα φρεσκοκομμένο ματσάκι γιασεμί, να ανεμίζει στα μακριά μαλλιά της. Η λύπη καιο πόνος τρύπωσαν μέχρι τα μύχια της καρδιάς του Κωνσταντή καιμη μπορώντας να αντέξει τον άδικο χαμό της αγαπημένης του, ράγισε η καρδιά τουκαι αυτοκτόνησε πιστεύιντας ότι η ψυχή τουθα ενωνόταν μετην αγαπημένη του Λενιώ. Η θρησκεία όμως, δεντον δέχτηκε στην αγκαλιά της και καταδικάστηκε να περιπλανιέται. Από τότε, ο Κωνσταντής στοίχειωσε και καταφεύγει στο λημέρι του, την Πηγή της Χάρμαινας. Μοιρολογεί γιατα νιάτα πουδεν έζησε, θρηνεί γιατην αγάπη που έχασε, προστατεύει τους βυρσοδέψες κι όταν κάποιος απ’ αυτούς είναι ετοιμοθάνατος,γυρνάει έξω από το σπίτι τουκαι άρχιζε ένα αξιοθρήνητο ουρλιαχτό πόνου. Έτσι κάθε Σάββατο της Αποκριάς, το Στοιχείο της Χάρμαινας μαζί μετα άλλα (τα κακά) στοιχειά, βγαίνουν και παλεύουν στην Πλατεία Κεχαγιά συνοδευόμενα από τους κατοίκους της πόλης ντυμένους ως κουδουνάδες.
Η Φωκίδα ηταν παραδοσιακά ένας αθλητικός νόμος καθώς από την αρχαιότητα, κάθε τέσσερα χρόνια διοργανώνονταν εκεί ταΠύθια, η δεύτερη σημαντικότερη αθλητική διοργάνωση στην αρχαία Ελλάδας. Διέθετε πολύ προηγμένο στάδιογιατα δεδομένα της εποχής στους Δελφούς, ενώ υπήρχε καιιππόδρομοςστην Ιτέα.
Ο νόμος θεωρείται η καρδιά των αγώνων ράλλυστην Ελλάδα με μοναδικές και παγκοσμίου φήμης ειδικές διαδρομές. Διαθέτει σχεδόν όλες τις χωμάτινες πίστες τουΡάλλυ Ακρόπολης. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια το Ράλλυ Ακρόπολης ήταν στο πρόγραμμα τουWRC, ενώ πλέον ανήκει στοERC. Βάση των οδηγών είναι ηΙτέα. Επίσης διοργανώνεται καιτοΦθινοπωρινό Ράλλυ αλλά καιτοΡάλλυ Καρούτες κάθε χρόνο. Οι ειδικές διαδρομές είναι οι εξής:
ΗΙτέα, έχει παράδοση στα υδάτινα σπορ. Διαθέτει τονΝ.Ο. Ιτέαςμε τμήματα ανδρών και γυναικών. Μάλιστα το τμήμα γυναικών έχει φτάσει καιστηνΑ1 εθνική κατηγορία.
Κατά τη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους το1833, ιδρύθηκε ο νομός Φωκίδος και Λοκρίδος, ο οποίος περιελάμβανε τις μέχρι τότε επαρχίες Σαλώνων, Γαλαξειδίου, Λιδωρικίου, Μαλανδρίνου, Ζητουνίου, Πατρατζικίου και Βουδουνίτσης. Ο νομός αυτός αποτελούνταν από τις επαρχίες: Παρνασσίδοςμε έδρα τα Σάλωνα (Άμφισσα), Δωρίδοςμε έδρα τοΛιδωρίκι, Φθιώτιδος με έδρα το Ζητούνιον (Λαμία) και Λοκρίδος με έδρα το Ταλάντιον (Αταλάντη). Πρωτεύουσα του νομού ορίστηκε η Άμφισσα.
Το1836 - 1837ο νομός, μετην εισαγωγή του συστήματος διοικήσεων - υποδιοικήσεων, διαιρέθηκε στις διοικήσεις Φωκίδος και Φθιώτιδος και τις υποδιοικήσεις Δωρίδος και Λοκρίδος. Το1845 ιδρύθηκε εκ νέου ο παλαιός νομός, μετο όνομα Φθιώτιδος και Φωκίδος, μετην έδρα τουνα μεταφέρεται στη Λαμία. Το1899ο νομός διασπάστηκε και έτσι για πρώτη φορά ιδρύθηκαν δύο ξεχωριστοί νομοί, ο νομός Φωκίδος (με έδρα την Άμφισσα) καιονομός Φθιώτιδος (με έδρα τη Λαμία). Το1909 ανασυστάθηκε ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος (Φθιωτιδοφωκίδος), ενώ το1946 διασπάστηκε ξανά, αυτή τη φορά οριστικά μέχρι και σήμερα, μετον νομό Φωκίδας να αποτελείται από τις δύο επαρχίες (Παρνασσίδα και Δωρίδα), μέχρι την κατάργηση των επαρχιών καιτην ίδρυση των καποδιστριακών δήμων.
Από την 1η Ιανουαρίου του 2011 έως σήμερα καιμετην εφαρμογή τουΠρογράμματος «Καλλικράτης», ο Νομός Φωκίδας αποτελεί τηνΠεριφερειακή Ενότητα Φωκίδας (με πρωτεύουσα τηνΆμφισσα) της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Μετην συνένωση και συγχώνευση των δήμων από 12 σε 2 όπως προέβλεπε το Πρόγραμμα, οι νέοι δήμοι που προέκυψαν είναι οι:[1]
Ελλάδα
.JPG)
Λίμνη Μόρνου
Βαρδούσια Όρη
