ΟΠολύβιος (202 π.Χ. - 120 π.Χ.)[4] ήταν Έλληναςιστορικός, διάσημος γιατο βιβλίο τουΟι Ιστορίες ή Η Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το οποίο καλύπτει λεπτομερώς την περίοδο από το 220 ως 146 π.Χ. Είναι επίσης γνωστός για τις πολιτικές του απόψεις σχετικά μετην εξισορρόπηση των εξουσιών, απόψεις οι οποίες, πολύ αργότερα, χρησιμοποιήθηκαν κατά τη σύνταξη του Συντάγματος τωνΗνωμένων Πολιτειών.[5]
Ως προσωπικός διδάσκαλος τουΣκιπίωνα Αιμιλιανούτου Αφρικανού, διάσημου θετού εγγονού του στρατηγού Σκιπίωνα του Αφρικανού, διατηρούσε μαζί του σχέσεις στενής προσωπικής φιλίας και παρέμεινε σύμβουλος του ηγέτη που κατανίκησε τους Καρχηδονίους κατά τονΓ' Καρχηδονιακό Πόλεμο. Τελικά, ο νεότερος Σκιπίων ήταν αυτός που άλωσε και κατέστρεψε τηνΚαρχηδόνατο 146 π.Χ.
Ο Πολύβιος γεννήθηκε και ανετράφη στην αχαϊκή πόλη της Μεγαλοπόλεως. Ήταν μέλος της ελληνικής άρχουσας τάξης, και λόγω της ιδιότητός του αυτής είχε την ευκαιρία να αποκτήσει άμεσα βαθιά γνώση των πολιτικών και στρατιωτικών ζητημάτων. Η πολιτική του σταδιοδρομία αφιερώθηκε, κατά ένα μεγάλο μέρος της, στη διατήρηση της ανεξαρτησίας της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Ο πατέρας του, Λυκόρτας, ήταν βασικός υπέρμαχος της πολιτικής ουδετερότητας κατά τον πόλεμο τωνΡωμαίων ενάντια στονΠερσέα της Μακεδονίας. Επειδή, όμως, θεωρήθηκε ύποπτος από τους Ρωμαίους, ο γιος του Πολύβιος ήταν μεταξύ των 1.000 Αχαιών ευγενών οι οποίοι μεταφέρθηκαν στηΡώμητο 168 π.Χ. ως όμηροι, και παρέμειναν εκεί επί δεκαεπτά έτη. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τουστη Ρώμη, και λόγω της υψηλής του μορφώσεως και παιδείας, ο Πολύβιος ήταν ευπρόσδεκτος στα σπίτια των πλέον διακεκριμένων οικογενειών της Ρώμης, ιδιαίτερα δεστου Αιμιλίου Παύλου, του κατακτητή τουΤρίτου Μακεδονικού Πολέμου, ο οποίος καιτου εμπιστεύθηκε τη διαπαιδαγώγηση τωνγιωντου: του Φάβιου καιτου νεωτέρου Σκιπίωνος. Μετά την απελευθέρωση των Αχαιών ομήρων το 150 π.Χ., επετράπη στον Πολύβιο να επιστρέψει στην πόλη του, αλλά την αμέσως επόμενη χρονιά συνόδευσε τον φίλο τουΣκιπίωναστηνΑφρικήκαι ήταν παρών κατά την πτώση της Καρχηδόνας, την οποία και περιέγραψε. Πιθανολογείται πως, μετά την καταστροφή της Καρχηδόνας, περιόδευσε προς τις Δυτικές ακτές της Αφρικής καθώς καιτηνΙσπανία.
Μετά την καταστροφή της Κορίνθουτο ίδιο έτος, ο Πολύβιος επέστρεψε στην Ελλάδα και χρησιμοποίησε τις διασυνδέσεις τουμε σημαίνοντες Ρωμαίους γιανα αποφορτίσει την πολιτική κατάσταση. Επιφορτίσθηκε μετο δύσκολο έργο της οργανώσεως μίας νέας μορφής διακυβερνήσεως για τις ελληνικές πόλεις, καιστη θέση αυτή έχαιρε υψηλοτάτης αναγνωρίσεως.
Φαίνεται πως τα επόμενα χρόνια τα περνά στη Ρώμη, όπου ασχολείται κυρίως μετην ολοκλήρωση της ιστοριογραφίας του, κάνοντας περιστασιακά μακρινά ταξίδια σε διάφορες χώρες της Μεσογείου, γιανα βελτιώσει το ιστορικό του έργο, με ειδικότερο σκοπό την αποκόμιση γνώσεων από «πρώτο χέρι» γύρω από τις ιστορικές τοποθεσίες. Επίσης, φαίνεται πως επεδίωξε και κατάφερε να πάρει συνεντεύξεις από παλαιμάχους, προκειμένου να διευκρινισθούν οι λεπτομέρειες των γεγονότων τα οποία περιέγραφε, ενώ, γιατον ίδιο σκοπό, του δόθηκε και πρόσβαση σε αρχειακό υλικό.[6]
Αναφορικά μετα μετέπειτα χρόνια του Πολυβίου, ελάχιστα μας είναι γνωστά. Το πιθανότερο είναι πως συνόδευσε τον Σκιπίωνα στηνΙσπανίαμετην ιδιότητα του στρατιωτικού συμβούλου κατά τη διάρκεια του Νομαντίνου Πολέμου, έναν πόλεμο τον οποίο αργότερα περιέγραψε σεμια μονογραφία που όμως σήμερα δε σώζεται. Επειδή διασώζονται στην Ελλάδα πολλές επιγραφές και αγάλματά του, πιθανολογείται ότι αργότερα ο Πολύβιος επέστρεψε εκ νέου στην Ελλάδα. Αναφέρεται πως πέθανε το 118 π.Χ. πέφτοντας από το άλογό του, ανκαιτο περιστατικό αυτό αναφέρεται μόνο σε μία πηγή και μάλιστα αμφισβητούμενης αξιοπιστίας.
"Από τα 40 βιβλία των Ιστοριών του Πολυβίου σώθηκαν ολόκληρα τα βιβλία 1-5, εκτεταμένα αποσπάσματα από τα βιβλία 6-16 και 18, ενώ από τα βιβλία 20-40 σώζονται μικρά μόνο τμήματα, που προέρχονται από τις Εκλογές που έκανε από τους αρχαίους ο Κωνσταντίνος Ζ΄ο Πορφυρογένητος"
«Πολυβίου του Λυκόρτα Μεγαλοπολίτου Ιστοριών τα σωζόμενα». Προμετωπίδακαι τίτλος ιστορικής επανέκδοσης του 1670
Ο Πολύβιος συνέγραψε πολλά έργα, τα οποία στην πλειονότητά τους δεν διασώζονται σήμερα. Το πρώτο του έργο ήταν η βιογραφία του Έλληνα πολιτικού Φιλοποίμενος, το οποίο ερανίσθηκε ως πηγή οΠλούταρχος. Η βιογραφία αυτή δεν έχει διασωθεί. Επιπρόσθετα, έγραψε μια πιθανότατα εκτεταμένη πραγματεία Περί Τακτικής, στην οποία περιγράφονταν λεπτομερώς οι στρατιωτικές τακτικές Ρωμαίων και Ελλήνων. Μικρά τμήματα αυτού του έργου διασώζονται στο εκτενέστερο έργο του «Ιστορίες», αλλά το καθεαυτό κείμενο της Τακτικής έχει χαθεί. Επίσης, έχει χαθεί καιμια ιστορική μονογραφία σχετικά μετα γεγονότα του Νομαντίνου πολέμου. Το εκτενέστερο έργο του, είναι οιΙστορίες ή Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το οποίο διασώζεται σχεδόν ολόκληρο, με μερικά μόνο βιβλία και αποσπάσματα να λείπουν.
ΟΤίτος Λίβιος αναφέρεται στον Πολύβιο καιτον χρησιμοποιεί ως πηγή στο αφήγημά του. Ο Πολύβιος είναι ένας από τους πρώτους ιστορικούς οι οποίοι παρουσίασαν την Ιστορία ως μία αλληλουχία αιτιών και αποτελεσμάτων, βασιζόμενη σεμια προσεκτική εξέταση της παραδόσεως και υποκείμενη σε έντονη κριτική. Διηγήθηκε την Ιστορία βάσει των όσων είχε ο ίδιος δεικαι είχε αποκομίσει από την επικοινωνία τουμε αυτόπτες μάρτυρες και συμμετέχοντες στα δρώμενα. Σεμια κλασική ιστορία ανθρώπινης συμπεριφοράς, ο Πολύβιος τα συλλαμβάνει όλα: τον εθνικισμό, τη διπροσωπία της πολιτικής, τις μάχες, τη βιαιότητα κ.ά., μαζί όμως μετην πίστη, τον ηρωισμό, την ανδρεία, τη νοημοσύνη, τη λογική καιτην ευφυΐα. Μετο μάτι του στραμμένο στη λεπτομέρεια καιμε χαρακτηριστικό, αυστηρά αιτιολογημένο ύφος, ο Πολύβιος παρείχε μια συνολική θεώρηση της ιστορίας παρά μια απλή χρονολογική καταγραφή περιστατικών.[7]
Ο Πολύβιος θεωρείται από ορισμένους ερευνητές ως διάδοχος τουΘουκυδίδη από άποψη αντικειμενικότητας και κριτικής σκέψης στο έργο του, και προπάτορας της αυστηρής ακαδημαϊκής ιστορικής έρευνας, υπό τη σύγχρονη επιστημονική της έννοια. Σύμφωνα μετην άποψη αυτή, το έργο του παρουσιάζει την πορεία των περιστατικών με καθαρότητα, οξυδέρκεια και υγιή κρίση, τις περιστάσεις εκείνες οι οποίες επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα, φωτίζοντας ιδιαίτερα τις διαφορετικές γεωγραφικές παραμέτρους. Δικαίως, επομένως, μπορεί να συγκαταλεγεί ανάμεσα στα μεγαλύτερα έργα της ιστοριογραφίας κατά την αρχαιότητα. Ο συγγραφέας του λογοτεχνικού εγχειριδίου Oxford Companion to Classical Literature (1937) τον επαινεί για «τη σοβαρή του αφοσίωση στην αλήθεια» καιτη συστηματική του αναζήτηση γιατην αιτία των γεγονότων.
Πρόσφατα έγινε μιαπιο κριτική αξιολόγηση του έργου του Πολυβίου. Κατά την άποψη του Πίτερ Γκριν (Peter Green) στο βιβλίο τουAlexander to Actium, ο Πολύβιος συχνά γίνεται μεροληπτικός προκειμένου να δικαιολογήσει τις επιλογές του πατέρα του, αλλά και τις δικές του. Παρεκκλίνει του δρόμου του, παρουσιάζοντας με μελανά χρώματα τον Αχαιό πολιτικό Καλλικράτη, αφήνοντας έτσι τον αναγνώστη να εννοήσει ότι ο Καλλικράτης κρύβεται πίσω από την ομηρία τουστη Ρώμη. Πιο σημαντικό είναι ότι στην αρχή – ως όμηρος στη Ρώμη, στη συνέχεια υπό την προστασία του Σκιπίωνα και τελικά ως συνεργάτης των Ρωμαϊκών αρχών το146 π.Χ. – δεν είναι ελεύθερος να εκφράσει τις αληθινές του απόψεις. ΟΓκριν εισηγείται ότι θα πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη μας το γεγονός ότι προσπαθούσε να εξηγήσει τη Ρώμη στο ελληνικό κοινό, ώστε να τους πείσει γιατην ανάγκη αποδοχής των Ρωμαϊκών αρχών, κάτι πουο ίδιος εκτιμούσε ως αναπόφευκτο. Εντούτοις, γιατονΓκρινοι Ιστορίες του Πολυβίου παραμένουν ανεκτίμητες και αποτελούν την καλύτερη ιστορική πηγή της εποχής που καλύπτει. ΟΡον Μέλορ (Ron Mellor), επίσης, συμφωνεί μετην άποψη ότι ο Πολύβιος μεροληπτεί, όταν από πίστη στον Σκιπίωνα, κατασπίλωσε τους αντιπάλους του Σκιπίωνα (τους ιστορικούς της αρχαίας Ρώμης).
Στο έργο τουΟι Ιστορίες, ο Πολύβιος εισήγαγε μερικές θεωρίες. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, εξηγεί τη θεωρία της ανακύκλωσης ή αλλιώς τον κύκλο της κυβέρνησης, μια ιδέα που είχε προηγουμένως εξετάσει οΠλάτωνας.
Στον Πολύβιο αποδίδεται ένα χρήσιμο στηντηλεγραφία εργαλείο, το οποίο επιτρέπει την κωδικοποιημένη αποστολή γραμμάτων μετη χρήση ενός αριθμητικού συστήματος. Στην ιδέα αυτή επίσης στηρίζονται ηκρυπτογραφίακαιηστενογραφία. Το εργαλείο αυτό είναι γνωστό ως το «Τετράγωνο του Πολυβίου». Πρόκειται για ένα τετράγωνο 5Χ5, διαιρεμένο σε 25 μικρότερα ίσα τετραγωνάκια, όπου τοποθετούνται μετη σειρά οι χαρακτήρες της αλφαβήτου, από αριστερά προς τα δεξιά και από τα πάνω προς τα κάτω (στο σύγχρονο λατινικό αλφάβητοτων 26 χαρακτήρων, τα γράμματα «Ι» και «J» συνδυάζονται). Στη συνέχεια, οι σειρές καιοι στήλες αριθμούνται οριζοντίως και καθέτως, συνήθως με τους αριθμούς από 1 έως 5. Έτσι, οι κάθε ζεύγος 2 αριθμών (συντεταγμένες) αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο γράμμα καιμετον τρόπο αυτό μπορεί να συνταχθεί, κρυπτογραφικά, ολόκληρη επιστολή.
Ο Πολύβιος δεν εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους συγχρόνους του, για τους οποίους η έλλειψη υψηλού Αττικού ύφους αποτελούσε ελάττωμα. Οι Ρωμαίοι συγγραφείς της ιδίας περιόδου, ειδικά οΤίτος Λίβιος αλλά καιο Έλληνας Διόδωρος ο Σικελιώτης, υιοθέτησαν μεγάλο μέρος του υλικού του Πολυβίου για δική τους χρήση και συνέχισαν, σε μεγάλο βαθμό, το έργο του. Καθώς όμως παγιωνόταν η ρωμαϊκή κατοχή στην Ευρώπη, η δημοτικότητα του Πολυβίου άρχισε να μειώνεται. ΟΤάκιτος Πόπλιος Κορνήλιος (50 -120 μ.Χ.) κάγχασε με τις απόψεις του Πολυβίου περί ενός ιδανικού μικτού Συντάγματος, ενώ οι τότε αυτοκρατορικοί συγγραφείς τον αγνοούσαν. Το έργο του διατηρήθηκε στηνΚωνσταντινούπολη, ανκαι παραμορφωμένο, μέσα σε αποσπάσματα πολιτικής θεωρίας και διοίκησης.
Ωστόσο, χρειάσθηκε να έλθει ηΑναγέννησηγιανα επανέλθει το έργο του Πολυβίου στην επιφάνεια και μάλιστα σε αποσπασματική μορφή. Το έργο του πρώτα έκανε την επανεμφάνισή τουστηΦλωρεντία. Ο Πολύβιος απέκτησε «ρεύμα» στην Ιταλία, καιανκαιοι πτωχές λατινικές μεταφράσεις εμπόδισαν την ανάπτυξη λογίων κειμένων πάνω στο έργο του, συνέβαλε στην εκεί ιστορική και πολιτική συζήτηση. Όταν οΜακιαβέλι έγραψε τις «Ομιλίες» του, φαίνεται πως ήδη γνώριζε το έργο του Πολυβίου. Οι μεταφράσεις σε γλώσσα καθομιλουμένη, σταγαλλικά,γερμανικά, ιταλικάκαιαγγλικά, εμφανίσθηκαν αρχικά τον 14ο αιώνα.[8] Παρομοίως, προς τα τέλη του 16ου αιώνα, ο Πολύβιος βρίσκει ακόμα μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό ανάμεσα στα μέλη του μορφωμένου κόσμου της εποχής. Η μελέτη της αλληλογραφίας ατόμων όπως οΚασωμπόν, οΖακ Ογκύστ ντεΤου, οΟυίλιαμ ΚάμντενκαιοΣαρπι φανερώνουν το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, γιατο έργο και τις ιδέες του Πολυβίου. Παρά την ύπαρξη τυπωμένων εκδόσεων στην καθομιλουμένη καιτο αυξανόμενο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, ο Πολύβιος δεν παρέμεινε «ιστορικός για τους ιστορικούς», εφ όσον δε διαβάσθηκε ιδιαίτερα από το ευρύ κοινό.[9] Από τις εκδόσεις του έργου τουσε καθομιλουμένη γλώσσα σώζονται κάποιες ελάχιστες – 7 στα γαλλικά, 5 στα αγγλικά και 5 στα ιταλικά.[10]
Οι πολιτικές πεποιθήσεις του Πολυβίου αποτέλεσαν διαρκή πηγή έλξης των δημοκρατικών φιλοσόφων, από τονΚικέρωνακαιτονΜοντεσκιέ έως τους ιδρυτές πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών. Από την εποχή τουΔιαφωτισμούκαι μετά, ο Πολύβιος είλκυε περισσότερο τους ενδιαφερόμενους για θέματα της Ελλάδας της Ελληνιστικής εποχήςκαι της πρώιμης Δημοκρατικής Ρώμης, ενώ τα πολιτικά και στρατιωτικά του συγγράμματα έχασαν την επιρροή τους στον ακαδημαϊκό κόσμο. Πιο πρόσφατα, μετά από συστηματική μελέτη των ελληνικών κειμένων του Πολυβίου, αλλά και της διαχρονικής τεχνικής του, έχει αυξηθεί η ακαδημαϊκή κατανόηση καιη εκτίμηση γιατο έργο του ως ιστορικού.
Σύμφωνα μετονΈντουαρντ Ταφτ, ο Πολύβιος αποτέλεσε σημαντική πηγή γιατονΣαρλ Ζοζέφ Μινάρ (Charles Joseph Minard) όταν αποτύπωνε σε μορφή γραφήματος τη χερσαία πορεία τουΑννίβαστηνΙταλία κατά τη διάρκεια τουΔευτέρου Καρχηδονιακού Πολέμου.