ΗΜαδρίτη (ισπανικά: Madrid, [[maˈðɾið]]) είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Ισπανίας. Ο πληθυσμός της πόλης είναι περίπου 3,3 εκατομμύρια[4]καιο συνολικός πληθυσμός της Μητροπολιτικής Περιοχής της Μαδρίτης υπολογίζεται σε περίπου 6,5 εκατομμύρια. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τοΒερολίνο, ενώ η μητροπολιτική περιοχή είναι επίσης η τρίτη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τουΛονδίνουκαιτουΠαρισιού.[5][6][7][8]Η πόλη έχει έκταση 604,3 τ.χλμ.[9]
Το πολεοδομικό συγκρότημα της Μαδρίτης έχει το τρίτο μεγαλύτερο ΑΕΠ[11]στηνΕυρωπαϊκή Ένωση, ενώ η επιρροή που ασκεί στην πολιτική, την εκπαίδευση, τη διασκέδαση, το αστικό περιβάλλον, τα μέσα, τη μόδα, την επιστήμη, τον πολιτισμό και τις τέχνες συμβάλλει στην καθιέρωσή της ως μία από τις κύριες παγκόσμιες πόλεις.[12][13] Εξαιτίας της οικονομικής της παραγωγής, του υψηλού βιοτικού επιπέδου, καιτου μεγέθους της αγοράς της, η Μαδρίτη θεωρείται το μείζον οικονομικό κέντρο της Νότιας Ευρώπης.[14][15]και της Ιβηρικής Χερσονήσου, ενώ αποτελεί την έδρα των κεντρικών γραφείων της πλειοψηφίας των κύριων ισπανικών επιχειρήσεων, όπως ηTelefónica, ηIberiaκαιηRepsol. Η Μαδρίτη είναι η 10η πόλη στον κόσμο ως προς τη διαβίωση σύμφωνα μετο περιοδικό Monocle,[16][17] ενώ κατατάσσεται επίσης ανάμεσα στις 12 πιο πράσινες ευρωπαϊκές πόλεις γιατο 2010.[18]
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά μετην προέλευση του ονόματος «Μαδρίτη» (Madrid). Σύμφωνα με ένα μύθο η Μαδρίτη ιδρύθηκε από τοντον Όκνο Μπιάνορ (Ocno Bianor, γιό του Βασιλιά Τυρρήνιου της Τοσκάνης και της Μάντουας) και ονομάστηκε Metragirta ή Mantua Carpetana. Κατά άλλους το πρώτο όνομα της πόλης ήταν Ursaria («γητων αρκούδων» σταλατινικά), εξαιτίας των πολλών αρκούδων που υπάρχουν στα γύρω δάση, οι οποίες μαζί μετηνκουμαριά (ισπανικά madroño), αποτελούν το έμβλημα της πόλης από τα μεσαιωνικά χρόνια.[28]
Το αρχαιότερο καταγεγραμμένο όνομα της πόλης, «Magerit» (από το*Materit ή το*Mageterit;) προέρχεται από το όνομα ενός οχυρού που χτίστηκε στον ποταμό Μανθανάρες τον 9ο αιώνα ΚΕκαι σημαίνει «τόπος με άφθονο νερό».[29]Ανη μορφή είναι σωστή, θα μπορούσε να είναι κελτικής προέλευσης από τοritu- «οχυρό» (παλαιά ουαλικά rit, ουαλικά rhyd, παλαιά βρετονικά rit, παλαιά βόρεια γαλλικά roy) και από ένα λιγότερο εμφανές πρώτο συνθετικό *mageto προερχόμενο από τοmagos «πεδίο, πεδιάδα» (παλαιά ιρλανδικά mag «πεδίο», βρετονικά ma «τόπος») ή τοmatu «αρκούδα», το οποίο θα εξηγούσε καιτη λατινική μετάφραση Ουρσάλια.[30]
Μια άλλη επικρατούσα θεωρία γιατην προέλευση του ονόματος είναι ότι προέρχεται από τον 2ο αιώνα πΚΕ. ΗΡωμαϊκή Αυτοκρατορία ίδρυσε ένα οικισμό στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες. Το όνομα του αρχικού οικισμού ήταν Matrice (αναφορά στον ποταμό που διέσχισε τον οικισμό). Μετά τις εισβολές των γερμανικών λαών, ΣουηβώνκαιΒανδάλων, καθώς καιτων σαρματικών Αλανών κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα ΚΕ, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν είχε πλέον την απαιτούμενη στρατιωτική παρουσία γιατην άμυνα των περιοχών της στην Ιβηρική χερσόνησο, καισαν αποτέλεσμα αυτές οι περιοχές καταλήφθηκαν σύντομα από τους Βάνδαλους, οι οποίοι εκτοπίστηκαν εν συνεχεία από τους Βησιγότθους, καιοι οποίοι τελικά κυβέρνησαν τη ρωμαϊκή Ισπανία (Hispania) στο όνομα του Ρωμαίου αυτοκράτορα, καταλαμβάνοντας μαζί με αυτή καιτην «Matrice». Τον 7ο αιώνα, μετηνισλαμική κατάκτηση της Ιβηρικής χερσονήσου, το όνομα άλλαξε σε «Μαϊρίτ», από τοναραβικό όρο Μάιρα (ميرا) (αναφέρεται στο νερό ως δότη ζωής) καιτην ιβηρο-ρωμαϊκή κατάληξη itπου σημαίνει «τόπος». Το σύγχρονο «Madrid» εξελίχθηκε από τομοζαραβικό "Ματρίτ", το οποίο χρησιμοποιείται ακόμα στο μαδριλένικο δημώνυμο (ματριτένσε).[31]
Ανκαιη τοποθεσία της σημερινής Μαδρίτης κατοικούνταν από τους προϊστορικούς χρόνους,[32][33][34]και υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα εγκατάστασης Καρπετανών,[32]ρωμαϊκές επαύλεις,[35] μία βησιγοτθική βασιλική κοντά στην εκκλησία της Σάντα Μαρία δελα Αλμουδένα[28][36]και τρεις βησιγοτθικές νεκροπόλεις κοντά στην Κάσα δε Κάμπο, το Τετουάν καιτο Βικαλβάρο,[37]η πρώτη ιστορική αναφορά γιατην ύπαρξη οικισμού στη Μαδρίτη χρονολογείται από τη μουσουλμανική εποχή. Για πρώτη φορά γίνεται λόγος γιατη Μαδρίτη στις αρχές του 10ου αιώνα, όταν αποτελούσε οχυρό των Αράβων και ονομαζόταν Ματζρίτ. Ο βασιλιάς της, Λεώνης Ραμίρο Β' λεηλάτησε την περιοχή το 931.
Στο δεύτερο μισό του 9ου αιώνα,[38]ο Εμίρης Μουχάμαντ Α της Κόρδοβα έχτισε ένα οχυρό σε ένα ύψωμα κοντά στονποταμό Μανθανάρες,[39] ως ένα από τα πολλά οχυρά που έδωσε εντολή να χτιστούν στα σύνορα μεταξύ της Αλ-Ανταλούςκαιτων βασιλείων της Λεόνκαι της Καστίλης, με σκοπό την προστασία τουΤολέδου από τις εισβολές των χριστιανών αλλά καιγιατη λειτουργία ως σημείου εκκίνησης των μουσουλμανικών επιθέσεων. Μετά την κατάλυση τουΧαλιφάτου της Κόρδοβας, η Μαδρίτη ενσωματώθηκε στηνΤάιφα του Τολέδου.
Μετην παράδοση του Τολέδου στονΑλφόνσο ΣΤ΄ του Λεόν και της Καστίλης, η πόλη κατακτήθηκε από τους χριστιανούς το 1085 και ενσωματώθηκε στο βασίλειο της Καστίλης ως ιδιοκτησία του Στέμματος.[40]Οι χριστιανοί εκτόπισαν του μουσουλμάνους από την κατοίκηση του κέντρου της πόλης, ενώ οι μουσουλμάνοι καιοι εβραίοι εγκαταστάθηκαν στα προάστια. Η πόλη ανθούσε και της δόθηκε ο τίτλος της Villa, της οποίας η διοικητική επικράτεια εκτείνονταν από τον ποταμό Χαράμαστα ανατολικά έως τον ποταμό Γουδαράμα στα δυτικά. Η διακυβέρνηση της πόλης εδραιώθηκε στη Μαδρίτη το 1346, όταν ο βασιλιάς Αλφόνσος ΙΑ΄ της Καστίλης επιβάλει το καθεστώς στο οποίο μόνο η τοπική ολιγαρχία έπαιρνε μέρος στις αποφάσεις της πόλης.[41]Το 1188, η Μαδρίτη κέρδισε το δικαίωμα να είναι αντιπροσωπεύεται στην αυλή της Καστίλης. Το 1202, ο βασιλιάς Αλφόνσος Η΄ της Καστίλης παραχώρησε τον πρώτο καταστατικό χάρτη ώστε να ρυθμίζει το δημοτικό συμβούλιο,[42]ο οποίος τροποποιήθηκε το 1222 από τονΦερδινάνδο Γ΄ της Καστίλης.
Η Μαδρίτη υπήρξε πολλές φορές εστία ταραχών, απ' τις οποίες η μεγαλύτερη ήταν η επανάσταση των Κομμοννέρος (1520-1521) εναντίον τουΚάρολου τουΕ'.
Την εποχή τουΦίλιππου Β΄η Μαδρίτη έγινε πρωτεύουσα της ισπανικής αυτοκρατορίας κι έδρα του βασιλιά. Μόνο όμως κατά το 18ο αιώνα, μετην άφιξη των Βουρβόνων, η πόλη απόκτησε ζωή κι εμφάνιση πρωτεύουσας.
Κατά τονισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939) η Μαδρίτη δέχτηκε την επίθεση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο, που κατέλαβε ορισμένες περιοχές στις δυτικές και βορειοδυτικές παρυφές της πόλης. Οι δημοκρατικές δυνάμεις κράτησαν την πόλη μέχρι το 1939, αλλά υπέκυψαν, γιατί οι σφοδρές αεροπορικές επιθέσεις είχαν προξενήσει σημαντικές ζημιές.
Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 667 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες, στο κέντρο της χώρας. Το κλίμα της είναι μεσογειακό και παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές. Λόγω της τοποθεσίας και της ιστορίας της η Μαδρίτη θεωρείται ως το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Ιβηρικής Χερσονήσου. Περίπου 70 χλμ. νότια βρίσκεται η ιστορική πρωτεύουσα Τολέδο.
Κλιματικά δεδομένα Μαδρίτη (667 μ.), Πάρκο Μπουέν Ρετίρο στο κέντρο της πόλης (1981–2010)
↑Ocupaciones achelenses en el valle del Jarama (Arganda, Madrid);Santonja, Manuel; López Martínez, Nieves y Pérez-González, Alfredo;1980;Diputación provincial de Madrid;ISBN 84-500-3554-6
↑Καταγράφηκε τον 15ο αιώνα από τον άραβα γεωγράφο αλ-Χιμγιαρί, ο οποίος στο βιβλίο του «το βιβλίο του αρωματισμένου κήπου γιατα νέα των χωρών» (Kitab al Rawd to mi'tar) περιγράφει: «Μαδρίτη, αξιοσημείωτη πόλη της Αλ-Ανταλούς, η οποία χτίστηκε από τον Αμίρ Μουχάμαντ ιμπνΑμπνταρ-Ραχμάν...»
↑«Lisboa - Geminações de Cidades e Vilas» [Lisbon - Twinning of Cities and Towns]. Associação Nacional de Municípios Portugueses [National Association of Portuguese Municipalities] (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2013.