Ηδημοτική γλώσσα είναι η σύγχρονη ιδιωματική μορφή της ελληνικής γλώσσας. Ο όρος χρησιμοποιείται από το 1818. Αναφέρεται ιδίως στη μορφή της γλώσσας που προήλθε φυσιολογικά από τηναρχαία ελληνική γλώσσα σε αντίθεση μετη λόγια αρχαΐζουσα καθαρεύουσα, που αποτελούσε τηνεπίσημη γλώσσατου ελληνικού κράτους μέχρι το 1976. Καιοι δύο συμπλήρωναν ημιατην άλλη σε ένα τυπικό παράδειγμα διγλωσσίας μέχρι την οριστική επίλυση τουγλωσσικού ζητήματοςστηνΕλλάδα υπέρ της δημοτικής.
Το 1910, οΕκπαιδευτικός Όμιλος, σωματείο με σκοπό την προσπάθεια αναμόρφωσης της ελληνικής εκπαίδευσης, υποστήριξε τη διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας. Το 1917, ηκυβέρνηση Βενιζέλου καθιέρωσε τη δημοτική γλώσσα στοδημοτικό σχολείο[1],[2][3]. Το νέο αναγνωστικό Τα Ψηλά Βουνά αλλά και άλλα βιβλία στη δημοτική χρησιμοποιήθηκαν μέχρι το 1920, όταν έπεσε η κυβέρνηση και τερματίστηκε η μεταρρύθμιση[4]. Μια ακόμη προσπάθεια εφαρμογής της μεταρρύθμισης αυτής πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1922-1925, αλλά χωρίς επιτυχία.
Το 1930, μευπουργό ΠαιδείαςτονΓ. Παπανδρέου, ψηφίστηκε ο Νόμος 5045 σύμφωνα μετον οποίο η δημοτική γλώσσα έπρεπε να διδάσκεται στις τέσσερις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, ενώ στις δύο τελευταίες διδασκόταν μαζί μετην καθαρεύουσα[5].
Ηκυβέρνηση Παπανδρέου, το 1964, ξαναέφερε τη δημοτική γλώσσα στην εκπαίδευση μέσα από τη μεταρρύθμιση Παπανούτσου, μια μεταρρύθμιση με μικρή διάρκεια ζωής (μέχρι το 1965)[7][8][9].
Το 1976, μετον νόμο 309/30.04.1976 «Περί οργανώσεως και διοικήσεως της Γενικής Εκπαιδεύσεως» του υπουργού Παιδείας Γεωργίου Ράλλη, νομοθετήθηκε η χρήση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση.[10]
Η δημοτική αποτελεί τη βάση της Νεοελληνικής Κοινής η οποία δανείζεται στοιχεία από την καθαρεύουσα σε όλα τα γλωσσικά επίπεδα:
Στοφωνολογικό επίπεδο της δημοτικής ισχύει ο φωνολογικός νόμος της τροπής ορισμένων συμφωνικών συμπλεγμάτων σε άλλα: πτ>φτ (πτωχός>φτωχός), κτ>χτ (κτίζω>χτίζω), φθ>φτ (ευθυνός>φτηνός), χθ>χτ (χθες>χτες), σθ>στ (είσθε>είστε). Στη Νεοελληνική Κοινή αυτού του είδους φωνολογικοί νόμοι έχουν χάσει την απόλυτη ισχύ τους, έτσι έχουμε παράλληλα πολύ περισσότερα συμφωνικά συμπλέγματα: φτωχός-πτώμα, δάχτυλο-εκτιμώ, φτάνω-αφθονία, χτες-εχθρός κλπ.
Η δημοτική αποβάλλει τοτελικό -νστην αιτιατική ενικού, στο πρώτο πληθυντικό των ρημάτων σε αντίθεση μετην καθαρεύουσα πουτο διατηρεί.
Στη δημοτική δεν καταβιβάζεται ο τόνος σταεπίθετα (νεώτερος-νεώτερη-νεώτερων-νεώτερους).
Στο επίπεδο της μορφολογίαςοιπροθέσεις εις και από μεαιτιατική παράγουν τους τύπους στον-στην κλπ. ενώ η καθαρεύουσα διαχωρίζει τις προθέσεις από τα άρθρα που ακολουθούν.
Οι προθέσεις συντάσσονται με αιτιατική.
Δεν υπάρχει το αρθρωτικό απαρέμφατο της καθαρεύουσας το οποίο αντικαθίσταται από ρηματικό ουσιαστικό σε -σιμο, -σίματος.
Η χρονική αύξηση επιτρέπεται μόνο σε τονισμένη θέση.
Οι καταλήξεις του παθητικού παρατατικού είναι: (-όμουν, -όσουν, -όταν, -όμαστε, -όσαστε, -όνταν) ενώ στην καθαρεύουσα χρησιμοποιούνται οι καταλήξεις: (-όμην, -εσο, -ετο, -όμεθα, -εσθε, -οντο).
Οι καταλήξεις του παρατατικού των συνηρημένων ρημάτων συνοψίζονται σε ένα κλιτικό παράδειγμα: (-ούσα, -ούσες, -ούσε, -ούσαμε, -ούσατε, -ούσαν), καιγιατασε -άω ρήματα εναλλακτικές καταλήξεις σε -αγα, -αγες, -αγεκλπ.
Η δημοτική χρησιμοποιεί γερούνδιοσε -οντας εκεί πουη καθαρεύουσα χρησιμοποιεί κλιτές μετοχές.
Επίσης, χρησιμοποιεί παραγωγικά προσφύματαπου αγνοεί η καθαρεύουσα, π.χ. -ένιος, -ούλης, -ούτσικος, -άκι, -άδα, -τζής κλπ. Στη σύνθεση η δημοτική χαρακτηρίζεται από κυρίως παρατακτικά σύνθετα (μαχαιροπίρουνο) που σπανίζουν στην καθαρεύουσα. Πάρα πολύ συχνά είναι τα ρηματικά παρατακτικά σύνθετα του τύπου ανοιγοκλείνω, τρωγοπίνω, μπαινοβγαίνω κλπ.
Ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς υποστηρικτές μιας γλώσσας που έπρεπε να καθαριστεί από όλα τα "ξενόγλωσσα" στοιχεία ήταν οΓιάννης Ψυχάρης, που έζησε στηΓαλλίακαι κέρδισε φήμη στο έργο τουΤο ταξίδι μου. Ο Ψυχάρης όχι μόνο διαδίδει την αποκλειστική χρήση της ήδη αναπτυσσόμενης καθαρεύουσας, αλλά στην πραγματικότητα επέλεξε την απλοποίηση της μορφολογίας της.
Για παράδειγμα, ο Ψυχάρης πρότεινε να αλλάξει η μορφή του ουδέτερου ουσιαστικού. Τέτοιες ριζοσπαστικές μορφές είχαν περιστασιακό προηγούμενο κατά τις αναγεννησιακές προσπάθειες και αντανακλούσαν τη γλωσσολογική εκπαίδευση του Ψυχάρη. Επιπλέον, ο Ψυχάρης υποστήριξε επίσης την ορθολογική μεταρρύθμιση, η οποία θα σήμαινε την κατάργηση των έξι διαφορετικών τρόπων γραφής του φωνήεντος και όλων των περιπτώσεων των διπλών συμφώνων. Ως εκ τούτου, έγραψε το δικό του όνομα ως Γιάνης, αντί του Γιάννης.
Η τυποποιημένη μορφή της δημοτικής που αναπτύχθηκε τις επόμενες δεκαετίες έκανε πιο συμβιβάσιμη μετην καθαρεύουσα (όπως αντικατοπτρίζεται στο σύγχρονο πρότυπο), η ριζοσπαστική πτυχή τελικά περιθωριοποιήθηκε.[εκκρεμεί παραπομπή]
↑ΒΔ επικύρωσης τουΝ.2585/11 Μαΐου 1917, ΦΕΚΑ 138/11-7-1917, «Τα διά τας τέσσαρας πρώτας τάξεις των δημοτικών σχολείων προοριζόμενα αναγνωστικά, ως καιτα βιβλία των αριθμητικών ασκήσεων διατην γ΄, δ΄, ε΄ και ς΄ τάξιν των αυτών σχολείων, οφείλουσι να είναι γεγραμμένα εις την κοινήν ομιλουμένην (δημοτικήν) γλώσσαν, απηλλαγμένην παντός αρχαϊσμού ή ιδιωτισμού.» [1]
↑ΦΕΚ 100/Α΄/30-4-1976, Νόμος 309, Άρθρο 2: «Γλώσσα διδασκαλίας .... της Γενικής Εκπαιδεύσεως είναι από του σχολικού έτους 1976 - 1977 η Νεοελληνική. Ως Νεοελληνική γλώσσα νοείται η διαμορφωθείσα ως πανελλήνιον εκφραστικόν όργανον υπό του Ελληνικού λαού καιτων δοκίμων συγγραφέων του Έθνους Δημοτική, συντεταγμένη άνευ ιδιωματισμών και ακροτήτων» ΦΕΚ διαθέσιμο στο Εθνικό Τυπογραφείο
