Δεύτερος ελληνικός αποικισμός ονομάστηκε η οργανωμένη αποικιακή εξάπλωση τωναρχαίων Ελλήνωνστον χώρο της ΜεσογείουκαιτουΕύξεινου Πόντου, κατά την περίοδο του 8ου, του 7ουκαιτου 6ου αιώνα π.Χ. Ο αποικισμός αυτός διέφερε από τονπρώτο αποικισμό γιατί αποτέλεσε οργανωμένη επιχείρηση από τη μητρόπολη σε αντίθεση μετην απλή μετακίνηση φυλών που συντελέστηκε κατά τον πρώτο αποικισμό. Πολλές αποικίες που ιδρύθηκαν αυτή την περίοδο εξελίχθηκαν σε πόλεις ισχυρές και έγιναν ανεξάρτητες από τη μητρόπολη.
Τα αίτια του δεύτερου αποικισμού είχαν να κάνουν μετη δημογραφική έκρηξη αυτής της περιόδου, την ανάπτυξη τουεμπορίου, την ανάγκη για εξασφάλιση περισσότερων πρώτων υλών αλλά καιμε πολιτικά γεγονότα της περιόδου που οδήγησαν ομάδες πληθυσμού στην εξορία. Η αύξηση του πληθυσμού δημιούργησε στενότητα χώρου και περιορισμό των καλλιεργήσιμων εκτάσεων που αναλογούσαν σε κάθε πολίτη κάτι που ενίσχυσε την ανάγκη για εγκατάσταση μέρους του πληθυσμού σε άλλη περιοχή. Η περιοχή εγκατάστασης που διέθετε ανεκμετάλλευτους πόρους θα μπορούσε επίσης να προμηθεύει τη μητρόπολη με μέρος των αγαθών πουθα παρήγαγε. Η ανάπτυξη του εμπορίου ήταν από τα σημαντικότερα κίνητρα ίδρυσης αποικιών. Οι αποικίες αυτές θα δημιουργούσαν νέες αγορές, θα προμήθευαν τη μητρόπολη με σημαντικές πρώτες ύλες καιθα αποτελούσαν σημαντικούς ενδιάμεσους σταθμούς στα μακρινά εμπορικά ταξίδια της εποχής. Τέλος η ταραγμένη πολιτική κατάσταση σε πολλές πόλεις μετην εγκαθίδρυση τυραννικών πολιτευμάτων οδηγούσε τους πολιτικούς αντιπάλους στην εξορία καιστην αναζήτηση νέου τόπου εγκατάστασης.
Αργοναυτική εκστρατεία. Ο μύθος θεωρείται πως σχετίζεται μετα τολμηρά ναυτικά ταξίδια αυτής της περιόδου
Η ίδρυση των αποικιών ήταν αποτέλεσμα οργανωμένης επιχείρησης. Η αποστολή οργανωνόταν από τη μητρόπολη, ενώ σε πολλές περιπτώσεις συνεργάζονταν περισσότερες πόλεις. Η θέση της αποικίας επιλεγόταν προσεκτικά με στόχο να προσφέρει εμπορικά πλεονεκτήματα αλλά και ασφάλεια απέναντι σε επιδρομείς. Γιανα δημιουργηθεί ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης σχετικά μετη θέση της νέας αποικίας απέδιδαν την επιλογή της θέσης σε χρησμό τουμαντείου των Δελφών[1]. Η αποστολή διέθετε πάντα έναν αρχηγό που ονομαζόταν οικιστής. Στις νέες πόλεις οι άποικοι μοιράζονταν τηγη, συνήθως με κλήρωση. Το σύστημα εξουσίας που διαμορφωνόταν θύμιζε συνήθως αυτό που ίσχυε στη μητρόπολη.
Πρώτοι ιδρυτές αποικιών ήταν οιΕυβοείςπου ίδρυσαν αποικίες κατά τις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. στηνΚάτω ΙταλίακαιστηΧαλκιδική. Τα δύο ισχυρά κράτη τις Εύβοιας, ηΧαλκίδακαιηΕρέτρια ίδρυσαν πολυάριθμες αποικίες στη Χαλκιδική με σημαντικότερη τηνΌλυνθοκαι ήταν οι πρώτοι που αποίκησαν την Κάτω Ιταλία. Πρώτη αποικία που ίδρυσαν εκεί ήταν οιΠιθηκούσσεςστο νησί Ίσκια. Στη συνέχεια ίδρυσαν τις αποικίες Κύμη, Ζάγκλη, ΡήγιοκαιΝάξο[2]. Στα τέλη του 8ου αιώνα η Εύβοια πέφτει σε παρακμή μετο ξέσπασμα τουΛηλάντιου πολέμουκαιτη σκυτάλη της ίδρυση αποικιών την πήραν άλλες ελληνικές πόλεις. Κατά τον 7ο αιώνα ιδρύονται πολυάριθμες αποικίες στοΙόνιο, στην Κάτω Ιταλία, στηΘράκηκαιστη Μαύρη Θάλασσα. Ελληνικές αποικίες ιδρύθηκαν ακόμα και στις Μεσογειακές ακτές της Γαλλίας, στην Κυρρηναϊκή χερσόνησο στην Αφρική αλλά καιστην Αίγυπτο. Στην αποικιακή εξάπλωση αυτή πρωτοστάτησαν πόλεις όπως ηΚόρινθος, ηΜίλητος, ταΜέγαρακαιηΦώκαια.
Στη Βόρεια Ελλάδα ιδρύθηκαν πολλές αποικίες κυρίως στην περιοχή της Χαλκιδικής αλλά καιστην περιοχή της Θράκης. Η Χαλκιδική αποικίστηκε από Ευβοείς, κυρίως από τηΧαλκίδα. Στις αποικίες αυτές όφειλε το όνομά της. Σημαντικότερες αποικίες των Ευβοέων στη Χαλκιδική ήταν ηΌλυνθος (στον αποικισμό της συμμετείχαν καιΑθηναίοι), ηΤορώνη, ηΜένδη, ηΣερμύλη, ή ΆφυτιςκαιοιΚλεώνεςστη χερσόνησο τουΆθου. Άλλες σημαντικές αποικίες στη Χαλκιδική ήταν ηΆκανθος, αποικία που ίδρυσαν άποικοι από τηνΆνδρο[3]καιηΠοτίδαια, αποικία της Κορίνθου.
Στην περιοχή της Θράκης οι περισσότερες αποικίες ιδρύθηκαν από Ίωνες από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Σημαντικότερες αποικίες ήταν ηΜαρώνειακαιταΆβδηρα. ΟιΜιλήσιοι ίδρυσαν επίσης στα στενά τουΕλλήσποντου τις πόλεις ΆβυδοςκαιΚαρδίακαιστηνΠροποντίδατηΡαιδεστό. ΟιΣάμιοι αποίκισαν το νησί της Σαμοθράκης, γεγονός στο οποίο οφείλει το όνομά της. Τέλος οιΠάριοι αποίκησαν τηΘάσομε αρχηγό οικιστή τον πατέρα του ποιητή Αρχίλοχου
Η περιοχή τουΙονίουκαι της Ιλλυρίας αποικίστηκε αποκλειστικά σχεδόν από Κορινθίους. ΟιΚορίνθιοι ίδρυσαν σημαντικές αποικίες κατά μήκος του θαλάσσιου δρόμου προς τηνΚάτω Ιταλίακαιτη δύση με τις οποίες πέτυχαν να γίνουν κυρίαρχοι στο εμπόριο της δυτικής πλευράς της Μεσογείου. Σημαντικότερες αποικίες των Κορινθίων ήταν ηΛευκάδα, οΑστακός, τοΑνακτόριο, τοΆκτιο, ηΑμβρακία, καιηΚέρκυρα. Οι Κορίνθιοι ίδρυσαν ακόμα δύο σημαντικές αποικίες στην Ιλλυρία που εξελίχθηκαν σε σημαντικές πόλεις, τηνΑπολλωνίακαιτηνΕπίδαμνο.
Οι πρώτοι που αποίκησαν την Κάτω Ιταλία ήταν οιΕυβοείς, οι οποίοι με εκκίνηση τις Πιθηκούσσες (στο νησί Ίσχια) ίδρυσαν μια σειρά από πόλεις στην περιοχή. Δεύτερη πόλη που ίδρυσαν ήταν ηΚύμη, σχεδόν απέναντι από την Ίσχια. Άποικοι από την Κύμη ίδρυσαν στηΣικελίατηΖάγκληκαιστην απέναντι ακτή τοΡήγιο. Οι Ευβοείς ίδρυσαν ακόμα την πόλη Νάξοη οποία έγινε η βάση γιατην ίδρυση των πόλεων Λεοντίνοι, ΤαυρομένιοκαιΚατάνη[2][4].
Η ισχυρότερη αποικία της Σικελίας ήταν οιΣυρακούσες, αποικία των Κορινθίων τον 8ο αιώνα π.Χ. Την ίδια περίοδο περίπου άποικοι από την περιοχή της Αχαΐας ίδρυσαν τις πόλεις ΣύβαρηκαιΚρότωναστον κόλπο του Τάραντα αλλά καιτοΜεταπόντιοστην ίδια περιοχή. Στην ίδια περιοχή φυγάδες από τηνΣπάρτη ίδρυσαν τονΤάρανταπου εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες πόλεις της περιοχής. Άλλα ελληνικά κράτη που ίδρυσαν αποικίες στην Κάτω Ιταλία ήταν τα Μέγαρα που ίδρυσαν ταΜέγαρα ΥβλαίακαιτονΣελινούντα, ηΦώκαια ίδρυσε τηνΕλέα, οι Ρόδιοι που ίδρυσαν τηνΓέλα μαζί με Κρήτες καιτηΜελιγουνίδα (Λιπάρα) μαζί μεΚνιδίους, καθώς καιοιΛοκροίπου ίδρυσαν τους Επιζεφύριους Λοκρούςστη Σικελία[2].
Πολλές αποικίες της περιοχής έγιναν μετη σειρά τους μητροπόλεις για νέες αποικίες όπως οι Συρακούσες που ίδρυσαν την πόλη Καμάριναστα νότια της Σικελίας ή η Ζάγκλη που πρωτοστάτησε στην ίδρυση της αποικίας Ιμέρα. Επίσης η Νάξος όπως είδαμε παραπάνω συμμετείχε στην ίδρυση πολλών αποικιών ενώ η πόλη Σύβαρη ίδρυσε την αποικία Ποσειδωνίαστα βόρειά της. Η πόλη Γέλαπου ήταν αποικία Ροδίων και Κρητικών ίδρυσε την πόλη τουΑκράγαντα[4].
Στον αποικισμό του Εύξεινου Πόντου πρωτοστάτησαν οι Μεγαρείς και κάποιες Ιωνικές πόλεις όπως ηΜίλητος, ηΦώκαιακαιηΤέως. Οι περισσότερες αποικίες στην περιοχή του Πόντου και της Προποντίδας ιδρύθηκαν τον 7ο αιώνα π.Χ. Στην περιοχή της Προποντίδας οιΜεγαρείς ίδρυσαν τις πόλεις Αστακό, ΧαλκηδόνακαιΒυζάντιοσε ιδιαίτερα προνομιακές θέσεις. Η Μίλητος ίδρυσε τηνΚύζικοκαιοι Φωκαείς τηΛάμψακο[5].
Στην περιοχή του Εύξεινου πόντου στις δυτικές ακτές οι Μεγαρείς ίδρυσαν τις πόλεις Σηλυμβρίακαι πολύ αργότερα τηΜεσημβρία. Λίγο βορειότερα στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας οι Μιλήσιοι ίδρυσαν τις πόλεις ΊστριακαιΟργάμη. Μία ακόμα πόλη που ίδρυσε η Μίλητος στη δυτική ακτή του Εύξεινου Πόντου ήταν ηΑπολλωνία. Στα νότια του Εύξεινου πόντου σημαντικότερη αποικία ήταν ηΣινώπηπου σύμφωνα μετην επικρατέστερη άποψη ήταν αποικία της Μιλήτου. Η ακριβής χρονολογία ίδρυσής της δεν είναι σήμερα γνωστή αλλά φαίνεται πως ιδρύθηκε κατά στα μέσα περίπου του 7ου αιώνα π.Χ[5]. Η Σινώπη μετη σειρά της ίδρυσε στην περιοχή του Πόντου τις πόλεις Τραπεζούντα, Κερασούντα, Κύτωρο, Κοτύωρα, Κρώμνα, Πτέριον, Τίειον κ.α. Σημαντική πόλη που ιδρύθηκε στη νότια ακτή του Εύξεινου Πόντου ήταν επίσης η Μεγαρική αποικία Ηράκλειαπου ιδρύθηκε στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ..
Στη βόρεια ακτή του Εύξεινου Πόντου κυριάρχησε η Μίλητος. Οι αποικίες της Μιλήτου σ' αυτή την περιοχή του Εύξεινου Πόντου ήταν ηΟλβίακαιτοΠαντικάπαιο (σημερινό Κερτς). Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. οι Μιλήσιοι ίδρυσαν στην περιοχή της σημερινής Ουκρανίας τηνΟδησσό[5]. Βορειότερα από τις εκβολές του Δούναβη οι Έλληνες αποίκησαν ένα νησάκι, το σημερινό Μπερεζάν (πιθανόν τότε να ήταν χερσόνησος). Αυτό βρίσκεται στις εκβολές των ποταμών Μπουγκ (για τους αρχαίους Έλληνες, ποταμός Ύπανις) καιΔνείπερου (οι αρχαίοι τον όνόμαζαν Βαρυσθένη). Η νησίδα ή χερσόνησος ονομαζόταν από τους αρχαίους Βαρυσθενίδα. Απέναντι από αυτήν, βρισκόταν ήδη ή οικοδομήθηκε αργότερα η Ολβία. Δίπλα στην Ολβία οικοδομήθηκε άλλη μία ελληνική αποικία -αυτή είχε ως μητρόπολη την Ιστρία.
Στη χερσόνησο της Κριμαίας (οι Έλληνες τότε την ονόμαζαν Ταυρική Χερσόνησο ή Χερσόνησο των Ταύρων) ιδρύθηκαν επίσης οι πόλεις Συμφερόπολη (κοντά στο σημερινό Ζολοτόι), Νυμφαίον και Ερμώνασσα (κοντά στο σημερινό Κεκουβάτσκ). ΣτηνΑζοφική Θάλασσα (Μαιώτιδα Λίμνη για τους αρχαίους) ιδρύθηκε ηΤάναϊς (στο Ροστόφ), η Τυριτάκη, τοΜυρμήκιον, η Κερκίνη καιηΦαναγορία -η τελευταία ήταν αποικία Τηίων.
Στα ανατολικά παράλια που ανήκαν στην αρχαία Κολχίδακαιτα οποία σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος τους ανήκουν κυρίως στηΓεωργίακαιστην αυτόνομη περιοχή της Αμπχαζίας,Έλληνες ίδρυσαν την πόλη Φάσι καιτη Διουσκουριάδα. Η τελευταία ονομάστηκε Σεβαστούπολη από τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς και εκεί βρίσκεται σήμερα τοΣουχούμι) -τα ερείπια των αρχαίων και βυζαντινών κτισμάτων βρίσκονται κυρίως κάτω από το νερό πλέον.
Ο Οδυσσέας στο νησί των Σειρήνων. ΗΟδύσσεια αποτύπωνε στοιχεία αυτής της περιόδου
Οι ελληνικές αποικίες εξαπλώθηκαν μέχρι την Ισπανία καιτη βόρεια Αφρική. Στη Βόρεια Αφρική, στη χερσόνησο της Κυρηναϊκής άποικοι από τηΘήρα, ίδρυσαν τηνΚυρήνη, που εξελίχθηκε σε πολύ ισχυρή πόλη της περιοχής[2]. Άλλες αποικίες στην Κυρηναϊκή που αποτέλεσαν αργότερα μαζί μετην Κυρήνη την Κυρηναϊκή Πεντάπολη ήταν ηΒάρκη, οιΕυεσπερίδες (στη θέση της σημερινής Βεγγάζης), ηΤαύχειρακαιηΑπολλωνία.
Στη βόρεια πλευρά της Μεσογείου οιΦωκαείς, ίδρυσαν στις ακτές της Γαλλίας τηΜασσαλία. Η Μασσαλία μετη σειρά της έγινε βάση γιατην ίδρυση ακόμα πιο απομακρυσμένων αποικιών στην περιοχή της Ισπανίας. Η Φώκαια ίδρυσε επίσης στην Κορσική την πόλη Αλαλίακαιστη Σαρδηνία τηνΌλμπια. Οι Φωκαείς έφτασαν μέχρι τις ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, ένας τοπικός βασιλιάς προσκάλεσε τους Φωκαείς να ιδρύσουν μία αποικία στην περιοχή και τους παρείχε χρηματική βοήθεια γιατην οχύρωση της πόλης[6]. Οι Φωκαείς στην περιοχή αυτή ίδρυσαν τοΕμπόριοκαι αργότερα το ακόμα πιο απομακρυσμένο Ημεροσκοπείον.
Κατά τα μέσα του 7ου αιώνα ιδρύθηκε καιη μοναδική ελληνική αποικία στηνΑίγυπτο, ή Ναύκρατη[7]. Ο Φαραώ Ψαμμήτιχος Α΄ της Αιγύπτου παραχώρησε σε Μιλήσιους εμπόρους μία έκταση στις όχθες του Νείλου γιανα ιδρύσουν έναν εμπορικό σταθμό ο οποίος εξελίχθηκε σε ακμάζουσα πόλη μέχρι την Περσική εισβολή στην Αίγυπτο το 525 π.Χ.